Przechód

Patrz hasło: Sosnówka.

Początkowo używano nazwy Perechod. Potem uległa polonizacji na Przechód. Nazwa pochodzi od ukraińskiego słowa – perechod, polskie – przechód [NMP, 2013, t. 9, s. 283].

Ziemie, na których powstał Przechód położone były na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego. Początkowo w województwie trockim, a od 1513 r. w powiecie brzeskim województwa podlaskiego. Na mocy reform administracyjnych w Wielkim Księstwie Litewskim w 1566 r. wydzielono z niego województwo brzeskolitewskie, ze stolicą w Brześciu [Litewskim] [Maroszek, 2013, s. 15–139; Wawrzyńczyk, 1951, s. 14–37; Flisiński, 2003, s. 34–57]. Po III rozbiorze Rzeczypospolitej miejscowość znalazła się w zaborze austriackim w cyrkule bialskim (Galicji Zachodniej).

Po włączeniu w 1809 r. tzw. Nowej Galicji do Księstwa Warszawskiego, w 1810 r. wieś weszła w skład powiatu włodawskiego departamentu siedleckiego [DPKW, 1811, t. 2, nr 16, s. 148]. Po powstaniu w 1815 r. Królestwa Polskiego, w wyniku reformy administracyjnej z 1816 r., znalazła się powiecie włodawskim obwodu radzyńskiego województwa podlaskiego (od 1837 r. guberni podlaskiej) [DPKP, 1816, t. 1, s. 119]. W latach 1844–1866 leżała w okręgu włodawskim powiatu radzyńskiego guberni lubelskiej, a od 1867 r. w powiecie włodawskim guberni siedleckiej (w latach 1912–1915 guberni chełmskiej) [DPKP, 1867, t. 66, s. 279]. W latach 1915–1918 r. znajdowała się w strefie wojskowej okupacji niemieckiej, tzw. Etappen Inspektion Armee Bug. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę (1919–1939) należała do powiatu włodawskiego województwa lubelskiego. W czasie okupacji niemieckiej (1939–1944) włączono ją do powiatu bialskiego. Od 1944 r. ponownie w powiecie włodawskim województwa lubelskiego. W latach 1975–1998 w województwie bialskopodlaskim, potem w powiecie bialskim województwa lubelskiego.

Gmina

Gminy dominialne powstały na podstawie Konstytucji Księstwa Warszawskiego. Na mocy ustawy z 1809 r. wprowadzono gminy wiejskie, na czele których stali wójtowie, którymi zostawali z urzędu właściciele dóbr ziemskich, którzy za zgodą władz zwierzchnich mogli wyznaczać swoich zastępców. Wójtowie byli wykonawcami zarządzeń władz państwowych, opiekowali się majątkiem gminnym, czuwali nad bezpieczeństwem, porządkiem i zdrowiem mieszkańców. Przy tym pełnili swoją funkcję bezpłatnie. Pomocą wójtom w poszczególnych wsiach służyli sołtysi [DPKW, 1809, t. 1, s. 227–236]. W pierwszej połowie XIX w. wieś należała do gminy Wisznice, a od 1856 r. do gminy Sapiehów [APL, MSGL, sygn. 167]. Po utworzeniu na mocy ukazu cara Aleksandra II z 1864 r. gmin samorządowych w Królestwie Polskim, wieś weszła w skład nowej gminy Romanów [APL, BKSW, sygn. 4], której siedzibę w 1933 r. przeniesiono do Sosnówki. W 1933 r. utworzono gromadę Przechód, w skład niej weszły też kolonie Aleksandrów, Kruszyna i Prowoże [LDW, 1933, nr 22, poz. 181]. W latach II wojny światowej miejscowość należała do gminy Wisznice. Po likwidacji gmin w 1954 r. wieś włączono do gromady Przechód [DUWRNwL, 1954, nr 15, poz. 64], a od 1962 r. do gromady Sosnówka [DUWRNwL, 1961, nr 11, poz. 84]. Od 1973 r. wieś należy do gminy Sosnówka [DUWRNwL, 1972, nr 12, poz. 269].

Według Krajowego Rejestru Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju (stan na 1.08.2024) wieś ma następujące części: Kruszyna, Płoski i Szostaki [https://eteryt.stat.gov.pl/].

W XIX w. posługiwano się m.in. następującymi nazwami: Bliszczaczyj Bagon, Błonary, Dziehciarka, Granica, Łowze, Obusznica, Sopowszczyzna, Stawok, Syczowizna, Szyrokie, Wyżar i Zaruka [APL, ZTL, sygn. 3267; APL OCH, HW, sygn. 2/509].

W 1669 r. w kościele wisznickim ochrzczono dzieci Piotra Bunia, Bazylego Kuriana z Przechodu [APR w Wisznicach]. W 1846 r. gospodarstwa rolne we wsi posiadali: Jędrzej Byszuk, Paweł Karpiuk, Jędrzej Suzoniuk, Jewko Sidoruk, Andrzej Semeniuk, Potap Maksymiuk, Karp Władyczuk, Konstanty Suzoniuk, Paweł Hałaburda, Nieścior Pradyszuk, Jeremiasz Suzoniuk, Demitry Pradyszuk, Semen Suzoniuk, Dawid Byszuk, Naum Byszuk, Dymitr Chwedyniuk, Okseń Suzoniuk, Jewko Krynica, Potap Pawłowicz, Grzegorz Krynica, Roman Byszuk, Hordej Bordejak i Kalich Byszuk [APL, RGL I, sygn. skarb. 244].

W trakcie systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP w roku 2001 odkryto 6 stanowisk. Na podstawie zebranych fragmentów ceramiki naczyniowej (ślady osadnicze) stwierdzono kilka epizodów chronologicznych: z późnej epoki brązu (kultura łużycka), średniowiecza wczesnego (XIII w.) i późnego (XIV-XV w.),, także okresu nowożytnego (XVI-XVII w.). Ponadto z niektórych stanowisk nie określono chronologii niecharakterystycznych ułamków ceramicznych naczyń i odłupka krzemiennego [NID, AZP obszary: 66-88 i 66-89]. 

Pierwsza wzmianka źródłowa o Przechodzie (w brzmieniu Perechod) odnosi się do roku 1579, choć zapewne wieś powstała nieco wcześniej [Sapiehowie, 1890, s. 334].

Tereny, na których z czasem powstał Przechód, należały do szeroko rozumianych dóbr wisznickich i pierwotnie były częścią domeny książęcej. W roku 1511 Zygmunt I nadał m.in. Wisznice, Łyniew oraz okoliczne tereny wraz ze wszystkimi gruntami, rzekami, stawami, lasami, poddanymi, etc. swojemu zasłużonemu i zaufanemu urzędnikowi, dyplomacie, wojewodzie witebskiemu, a potem podlaskiemu, Iwanowi Sapieże [LM, ks. 25, nr 139; AGAD, Metryka Litewska – transkrypcje, sygn. 209, s. 877-881]. Poprzez rozmaite transakcje, skupywanie dóbr, prowadzenie akcji osadniczej, itp. rozpoczął on budowanie rozległego kompleksu dóbr, skupionych wokół ośrodków w Kodniu i Wisznicach. W ten sposób, rozluźniwszy mocno związki z rodzimą Smoleńszczyzną, stał się Iwan Sapieha protoplastą kodeńskiej linii rodu. Po jego śmierci w roku 1517, dobra wisznickie i kodeńskie przejął na ponad 60 lat jego syn, Paweł Sapieha, z czasem wojewoda nowogrodzki. Na jego czasy przypada chyba najbardziej intensywny rozwój tych terenów. Po śmierci Pawła, w roku 1579, dobrami po nim podzielili jego synowie. Dobra kodeńskie przypadły w udziale wojewodzie mińskiemu Mikołajowi, zaś bardziej nas tu interesującą włość wisznicką otrzymał Andrzej Sapieha. W jej skład wchodziły wówczas, oprócz Przechodu, m.in. Sosnówka, Rozwadówka, Czeputka, Pohoryle, Motwica, Lipinki [Sapiehowie, 1890, s. 333-334]. Jak się zdaje Andrzej Sapieha nie zarządzał bezpośrednio przypadłymi mu dobrami, początkowo wydzierżawiał włość wisznicką bratu Mikołajowi, a w roku 1590, ostatecznie mu ją odsprzedał [LNB, f. 103, d. 547, cz. 2, s. 38-40]. Po śmierci Mikołaja w roku 1599, dobra wisznickie (w tym Przechód) otrzymał jego syn, także Mikołaj zwany Piusem, późniejszy wojewoda brzeskolitewski, zaś w roku 1614, w wyniku działów rodzinnych przeszły w ręce Krzysztofa Sapiehy, brata tego ostatniego. Po śmierci Krzysztofa, w roku 1637, powróciły na krótko do Mikołaja Piusa Sapiehy. Gdy ten zmarł w roku 1644, po różnych perypetiach, przejmowali je kolejno jego synowie: Kazimierz Melchiades (zm. 1654) i Jan Ferdynand (zm. 1659). Po bezpotomnej śmierci Jana Ferdynanda dobra wisznickie przeszły na jego stryjecznego brata, krajczego koronnego Krzysztofa Franciszka, a po jego śmierci (1665) na jego najstarszego syna Kazimierza Stanisława. Tenże w roku 1677 podzielił się dobrami z młodszymi braćmi: Andrzejem Franciszkiem oraz Władysławem Jozafatem, późniejszym wojewodą brzeskolitewskim. Niestety nie znamy szczegółów tego podziału. Szybko się on jednak zdezaktualizował, bowiem wobec śmierci obydwu braci, na początku lat 80. XVII w., Władysław Jozafat stał się jedynym dziedzicem dóbr wisznickich. Zmarł on w Wisznicach w 1733 r., pozostawiając po sobie trzech synów: Kazimierza, Karola Józefa, późniejszego wojewodę brzeskolitewskiego i Ignacego. Tzw. „hrabstwo wisznickie” przeszło w ręce Kazimierza. Po trzech latach, po jego przedwczesnej śmierci, współwłaścicielami majątku zostali dwaj pozostali bracia. Po śmierci Ignacego (1758), Karol Józef przejął całość dóbr wisznickich, stając się jednocześnie opiekunem i protektorem swych bratanków, synów Ignacego: Józefa, Franciszka Ksawerego i Kajetana. Gdy w roku 1768 Karol Józef Sapieha zmarł bezpotomnie, schedę po nim przejęli bratankowie. Jednak wobec bardzo aktywnego ich zaangażowania w konfederację barską, dobra te zostały zasekwestrowane. Kajetan zginął w czasie walk konfederackich w roku 1771, zaś Józef musiał na kilka lat udać się na emigrację. Dobra wisznickie uniknęły konfiskaty tylko dzięki staraniom żony Józefa, Teofili z Jabłonowskich. W roku 1778 doszło do kolejnego działu dóbr wisznickich, do którego oprócz Józefa i Franciszka Ksawerego, przystąpił także Kazimierz Nestor Sapieha, dziedzic pobliskich dóbr kodeńskich [LNB, f. 103, d. 547, cz. 2, s. 46; PSB, t. 21, s. 13]. Część dóbr wisznickich, w tym Przechód, skupiła z czasem w swym ręku wdowa po Józefie Sapieże, Teofila Strzeżysława z Jabłonowskich. Znajdując się w trudnej sytuacji finansowej zmuszona została do sprzedaży niektórych majątków. Pozostałą część dóbr wisznickich, w tym klucz Przechód, przeszły na własność jej syna Aleksandra Sapiehy (zm. 1812). Po nim odziedziczyły go jego żona Anna z Zamoyskich i ich dzieci Leon i Anna Zofia (późniejsza żona Adama Jerzego Czartoryskiego). W 1835 r. część należąca do Leona została skonfiskowana na rzecz skarbu publicznego Królestwa Polskiego na mocy postanowienia Rady Administracyjnej Królestwa Polskiego w sprawie konfiskaty dóbr byłych powstańców listopadowych pozostających na emigracji. W tym samym roku całe dobra wisznickie na publicznej licytacji nabył Ignacy Sosnkowski (zm. 1856). Krótko przed śmiercią, w 1856 r., sprzedał on dobra Sapiehów Józefowi Kempińskiemu. W 1864 r. 26 gospodarzy z Przechodu stało się właścicielami 808 morgów ziemi [APL OCH, HW, sygn. 1/24, 2/531].

Zastawnikami (dzierżawcami) Przechodu przez wiele lat była rodzina Bielikowiczów. Dawid Kazimierz Buchowiecki posiadał go na podstawie zapisów z lat 1675, 1688, 1689 i 1706. Po jego śmierci, zastaw przejęła jego córka Anna z Bielikowiczów Buchowiecka. Ta w 1728 r. posiadaną część Przechodu oddała zięciom Piotrowi Bęklewskiemu i Hieronimowi Ciechanowiczowi [NIABwM, f. 1705, op. 1, d. 47].

W okresie przedrozbiorowym chłopi zamieszkujący wieś byli najpierw prawosławnymi, a po unii brzeskiej grekokatolikami (unitami). Początkowo należeli oni do parafii w Wisznicach, a od II połowy XVII w. do parafii greckokatolickiej Podwyższenia Krzyża Świętego w Żeszczynce leżącej w diecezji włodzimiersko-brzeskiej, a w XIX w. w diecezji chełmskiej. W 1801 r. we wsi w 21 domach mieszkało 142 grekokatolików [APL, CHKGK, sygn. 138]. W 1880 r. do parafii prawosławnej należało 244 osób z Przechodu [APL, KPCH, sygn. 950]. W czasach likwidacji Cerkwi greckokatolickiej wierni ze wsi okazali znaczny opór przeciwko przejściu na prawosławie. Jeden z przywódców buntu, Filip Sozoniuk, został w 1875 r. za karę zesłany w trybie administracyjnym do guberni chersońskiej [Tarasiuk, 2018]. Po carskim ukazie tolerancyjnym z 1905 r. zezwalającym na zgodne z prawem przyjmowanie obrządku rzymskokatolickiego, liczba prawosławnych we wsi spadła z 287 (1904) do 80 (1906). W przededniu I wojny światowej, tj. w 1914 r., we wsi mieszkało 70 prawosławnych [APL, KPCH, sygn. 993, 995, 1003]. Większość pozostałych prawosławnych została wysiedlona ze wsi w ramach Akcji „Wisła” w 1947 r.

Drugą grupę mieszkańców wsi stanowili katolicy należący początkowo do parafii rzymskokatolickiej w Wisznicach, a od 1919 r. potem parafii Podwyższenia Krzyża Świętego w Żeszczynce w diecezji siedleckiej. Początkowo byli nimi głównie zamieszkujący we wsi zastawnicy oraz służba folwarczna. W 1858 r. we wsi mieszkało 18 łacinników [APR, ZDP, sygn. 15542]. Ich liczba wzrosła od ukazu tolerancyjnego w 1905 r., w wyniku którego część mieszkańców wsi przeszła z prawosławia na katolicyzm.

W Przechodzie rosyjska szkoła ministerialna powstała w drugiej połowie XIX wieku. Z kolei prawosławna szkoła cerkiewno-parafialna rozpoczęła działalność w 1899 roku [APL, KCH, sygn. 1003]. Po II wojnie światowej w Przechodzie powstała polska sześcioklasowa szkoła [APL OCH, Inspektorat Oświaty we Włodawie, sygn. 273].

W roku 1690 odnotowano w Przechodzie 36 „dymów”, co pozwala szacować liczbę ludności na około 180-220 osób [Rejestry podymnego 1667–1690, s. 93]. Według wykazu z 1827 r. we wsi znajdowało się 24 domów zamieszkiwanych przez 144 osób [Tabella miast, 1827, t. 2, s. 83]. W 1864 r. żyło tam 250 osób [APL, BKSW, sygn. 4]. W 1887 r. we wsi w 43 domach zamieszkiwało 320 osób [PKSG za 1887, s. 81]. Według spisu powszechnego z 1921 r. w 55 budynkach mieszkało 266 osób. Deklarowali oni wyznanie rzymskokatolickie – 247 i prawosławne – 19 [Skorowidz miejscowości, 1924, t. 4]. W 1943 r. Przechód liczył 388 mieszkańców [Amtliches, 1943]. W 2021 r. we wsi zameldowanych było 126 osób [https://www.polskawliczbach.pl].

Zdecydowana większość mieszkańców Przechodu na przestrzeni dziejów utrzymywała się z rolnictwa. Do 1864 r., czyli ukazu uwłaszczeniowego znaczna część ziemi była użytkowana przez włościan pańszczyźnianych. Chłopi z tej wsi odrabiali swoje powinności pańszczyźniane w folwarku w Lipinkach a od początku XIX w. w folwarku w Sapiehowie.

Według umowy pomiędzy Aleksandrem Sapiehą a włościanami wsi z 16 czerwca 1810 r. obowiązywały ich następujące świadczenia: „1. Każden gospodarz mający swój dział siedzialny robić powinien na tydzień dwa dni sprzężajne, dwa dni czeladne. 2. Na rok dwa dni sprzężajne lub piesze według upodobania dworskiego odbywać powinni i do jakiej bądź roboty. 3. Sześć razy do roku gospodarz i cała jego czeladź najęta przez skarb być może tak sprzężajem, jak pieszo za cenę po groszy polskich dwadzieścia. 4. Zamiast dni świątecznych około Bożego Narodzenia każdy gospodarz sąg (sążeń kubiczny miary mający) urąbać, połupać i do dworu przywieźć. Gałęzi niezdatne do sągów i szczecinę zabrać do siebie powinien. 5. Zaorki, oborki sprzężajem dni dwa, zagrabki, ograbki dni dwa, gwałtów latem do żniwa z całą siemienistością do powinności zdatnej cztery. 6. Szarwarki, tak jak dworniej dwanaście, z których cztery na samo tylko dobro wsi użyte być może. 7. Kury, kapłony, jaja nie uważają się odtąd jak powinność roczna, tylko jak dziedzic sam będzie potrzebował, na ten czas od każdego gospodarza kur dwie, pół kapłona i jaj piętnaście żądać będzie można. 8. Czynsz pieniężny, odsep i manna, dawne inwentarskie nakłady gromadzie opuszczają się i pod żadnym pretekstem wznawiane być nie mogą, jako też żaden narzut pieniężny na najem nad wyżej opisany wymóg wymaganym być nie może wyjąwszy, gdyby dobra wola gospodarzy nastąpiła. 9. Wszystkie powinności tyczące się przędziwa, włókna, talek, nici, uprawiania konopi i lnu w jeden inny podatek lub pieniądze zamienione być nie mogą, tylko gdy potrzeba dworska wypadnie, na ten czas za rekwizycją odbywać powinni. 10. Swoje pasieki z pszczołami, czyli barcie powinni tak na wiosnę, jak i w jesieni przy widzie skarbowym pobierać i na rzecz skarbu nie posesora połową miodu i wosku dzielić się. 11. Do sadzenia i polewania kapusty, póki się dobrze nie przyjmie, do mycia i strzyżenia owiec dwa razy do roku na wiosnę i w jesieni chodzić jest ich powinnością. 12. Proso dworskie na jagły utłuc powinni, to jest każden gospodarz po pół ćwierci prosa podług próby dworskiej oddać do folwarku dobrze urządzone jagły obligowany. 13. Flisów do własnego zboża folwarcznego, gdyby na skład gdański wyprawione było według potrzeby dworu dawać za zwyczajną jednak opłatę i dogodną żywnością jak wszędzie powinni. 14. Na stróżę i stróżkę z kolei chodzić i wiele dni zabawią tyle dni pańszczyzny przyjmować im się zwykło obowiązani. 15. Na wartę nocną w kolej po dwóch do folwarku przeznaczonego chodzić obowiązani. 16. Straż do arendarza w tej wsi, gdzie egzystuje z pańszczyzny dodawanymi być ma, jeżeli mu się według kontraktu należy” [APS, Witkowski, sygn. 7, k. 379–381].

W 1813 r. 24 gospodarzy użytkujących po 15 (jeden połowę tego areału) morgów ziemi, posiadało w sumie 9 koni, 16 wołów, 8 byków, 28 krów, 17 świń i 76 owiec [APS, Witkowski, sygn. 7]. Według spisu z 1833 r. we wsi stały drewniane chałupy. Wszystkie były zbudowane tak samo. Miały izbę z komorą, dwa małe okna, piec z glinianym kominem, podłogi – częściowo gliniane, częściowo drewniane, pułapy z desek i słomiany dach. Przy chałupach stały drewniane, budowane w słupy jednoklepiskowe stodółki, szopki i chlewy postawione z drewna lub chrustu oraz tylko pięć drewnianych spichlerzy [APL OCH, HW, sygn. 4/43]. W kolejnych latach powiększono areał gospodarstw chłopskich. Każdy z 23 wymienionych w tabeli prestacyjnej z 1846 r. chłopów z Przechodu posiadał po ok. 29 morgów. W zamian chłopi zobowiązani byli do odbywania następujących powinności. Przez cały rok obowiązywała pańszczyzna stała, w wysokości – dwa dni sprzężajne i dwa dni piesze tygodniowo. Ponadto w okresie letnim, od 1 sierpnia do 15 września, obowiązywała ich pańszczyzna dodatkowa – dwa dni sprzężajne (oranie) i cztery piesze (koszenie) tygodniowo. Chłopów obowiązywały też darmochy, w okresie od 1 sierpnia do 30 września: sześć dni orania i cztery dni koszenia. Obowiązywały również daniny na rzecz dworu, w postaci jednej gęsi, koguta, dwóch kur, 15 jaj i wiana grzybów. Każdy gospodarz zobowiązany był do uiszczania dziesięciny na rzecz parafii rzymskokatolickiej w Wisznicach. Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych i Duchownych w oparciu o ukaz z 1846 r., zniosła następujące powinności chłopów z: stróżę do folwarku, strzyżenie owiec za poczęstne, uprawę konopi i wożenie drewna do cegielni oraz przymusowy najem, za który wyznaczono następujące opłaty, dzień sprzężajny – 1 złp, dzień pieszy: koszenie – 20 gr., grabienie – 10 gr., do żniwa – 1 złp, kopanie ziemniaków – 1 gr. za ćwierć. Chłopi uiszczali także podatki: podymny, liwerunkowy, na rzecz szkółki oraz szarwarki – drogowy, transportowy i rekrucki. Drewno opałowe chłopi otrzymywali „w nagrodę posłuszeństwa włościan użytych porą letnią” [APL, RGL I, sygn. skarb. 244].

Ukaz uwłaszczeniowy cara Aleksandra II z 1864 r. uwłaszczał chłopów, przekazując im na własność ziemię, którą dotychczas uprawiali. Za otrzymany grunt mieli zapłacić nie jego poprzednim właścicielom, ale państwu rosyjskiemu, które wzięło na siebie obowiązek rozliczenia się z dotychczasowymi właścicielami. Uwłaszczenie włączało do życia publicznego całe rzesze chłopów. Na jego mocy chłopi z Przechodu otrzymali 808 morgów ziemi. W oparciu o prawa z 1846 i 1864 uwłaszczono tam 25 gospodarzy. Natomiast według prawa z 1864 r. jednego właściciela placu i ziemie wspólnotowe. Uwłaszczone gospodarstwa miały powierzchnię po ok. 23 morgów. Chłopi otrzymali następujące serwituty. Mogli paść według potrzeb swoje bydło na ziemiach dworskich. Ponadto mieli prawo do drewna na naprawę budynków „według potrzeby po przekonaniu właściciela lub jego pełnomocnika z wójtem gminy i dwoma gospodarzami z sąsiednich wsi”; dwóch wozów tygodniowo (od 13 października do 13 kwietnia) opału, który mogli zbierać z siekierą, ale „wzbrania się rąbać drzewo z pnia i uszkadzania lasu, obcinania gałęzi ze zdrowych dębów i brzóz”; jednego wozu rocznie korzeni jodłowych lub sosnowych na oświetlenie; kołków i chrustu na ogrodzenia. W 1881 r. opisano dokładnie zakres serwitutów. Z kolei w 1883 r. chłopi zrezygnowali z serwitutów w Sapiehowie (za 179 morgów ziemi) i Aleksandrowie (za 133 morgów ziemi). [APL, ZTL, sygn. 3267; APL OCH, HW, sygn. 2/509, 2/513].

Część mieszkańców zajmowała się rzemiosłem i handlem. Przez lata we wsi funkcjonowała karczma.

Kapliczka z 1917 roku

Drewniana. Wybudowana w miejscu trzech krzyży postawionych na pamiątkę przyjęcia katolicyzmu.

• Podczas sporządzania rosyjskiego spisu powszechnego w 1897 r. w Przechodzie doszło do niepokojów społecznych, związanych z żądaniem części jej mieszkańców, aby byli zapisywani jako katolicy mówiący w języku polskim. Przywódcami buntu we wsi, ukaranymi przez władze carskie karami administracyjnymi byli: Maksim Byszuk i Jakub Krynica [APL, ZŻPB, sygn. 41].

• Znaczna część mieszkańców wsi aktywnie uczestniczyła w akcji protestu przeciwko planom wydzielenia guberni chełmskiej z Królestwa Polskiego i przyłączenia jej do generał-gubernatorstwa w Kijowie, zorganizowanej na przełomie 1908/1909 r. przez Koło Polskie w III Dumie Państwowej. List protestacyjny podpisało 55 osób w imieniu 308 mieszkańców Przechodu [GARF, f. 5122, op. 1, d. 40].

• Część mieszkańców Przechodu, w obawie przed zbliżającymi się wojskami niemieckimi i austriackimi, w sierpniu 1915 r. udała się na uchodźstwo w głąb imperium rosyjskiego. Wśród nich był m.in. Teodor Władyczuk (przebywał w guberni penzeńskiej) [AAN, CKO, sygn. 334].

• W czasie II wojny światowej niemieccy okupanci za pomoc jeńcom radzieckim rozstrzelali rodzinę Kryniców (Paweł, Anna, Jan i Aniela) oraz jeńca radzieckiego [Doroszuk, 2018]. 12 września 1942 r. aresztowano jako zakładników dwóch mieszkańców Przechodu – Stefan Martyniuk (l. 20) i Jan Władyczuk (l. 35). Pięć dni później trafili oni do obozu koncentracyjnego na Majdanku, gdzie zginęli [Doroszuk, 2018; „Gościniec Bialski”, 2010, nr 4(72)].