Kostry

Patrz hasło: Milanów.

Nazwa wsi wywodzi się od rodowego określenia rodziny, do której należał sąsiedni Milanów, ewentualnie słowa kostry oznaczającego w języku staropolskim paździerze lnu lub słowa kostra używanego na określenie sążnia drzewa [Kosyl, 1978, 65; Rymut, V, 177].

W średniowieczu wieś była usytuowana na obszarze powiatu lubelskiego w ziemi lubelskiej. [SHGL, 152-153]. Leżała na terenie Korony bezpośrednio graniczącym od południowego wschodu z ziemiami Wielgiego Księstwa Litewskiego. Natomiast w średniowieczu na północ od wsi Kostry rozciągał się obszar sporny pomiędzy Koroną a Wielkim Księstwem, który w XV w. kilkakrotnie zmieniał swoją przynależność [Wawrzyńczyk 1951, 18-19].

Z dawnych badań powierzchniowych pochodzi nieokreślona chronologicznie ceramika naczyniowa i wytwory krzemienne [Rejchert, Cyngot 1988, 26].

W trakcie systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP w roku 1997 odkryto 6 stanowisk. Najstarszym znaleziskiem jest wiór krzemienny pochodzący prawdopodobnie z mezolitu. Na podstawie zebranych nielicznych fragmentów ceramiki naczyniowej stwierdzono ślady osadnicze ze średniowiecza (m.in. XI-XIII w.) i nieznanej fazy okresu nowożytnego. Ponadto na dwóch stanowiskach nie określono chronologii nielicznych ułamków ceramiki i odpadów krzemiennych. W trakcie badań AZP od miejscowej ludności uzyskano informacje o przypadkowo odkrytych dwóch cmentarzyskach – brak bliższych danych [NID, AZP obszar 68-85 – trzy stanowiska określone Mogiłki stanowią część wsi Kostry].

Po raz pierwszy wieś pojawia się w źródłach w 1496 r. W transakcji zastawu części sąsiedniej wsi Milanów został wymieniony Andrzej Milanowski, jako właściciel osad Milanów i Kostry [KZL, 11, 178v].

W 1529 r. wieś funkcjonuje pod nazwą Costry [LR, 443]. W rejestrze poborowym z 1531 r. Costry wymieniane zostały razem z Milanowem [ŹD, t. XIV, 350].

Wieś była własnością drobnoszlachecką. Ten typ osad charakteryzuje się rozdrobnioną strukturą własności (wieś jest podzielona pomiędzy kilku, a nawet kilkunastu właścicieli. Dysponująca tymi drobnymi działami szlachta nie posiada własnych kmieci i gospodarowała samodzielnie na posiadanych działach ziemi). Początki tego osadnictwa wiąże się z działalnością Kazimierza Wielkiego i organizacją przez tego władcę systemu obronnego na obszarach pogranicznych. W tym celu osadzał on drobną szlachtę (głównie mazowiecką) w królewszczyznach w celu wykorzystania jej jako sił zbrojnych do obrony granic państwa [Sochacka 1983-1984, 11]. Wieś powstała zapewne w wyniku działalności gospodarczej rodziny Kostrów/Milanowskich (osadzonych na tych obszarach przez Władysława Jagiełłę w początkach XV w.) i założenia przez nich nowej osady w sąsiedztwie posiadanego już Milanowa.

Pierwszym znanym właścicielem był Andrzej Milanowski, który jednocześnie posiadał również dział w sąsiednim Milanowie [KZL, 11, 178v]. W rękach Milanowskich i Kostrów wieś pozostawała na przełomie XV i XVI w. W rejestrze poborowym z 1563 r. jako właściciel wsi występował Jakub Kostro [Kosyl, s. 188]. Części Kostrów utrzymywały się w tym czasie w posiadaniu kolejnych pokoleń potomków Andrzeja Milanowskiego. Wiadomo, że niewielkie areały ziemi w Kostrach w 1581 r. posiadali Paweł, Sebastian i Wojciech Milanowscy. Części te w 1585 r. przeszły w ręce syna Sebastiana, również Sebastiana Milanowskiego [Smoliński 2013, 131].

Generalnie jednak, na przełomie XVI i XVII stulecia doszło do dalszego rozdrobnienia własności szlacheckiej w Kostrach i jednoczesnego zmniejszenia stanu posiadania Milanowskich. Na skutek działów majątkowych i transakcji kupna-sprzedaży poszczególne części wsi przeszły w ręce: Andrzeja Lubienieckiego, Erazma Dembińskiego oraz Stefana Milanowskiego. Rodzina Milanowskich związana z Kostrami od początku istnienia wsi utrzymywała jednak pewien stan posiadania także w XVII stuleciu. Wiadomo, że przed 1626 r. część pozostającą wcześniej w rękach E. Dembińskiego wykupił Jan Milanowski. Wśród posiadaczy gruntów w Kostrach w tym czasie widnieją także Mikołaj Malinowski oraz wdowa po zmarłym przed 1626 r. Sebastianie Malinowskim. Zdecydowanie największa pod względem obszaru gruntów była jednak część znajdująca się w rękach biskupa Henryka Firleja (wykupił m.in. ziemie od A. Lubienieckiego), ówczesnego właściciela m.in. Czemiernik. Mniej więcej połowę jej obszaru zajmowały grunty Jana Milanowskiego. Pozostałe dwie części nie przekraczały 0,5 łana ziemi [Rejestr 1626, 30].

W kolejnych latach stan posiadania w Kostrach zwiększyli spadkobiercy zmarłego w 1635 r. Henryka Firleja. Do 1648 r. większość wsi wykupił natomiast starosta lubelski Zbigniew Firlej z Dąbrowicy [APŁ, Arch. Bart. 48, s. 65]. Po jego śmierci w 1649 r. Kostry odziedziczył jego syn, rotmistrz wojsk królewskich Mikołaj Andrzej Firlej. Szybko jednak popadł w poważne problemy finansowe, w związku z czym musiał zastawiać i oddawać w dzierżawę większość posiadanego majątku. Tak też stało się w przypadku Kostrów o czym świadczy zapis z rejestru poborowego z 1663 r., gdzie jako dzierżawca Kostrów odnotowany został Andrzej Gołuchowski [BJ, rkp 7209, s. 27]. Sytuacja taka utrzymywała się przynajmniej do 1676 r., kiedy to należności podatkowe z Milanowa nadal uiszczał wspomniany Andrzej Gołuchowski [ŹD, XV, 37a].

Prawdopodobnie już po śmierci Gołuchowskiego, w 1693 r. Kostry zostały wykupione przez Józefa Firleja z Dąbrowicy [Stępnik-Świątek 2023, 19]. Ten jednak nie zarządzał nimi osobiście i wieś niemal natychmiast oddał w dzierżawę stolnikowi mielnickiemu Janowi Gołuchowskiemu, co przysporzyło mu też sporo kłopotów w związku z fałszowaniem dokumentów przez Gołuchowskiego, celem przejęcia majątku Firleja [APL, KGL Rel., sygn. 127, k. 767-774v]. W związku ze śmiercią w 1697 r. ostatniego z przedstawicieli tej linii rodu Firlejów, Kostry przeszły w ręce jego żony Elżbiety z Frąckiewiczów [Leśniewska, s. 99–116]. Niebawem, bo już w 1702 r. wydzierżawiła ona wieś Janowi Gałęzowskiemu, pisarzowi ziemskiemu lubelskiemu, który dysponował Kostrami do śmierci w 1712 r. [KGL RMO, sygn. 199, k.128v]. Następnie dzierżawę przejęła jego córka Paulina Gałęzowska, przeorysza klasztoru franciszkanek z Lublina [Smoliński 2013, 4].

Generalnie jednak do 1742 r. właścicielami Kostrów pozostawali Firlejowie. Nie była to już jednak linia Firlejów związana z dobrami milanowskimi od początku XVII stulecia, a potomków wojewody lubelskiego Piotra Firleja, m.in. w osobach kanonika krakowskiego Mikołaja Henryka Firleja oraz kasztelana kamieńskiego Andrzeja Firleja [APL, KGL Insc., sygn. 147, k. 141-141v]. Przez cały ten czas dzierżawili oni Kostry Gałęzowskim. Dopiero w 1742 r. wieś przeszła w posiadanie wojewody bełskiego Mikołaja Bazylego Potockiego. Po jego śmierci w 1782 r. Kostry otrzymał na krótko krakowski kanonik katedralny Kajetan Potocki, po czym na przełomie XVIII i XIX w. właścicielem wsi został krajczy wielki koronny Seweryn Potocki (1762-1829] [Skowronek 1984-1986, 136-140].

Kostry od powstania w XVI w. do końca XVIII stulecia znajdowały się w granicach parafii rzymskokatolickiej w Paczewie, należącej administracyjnie do dekanatu parczewskiego. Zdominowane były przez ludność katolicką, natomiast w ostatnim stuleciu przedrozbiorowych dziejów Rzeczypospolitej w Kostrach funkcjonowała niewielka społeczność Żydów, których w 1787 r. odnotowano dziewięciu [Kumor 1979, s. 257].

W 1531 r. Kostry razem z Milanowem liczyły 8 łanów [ŹD, t. XIV, 350]. W kolejnych dziesięcioleciach, wraz z postępującym rozdrobieniem poszczególnych części Kostrów zmieniała się struktura gospodarstw, w efekcie czego w 1626 r. dominowały areały obejmujące nie więcej niż 0,5 łana ziemi uprawnej [Rejestr 1626, 30]. W 1648 r., po wykupieniu poszczególnych części przez Zbigniewa Firleja z Dąbrowicy obszar Kostrów nie przekraczał jednak 10 łanów [APŁ, Arch. Bart 48, s. 65].

W 1676 r. w Kostrach odnotowano 27 osób [ŹD, t. XV, s. 37a]. W związku z tym, iż od uiszczania wspomnianego podatku zwolnione były dzieci do 10 roku życia oraz najubożsi, łączną liczbę mieszkańców Milanowa w końcu XVII w. można szacować na około 60 osób. W XVIII stuleciu najpewniej nastąpił pewien rozwój wsi, co wiązało się ze wzrostem liczby ludności. W 1787 r. w Kostrach mieszkały już 102 osoby. Wśród nich podczas przeprowadzania spisu ludności odnotowano 33 mężczyzn, 32 kobiety, 14 dzieci w wieku powyżej siedmiu lat, 14 dzieci poniżej siódmego roku życia oraz 9 Żydów [Kumor 1979, s. 257].