Rozwadówka

Patrz hasło: Sosnówka.

Od nazwy osobowej Rozwad, z sufiksem -owo, następnie -ówka [NMP, 2015, t. 11, s. 122].

Ziemie, na których powstała Rozwadówka położone były na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego. Początkowo w województwie trockim, a od 1513 r. w powiecie brzeskim województwa podlaskiego. Na mocy reform administracyjnych w Wielkim Księstwie Litewskim w 1566 r. wydzielono z niego województwo brzeskolitewskie, ze stolicą w Brześciu [Litewskim] [Maroszek, 2013, s. 15–139; Wawrzyńczyk, 1951, s. 14–37; Flisiński, 2003, s. 34–57]. Po III rozbiorze Rzeczypospolitej miejscowość znalazła się w zaborze austriackim w cyrkule bialskim (Galicji Zachodniej).

Po włączeniu w 1809 r. tzw. Nowej Galicji do Księstwa Warszawskiego, w 1810 r. weszła w skład powiatu włodawskiego departamentu siedleckiego [DPKW, 1811, t. 2, nr 16, s. 148]. Po powstaniu w 1815 r. Królestwa Polskiego, w wyniku reformy administracyjnej z 1816 r., znalazła się powiecie włodawskim obwodu radzyńskiego województwa podlaskiego (od 1837 r. guberni podlaskiej) [DPKP, 1816, t. 1, s. 119]. W latach 1844–1866 leżała w okręgu włodawskim powiatu radzyńskiego guberni lubelskiej, a od 1867 r. w powiecie włodawskim guberni siedleckiej (w latach 1912–1915 guberni chełmskiej) [DPKP, 1867, t. 66, s. 279]. W latach 1915–1918 r. znajdowała się w strefie wojskowej okupacji niemieckiej, tzw. Etappen Inspektion Armee Bug. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę (1919–1939) należała do powiatu włodawskiego województwa lubelskiego. W czasie okupacji niemieckiej (1939–1944) włączono ją do powiatu bialskiego. Od 1944 r. ponownie w powiecie włodawskim województwa lubelskiego. W latach 1975–1998 w województwie bialskopodlaskim. Potem w powiecie bialskim województwa lubelskiego.

Gmina

Gminy dominialne powstały na podstawie Konstytucji Księstwa Warszawskiego. Na mocy ustawy z 1809 r. wprowadzono gminy wiejskie, na czele których stali wójtowie, którymi zostawali z urzędu właściciele dóbr ziemskich, którzy za zgodą władz zwierzchnich mogli wyznaczać swoich zastępców. Wójtowie byli wykonawcami zarządzeń władz państwowych, opiekowali się majątkiem gminnym, czuwali nad bezpieczeństwem, porządkiem i zdrowiem mieszkańców. Przy tym pełnili swoją funkcję bezpłatnie. Pomocą wójtom w poszczególnych wsiach służyli sołtysi [DPKW, 1809, t. 1, s. 227–236]. W pierwszej połowie XIX w. wieś należała do gminy Romanów [APL, MSGL, sygn. 167]. Po utworzeniu na mocy ukazu cara Aleksandra II z 1864 r. gmin samorządowych w Królestwie Polskim, wieś weszła w skład gminy Romanów [APL, BKSW, sygn. 4], której siedzibę w 1933 r. przeniesiono do Sosnówki. W 1933 r. utworzono gromady Rozwadówka i Rozwadówka Folwark, obejmujący też folwark Lisica [LDW, 1933, nr 22, poz. 181]. W latach II wojny światowej miejscowość należała do gminy Wisznice. Po likwidacji gmin w 1954 r. wieś włączono do gromady Sosnówka [DUWRNwL, 1954, nr 15, poz. 64]. Od 1973 r. wieś należy do gminy Sosnówka [DUWRNwL, 1972, nr 12, poz. 269].

Według Krajowego Rejestru Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju (stan na 1.08.2024) wieś ma następujące części: Lisica, Warszawska Ulica, Zboryszewo i Zmysły [https://eteryt.stat.gov.pl/].

W drugiej połowie XIX w. posługiwano się we wsi następującymi nazwami terenowymi: Bereźniaki, Cerkiewne, Czernigow, Dwieroruby, Iwaszkowski, Kanawa, Kletiszcze, Klinownice, Lisica, Nalesie, Ochoża, Ogrody, Osinki, Osowce, Pastewnik, Pychory, Reczka, Romanowszczyzna, Wieczki, Wowcza, Wygary i Wyszkow [APL, ZTL, sygn. 3271].

W 1864 r. we wsi uwłaszczono następujących gospodarzy: Paweł Skrzyński, Stefan Bryndziuk, Sawka Galczuk, Stefan Szipiło, Jewdosij Skrzyński, Iwan Winniczuk, Semen Winniczuk, Feodor Skrzyński, Simeon Szumiejko, Iwan Semeniuk, Artem Gilczuk, Mikołaj Jakobiuk, Paweł Klimiuk, Feodor Poliszuk, Jakow Gołowieniec, Taras Skrzyński, Iwan Mazurkiewicz, Zacharij Gilczuk, Silwestr Gilczuk, Simeon Toriełka, Timofiej Wojtczak, Stefan Tarasiuk, Filip Kisiel, Wasilij Łochnowicz, Fieodosij Miłosz, Feodor Szumiejko, Bonifatij Ustimowicz, Nestor Skrzyński, Stepan Tymoszuk, Kondrat Jaszczuk, Nikifor Kostiuczik, Michaił Wegiera, Mementij Semeniuk, Grigorij Kowalczuk, Iwan Skrzyński, Maksim Nazarczuk, Roman Sosnowski, Fieodor Semeniuk, Andriej Wortulec, Roman Kostiuczik, Joakim Timoszuk, Simeon Skabara, Iwan Gienkało, Nazar Gilczuk, Iwan Semeniuk, Łuka Sosnowski, Ostap Kostiuczik, Kuźma Waszczuk, Maksim Geziuk, Łuka Gilczuk, Silewestr Kostiuczik, Piotr Kondratiuk, Stefan Kowalczuk, Jakow Gilczuk, Kuźma Jakobiński, Nazar Mazurkiewicz, Jan Maksimiuk, Fieodor Pietraszuk, Aleksandr Gilczuk, Wasilij Radczuk, Daniło Krupka, Stefan Gilczuk, Filimon Ignatiuk, Prokop Gilczuk, Iwan Gilczuk (I), Anton Skrzyński, Iwan Gilczuk (II), Lewko Maciewicz, Ilia Skrzyński, Nikołaj Miłosz, Diemko Tymoszuk, Nazar Palejko, Adam Wegiera, Iwan Chołowieniec, Iwan Matejuk, Iwan Kolada, Fieodor Marciego, Łuka Sosnowski, Iwan Bartnik, Gierasim Pietraszuk, Nikita Swierczuk, Iwan Brindziuk i Benedikt Bożik [APL, ZTL, sygn. 3271].

Rozwadówka

W trakcie systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP w roku 1996 odkryto 18 stanowisk. Na podstawie zebranych fragmentów ceramiki naczyniowej stanowiących ślady osadnicze, poza odosobnionym epizodem z wczesnej epoki żelaza (późny okres przedrzymski lub początkowy rzymski), pozostałe pochodzą z wczesnego średniowiecza (w zakresie VIII-XIII w., także bliżej nieokreślonego) oraz przełomu średniowiecza i okresu nowożytnego. Z czasów późniejszych pochodzi szeląg Jana Kazimierza (po 1650 r.). Ponadto z kilku stanowisk nie określono chronologii nielicznych, niecharakterystycznych ułamków ceramicznych naczyń [NID, AZP obszary: 66-88 i 67-88 – dziesięć stanowisk zlokalizowano na terenie przysiółka Lisica /opisane Rozwadówka Lisica/, kolejne dwa w obrębie części Rozwadówka-Kolonia/].  

Rozwadówka – Kolonia

W trakcie systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP w roku 2001 odkryto 32 stanowiska. Na podstawie zebranych fragmentów ceramiki naczyniowej (głównie ślady osadnicze) wyróżniono kilka horyzontów chronologicznych. Najstarsze zabytki pochodzą z neolitu (kultura amfor kulistych), kolejne z epoki brązu (kultura: trzciniecka i łużycka) oraz wczesnego średniowiecza – łącznie z zarejestrowanymi siedliskami w zakresie X-XIV w., także bliżej nieokreślone. Odosobnionym przedmiotem żelaznym z późnej jego fazy jest nóż żelazny. Ponadto z kilku stanowisk nie określono chronologii nielicznych, niecharakterystycznych ułamków naczyń [NID, AZP obszar 66-88].

Rozwadówka – Folwark

W trakcie systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP w roku 2001 odkryto 32 stanowiska. Na podstawie zebranych fragmentów ceramiki naczyniowej (głównie ślady osadnicze) wyróżniono kilka horyzontów chronologicznych. Najstarsze zabytki pochodzą z neolitu (kultura amfor kulistych), kolejne z epoki brązu (kultura: trzciniecka i łużycka) oraz wczesnego średniowiecza – łącznie z zarejestrowanymi siedliskami w zakresie X-XIV w., także bliżej nieokreślone. Odosobnionym przedmiotem żelaznym z późnej jego fazy jest nóż żelazny. Ponadto z kilku stanowisk nie określono chronologii nielicznych, niecharakterystycznych ułamków naczyń [NID, AZP obszar 66-88].

Pierwsza wzmianka źródłowa o Rozwadówce odnosi się do roku 1579, choć zapewne wieś powstała nieco wcześniej. Podkreślić przy tym należy, że wymienione są wówczas oddzielnie folwark Rozwadówka i wieś Rozwadów [Sapiehowie, 1890, s. 334].

W XV w. omawiane okolice były częścią domeny wielkoksiążęcej, która była oddawana przez władcę w czasowe posiadanie możnym. Wiadomo, że Iwan Sapieha na początku XVI stulecia zakupił wiele wsi w okolicach Łyniewa i Wisznic. W ten sposób Sapieha zerwał swoje powiązania z rodzinną Smoleńszczyzną i stał się założycielem kodeńskiej linii tego rodu. Z nią na ponad trzysta lat, związane zostały dzieje Łyniewa i okolic. W 1517 r. dobra wisznickie przeszły na własność jego syna Pawła Sapiehy. W 1579 r. Rozwadówka przypadła jego synowi Andrzejowi. Po kilku latach, w 1588 r. sprzedał on ją bratu Mikołajowi. Od jego śmierci w 1599 r. do 1614 r. dobrami wisznickimi z Rozwadówką zarządzał jego syn noszący to samo co ojciec imię Mikołaj. We wspomnianym 1614 r. w wyniku podziału majętności przypadły one dla jego brata Krzysztofa. Po jego bezpotomnej śmierci, w 1637 r. Rozwadówka stała się własnością jego brata Mikołaja. Od 1644 r. po śmierci Mikołaja Sapiehy często zmieniali się jej właściciele. Najpierw przejął ją jego syn Kazimierz Melchiades. W 1649 r., gdy do pełnoletności doszedł jego młodszy brat Jan Ferdynand, dokonano podziału spadku. Rozwadówkę miał otrzymać Jan Ferdynand, w zamian za opiekę nad siostrami i spłacenie długów ojca. Być może jednak przejął ją dopiero w 1654 roku. Zmarł on bezpotomnie w 1659 roku. Jego majętności przeszły w ręce jego stryjecznego brata Krzysztofa Franciszka, który zmarł również w młodym wieku (zm. 1665). Kolejnym dziedzicem dóbr wisznickich był jego syn Stanisław Kazimierz (zm. 1673 w bitwie pod Chocimiem). Po nim przejął je jego brat Władysław Jozafat (zm. w 1733), pozostawiając po sobie trzech synów: Kazimierza, Karola, i Ignacego. Tzw. „hrabstwo wisznickie” przeszło w ręce Kazimierza (zm. 1736). Po trzech latach jego współwłaścicielami byli dwaj pozostali bracia. Po śmierci Ignacego (zm. 1758) wieś posiadał Karol (zm. 1768). Po jego śmierci otrzymali ją synowie Ignacego – Ksawery i Kajetan (zm. 1771). W wyniku podziału spadku po Karolu i Kajetanie w 1778 r. m.in. Rozwadówka razem z dobrami romanowskimi przypadła Ksaweremu. W 1793 r. sprzedał on ją Teofili Sapieżynie. Z kolei ta znajdując się w trudnej sytuacji finansowej zmuszona została do sprzedaży kolejnych majątków. Rozwadówkę i Dołholiskę kupił w 1802 r. Ignacy Jasiński. W 1823 r. stały się one współwłasnością jego synów Teodora, Rajmunda, Rocha i Augustyna. W 1830 r. sprzedali oni Dołholiskę Ignacemu Szlubowskiemu. Teodor zmarł bezpotomnie w 1832 roku. W tym samym roku część Rajmunda została oddana braciom Wyrokiem Trybunału Cywilnego Województwa Podlaskiego. W 1835 r. część Augustyna odziedziczyły jego dzieci: Marianna Barbara, Teodor Józef, Juliusz Wojciech, Ignacy Józef i Aniela Kunegunda. W 1861 r. dobra Rozwadówka zostały sprzedane na publicznej przymusowej licytacji. Nabył je wówczas Józef Zaborowski. W 1870 r. dobra te odziedziczyły jego dzieci: Maria, Karol, Tadeusz, Władysław, Adam, Jadwiga i Bolesław. W wyniku podziału majątku, 300 morgów otrzymał Karol Zaborowski, który 150 morgów sprzedał w 1893 r. dwunastu chłopom [APL OCH, HW, sygn. 2/470, 2/471, 4/15; APL, Archiwum Szlubowskich, sygn. 45; Sapiehowie, 1890; Archiwum Parafii r-k. w Wisznicach].

W XVIII w. części Rozwadówki były oddawane przez Sapiehów pod zastaw. Zastawnikami na cząstkach w tej wsi byli m.in.: część pierwsza – Aleksander Romanowski i Dominik Niepokojczycki (1730–1743), Marcin Tyszkowski (1743–1754), Jan Bogusławski (1754–1759); część druga – Kazimierz Poniatowski (1710–1754), część trzecia – Mikołaj Mirowicki (1701–1745), Faustyn Gorzkowski (1721–1738), Adam Święcicki (1725–1737) oraz Andrzej i Michał Jezierniccy (1727–1744) [LNB, f. 103, d. 547].

W okresie przedrozbiorowym chłopi zamieszkujący wieś byli najpierw prawosławnymi, a po unii brzeskiej grekokatolikami (unitami). Pod względem administracji kościelnej początkowo należeli oni do parafii w Wisznicach. 25 czerwca 1664 r. Sapiehowie ufundowali parafię greckokatolicką pw. św. Michała Archanioła w Rozwadówce w diecezji włodzimiersko-brzeskiej a w XIX w. w diecezji chełmskiej [Buczyło, 2014, s. 230]. Proboszczami parafii w Rozwadówce byli m.in.: Andrzej Dukalczyk (1664–?), Bazyli Charłampowicz (1751–?), Leon Ostrowski (1815–1823), Michał Futasiewicz (1823–1870) i Józef Bluś (1871–1875) [LVIA, f. 634, ap. 1, d. 48; Buczyło, 2014, s. 230; Sęczyk, 2022 s. 745]. Proboszczami parafii prawosławnej byli: Iwan Włodawiec (1876–1912) i Mikołaj Wawresiuk (1913–1915). W 1824 r. we wsi w 75 domach zamieszkiwało 443 grekokatolików. Wieś okazała znaczny sprzeciw przeciwko przymusowemu przejściu na prawosławie. Ślub w kościele rzymskokatolickim w Krakowie wzięli m.in. Nazar Semeniuk z Julianną Chylczuk z Rozwadówki (1883). Po carskim ukazie tolerancyjnym z 1905 r. zezwalającym na zgodne z prawem przyjmowanie obrządku rzymskokatolickiego, liczba prawosławnych we wsi spadła z 732 (1904) do 446 (1906). W przededniu I wojny światowej, tj. w 1914 r., we wsi mieszkało 454 prawosławnych [APL, KPCH, sygn. 993, 995, 1003]. Większość prawosławnych wysiedlono ze wsi w ramach Akcji „Wisła” w 1947 roku.

Drugą grupę mieszkańców wsi stanowili katolicy należący do 1919 r. do parafii rzymskokatolickiej w Wisznicach, a potem do parafii pod wezwaniem św. Mikołaja w Rozwadówce w diecezji siedleckiej. Początkowo byli nimi głównie zamieszkujący we wsi zastawnicy czy służba folwarczna. W 1858 r. we wsi mieszkało 73 a w folwarku Lisica 17 wiernych parafii rzymskokatolickiej w Wisznicach [APR, ZDP, sygn. 15542]. Ich liczba wzrosła od ukazu tolerancyjnego w 1905 r., w wyniku którego część mieszkańców wsi przeszła z prawosławia na katolicyzm. Dokumenty źródłowe podają, że rzymskokatolicki biskup janowski 12 września 1692 r. zezwolił proboszczowi wisznickiemu na benedyktację kaplicy w Rozwadówce i odprawianie w niej mszy świętej [LNB, f. 103, d. 547]. Jest to jednak jedyna informacja o jej istnieniu.

We wsi już w XVIII w. zamieszkiwali Żydzi. W 1907 r. kamień młyński zabił młynarza Szmula Grinbauma [AGAD, KGGW, 634a]. W 1928 r. do gminy żydowskiej w Wisznicach należeli zamieszkali w Rozwadówce: Icko Szyja, Josef i Abram Barłas, Frydman Uszer, Sura i Benjamin Grynbaum, Dawid Mendel, Moszko Jesef, Lejb Szmul, Srul Tanenbaum i Hersz Żelazo [APL, UWL WSP, sygn. 834, k. 34]. Społeczność żydowska zniknęła z krajobrazu wsi w latach II wojny światowej.

W Rozwadówce jednoklasowa szkoła ministerialna powstała w 1865 r. [APL, KCH, sygn. 1003]. W okresie międzywojennym we wsi działała dwuklasowa szkoła, w której uczyło się 111 uczniów [Falski, 1933, s. 176]. W 1939 r. uczyło się w niej 110 dzieci, w tym 88 zapisanych dobrowolnie przez rodziców. W 1941 r. powstała we wsi szkoła ukraińska, która działała przez jeden rok szkolny. Po II wojnie światowej w Rozwadówce powstała czteroklasowa szkoła, której rangę w 1947 r. podniesiono do sześcioklasowej [APL OCH, Inspektorat Oświaty we Włodawie, sygn. 229, 224, 273].

W roku 1667 odnotowano w Rozwadówce 91 „dymów”, co pozwala szacować liczbę mieszkańców na około 450-550 osób [Rejestry podymnego 1667–1690, s. 66]. Według wykazu z 1827 r. we wsi znajdowało się 67 domów zamieszkanych przez 452 osób [Tabella miast, 1827, t. 2, s. 145]. W 1864 r. żyło tam 598 osób [APL, BKSW, sygn. 4]. W 1887 r. we wsi w 111 domach mieszkało 693 osób [PKSG za 1887, s. 90]. Według spisu powszechnego z 1921 r. we wsi w 92 budynkach żyło 478 osób. Deklarowali oni wyznanie rzymskokatolickie – 288, prawosławne – 155 i mojżeszowe – 55. W folwarku Lisica w 13 budynkach żyło 72 osoby, w tym 53 katolików, 7 prawosławnych i 12 Żydów. Natomiast w kolonii (obecnie Rozwadówka Folwark) w 21 zabudowaniach mieszkało 120 osób. Deklarowali oni wyznanie rzymskokatolickie – 84, prawosławne – 36 [Skorowidz miejscowości, 1924, t. 4]. W 1943 r. we wsi Rozwadówka mieszkało – 515 a w Rozwadówka Folwark – 247 mieszkańców [Amtliches, 1943]. W 2021 r. we wsi Rozwadówka zameldowanych było 284, a w Rozwadówce Folwark – 84 osób [https://www.polskawliczbach.pl].

Zdecydowana większość mieszkańców Rozwadówki na przestrzeni dziejów utrzymywała się z rolnictwa. Do 1864 r., czyli ukazu uwłaszczeniowego znaczna część ziemi była użytkowana przez włościan pańszczyźnianych. Chłopi z tej wsi odrabiali swoje powinności pańszczyźniane w miejscowym folwarku.

Ukaz uwłaszczeniowy cara Aleksandra II z 1864 r. uwłaszczał chłopów, przekazując im na własność ziemię, którą dotychczas uprawiali. Za otrzymany grunt mieli zapłacić nie jego poprzednim posiadaczom, ale państwu rosyjskiemu, które wzięło na siebie obowiązek rozliczenia się z dotychczasowymi właścicielami. Uwłaszczenie włączało do życia publicznego całe rzesze chłopów. Na jego mocy chłopi z Rozwadówki otrzymali 1914 morgów. W oparciu o prawa z 1846 i 1864 uwłaszczono tam 56 gospodarstw o powierzchni 26-28 morgów i właścicieli kilku ogrodów. W oparciu tylko o prawo z 1864 r. kolejne dwa gospodarstwa i 6 ogrodów oraz pastwisko wiejskie o obszarze 240 morgów. Chłopi otrzymali następujące serwituty. Mogli paść swoje bydło na gruncie dworskim. Mieli prawo pobieraniu drewna na poprawę i budowę budynków, na płoty i łuczyny do oświetlenia, 26 wozów opału rocznie, który mogli zbierać z siekierą, ale bez prawa rąbania pni drzew. Właściciele ogrodów mieli otrzymywać po osiem wwozów suszu na opał i drewno na poprawę swoich budynków. W 1877 r. sprecyzowano zakres serwitutów [APL, ZTL, sygn. 3271].

Część mieszkańców zajmowała się rzemiosłem i handlem. Przez wieki we wsi funkcjonowała karczma. Karczmę w Rozwadówce arendowali m.in. El Józefowicz (1724–1729), Mejer Ejzykowicz (1747–1752) i Leyb Elowicz (1767) [LNB, f. 103, d. 547]. W 1929 r. w miejscowości działalność zawodową prowadził młyn wiatrak B. Paźnika [KAP, 1930].

Kościół parafialny pw. św. Mikołaja

Pierwotnie cerkiew prawosławna zbudowana w 1911 r. z drewna na starym cmentarzu za wsią. Budynek jest konstrukcją zrębową, na ceglanej podmurówce. Obustronnie oszalowany. Dach pokryty blachą. Nawa główna zbliżona do kwadratu. Prezbiterium o połowę od niej węższe i krótsze, trójbocznie zamknięte. Babiniec o połowę krótszy i węższy od nawy. Przedsionek o połowę krótszy od babińca [https://zabytek.pl/].

Kapliczka przydrożna z figurą Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej w Rozwadówka Folwark. Wymurowana w 1818 r. z fundacji Teodora Jasieńskiego.

Kamień Pamięci w Rozwadówce

W 2016 r. z inicjatywy Fundacji „Pamięć, Która Trwa” odsłonięto kamień pamięci. Obelisk stanął w miejscu rozstrzelania Żydów zamordowanych przez Niemców. Miejsce ich pochówku udało się odnaleźć dzięki fundacji oraz mieszkańcom, którzy pamiętają tamte tragiczne wydarzenia. Na kamiennym pomniku widnieją nazwiska pomordowanych oraz napis „miejsce pochówku 9 Żydów mieszkańców Rozwadówki, zamordowanych przez Niemców 15 grudnia 1941 roku” [https://www.sosnowka.pl/asp/odslonieto-kamien-pamieci-w-rozwadowce,57,artykul,1,467].

• W 1759 r. Kamiński, zapewne zarządca zastawnika Bogusławskiego, nie tylko sprowadził z targu chore bydło, które zaraziło całą wieś, ale też pobił na śmierć poddanego [LNB, f. 103, d. 547].

• Wkraczające za wycofującą się armią napoleońską wojska rosyjskie 2 XII 1812 r. zrabowały z cerkwi w Rozwadówce dwie klacze, 10 krów, 2 byki, 60 łokci sukna, płaszcz, 2 sukmany, itd. towary o łącznej wartości 2106 złp [APL, CHKGK, sygn. 172].

• Podczas rosyjskiego spisu powszechnego w 1897 r. w Rozwadówce doszło do niepokojów społecznych, związanych z żądaniem części jej mieszkańców, aby zapisywani byli jako katolicy mówiący w języku polskim. Przywódcami buntu we wsi, ukaranymi przez władze carskie karami administracyjnymi byli: Ułas Klimkowicz, Semen Kościuczyk, Michał Kościuczyk, Osip Winniczuk i Kondrat Jaszczuk [APL, ZŻPB, sygn. 41].

• Znaczna część mieszkańców wsi aktywnie uczestniczyła w akcji protestu przeciwko planom wydzielenia guberni chełmskiej z Królestwa Polskiego i przyłączenia jej do generał-gubernatorstwa w Kijowie, zorganizowanej na przełomie 1908/1909 r. przez Koło Polskie w III Dumie Państwowej. List protestacyjny podpisały 85 osoby w imieniu 404 mieszkańców Rozwadówki [GARF, f. 5122, op. 1, d. 40].

• Część mieszkańców Rozwadówki, w obawie przed zbliżającymi się wojskami niemieckimi i austriackimi, w sierpniu 1915 r. udała się na uchodźstwo w głąb imperium rosyjskiego. Wśród nich była m.in.: Marianna Kondratiuk (przebywała w guberni kałuskiej) [AAN, CKO, sygn. 334].

• W latach II wojny światowej wieś poniosła znaczne straty ludnościowe. 15 grudnia 1941 r. Niemcy w masowej egzekucji rozstrzelali 9 Żydów z Rozwadówki (Jankiel Tanenbaum, Abram Tanenbaum, Mendel Tanenbaum, Mojsze Tanenbaum, Rywin Rubinsztejn, Szloma Rubinsztejn, Jankiel Zylbersztejn, Rywin Zylbersztejn i Herszek Żelazo).

• Ofiarą okupantów niemieckich był Jan Tarełka (19 XII 1941). 12 września 1942 r. okupanci niemieccy aresztowali jako zakładników czterech mieszkańców Rozwadówki. Siedem dni później trafili oni do obozu koncentracyjnego na Majdanku, gdzie zmarli. Byli to: Bazyli Chilczuk (l. 35), Feliks Kościuczyk (l. 28); Jan Olesiejuk (l. 28) i Jan Rudzki (l. 35). 7 grudnia 1942 r. partyzanci radzieccy zabili Władysława Szubarczyka. Z kolei nieznani sprawcy zabili Annę Bosak (13 II 1943) a potem polscy policjanci jej męża Grzegorza Bosaka (14 VIII 1943) [Doroszuk, 2018; „Gościniec Bialski”, 2010, nr 4(72)].

• W sierpniu 1946 r. oddział UPA zamordował we wsi Jana Chilczuka (lat 32), byłego żołnierza BCh [Jastrzębski, 2007, s. 210].

• W latach 1945–1946 w ramach repatriacji ludności ukraińskiej wyjechało do ZSRR sześć rodzin z Rozwadówki [AAN, Rejonowy Przedstawicie Rządu RP do spraw ewakuacji ludności ukraińskiej z Polski we Włodawie, sygn. 8]. Kolejną grupę mieszkańców wsi wywieziono w 1947 r. na tzw. Ziemie Odzyskane w czasie akcji „Wisła”.