Dębów

Patrz hasło: Sosnówka.

Początkowo folwark nazywał się Dubów. W okresie międzywojennym zmieniono nazwę wsi na Dębów. Nazwa pochodzi od słowa dąb (ukr. dub).

Tereny, na których powstał Dębów położone były w powiecie brzeskim województwa brzesko-litewskiego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Po III rozbiorze Rzeczypospolitej miejscowość znalazła się w zaborze austriackim w cyrkule bialskim (Galicji Zachodniej).

Po włączeniu w 1809 r. tzw. Nowej Galicji do Księstwa Warszawskiego, w 1810 r. weszła w skład powiatu włodawskiego departamentu siedleckiego [DPKW, 1811, t. 2, nr 16, s. 148]. Po powstaniu w 1815 r. Królestwa Polskiego, w wyniku reformy administracyjnej z 1816 r., znalazła się w powiecie włodawskim obwodu radzyńskiego województwa podlaskiego (od 1837 r. guberni podlaskiej) [DPKP, 1816, t. 1, s. 119]. W latach 1844–1866 leżała w okręgu włodawskim powiatu radzyńskiego guberni lubelskiej, a od 1867 r. w powiecie włodawskim guberni siedleckiej (w latach 1912–1915 guberni chełmskiej) [DPKP, 1867, t. 66, s. 279]. W latach 1915–1918 r. znajdowała się w strefie wojskowej okupacji niemieckiej, tzw. Etappen Inspektion Armee Bug. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę (1919–1939) Dębów należał do powiatu włodawskiego województwa lubelskiego. W czasie okupacji niemieckiej (1939–1944) włączono go do powiatu bialskiego. Od 1944 r. ponownie w powiecie włodawskim województwa lubelskiego. W latach 1975–1998 w województwie bialskopodlaskim, potem w powiecie bialskim województwa lubelskiego.

Gmina

Gminy dominialne powstały na podstawie Konstytucji Księstwa Warszawskiego. Na mocy ustawy z 1809 r. wprowadzono gminy wiejskie, na czele których stali wójtowie, którymi zostawali z urzędu właściciele dóbr ziemskich, którzy za zgodą władz zwierzchnich mogli wyznaczać swoich zastępców. Wójtowie byli wykonawcami zarządzeń władz państwowych, opiekowali się majątkiem gminnym, czuwali nad bezpieczeństwem, porządkiem i zdrowiem mieszkańców. Przy tym pełnili swoją funkcję bezpłatnie. Pomocą wójtom w poszczególnych wsiach służyli sołtysi [DPKW, 1809, t. 1, s. 227–236]. W pierwszej połowie XIX w. folwark należał do gminy Romanów [APL, MSGL, sygn. 167]. Po utworzeniu na mocy ukazu cara Aleksandra II gmin samorządowych w Królestwie Polskim, wszedł w skład nowej gminy Romanów [APL, BKSW, sygn. 4], której siedzibę w 1933 r. przeniesiono do Sosnówki. W 1933 r. utworzono jednowioskową gromadę Dębów [LDW, 1933, nr 22, poz. 181]. W latach II wojny światowej miejscowość należała do gminy Wisznice. Po likwidacji gmin, w 1954 r. wieś włączono do gromady Pogorzelec [DUWRNwL, 1954, nr 15, poz. 64], a od 1960 r. Sosnówka [DUWRNwL, 1959, nr 9, poz. 63]. Od 1973 r. wieś należy do gminy Sosnówka [DUWRNwL, 1972, nr 12, poz. 269].

Według Krajowego Rejestru Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju (stan na 1.08.2024) wieś ma następujące części: Kruk i Podbagnie [https://eteryt.stat.gov.pl/].

Patrz niżej.

W trakcie systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP w roku 1997 odkryto 3 stanowiska. Zebrane na jednym z nich fragmenty ceramiki naczyniowej stanowią ślady osadnicze z wczesnej epoki żelaza (okres przedrzymski). Natomiast nie określono chronologii nielicznego półsurowca krzemiennego [NID, AZP obszar 68-88].

Pierwsza odnaleziona wzmianka źródłowa o Dębowie (Dubowie) odnosi się do roku 1688. Wymieniono go wówczas jako folwark związany z wsią Pogorzelec (Pohorylec) [AGAD, AR, dz. XXIII, t. 111, p. 4, s. 55-59]. Pierwszy akt metrykalny w księgach parafii rzymskokatolickiej w Wisznicach z Dubowa spisano w 1756 roku. Tego dnia ochrzczono dwie córki szlachetnie urodzonych Antoniego i Teresy Okoń z Dubowa [Archiwum Parafii r-k. w Wisznicach].

W okresie, kiedy Dębów (Dubów) po raz pierwszy pojawił się w źródłach pisanych, szeroko rozumiane dobra wisznickie, do których był zaliczany, należały do Władysława Jozafata Sapiehy. Ten, borykając się z problemami finansowymi, sprzedał w roku 1688 folwark Dubów, a także Romanów, Wygnankę, Sosnówkę (wieś i folwark), Czeputkę i Pogorzelec, Świętosławie z Dunin Rajeckich Prażmowskiej, ta zaś w roku 1699 zapisała go swojej siostrzenicy Elżbiecie z Frąckiewiczów, wdowie po Józefie Firleju i jej córce, Mariannie Firlejównie. Po śmierci Elżbiety, Dubowem zarządzał w imieniu małoletniej Marianny jej ojczym Stanisław Władysław Potocki. W roku 1712 Marianna Firlejówna poślubiła Karola Józefa Sapiehę, syna Władysława Jozafata i tym sposobem Dubów oraz reszta dóbr romanowskich powrócił do Sapiehów [AGAD, AR dz. XXIII, t. 111, p. 4, s. 55-62; 119-122; 189-193]. Władysław zmarł w Wisznicach w 1733 r., pozostawiając po sobie trzech synów: Kazimierza, Karola Józefa, późniejszego wojewodę brzeskolitewskiego i Ignacego. Tzw. „hrabstwo wisznickie” przeszło w ręce Kazimierza. Po trzech latach, po jego przedwczesnej śmierci, współwłaścicielami majątku zostali dwaj pozostali bracia. Po śmierci Ignacego (1758), Karol Józef przejął całość dóbr wisznickich, stając się jednocześnie opiekunem i protektorem swych bratanków, synów Ignacego: Józefa, Franciszka Ksawerego i Kajetana. Gdy w roku 1768 Karol Józef Sapieha zmarł bezpotomnie, schedę po nim przejęli bratankowie. Jednak wobec bardzo aktywnego ich zaangażowania w konfederację barską, dobra te zostały zasekwestrowane. Kajetan zginął w czasie walk konfederackich w roku 1771, zaś Józef musiał na kilka lat udać się na emigrację. Dobra wisznickie uniknęły konfiskaty tylko dzięki staraniom żony Józefa, Teofili z Jabłonowskich. W roku 1778 doszło do kolejnego działu dóbr wisznickich, do którego oprócz Józefa i Franciszka Ksawerego, przystąpił także Kazimierz Nestor Sapieha, dziedzic pobliskich dóbr kodeńskich. Folwark Dubów, a także Motwica i Pogorzelec przypadły właśnie jemu. Już w roku 1782, Kazimierz Nestor Sapieha odsprzedał te trzy miejscowości, swojemu bliskiemu współpracownikowi, zarządcy i plenipotentowi, strażnikowi polnemu koronnemu, Józefowi Mierzejewskiemu [LNB, f. 103, d. 547, cz. 2, s. 46; PSB, t. 21, s. 13]. Po jego śmierci odziedziczył je jego syn Kalikst Ksawery Mierzejewski. W 1811 r. sprzedał on te dobra Michałowi Dunin-Borkowskiemu. W 1835 r. odziedziczył je jego syn Józef Dunin Borkowski [APL OR, HRP, sygn. Żelizna]. W 1840 r. dobra Motwica z Dębowem (formalnie były wówczas częścią dóbr Żelizna!) sprzedał on Józefowi Bontoniemu za 321 tys. złp. Z kolei w 1844 r. dobra te odkupił od niego Feliks Moczulski (zm. 1850) za dużo wyższą sumę, 504 tys. złp. Po jego śmierci folwark przeszedł na własność jego córek Malwiny i Heleny. W 1855 r. na publicznej sądowej licytacji dobra Motwica z Dubowem kupił za 505 tys. Eustachy Wołłowicz. Już jednak dwa lata później (1857) odbyła się kolejna przymusowa licytacja sądowa, wobec zalegania z wypłatą ponad 15 tys. rb. Józefowi Bontoniemu, którą wygrał Placyd Wierusz Kowalski oferując tylko 421 tys. złp. W 1870 r. odziedziczył je Marcin Antoni Wierusz Kowalski. Ten w 1886 r. wydzielił z dóbr Motwica folwark Dubów, który pozostawał w rękach rodziny Wierusz Kowalskich do 1913 roku. Wówczas Maria Wierusz Kowalska sprzedała Dubów Stefanii Łucji Targońskiej (żonie Józefa). W 1920 r. przeprowadziła ona parcelację tego folwarku. Ziemię kupili wówczas: Bańkowski, Beń, Brzozowski, Brzuchowski, Cichy, Demianiuk, Denisiuk, Hryniewski, Kamiński, Kanoniuk, Karwacki, Kościuczyk, Łobacz, Mazurek, Miłosz, Nasiłowski, Niedźwiedzki, Popielewicz, Rudźko, Sankowski, Sawczuk, Siwko, Sokołowski, Struk, Szulc, Świętochowski i Torbicz. Dawni właściciele zachowali sobie dwór i otaczający go park, gdzie przyjeżdżali na letni odpoczynek [APL OCH, HW, sygn. 1/17, 2/74, 2/381; http://www.ogrodowy.minigo.pl/index.php/page/d-b-w].

Dominującą grupę mieszkańców folwarku stanowili katolicy należący do 1919 r. do parafii rzymskokatolickiej w Wisznicach, a potem do parafii Narodzenia NMP w Motwicy, w diecezji siedleckiej. Początkowo byli nimi głównie zamieszkujący we wsi pracownicy folwarku. W 1858 r. mieszkało w nim 17 łacinników [APR, ZDP, sygn. 15542]. Katolikami byli praktycznie wszyscy nabywcy parcelowanego majątku. W końcu XIX w. w folwarku pojawili się prawosławni należący do parafii w Motwicy, np. w 1914 r. mieszkało tam ich 29 [APL, KPCH, sygn. 993, 995, 1003]. Po I wojnie światowej we wsi mieszkali już prawie wyłącznie katolicy.

Po II wojnie światowej w Dębowie powstała czteroklasowa szkoła [APL OCH, Inspektorat Oświaty we Włodawie, sygn. 273].

W 1864 r. w folwarku Dubów mieszkało 16 osób [APL, BKSW, sygn. 4]. W 1887 r. w folwarku zamieszkiwało tylko 7 osób [PKSG za 1887, s. 34]. Według spisu powszechnego z 1921 r. w Dubowie w 20 budynkach zamieszkiwało 104 osób, w tym 102 osoby deklarujące  wyznanie rzymskokatolickie i dwie prawosławne [Skorowidz miejscowości, 1924, t. 4]. W 1943 r. we wsi mieszkało 174 osób [Amtliches, 1943, s. 36]. W 2021 r. we wsi zameldowanych było 104 osób [https://www.polskawliczbach.pl].