Kostry

Patrz hasło: Milanów.

Nazwa wsi wywodzi się od rodowego określenia rodziny, do której należał sąsiedni Milanów, ewentualnie słowa kostry oznaczającego w języku staropolskim paździerze lnu lub słowa kostra używanego na określenie sążnia drzewa [Kosyl, 1978, 65; Rymut, V, 177].

W średniowieczu wieś była usytuowana na obszarze powiatu lubelskiego w ziemi lubelskiej [SHGL, 152-153]. Leżała na terenie Korony bezpośrednio graniczącym od południowego wschodu z ziemiami Wielkiego Księstwa Litewskiego. Natomiast w średniowieczu na północ od wsi Kostry rozciągał się obszar sporny pomiędzy Koroną a Wielkim Księstwem, który w XV w. kilkakrotnie zmieniał swoją przynależność [Wawrzyńczyk 1951, 18-19].

Po trzecim rozbiorze Rzeczpospolitej Kostry włączono do Austrii – Galicja Zachodnia, cyrkuł bialski. W 1809 r. wieś znalazła się, wraz z całym regionem, w Księstwie Warszawskim, departament siedlecki, powiat radzyński. Po rozbiorze tego państwa, oficjalnie od 1815 r. Kostry weszły w skład Królestwa Polskiego, województwa podlaskiego (od 1837 r. guberni), obwodu radzyńskiego (od 1842 r. powiatu) a od 1844 r. w guberni lubelskiej, powiecie radzyńskim. W pierwszej połowie wieku należały do gminy dominialnej Milanów a po uwłaszczeniu do gminy samorządowej Milanów. Zarząd gminy mieścił się w Milanowie do 1910 r. a potem w Kostrach.

Po wprowadzeniu administracji rosyjskiej z dniem 1 I 1867 r. miejscowość znalazła się w powiecie (ujezd) radzyńskim guberni siedleckiej. Gdy w 1912 r. zlikwidowano tę ostatnią, Kostry wraz z większością powiatu radzyńskiego weszły w skład guberni lubelskiej. W 1915 r. austriackie władze okupacyjne (generał-gubernatorstwo lubelskie) zniosły gubernie, ale zachowały powiaty [Ćwik, Reder, 1977].

Po odzyskaniu niepodległości Kostry znalazły się w gminie Milanów w powiecie radzyńskim województwie lubelskim. W latach 1919-1921 przynależały do okręgu wiejskiego Sądu Pokoju w Cichostowie, a po jego zniesieniu do Sądu Pokoju (od 1929 r. Sądu Grodzkiego) w Radzyniu Podlaskim [Magier 2024, 286, 293]. 

W 1954 r. zlikwidowano gminy i utworzono gromady. Kostry znalazły się w granicach Gromadzkiej Rady Narodowej w Milanowie w powiecie radzyńskim w województwie lubelskim [DUWRN, 1954, nr 15, poz. 64], którą wkrótce włączono do nowo utworzonego w dniu 13 XI 1954 r. powiatu parczewskiego [Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 241]. Po przywróceniu gmin w 1973 r. wieś Kostry pozostała w gminie Milanów. Po reformie administracyjnej z 1975 r. wraz z gminą wchodziła w skład województwa bialskopodlaskiego, a po jego likwidacji 1 I 1999 ponownie znalazła się w woj. lubelskim i powiecie parczewskim. Częściami składowymi są Kostry Wąskie i Mogiłki. W latach 40. i 50. XX w. przedstawicielami wsi w Gminnej Radzie Narodowej byli: August Czarniak, Aleksander Denisiuk, Władysław Górski (z-ca wójta). Funkcję sołtysów pełnili Aleksander Hołubowicz, Franciszek Denisiuk  [AGM, sygn. 28, 51, 52].

W XIX w. odnotowano uroczyska: Sprzeczka, Brzeziny, Bagno, Podborce, pastwisko Mendak.

Nazwiska mieszkańców Kostrów, którzy dostali ziemię przy okazji uwłaszczenia i zostali zaliczeni do działu pierwszego (podlegający pod ukazy z 26 V/7 VI 1846 i 19 II/2 III 1864 r. (32 osady): Andrzej Musczek, Franciszek Sadowski, Filip Klejmiuk, Franiszek Ostapiuk, Michał Czarniak, Stefan Czuryło, Jan Korzeniowski, Piotr Czarniak, Mikołaj Kuźmiak, Siemion Iwańczuk, Antoni Czarniak, Jan Chilimoniuk, Jan Wertejuk, Wojciech Wertejuk, Michał Czarniak, Mikita Chwedyna, Jan Chwedyna, Wawrzyn Cyranka, Mateusz Czuryło, Michał Czuryło, Gawryło Czuryło, Marcin Mikiciuk, Walenty Wysocki, Jan Piasecki, Laurenty Piasecki, Leon Czuryło, Jan Czuryło, Kazimierz Denisiuk, Jan Kalinowski, Sylwester Ostapiuk, Jan Ostapiuk, Grzegorz Ilczuk, Michał Denisiuk, Jan Witkowski, Wojciech Cyranka, Jan Cyranka, Jakub Chilimoniuk, Wincenty Witkowski, Andrzej Chilimoniuk, Jan Kalinowski (syn Macieja), Wojciech Celiński, Piotr Muszyński, Andrzej Bychawski, Michał Piwowarczuk,, Antoni Piwowarczuk, Jakub Łukaszuk. Właściciele gospodarstw zaliczonych do II działu: Michał Pietoziek (lub Pszystupa), Jan Panasiewicz [APL, ZTLLiSG, sygn. 2456].

Z dawnych badań powierzchniowych pochodzą nieokreślona chronologicznie ceramika naczyniowa i wytwory krzemienne [Rejchert, Cyngot 1988, 26].

W trakcie systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP w roku 1997 odkryto 6 stanowisk. Najstarszym znaleziskiem jest wiór krzemienny pochodzący prawdopodobnie z mezolitu. Na podstawie zebranych nielicznych fragmentów ceramiki naczyniowej stwierdzono ślady osadnicze ze średniowiecza (m.in. XI-XIII w.) i nieznanej fazy okresu nowożytnego. Ponadto na dwóch stanowiskach nie określono chronologii nielicznych ułamków ceramiki i odpadów krzemiennych. W trakcie badań AZP od miejscowej ludności uzyskano informacje o przypadkowo odkrytych dwóch cmentarzyskach – brak bliższych danych [NID, AZP obszar 68-85 – trzy stanowiska określone Mogiłki stanowią część wsi Kostry].

Po raz pierwszy wieś pojawia się w źródłach w 1496 r. W transakcji zastawu części sąsiedniej wsi Milanów został wymieniony Andrzej Milanowski, jako właściciel osad Milanów i Kostry [KZL, 11, 178v].

W 1529 r. wieś funkcjonuje pod nazwą Costry [LR, 443]. W rejestrze poborowym z 1531 r. Costry wymieniane zostały razem z Milanowem [ŹD, t. XIV, 350].

Wieś była własnością drobnoszlachecką. Ten typ osady charakteryzuje się rozdrobnioną strukturą własności (jest podzielona pomiędzy kilku, a nawet kilkunastu właścicieli). Dysponująca tymi drobnymi działami szlachta nie posiada własnych kmieci i gospodarowała samodzielnie na posiadanych działach ziemi. Początki tego osadnictwa wiąże się z działalnością Kazimierza Wielkiego i organizacją przez tego władcę systemu obronnego na obszarach pogranicznych. W tym celu osadzał on drobną szlachtę (głównie mazowiecką) w królewszczyznach w celu wykorzystania jej jako sił zbrojnych do obrony granic państwa [Sochacka 1983-1984, 11]. Wieś powstała zapewne w wyniku działalności gospodarczej rodziny Kostrów/Milanowskich (osadzonych na tych obszarach przez Władysława Jagiełłę w początkach XV w.) i założenia przez nich nowej osady w sąsiedztwie posiadanego już Milanowa.

Pierwszym znanym właścicielem był Andrzej Milanowski, który jednocześnie posiadał również dział w sąsiednim Milanowie [KZL, 11, 178v]. W rękach Milanowskich i Kostrów wieś pozostawała na przełomie XV i XVI w. W rejestrze poborowym z 1563 r. jako właściciel wsi występował Jakub Kostro [Kosyl, s. 188]. Części Kostrów utrzymywały się w tym czasie w posiadaniu kolejnych pokoleń potomków Andrzeja Milanowskiego. Wiadomo, że niewielkie areały ziemi w Kostrach w 1581 r. posiadali Paweł, Sebastian i Wojciech Milanowscy. Części te w 1585 r. przeszły w ręce syna Sebastiana, również Sebastiana Milanowskiego [Smoliński 2013, 131].

Generalnie jednak, na przełomie XVI i XVII stulecia doszło do dalszego rozdrobnienia własności szlacheckiej w Kostrach i jednoczesnego zmniejszenia stanu posiadania Milanowskich. Na skutek działów majątkowych i transakcji kupna-sprzedaży poszczególne części wsi przeszły w ręce: Andrzeja Lubienieckiego, Erazma Dembińskiego oraz Stefana Milanowskiego. Rodzina Milanowskich związana z Kostrami od początku istnienia wsi utrzymywała jednak pewien stan posiadania także w XVII stuleciu. Wiadomo, że przed 1626 r. część pozostającą wcześniej w rękach E. Dembińskiego wykupił Jan Milanowski. Wśród posiadaczy gruntów w Kostrach w tym czasie widnieją także Mikołaj Malinowski oraz wdowa po zmarłym przed 1626 r. Sebastianie Malinowskim. Zdecydowanie największa pod względem obszaru gruntów była jednak część znajdująca się w rękach biskupa Henryka Firleja (wykupił m.in. ziemie od A. Lubienieckiego), ówczesnego właściciela m.in. Czemiernik. Mniej więcej połowę jej obszaru zajmowały grunty Jana Milanowskiego. Pozostałe dwie części nie przekraczały 0,5 łana ziemi [Rejestr 1626, 30].

W kolejnych latach stan posiadania w Kostrach zwiększyli spadkobiercy zmarłego w 1635 r. Henryka Firleja. Do 1648 r. większość wsi wykupił natomiast starosta lubelski Zbigniew Firlej z Dąbrowicy [APŁ, Arch. Bart. 48, s. 65]. Po jego śmierci w 1649 r. Kostry odziedziczył syn, rotmistrz wojsk królewskich Mikołaj Andrzej Firlej. Szybko jednak popadł w poważne problemy finansowe, w związku z czym musiał zastawiać i oddawać w dzierżawę większość posiadanego majątku. Tak też stało się w przypadku Kostrów o czym świadczy zapis z rejestru poborowego z 1663 r., gdzie jako dzierżawca Kostrów odnotowany został Andrzej Gołuchowski [BJ, rkp 7209, s. 27]. Sytuacja taka utrzymywała się przynajmniej do 1676 r., kiedy to należności podatkowe z Milanowa nadal uiszczał wspomniany Andrzej Gołuchowski [ŹD, XV, 37a].

Prawdopodobnie już po śmierci Gołuchowskiego, w 1693 r. Kostry zostały wykupione przez Józefa Firleja z Dąbrowicy [Stępnik-Świątek 2023, 19]. Ten jednak nie zarządzał nimi osobiście i wieś niemal natychmiast oddał w dzierżawę stolnikowi mielnickiemu Janowi Gołuchowskiemu, co przysporzyło mu też sporo kłopotów w związku z fałszowaniem dokumentów przez Gołuchowskiego, celem przejęcia majątku Firleja [APL, KGL Rel., sygn. 127, k. 767-774v]. W związku ze śmiercią w 1697 r. ostatniego z przedstawicieli tej linii rodu Firlejów, Kostry przeszły w ręce jego żony Elżbiety z Frąckiewiczów [Leśniewska, s. 99–116]. Niebawem, bo już w 1702 r. wydzierżawiła ona wieś Janowi Gałęzowskiemu, pisarzowi ziemskiemu lubelskiemu, który dysponował Kostrami do śmierci w 1712 r. [KGL RMO, sygn. 199, k.128v]. Następnie dzierżawę przejęła jego córka Paulina Gałęzowska, przeorysza klasztoru franciszkanek z Lublina [Smoliński 2013, 4].

Generalnie jednak do 1742 r. właścicielami Kostrów pozostawali Firlejowie. Nie była to już jednak linia Firlejów związana z dobrami milanowskimi od początku XVII stulecia, a potomków wojewody lubelskiego Piotra Firleja, m.in. w osobach kanonika krakowskiego Mikołaja Henryka Firleja oraz kasztelana kamieńskiego Andrzeja Firleja [APL, KGL Insc., sygn. 147, k. 141-141v]. Przez cały ten czas dzierżawili oni Kostry Gałęzowskim. Dopiero w 1742 r. wieś przeszła w posiadanie wojewody bełskiego Mikołaja Bazylego Potockiego. Po jego śmierci w 1782 r. Kostry otrzymał na krótko krakowski kanonik katedralny Kajetan Potocki, po czym na przełomie XVIII i XIX w. właścicielem wsi został krajczy wielki koronny Seweryn Potocki (1762-1829] [Skowronek 1984-1986, 136-140].

Wieś należała do dóbr Milanów i na początku wieku XIX należała do Seweryna Potockiego, który przekazał je 6 V 1814 r. córce Wandzie Juliannie 1 v. Wielopolska, 2 v. Uruska, 3 v. Caboga (Milanów z wsiami Kostry, Czeberaki i cz. wsi Gęś z 27 osadami. Wtedy wartość tych dóbr oszacowano na 500598,20 zł. [ZR 1815-1831, s. 107, 122]. Po śmierci Wandy Julianny dobra te odziedziczył jej syn z drugiego małżeństwa – Seweryn hr. Uruski a po nim jego córka Maria Wanda, która w 1872 r. wyszła za mąż za Włodzimierza ks. Światopełk-Czetwertyńskiego [A. Koprukowniak 2005; ZR 1815-1831].

Uwłaszczenie

na mocy ukazu uwłaszczeniowego z 1864 r. gospodarze I działu dostali 912 mrg. 224 prętów., II działu 364 pr. Wieś we wspólne posiadanie dostała: kuźnię 12 mrg, pastwisko Mendak (łaka 30 mrg 266 pr), pastwisko Bagno (wygon 22 mrg 31 pr), oraz nieużytków 12 mrg 80 pr. Ogółem wieś dostała 979 mrg 77 pr. Właścicielka dostała 9005 rub. odszkodowania za odebrane ziemie.

Serwituty: każda z osad nr 1-32 włącznie otrzymała prawo: 1) wywozić po jednej furze zbieraniny na tydzień, wjeżdżając po nią zimą (od św. Marcina 11 listopada do św. Wojciecha 23 kwietnia) w jeden z dwóch raz na zawsze wyznaczonych dni w tygodniu i z toporem jedynie do zrąbywania leszczyny, suchej olszyny, wierzbiny, czeremszyny, gałęzi osiny i karczowania pni, a latem jednego raz na zawsze wyznaczonego w tygodniu dnia, bez topora, zbieraninę dwór i włościanie sprzedawać nie mogą, 2) otrzymywać leśny materiał na poprawę budynków, ogrodzeń, dachów i chodników przed domami w miarę potrzeb określonych przez sołtysa i dwóch pełnomocników wsi w obecności wójta i członka administracji dworskiej za asygnacją dwóch ostatnich. Wydawanie tego serwitutu z miejsc wyrębu przeprowadza się od 1 października do 1 kwietni, 3) otrzymywać co kwartał roku: po jednym dąbku i brzózce na budowę fury i po dwa graby na sanie, 4) wypasać bydło robocze na uroczysku Podworce, a nierobocze w lesie Brzezina, który jest przy granicy Rudzieńca, ale pod tym warunkiem, żeby ilość bydła z całej wsi nie przewyższała: rogatego 196, koni 23, owiec 96 i świń 60 sztuk i żeby zagajniki były zachowane przez 10 lat. Ponadto włościanie wsi Kostry mieli prawo otrzymywania materiału leśnego na studnie w liczbie 7 wtedy istniejące, w miarę potrzeb. Włościanie mieli wystrzegać się samowolnego wyrębu drzew zdanych na materiał budowlany.

Właściciele osad nr 47 i 48 mieli prawo 1) wywozić latem po jednej furze zbieraniny na miesiąc wjeżdżając bez topora a zimą po dwie wjeżdżając z toporem, 2) otrzymywania materiał na remont zajmowanych pomieszczeń, 3) wypasania po jednej krowy na pastwisku dworskim.

Postanowieniem Siedleckiego Urzędu ds. Włościańskich z 12 VIII 1893 r. uszczegółowiono serwitut wypasów: na uroczysku Podborce 73 sztuki dużego – rogatego bydła, 51 sztuk jałówek, 96 owiec i 60 świń. Postanowieniem z 22 V 1896 r. określono, że włościanie mają prawo otrzymywać serwituty leśne w następującej ilości i rozmiarze: 1) na remont budynków (osady nr 1-32) rocznie każde gospodarstwo 1 drzewo długości 18 arszyn, 11 wierszków obwodu na wysokości ¾ arsyna od ziemi, 1 drzewo długości 10,5 arszyna przy 4,5 wierszka obwodu na tej wysokości, 3 drzewa długości 10,5 arszyna przy 3 wierszkach obwodu na tejże wysokości. Dla osad nr 47-48 – raz na 4 lata na gospodarstwo: 1 drzewo długości 18 arszynów przy 11 wierszkach obwodu na wysokości ¾ arszyna od ziemi i raz na 3 lata – 2 drzewa długości 10,5 arszyna przy 4,5 wierszka obwodu na tejże wysokości. 2) na remont ogrodzeń: osady 1-32, rocznie każde gospodarstwo, 7 kołków długości 3 ¼ arszyna przy 2 wierszkach obwodu, 1 żerdź długości 9,5 arszyna przy 3 wierszkach grubości, i raz na 4 lata na gospodarstwo – jeden wóz krzków, 3) na dachy dla osad nr 1-32, raz na 5 lat na każde gospodarstwo, 1 drzewo długości 10,5 arszyna przy 5 wierszkach grubości, 4) ma chodniki dla tychże osad nr 1-32 corocznie na każdą 2 szczyty drzew długości 4,5 arszyna przy 6 wierszkach grubości na wysokości od ziemi 3 arszynów. 5) na studnie na całą wieś corocznie 7 drzew długości 8 arszynów przy 5 wierszkach grubości na wysokości ¾ arszyna od ziemi, 6) na budowę wozów i sań: tyle drzew, ile określono w tabeli likwidacyjnej o długości 8 arszynów przy 5,5 arszyna grubości, 7) na ogrzewanie otrzymywać mają z lasów właściciela majątku corocznie: osady 1-32 każda po 38 jednokonnych, równych 25 i 1/3 parokonnych wozów, a właściciele małorolnych osad nr 47 i 48 każdy po 10 jednokonnych, równych 7 parokonnych wozów.

W 1903 r. zatwierdzono porozumienie z 1 XI 1900 r. właścicieli gospodarstw nr 1-32 z właścicielem majątku o rezygnacji z serwitutów leśnych i pastwiskowych w zamian za 66 dz. 288 sążni: 49 dziesięcin 473 sążnie lasu, 4 dz. 745 sążni łąki, 12 dz. 212 sążni ziemi po lesie i 1258 sążni pod drogami i rowami. Ponadto ustalono, że jeśli władze zlikwidują drogę z Kostr do Parczew co odcięłoby włościan od lasy zaserwitutowego to właściciel majątku zobowiązuje się wydzielić przegon dla bydła z dworskiego lasu szerokości 4 sążni. Już w 1908 roku zgromadzenie wiejskie podzieliło między gospodarzy nr 1-32 otrzymane ziemie.

Podobna umowa rezygnacji z serwitutów została zawarta w właścicielami osad nr 47 i 48 15 V 1905 r. a zatwierdzona w 1907 r. Osada nr 47 dostała 995 sążni kw. pastwiska, 84 sążni kw. łąki i 151 sążni kw. nieużytków a osada nr 48 – 101 sążni kw. pastwiska, 132 sążni kw. łąki i 84 sążni kw. nieużytków. Ponadto włościanie dostali dom drewniany z dwoma izbami z folwarku Mogiłki i postawieniu go na darowanych ziemiach oraz po 250 rub. w gotówce [APL, ZTLLiSG, sygn. 2456].

Kostry od powstania w XVI w. do końca XVIII stulecia znajdowały się w granicach parafii rzymskokatolickiej w Paczewie, należącej administracyjnie do dekanatu parczewskiego. Zdominowane były przez ludność katolicką, natomiast w ostatnim stuleciu przedrozbiorowych dziejów Rzeczypospolitej w Kostrach funkcjonowała niewielka społeczność Żydów, których w 1787 r. odnotowano dziewięciu [Kumor 1979, s. 257].

W 1909 r. władze opracowały statystyki, które miały się stać podstawą do wydzielenia wschodnich terenów Królestwa Polskiego w gubernię chełmską. W Kostrach (par. Parczew) wykazano: zarząd gminy, 247,5 dz. ziemi, ludności stałej 435 osoby (223 m., 212 k.). Wszyscy byli katolikami i uznano ich za Polaków. Ludności niestałej było 11 osób (4 m., 7 k.) i także wszyscy byli katolikami i Polakami [ZR 1864-1918, s. 393].

10 XII 1871 r. i 31 XII 1873 r. włościanie Milanowa, Kostrów i Cichostowa uchwałami na zgromadzeniach wiejskich deklarowali utworzenie w Milanowie szkoły początkowej a na utrzymanie nauczyciela postanowili dawać od siebie corocznie 1 rub. i garniec żyta z gospodarza, co złożyłoby 100 rub. i 3 korce żyta, a także dawali gotowy dom i ogród dla szkoły. Jednak w następstwie wynikłych między nimi dużych różnic zdań otwarcie szkoły nie miało miejsca [Teodorowicz, t. 2, s. 89-99].

W 1531 r. Kostry razem z Milanowem liczyły 8 łanów [ŹD, t. XIV, 350]. W kolejnych dziesięcioleciach, wraz z postępującym rozdrobieniem poszczególnych części Kostrów zmieniała się struktura gospodarstw, w efekcie czego w 1626 r. dominowały areały obejmujące nie więcej niż 0,5 łana ziemi uprawnej [Rejestr 1626, 30]. W 1648 r., po wykupieniu poszczególnych części przez Zbigniewa Firleja z Dąbrowicy obszar Kostrów nie przekraczał jednak 10 łanów [APŁ, Arch. Bart 48, s. 65].

W 1676 r. w Kostrach odnotowano 27 osób [ŹD, t. XV, s. 37a]. W związku z tym, iż od uiszczania wspomnianego podatku zwolnione były dzieci do 10 roku życia oraz najubożsi, łączną liczbę mieszkańców Milanowa w końcu XVII w. można szacować na około 60 osób. W XVIII stuleciu najpewniej nastąpił pewien rozwój wsi, co wiązało się ze wzrostem liczby ludności. W 1787 r. w Kostrach mieszkały już 102 osoby. Wśród nich podczas przeprowadzania spisu ludności odnotowano 33 mężczyzn, 32 kobiety, 14 dzieci w wieku powyżej siedmiu lat, 14 dzieci poniżej siódmego roku życia oraz 9 Żydów [Kumor 1979, s. 257].

W 1827 r. w Kostrach, par. Parczew, stanowiących własnośc prywatną było 37 osad i 234 mieszańców. [Tabella miast i osad KP, Warszawa 1827]. W 1877 r. we wsi było 314 dusz, 38 zagród, 914 mrg [PKSG na 1877 g., s. 204]. W l. 80-ch: wieś w gm. Milanów, par, Parczew. 38 dm., 314 mk, 914 mr obszaru [SGKP, t. IV, s. 477].

Po odzyskaniu niepodległości w Kostrach mieszkały 480 osób, w tym 470 katolików, 3 prawosławnych i 7 religii mojżeszowej [NSP 1921]. W okresie okupacji niemieckiej odnotowano 601 mieszkańców [Amtliches Gemeinde 1943]. Po zakończeniu II wojny światowej we wsi Kostry było 569 mieszkańców żyjących w 106 gospodarstwach zajmujących ogółem 626, 86 ha powierzchni. [AGM, sygn. 129]

Mieszkańcy w zajmowali się rolnictwem, hodowlą owiec i świń, utrzymywali ogrody i sady.

W okresie międzywojennym istniał w Kostrach sklep spożywczy Stanisława Cyranki. Zlikwidowany w 1947 r. [AGM, sygn. 130].