Kopina

Patrz hasło: Milanów.

Pochodzenie nazwy wsi jest niejasne. Możliwe, że ma charakter toponimiczny od słowa „kopa”, czyli góra, wzgórze, wzgórze graniczne lub nasyp. Istnieje też koncepcja, w świetle której nazwa pochodzi od słowa „kupina” rozumianego jako nieduży nasyp [Kosyl, s. 185]. Chociaż wsie położone na wschód od Kopiny w początku XV w. znajdowały się w województwie trockim Wielkiego Księstwa Litewskiego, to interesująca nas wieś wraz z Wohyniem należała do Korony i dopiero w połowie XV stulecia została włączona w granice Wielkiego Księstwa Litewskiego. Do zmiany przynależności administracyjnej doszło w 1513 r., kiedy to na mocy decyzji króla Zygmunta I Jagiellona powstało województwo podlaskie. Kopina weszła w jego skład i znajdowała się w ziemi brzeskiej stanowiącej część województwa. Następnie na skutek reformy administracyjnej przeprowadzonej w 1566 r. z województwa podlaskiego wyodrębniono powiaty kamieniecki, kobryński oraz wspomniany powiat brzeski, z których utworzono województwo brzesko-litewskie. Kopina naturalnie weszła w jego skład i pozostała w granicach Wielkiego Księstwa Litewskiego do końca XVIII stulecia [Flisiński 2003, 34-57; Wawrzyńczyk 1951, 14-37].

Pierwsze znalezisko dotyczy siekiery krzemiennej z późnego neolitu lub wczesnej epoki brązu znalezionej w 1957 r. nad Piwonią w trakcie kopani torfu [Żurowski 1957, 349]. Kolejne odnosi się do zachowanego fragmentarycznie kamiennego młotka lub topora odkrytego w nieznanych okolicznościach [dawne zbiory szkolne w Miłkowie (gm. Siemień), późniejsze Władysława Siwca z Parczewa; Libera archiwum].

W trakcie systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP w roku 1993 odkryto 12 stanowisk. Najstarszym znaleziskiem jest rdzeń krzemienny pochodzący prawdopodobnie z mezolitu. Na podstawie zebranych fragmentów ceramiki naczyniowej stwierdzono głównie ślady osadnicze, na kilku stanowiskach być może siedliska z wczesnej epoki żelaza (kultura przeworska?) oraz wczesnego średniowiecza (m.in. XII-XIII w.) i bliżej niesprecyzowanego okresu nowożytnego. Ponadto na kilku stanowiskach nie określono chronologii nielicznych ułamków ceramiki i odpadów krzemiennych [NID, AZP obszar 67-84 – sześć stanowisk opisanych Zabłocie-Kolonia stanowi kolonię wsi Kopina].

Wieś prawdopodobnie istniała już w średniowieczu. W dokumencie z 1416 r. dotyczącym zakresu parczewskiej jurysdykcji sądowej wymieniana jest wieś Kopino, identyfikowana z Kopiną [Wawrzyńczykowa 1951, 18-19]. W znanych nam źródłach po raz kolejny występuje jako Copyyna dopiero w 1518 r. [MRPS, IV, nr 11960]. Następnie odnotowana także jako Copyna w 1529 r. [LR, 443].

Kopina od początku istnienia była wsią prywatną. W początku XVI w.  należała do Kopińskich herbu Lubicz, którzy byli rodziną zaliczaną do drobnej szlachty podlaskiej. W 1538 r. części Kopiny posiadał Hawryło Iwanowicz Hryczyn, pochodzący z rodziny bojarów pińskich, ówczesny wójt wohyński [Wawrzyńczyk 1951, 47]. Najprawdopodobniej wszedł w jej posiadanie w okresie wzmożonych sporów z Wohyniem o przebieg granic, który trwał w latach czterdziestych XVI w. Wówczas to mieszczanie wohyńscy przywłaszczali sobie grunty należące do Kopińskich, w tym części Kopiny. Własność w samej Kopinie również była mocno rozdrobniona między licznych Kopińskich. Wśród posiadaczy części wsi w XVI w. wymieniani są m.in. Piotr Kopiński (1528), Jan Kopiński, Jaronim Kopiński (1532), Piotr Mikołajewicz Kopiński, Jan Jakubowicz Kopiński, Piotr Sławka Kopiński (1539), Sobech Tomkowicz Kopiński, Szymon Kopiński, Stanisław Kopiński (1567) [AGAD, ML 201, s. 188-189; Wawrzynczyk 1951, 57].

Kopińscy utrzymali swój stan posiadania w Kopinach do pierwszej połowy XVII w. Wówczas to doszło do dalszego rozdrobnienia własności ziemskiej we wsi a niewielkie części nabyli Korzeniowscy oraz przedstawiciele rodziny Niewęgłowskich, związanej przede wszystkim z okolicami Czemiernik. W 1667 r. Kopina podzielona była na kilka mniejszych części. Jedna z nich należała do Macieja Krzysztofowicza Kopińskiego. Z grona tej rodziny wśród posiadaczy odnotowano także Jana Kopińskiego i Wojciecha Kopińskiego. Kolejne części wsi pozostawały wówczas w rękach Stanisława Korzeniowskiego, Piotra Niewęgłowskiego, Józefa Niewęgłowskiego, Macieja Domańskiego, Andrzeja Jahołkowskiego oraz Stanisława Skolimowskiego [ML, Rejestry podymnego, 41, 49, 52, 53, 62].

Struktura własności w Kopinie uległa dalszym zmianom na przełomie XVII i XVIII w. Między 1690 a 1717 r. doszło do pogłębienia rozdrobnienia poszczególnych części wsi. Z dziewięciu istniejących w 1667 r. liczba ta wzrosła do 11 w początku XVIII stulecia. Liczebnie nadal dominowali Kopińscy, gdyż aż cztery części pozostawały w rękach kolejno: Jana Kopińskiego, Kazimierza Kopińskiego, Andrzeja Kopińskiego oraz Janowej Kopińskiej. Posiadaczami części Kopiny byli także Stanisław Skulimowski, Stanisław Korzeniowski, Krzysztof Bogusławski, Józef Niewęgłowski, Stanisław Domański, Jan Łopiński oraz Jan Antoni Olszewski. Ten ostatni, pełniący także urząd podstarościego wohyńskiego generalnie od lat dziewięćdziesiątych XVII w. skupował części Kopiny od różnych właścicieli, w efekcie czego stał się w kolejnych latach posiadaczem największej ilości gruntów w tejże wsi [ML, Rejestry podymnego, 90].

W Kopinie w XVI-XVIII w. funkcjonowała wspólnota prawosławna, natomiast po 1596 r. unicka. Wierni uniccy na nabożeństwa uczęszczali do cerkwi parafialnej pw. św. Dymitra w Wohyniu, która należała z kolei do dekanatu bialskiego diecezji brzeskiej [APL, ChKGK, sygn. 101, k. 312v-314].

Kopina jako wieś należąca do drobnej szlachty, położona na terenie pogranicznym Wielkiego Księstwa Litewskiego i Korony Królestwa Polskiego nie miała sprzyjających warunków do rozwoju gospodarczego. Trudno za stymulujący ożywienie ekonomiczne uznać również fakt pogłębiającego się rozdrobnienia własności ziemskiej w Kopinie, następujący w ciągu całego XVII stulecia i odbywający się w ramach kilku niezamożnych rodzin szlacheckich. Z danych z 1667 r. wynika, że sumarycznie w poszczególnych częściach Kopiny było 14 dymów, z czego najwięcej (4) w części Wojciecha Kopińskiego [ML, Rejestry podymnego, 41, 49, 52, 53, 62]. Na podstawie tych informacji liczbę mieszkańców można szacować na nie więcej niż 70-80 osób. Trudno na tej podstawie wnioskować o zaludnieniu Kopiny w początku XVII stulecia. Nie dysponujemy również bezpośrednimi informacjami o potencjalnych zniszczeniach, które mogły mieć miejsce we wsi podczas II wojny północnej (1655-1660), szczególnie po stoczonej przez miejscowych chłopów potyczce z wojskami szwedzkimi w sytuowanych nieopodal Mogiłkach [Weremczuk 2012, 35].

Sytuacja prawdopodobnie była dość stabilna w kolejnych dziesięcioleciach, mimo zmian własnościowych i sygnalizowanego już rozdrobnienia poszczególnych części wsi. W 1717 r. w Kopinie odnotowano 16 dymów [ML, Rejestry podymnego, 90], co wskazuje na niewielki rozwój zabudowy mieszkalnej we wsi. Wydaje się, że przynajmniej do połowy XVIII w. liczba mieszkańców Kopiny nie przekraczała 100 osób.

Analizowane materiały źródłowe nie wskazują na wyraźną specjalizację rolniczą mieszkańców Kopiny, co występowało w przypadku niektórych wsi powiatu brzeskiego (liczne wsie z bartnikami, wsie nad rzekami z rozwiniętym rybołówstwem itd.). Prawdopodobnie chłopi utrzymywali się przede wszystkim z pracy na roli a nie bez znaczenia pozostawały także związki tego obszaru ze starostwem parczewskim, gdyż wiadomo iż mieszkańcy Kopiny bywali w XVII i XVIII w. na targach i jarmarkach w Parczewie [Weremczuk 2012, 41].