Przejdź do treści

Góry

    Herb gminy
    Markuszów

    Góry

    Powiat: puławski

    Gmina: Markuszów

    Mapa miejscowości

    Miejscowości – część ekspercka

    W świecie cyfrowym

    Patrz hasło: Markuszów.

    Nazwa, przynależność administracyjna

    Nazwa miejscowości jest klasyfikowana jako topograficzna [Kosyl 1974, 122], odnosząca się wprost do potocznie pojmowanych realiów krajobrazowych. Początkowo nazwa nie była stabilna, występując również w formie pojedynczej (Góra) [SHGL, 80], co utrudnia identyfikację. W epoce średniowiecza i w XVI w. funkcjonowała też konkurencyjna nazwa: Wola Gutanowska [SHGL, 80; OZ, 154], wskazująca na związek z sąsiednim Gutanowem (zob.), z którego najprawdopodobniej się wyodrębniła. Nomenklatura Wola Gutanowska jest błędnie utożsamiana z rzekomo zaginioną poprzedniczką nowożytnej Woli Przybysławskiej [zob. OZ, 154].

    W średniowieczu i w okresie staropolskim (do 1795 r.) okolice Gór leżały na terenie ziemi lubelskiej, od 1474 r. woj. lubelskiego, wchodząc w skład pow. lubelskiego [SHGL, 34; por. Ćwik, Reder 1977, 27, 33, 39-40].

    Góry i okolice na austriackiej mapie Heldensfelda z 1801-1804 r. maps.arcanum.com

    Mikrotoponimia

    Antroponimia

    Archeologia o najdawniejszym osadnictwie

    Pierwsze zabytki ruchome w postaci ułamków naczyń glinianych i wytworów krzemiennych nieznanej chronologii uzyskano na początku drugiej dekady XX wieku [Rybka 1914, 80; także Nosek 1957, 204]. Kolejne znaleziska powierzchniowe dotyczą dwóch siekier krzemiennych pochodzących ze środkowego lub późnego neolitu [Głosik 1975, 437].

    W trakcie systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP prowadzonych w roku 1983 na jedynym odkrytym stanowisku zebrano nieliczne fragmenty ceramiki naczyniowej i odłupki krzemienne nieznanej chronologii [NID, AZP obszar 75-79; także Bargieł, Zakościelna 1995, cz. 1, 294].

    Pierwsza wzmianka o osadzie

    Po raz pierwszy wzmiankowano wieś Góry v. Wolę Gutanowską w 1420 r. [KZL 3, k. 348; SHGL, 80; OZ, 154]. Wyodrębniła się z Gutanowa istniejącego dowodnie w 1380 r. (zob. hasło: Gutanów). Powstała zapewne po tej dacie, gdyż nie wymienia jej ówczesny dokument podziału dóbr między braćmi Piotrem i Jakubem z Bejsc herbu Lewart [ZDM I, 161], gdzie po raz pierwszy jest mowa o Gutanowie. Właścicielem tegoż został wówczas Piotr i jeśli to on założył Góry alias Wolę Gutanowską, raczej nastąpiło to przed 1399 r., gdy jego syn Jan z Bejsc, sprzedając majątek ojcowski, nie wspomniał o Gutanowie [SPPP VIII/2, 8073]. Ten ostatni (może wraz z Górami?) wcześniej wyszedł z rąk Lewartów [zob. Sochacka 1987, 90-91; Sochacka 2014, 111]. Niewykluczone jednak, że Góry osadzili dopiero kolejni właściciele Gutanowa, tj. Ciołkowie Maciejowscy.

    Właściciele i zarządcy

    Pierwszym poświadczonym źródłowo właścicielem Gór był wywodzący się z Mazowsza i ziemi stężyckiej Andrzej z Rozniszewa i Maciejowic herbu Ciołek [KZL 3, k. 348]. Mógł on być nabywcą wsi od Lewartów z Bejsc ewentualnie jej założycielem. Pośrednio na tą drugą możliwość wskazuje treść pierwszej wzmianki źródłowej o wsi, która dotyczy jej rozgraniczenia od sąsiadujących z nią Naklic (ob. zaginione) [SHGL, 157; OZ, 93]. Powstanie nowej osady z natury rzeczy stwarzało sposobność albo konieczność określenia jej granic w stosunku do już istniejących w sąsiedztwie miejscowości. Nie jest to jednak przesłanka przesądzająca. Niebawem (1421 r.) Andrzej zrzekł się majętności w Górach i w Gutanowie na rzecz swego bratanka Febrona [AGAD, MK 3, k. 60v]. Jako właściciel tych włości Febron rezydował w Gutanowie i tylko incydentalnie pisał się z Gór [KZL 2, k. 42]. Traktował tę wieś jako narzędzie realizacji swoich interesów, oddając ją w zastaw jako zabezpieczenie pożyczek [NABM 1, k. 170v; KZL 6, k. 49, 86v], ewentualnie zapisując na niej sumy posagowe córki [KZL 2, k. 457v]. Góry sąsiadowały bezpośrednio z posiadłościami Markuszowskich, z czego wynikały spory o granice. Ślady ich prowadzenia zostały odnotowane w księdze podkomorskiej w 1447 i 1453 r. [LKP, 14, 76]. Febron występował w źródłach do 1482 r. [DLB II, 542; KZL 2, k. 42], a po nim dziedziczyli jego potomkowie, choć nie zostali odnotowani jako właściciele Gór. W 1486 r. w roli jej tenutariusza (zastawnika) wystąpił zięć Febrona, mąż jego córki Elżbiety, Marek Bazanek [KZL 9, k. 440]. Oznacza to, że dług teścia wobec zięcia z tytułu posagu Elżbiety nie był wtedy jeszcze spłacony. Być może wieś już wówczas podupadała, skoro w XVI w. przez pewien czas przestano ją wzmiankować w źródłach [OZ, 154]. Po 1531 r. Góry zakupił Mikołaj Firlej, włączając je do dóbr markuszowskich, przez co przechodziły w ręce kolejnych spadkobierców z tej rodziny. Po wygaśnięciu męskiej linii Firlejów, od lat 70. XVII po schyłek XVIII w. dziedziczyli ją kolejno: Sobiescy, Humieccy, Małachowscy, a następnie Kajetan Hryniewiecki (zob. hasło: Markuszów).

    Stosunki etniczne i wyznaniowe

    Wieś przynależała w średniowieczu do parafii w Garbowie. Potwierdza to m. in. dokument sądu kościelnego z 1443 r. [ZDKiDK II, 444] i Jan Długosz [DLB II, 542]. W 1650 r. odnotowano ją po raz pierwszy przy parafii Markuszów, co potwierdzają źródła z XVIII w. [AAL, Rep. 60, A 97, 113; AGAD, ASK I, sygn. 162, s. 58; Kumor 1977, 276].

    Oświata

    Informacje statystyczne, gospodarka w dziejach

    W 1486 r. odnotowano kmiecia Mikołaja zw. Makuch, którego określono jako poddanego szlachetnego Marka z Gór (tj. Marka Bazanka, w/w zięcia Febrona), a właściwie zastawnika. Mikołaj pozywał szlachcica Mikołaja ze Snopkowa (Ożarowskiego) o napad na drodze publicznej i zranienie, jego pan wystąpił zaś w sądzie jako świadek [KZL 9, k. 440]. W 1676 r. podatek pobrano w Górach od 38 osób powyżej 10 roku życia, a w 1787 r. wieś liczyła 113 mieszkańców, łącznie z najmłodszymi dziećmi [ŹD XV, 30a; Kumor 1979, 276].

    Nowizny (nowe gospodarstwa chłopskie) we wsi Góry, wzmiankowane w dokumencie z 1443 r. [ZDKiDK II, 434], mogą świadczyć o świeżej metryce wsi lub też o jej rozwoju – powstanie owych nowizn jest przykładem inicjatywy właściciela wsi (Febrona lub jeszcze jego stryja Andrzeja), obliczonej na powiększenie dochodowości wsi. W czasach Jana Długosza we wsi notowano gospodarstwa kmieci i zagrodnicze, płacące dziesięciny snopowe i konopne plebanowi w Garbowie, niestety nieznanej wartości; funkcjonowała tu również karczma, nie było natomiast folwarku rycerskiego, gdyż właściciel rezydował w sąsiednim Gutanowie [DLB II, 542]. Probierzem ówczesnej wartości rynkowej wsi Góry mogą być sumy zastawne, zabezpieczone na jej pożytkach, wynoszące w sumie 120 grzywien [KZL 6, k. 49, 86v] oraz identyczna suma posagu córki Febrona, zabezpieczona w 1466 r. na tejże wsi [KZL 2, k. 457v]. Z drugiej strony częste zastawy Gór raczej nie sprzyjały rozwojowi gospodarczemu i być może były jedną z przyczyn ich przejściowego upadku w wieku XVI. W 1531 r. Góry traktowano jako przyległość Gutanowa, w obydwu miejscowościach uprawiano wówczas łącznie 8 łanów kmiecych [ŹD XIV, 348]. Rejestr podatku łanowego z 1564 r., wymieniający Góry ponownie odrębnie, wskazuje na istnienie tu wójtostwa, nie wiadomo jednak, jaki był areał tutejszych pól uprawnych. Dopiero ze źródeł sporządzonych w 1644 r. wynika, że uprawiano tu 4,5 łana ziemi [AGAD, ASK I, sygn. 33, 498; Rejestr 1626, 15, przyp. 50]. Wiadomo ponadto, że w 1683 r. znajdowało się w Górach 17 gospodarstw chłopskich uprawiających przeważnie pół łanu gruntu, ale aż 4 z nich zostały porzucone. Część właścicieli gospodarstw pociągana była do pańszczyzny i innych prac, połowa płaciła dodatkowo czynsz [Ujma 2005, 111, 159].

    Zabytki i obiekty przyrodnicze

    Ważne wydarzenia

    Małe ojczyzny – strefa regionalistów

    Współczesność, strategie rozwoju

    Samorząd, organizacje​

    Kościoły i związki religijne​

    Życie kulturalne

    Oświata i szkolnictwo

    Wybitne postacie​

    Rodziny – pamiątki

    Wspomnienia, albumy rodzinne​

    Gospodarka – firmy i przedsiębiorstwa

    Walory turystyczne

    Folklor​

    Miejsca pamięci