Motwica

Patrz hasło: Sosnówka.

Dawniej Mutwica (z fonetyką białoruską) lub Mątwica, wtórnie Motwica. Nazwa pochodzi od wschodniosłowiańskiego słowa „mutwa”, czyli ‘mętna woda’, z sufiksem -ica [NMP, 2007, t. 7, s. 267].

Ziemie, na których powstała Motwica położone były na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego. Początkowo w województwie trockim, a od 1513 r. w powiecie brzeskim województwa podlaskiego. Na mocy reform administracyjnych w 1566 r. wydzielono z niego województwo brzeskolitewskie, ze stolicą w Brześciu [Litewskim] [Maroszek, 2013, s. 15–139; Wawrzyńczyk, 1951, s. 14–37; Flisiński, 2003, s. 34–57]. Po III rozbiorze Rzeczypospolitej miejscowość znalazła się w zaborze austriackim w cyrkule bialskim (Galicji Zachodniej).

Po włączeniu w 1809 r. tzw. Nowej Galicji do Księstwa Warszawskiego, w 1810 r. weszła w skład powiatu włodawskiego departamentu siedleckiego [DPKW, 1811, t. 2, nr 16, s. 148]. Po powstaniu w 1815 r. Królestwa Polskiego, w wyniku reformy administracyjnej z 1816 r., znalazła się powiecie włodawskim obwodu radzyńskiego województwa podlaskiego (od 1837 r. guberni podlaskiej) [DPKP, 1816, t. 1, s. 119]. W latach 1844–1866 leżała w okręgu włodawskim powiatu radzyńskiego guberni lubelskiej, a od 1867 r. w powiecie włodawskim guberni siedleckiej (w latach 1912–1915 guberni chełmskiej) [DPKP, 1867, t. 66, s. 279]. W latach 1915–1918 r. znajdowała się w strefie wojskowej okupacji niemieckiej, tzw. Etappen Inspektion Armee Bug. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę (1919–1939) należała do powiatu włodawskiego województwa lubelskiego. W czasie okupacji niemieckiej (1939–1944) włączono ją do powiatu bialskiego. Od 1944 r. ponownie w powiecie włodawskim województwa lubelskiego. W latach 1975–1998 w województwie bialskopodlaskim, potem w powiecie bialskim województwa lubelskiego.

Gmina

Gminy dominialne powstały na podstawie Konstytucji Księstwa Warszawskiego. Na mocy ustawy z 1809 r. wprowadzono gminy wiejskie, na czele których stali wójtowie. Zostawali nimi z urzędu właściciele dóbr ziemskich. Za zgodą władz zwierzchnich mogli wyznaczać swoich zastępców. Wójtowie byli wykonawcami zarządzeń władz państwowych, opiekowali się majątkiem gminnym, czuwali nad bezpieczeństwem, porządkiem i zdrowiem mieszkańców. Przy tym pełnili swoją funkcję bezpłatnie. Pomocą wójtom w poszczególnych wsiach służyli sołtysi [DPKW, 1809, t. 1, s. 227–236]. W pierwszej połowie XIX w. wieś należała do gminy Romanów [APL, MSGL, sygn. 167]. Po utworzeniu na mocy ukazu cara Aleksandra II gmin samorządowych w Królestwie Polskim z 1864 r., wieś weszła w skład nowej gminy Romanów [APL, BKSW, sygn. 4], której siedzibę w 1933 r. przeniesiono do Sosnówki. W 1933 r. utworzono gromadę Motwica [LDW, 1933, nr 22, poz. 181]. W latach II wojny światowej miejscowość należała do gminy Wisznice. Po likwidacji gmin w 1954 r. wieś włączono do gromady Pogorzelec [DUWRNwL, 1954, nr 15, poz. 64], a od 1960 r. do gromady Sosnówka [DUWRNwL, 1959, nr 9, poz. 63]. Od 1973 r. wieś należy do gminy Sosnówka [DUWRNwL, 1972, nr 12, poz. 269].

Według Krajowego Rejestru Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju (stan na 1.08.2024) wieś ma następujące części: Dwór i Komarówka [https://eteryt.stat.gov.pl/].

W XIX w. posługiwano się m.in. następującymi nazwami: Brzezina, Hałe, Konty, Końce, Korotysze, Łoza, Machowe, Olszyna, Ołoża, Podbagonie, Tryb, Za Gościńcem i Za Smugą [APL OCH, HW, sygn. 2/382; APL OCH, Zbiór planów urządzeń gospodarstw leśnych oraz majątkowych powiatu chełmskiego, hrubieszowskiego i włodawskiego, sygn. 139].

W 1846 r. gospodarstwa rolne we wsi posiadali: Wasyl Litwiniuk, Lewko Wawryszuk, Chwedor Kowal, Chwedor Jarmusiewicz, Mikołaj Dragan, Sidor Palczuk, Dymiter Sobech, Iwan Dragan, Ihnat Ustymiuk, Abram Mikołajczuk, Choma Bielenak, Jaśko Pawliczuk, Kiryk Piwniczuk, Ihnat Wileniec, Sawka Klimczuk, Andrzej Popielewicz, Michał Stefaniuk, Stefan Sobczuk, Łukasz Klimiuk, Daniło Putko, Iwan Pajdosz, Maksym Niczyporuk, Klim Kisiel, Lewko Rabaniuk, Mikołaj Oleksiuk, Jakub Klimiuk, Hryć Klimiuk, Michał Tkaczuk, Iwan Kotiuk, Wasyl Krupka, Sidor Szymoniuk, Filip Czarnecki, Wasyl Parafiniuk, Tychur Kryzka, Karol Wawryszuk, Iwan Suzoniuk, Ihnat Ortyszuk i Chilimon Maksymiuk [APL, RGL I, sygn. skarb. 243].

W trakcie systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP w roku 1996 odkryto 3 stanowiska. Zebrane fragmenty ceramiki naczyniowej stanowią ślady osadnicze z nieokreślonej fazy późnego średniowiecza i okresu nowożytnego [NID, AZP obszar 67-88].

Pierwsza wzmianka źródłowa o Motwicy (w brzmieniu Mutwica) odnosi się do roku 1579, choć zapewne wieś powstała nieco wcześniej [Sapiehowie, 1890, s. 334].

Tereny, na których z czasem powstała Motwica, należały do szeroko rozumianych dóbr wisznickich i pierwotnie były częścią domeny książęcej. W roku 1511 Zygmunt I nadał m.in. Wisznice, Łyniew oraz okoliczne tereny wraz ze wszystkimi, gruntami, rzekami, stawami, lasami, poddanymi, etc. swojemu zasłużonemu i zaufanemu urzędnikowi, dyplomacie, wojewodzie witebskiemu, a potem podlaskiemu, Iwanowi Sapieże [LM, ks. 25, nr 139; AGAD, Metryka Litewska – transkrypcje, sygn. 209, s. 877-881]. Poprzez rozmaite transakcje, skupywanie dóbr, prowadzenie akcji osadniczej, itp. rozpoczął on budowanie rozległego kompleksu dóbr, skupionych wokół ośrodków w Kodniu i Wisznicach. W ten sposób, rozluźniwszy mocno związki z rodzimą Smoleńszczyzną, stał się Iwan Sapieha protoplastą kodeńskiej linii rodu. Po śmierci Iwana Sapiehy w roku 1517, dobra wisznickie i kodeńskie przejął na ponad 60 lat jego syn, Paweł Sapieha, z czasem wojewoda nowogrodzki. Na jego czasy przypada chyba najbardziej intensywny rozwój tych terenów. Po śmierci Pawła, w roku 1579, dobrami po nim podzielili się jego synowie. Dobra kodeńskie przypadły w udziale wojewodzie mińskiemu Mikołajowi, zaś bardziej nas tu interesującą włość wisznicką otrzymał Andrzej Sapieha. W jej skład wchodziły wówczas, oprócz Motwicy, m.in. Sosnówka, Rozwadówka, Perehod, Czeputka, Pogorzelec, Lipinki [Sapiehowie, 1890, s. 333-334]. Jak się zdaje Andrzej Sapieha nie zarządzał bezpośrednio przypadłymi mu dobrami, początkowo wydzierżawiał włość wisznicką bratu Mikołajowi, a w roku 1590, ostatecznie mu ją odsprzedał [LNB, f. 103, d. 547, cz. 2, s. 38-40]. Po śmierci Mikołaja w roku 1599, dobra wisznickie (w tym Motwicę) otrzymał jego syn, także Mikołaj zwany Piusem, późniejszy wojewoda brzeskolitewski, zaś w roku 1614, w wyniku działów rodzinnych przeszły w ręce Krzysztofa Sapiehy, brata tego ostatniego. Po śmierci Krzysztofa, w roku 1637, powróciły na krótko do Mikołaja Piusa Sapiehy. Gdy ten zmarł w roku 1644, po różnych perypetiach, przejmowali je kolejno jego synowie: Kazimierz Melchiades (zm. 1654) i Jan Ferdynand (zm. 1659). Po bezpotomnej śmierci Jana Ferdynanda dobra wisznickie przeszły na jego stryjecznego brata, krajczego koronnego Krzysztofa Franciszka, a po jego śmierci (1665) na jego najstarszego syna Kazimierza Stanisława. Kazimierz Stanisław w roku 1677 podzielił się dobrami z młodszymi braćmi: Andrzejem Franciszkiem oraz Władysławem Jozafatem, późniejszym wojewodą brzeskolitewskim. Niestety nie znamy szczegółów tego podziału. Szybko się on jednak zdezaktualizował, bowiem wobec śmierci obydwu braci, na początku lat 80. XVII w., Władysław Jozafat stał się jedynym dziedzicem dóbr wisznickich. Zmarł on w Wisznicach w 1733 r., pozostawiając po sobie trzech synów: Kazimierza, Karola, późniejszego wojewodę brzeskolitewskiego i Ignacego. Tzw. „hrabstwo wisznickie” przeszło w ręce Kazimierza. Po trzech latach, po jego przedwczesnej śmierci, współwłaścicielami majątku zostali dwaj pozostali bracia. Po śmierci Ignacego (1758), Karol przejął całość dóbr wisznickich, stając się jednocześnie opiekunem i protektorem swych bratanków, synów Ignacego: Józefa, Franciszka Ksawerego i Kajetana. Gdy w roku 1768 Karol Józef Sapieha zmarł bezpotomnie, schedę po nim przejęli bratankowie. Jednak wobec bardzo aktywnego ich zaangażowania w konfederację barską, dobra te zostały zasekwestrowane. Kajetan zginął w czasie walk konfederackich w roku 1771, zaś Józef musiał na kilka lat udać się na emigrację. Dobra wisznickie uniknęły konfiskaty tylko dzięki staraniom żony Józefa, Teofili z Jabłonowskich. W roku 1778 doszło do kolejnego działu dóbr wisznickich, do którego oprócz Józefa i Franciszka Ksawerego, przystąpił także Kazimierz Nestor Sapieha, dziedzic pobliskich dóbr kodeńskich. Motwica, a także Pogorzelec i folwark Dubów przypadły właśnie jemu. Już w roku 1782 odsprzedał on te trzy miejscowości, swojemu bliskiemu współpracownikowi, zarządcy i plenipotentowi, strażnikowi polnemu koronnemu Józefowi Mierzejewskiemu [LNB, f. 103, d. 547, cz. 2, s. 46; PSB, t. 21, s. 13]. Po jego śmierci odziedziczył je jego syn Kalikst Ksawery Mierzejewski. W 1811 r. sprzedał on te dobra Michałowi Dunin-Borkowskiemu. W 1835 r. odziedziczył je jego syn Józef Dunin Borkowski [APL OR, HRP, sygn. Żelizna]. W 1840 r. dobra Motwica z Dębowem (formalnie były wówczas częścią dóbr Żelizna!) sprzedał on Józefowi Bontoniemu za 321 tys. złp. Z kolei w 1844 r. dobra te odkupił od niego Feliks Moczulski (zm. 1850) za dużo wyższą sumę, 504 tys. złp. Po jego śmierci folwark przeszedł na własność jego córek Malwiny i Heleny. W 1855 r. na publicznej sądowej licytacji dobra Motwica kupił za 505 tys. Eustachy Wołłowicz. Już jednak dwa lata później (1857) odbyła się kolejna przymusowa licytacja sądowa, wobec zalegania z wypłatą ponad 15 tys. rb. Józefowi Bontoniemu, którą wygrał Placyd Wierusz Kowalski oferując tylko 421 tys. złp. W 1870 r. odziedziczył je Marcin Antoni Wierusz Kowalski. Ten, po wydzieleniu folwarku Dubów, sprzedał dobra Motwica w 1886 r. Ludwikowi Groer. W 1896 r. nabyła je Ewelina Budziszewska, która później została żoną Berkowicza. W 1899 r. podzielono dobra na dwa folwarki Hały (1131 morgów) i Motwica (993 morgów). W latach 1908–1910 przeprowadziła ona parcelację majątku Motwica Dwór. Wśród jego nabywców byli: Iwan i Anastazja Borodejuk, Kuźma Chilczuk, Teofil Depurski, Łuka Kasjaniuk, Iwan Patejuk, Dawid Tkaczuk i Chłopski Bank Ziemski [APL OCH, HW, sygn. 1/17, 2/381; Sarzyńska-Janczak, 2016].

W drugiej połowie XVIII w. zastawnikiem (dzierżawcą) Motwicy był m.in. Aleksander Sieniuta [LNB, f. 103, d. 547, cz. 2, s. 101].

W okresie przedrozbiorowym chłopi zamieszkujący wieś byli najpierw prawosławnymi, a po unii brzeskiej grekokatolikami (unitami). Pod względem administracji kościelnej wieś początkowo należała do parafii greckokatolickiej w Wisznicach, a 8 maja 1669 r. erygowano parafię pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Motwicy w diecezji włodzimiersko-brzeskiej, w XIX w. w diecezji chełmskiej [Buczyło, 2014, s. 230]. Parafia była biedna, a Sapiehowie jako kolatorzy nie inwestowali w jej rozwój. Wskazuje na to stan świątyni w II połowie XVIII w., gdy groziła ona ruiną. Wewnątrz cerkwi znajdował się drewniany ołtarz z obrazem Narodzenia NMP. Plebania posiadała tylko jedną włókę funduszową. Proboszczami lub administratorami w parafii byli m.in.: Stefan Charłampowicz (1751–?), Maciej/Mateusz Kozakiewicz (1771?–1815), Michał Futasiewicz (1816–1823), Mikołaj Filanowicz (1824–1829), Leon Górski (1830–1871), Ambroży Sietnicki (1871–1872) i Hieronim Bluś (1873–1875) [LVIA, f. 634, ap. 1, d. 48; Sęczyk, 2022 s. 737]. Proboszczami parafii prawosławnej byli: Hieronim Bluś (1875–1880), Aleksander Tonkiel (1880–1894), Afanazy Salwicki (1894–1906), Ksenofont Milkow (1906–1909) i Kornił Udiłowicz (1909–1914). W 1775 r. w Motwicy w 14 domach żyło 83 grekokatolików [APL, CHKGK, 122]. Z kolei w 1880 r. we wsi mieszkało 418 prawosławnych [APL, KPCH, sygn. 950]. Po carskim ukazie tolerancyjnym z 1905 r. zezwalającym na legalne przyjmowanie obrządku rzymskokatolickiego, liczba prawosławnych we wsi spadła z 558 (1904) do 431 (1906). W przededniu I wojny światowej, tj. w 1914 r., we wsi mieszkało 455 prawosławnych [APL, KPCH, sygn. 993, 995, 1003]. Większość prawosławnych wysiedlono ze wsi w ramach Akcji „Wisła” w 1947 roku.

Drugą grupę mieszkańców wsi stanowili katolicy należący do 1919 r. do parafii rzymskokatolickiej w Wisznicach, a potem parafii pw. Narodzenia NMP w Motwicy w diecezji siedleckiej. Początkowo byli nimi głównie zamieszkujący we wsi zastawnicy czy służba folwarczna. W 1858 r. we wsi i dworu mieszkało 69 wiernych parafii rzymskokatolickiej w Wisznicach [APR, ZDP, sygn. 15542]. Ich liczba wzrosła od ukazu tolerancyjnego w 1905 roku. W 1918 r. budynek cerkwi został przejęty na kościół rzymskokatolicki i poświęcony przez kapelana wojsk niemieckich. Parafię rzymskokatolicką w Motwicy w 1919 r. erygował biskup siedlecki Henryk Przeździecki.

Miejscowości należące do parafii to: Motwica, Czeputka, Dańce, Dębów, Holeszów, Pogorzelec, Romanów, Sosnówka i Wygnanka. Proboszczami parafii w Motwicy byli: Edmund Modzelewski (1919–1922), Józef Grajewski (1922–1924), Bolesław Pietkiewicz (1924–1927), Marceli Stokowski (1927–1931), Jan Lesisz (1931–1951), Marian Lech (1951–1967), Zygmunt Królikowski (1967–1968), Stanisław Kurek (1968–1976), Franciszek Szulak (1976–1985), Stanisław Jakoniuk (1985 –2007), Jan Pieńkosz (2007–2013), Wojciech Gawałko (2013–2015) i Marek Kujda (2015–2022) [http://motwica.pl/index.php/duszpasterze].

W Motwicy zamieszkiwali również Żydzi, o których zachowało się jednak niewiele informacji.

W Motwicy jednoklasowa szkoła ministerialna powstała w 1865 r. [APL, KCH, sygn. 1003]. Szkoła polska (sześcioklasowa) powstała dopiero po II wojnie światowej [APL OCH, Inspektorat Oświaty we Włodawie, sygn. 273].

W roku 1690 odnotowano w Motwicy 52 „dymy”, co pozwala szacować liczbę ludności na około 260-320 osób [Rejestry podymnego 1667–1690, s. 93]. Według wykazu z 1827 r. we wsi znajdowało się 49 domów zamieszkanych przez 339 osób [Tabella miast, 1827, t. 2, s. 36]. W 1864 r. było tam 355 osób [APL, BKSW, sygn. 4]. W 1887 r. we wsi w 80 domach mieszkało 481 osób [PKSG za 1887, s. 71]. Według spisu powszechnego z 1921 r. w miejscowości i kolonii Motwica w 88 budynkach żyło 497 osób. Deklarowali oni wyznanie rzymskokatolickie – 344, prawosławne – 123 i mojżeszowe – 30 [Skorowidz miejscowości, 1924, t. 4]. W 1943 r. wieś miała 690 mieszkańców [Amtliches, 1943, s. 36]. W 2021 r. we wsi mieszkało 255 osób [https://www.polskawliczbach.pl].

Zdecydowana większość mieszkańców Motwicy na przestrzeni dziejów utrzymywała się z rolnictwa. Przynajmniej od końca XVIII w. istniał tam folwark rezydencjonalny. W opisie z 1857 r. wyraźnie rozgraniczono obszar o powierzchni 4 morgów „pod zabudowaniami starego dworu wraz z ogrodami warzywnymi” oraz obszar 14 morgów „pod zabudowaniami nowego dworu” z ogrodami „fruktowymi” i częścią ozdobną, tj.: „dzikimi” kasztanami i jodłami, topolami, różnymi krzewami oraz dwiema sadzawkami”. „Dom parterowy mieszkalny dworski z cegły palonej na wapnie wymurowany z gankiem na czterech słupach drewnianych dachówką pokryty, z sześcioma dymnikami z cegły nad dach wyprowadzonymi, zewnątrz i wewnątrz tynkowany, długości łokci 54 szerokości 22 z sienią dużą frontową, do wyjścia na dziedziniec”. Co nie było typowe w tej okolicy prawie wszystkie budynki dworskie były murowane. Wzniesiony na przełomie XVIII i XIX w. dwór był w 1945 r. zdewastowany, a następnie stopniowo rozbierany przez okolicznych mieszkańców, natomiast park został wycięty [Sarzyńska-Janczak Renata, 2016].

Do 1864 r., czyli ukazu uwłaszczeniowego znaczna część ziemi była użytkowana przez włościan pańszczyźnianych. Chłopi z tej wsi odrabiali swoje powinności w folwarku w Motwicy. 41 gospodarzy wymienionych w tabeli prestacyjnej z 1846 r. posiadało po 23 morgi ziemi. W zamian każdy z nich zobowiązany był do odbywania następujących powinności. Przez cały rok obowiązywała ich pańszczyzna, w wysokości – dwa dni sprzężajne i dwa dni piesze w ciągu tygodnia. Dodatkowo chłopów obowiązywały dwa dni orania i sześć dni pieszych rocznie, daniny na rzecz dworu, w postaci jednego koguta, trzech kur, 15 jaj, osepu w owsie i 58 kop. czynszu pieniężnego rocznie. Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych i Duchownych zgodnie z ukazem z 1846 r., znacząco ograniczyła wcześniejsze obciążenia chłopów. Od 1847 r. zniesiono następujące wcześniej obowiązujące chłopów powinności: jeden dzień miesięcznie „zwózki materiałów”, 4 dni rocznie tzw. kolejki do dworu (stróży), uprawę konopi i prosa, sadzenie i podlewanie kapusty, dojenie krów, 8 dni tzw. gwałtów, czyli wychodzenia do pracy z domownikami w wieku 15–60 lat, bez jednej osoby, przeliczanych na 30 dni pańszczyźniane (zamieniono je na 6 dni pieszych rocznie) oraz 70 dni przymusowego najmu. Chłopi nadal uiszczali podatki: podymny, liwerunkowy oraz szarwarki – drogowy, transportowy i rekrucki [APL, RGL I, sygn. skarb. 243].

Ukaz uwłaszczeniowy cara Aleksandra II z 1864 r. uwłaszczał chłopów, przekazując im na własność ziemię, którą dotychczas użytkowali. Za otrzymany grunt mieli zapłacić nie jego poprzednim właścicielom, ale państwu rosyjskiemu, które wzięło na siebie obowiązek rozliczenia się z dotychczasowymi właścicielami. Uwłaszczenie włączało do życia publicznego całe rzesze chłopów. Na jego mocy ci z Motwicy otrzymali 843 morgów ziemi. W oparciu o prawa z 1846 i 1864 uwłaszczono tam 39 gospodarstw, będących własnością 40 gospodarzy. Natomiast tylko według prawa z 1864 r. kolejnych 21 właścicieli placów i ziemie wspólnotowe. Uwłaszczone gospodarstwa miały powierzchnię po ok. 21 morgów. Chłopi otrzymali następujące serwituty: mogli paść swoje bydło na gruntach dworskich, mieli prawo do otrzymywania materiału leśnego na budowę i poprawę budynków, 26 wozów rocznie drewna opałowego, które mogli zbierać z siekierą. Otrzymywali również kołki i chrust na ogrodzenie według potrzeb, drewno na koła, osie, wozy i sanie. W 1896 r. właściciele majątku wykupili od chłopów prawa serwitutowe [APL, ZTL, sygn. 3248].

Część mieszkańców wsi zajmowała się rzemiosłem i handlem. Przez wieki we wsi funkcjonowała karczma. W 1929 r. w miejscowości działalność zawodową prowadzili: krawiec J. Litwinnik, stolarz Bartas, szewc Lejderman, sklepy spożywcze I. Blusztejna i R. Karacha oraz młyn wiatrak T. Skrzyńskiego [KAP, 1930].

Kościół parafialny pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny (ilustracja wyżej)

Klasycystyczna cerkiew unicka wymurowana z cegły w latach 1796–1798 być może wg projektu architekta epoki klasycyzmu Jakuba Kubickiego. Pomimo przekształceń z 1843 i 1888 r., odbudowy po pożarze w 1903 r. i późniejszych remontów, należy do „najciekawszych obiektów tego typu ze względu na nieortodoksyjną strukturę salowego wnętrza ze ściętymi ukośnie narożnikami”. „Cerkiew wzniesiona na planie prostokąta zakończonego trójbocznie, gdzie wbudowane zamknięte półkoliście prezbiterium otoczone po bokach zakrystią i skarbcem z lożami na piętrze oraz przedsionkiem z klatką schodową na osi. Nad poszczególnymi członami budowli dachy dwuspadowe pokryte blachą, nad prezbiterium cebulasta kopułka. Wewnątrz ołtarze przerobione z ikonostasów, z obrazami z XVIII–XIX w.”. Jej fundatorem był Józef Mierzejewski. W przeszłości była otoczona cmentarzem przycerkiewnym [https://zabytek.pl/pl/obiekty/g-269883].

Dzwonnica (ilistracja wyżej)

Późnobarokowa wolnostojąca dzwonnica parawanowa wzniesiona pod koniec XVIII wieku. „Wzniesiona na planie prostokąta o zaokrąglonych ściankach bocznych, przepruta trzema wysmukłymi arkadami o tej samej wysokości, lecz zróżnicowanej szerokości, w których zawieszone dzwony. Murowana z cegły i otynkowana, nakryta daszkiem czterospadowym pod blachą. Elewacje podzielone lizenami i zwieńczone profilowanym gzymsem wyłamującym się na lizenach; dołem wyodrębniony cokół” [https://zabytek.pl/pl/obiekty/dzwonnica-342595].

Figura przydrożna św. św. Matki Bożej z Dzieciątkiem, wykonana na początku XIX w. z piaskowca na otynkowanym postumencie z cegieł palonych.

Figura przydrożna św. Jana Nepomucena

Wykonana na początku XIX w. z piaskowca na otynkowanym postumencie z cegieł palonych

Nagrobek Feliksa Moczulskiego

Jedyny zachowany nagrobek na terenie starego cmentarza (obok dzwonnicy).

Pomnik

Z napisem „Poległym bohaterom za wolność naszej ojczyzny w walce z okupantem w latach 1939–1945”. Został wzniesiony w miejscu egzekucji z 16 XII 1941 roku.

Cmentarz

• Podczas spisu powszechnego 1897 r. w Motwicy doszło do niepokojów społecznych, związanych z żądaniem części jej mieszkańców, aby zapisywani byli jako katolicy mówiący w języku polskim. Przywódcą buntu we wsi, ukaranym przez władze carskie karą administracyjną był Paweł Popielewicz [APL, ZŻPB, sygn. 41].

• Część mieszkańców wsi aktywnie uczestniczyła w akcji protestu przeciwko planom wydzielenia guberni chełmskiej z Królestwa Polskiego i przyłączenia jej do generał-gubernatorstwa w Kijowie, zorganizowanej na przełomie 1908/1909 r. przez Koło Polskie w III Dumie Państwowej. List protestacyjny podpisało 29 osób w imieniu 113 mieszkańców Motwicy [GARF, f. 5122, op. 1, d. 40].

• W czasie II wojny światowej z rąk okupantów niemieckich zginęło kilku mieszkańców Motwicy. Byli to: Stefan Potapiuk i Mikołaj Ustymiuk (16 X 1942); Paweł Bożyk (21 II 1943); Stefan Chołodczuk z żoną i ukrywanymi jeńcami radzieckimi (8 X 1943); Adam Martychowiec i Stefan Świrepa (1944) [Doroszuk, 2018].