Wygoda

Patrz hasło: Wisznice.

Tego typu nazwy nadawano przydrożnym karczmom. Z czasem przenosiła się ona na osady powstające w okolicy.

Podlasie, do którego należały okolice Wygody w XV w., należało generalnie do Wielkiego Księstwa Litewskiego, a w jego strukturach do bardzo rozległego województwa trockiego. W 1513 r. król Zygmunt I Stary utworzył województwo podlaskie ze stolicą w Drohiczynie, składające się m.in. z ziemi brzeskiej. Na mocy reform administracyjnych w Wielkim Księstwie Litewskim w 1566 r., z dotychczasowego województwa podlaskiego wydzielono powiaty brzeski, kobryński i kamieniecki, tworząc z nich nowe województwo brzesko–litewskie, ze stolicą w Brześciu [Litewskim] [Maroszek, 2013, s. 15–139; Wawrzyńczyk, 1951, s. 14–37; Flisiński, 2003, s. 34–57]. Od 1566 r. interesujące nas tereny znalazły się na ponad dwieście lat w powiecie brzeskim województwa brzesko-litewskiego w Wielkim Księstwie Litewskim. Po III rozbiorze Rzeczypospolitej miejscowość znalazła się w zaborze austriackim w cyrkule bialskim (Galicji Zachodniej).

Po włączeniu w 1809 r. tzw. Nowej Galicji do Księstwa Warszawskiego, w 1810 r. weszła w skład powiatu włodawskiego departamentu siedleckiego [DPKW, 1811, t. 2, nr 16, s. 148]. Po powstaniu w 1815 r. Królestwa Polskiego, w wyniku reformy administracyjnej z 1816 r., znalazła się w powiecie włodawskim obwodu radzyńskiego województwa podlaskiego (od 1837 r. guberni podlaskiej) [DPKP, 1816, t. 1, s. 119]. W latach 1844–1866 leżała w okręgu włodawskim powiatu radzyńskiego guberni lubelskiej, a od 1867 r. w powiecie włodawskim guberni siedleckiej (w latach 1912–1915 guberni chełmskiej) [DPKP, 1867, t. 66, s. 279]. W latach 1915–1918 r. znajdowała się w strefie wojskowej okupacji niemieckiej, tzw. Etappen Inspektion Armee Bug. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę (1919–1939) wieś należała do powiatu włodawskiego województwa lubelskiego. W czasie okupacji niemieckiej (1939–1944) włączono ją do powiatu bialskiego. Od 1944 r. ponownie w powiecie włodawskim województwa lubelskiego. W latach 1975–1998 w województwie bialskopodlaskim, potem w powiecie bialskim województwa lubelskiego.

Gmina

Gminy dominialne wprowadzono na podstawie Konstytucji Księstwa Warszawskiego. Na mocy ustawy z 1809 r. powstały gminy wiejskie, na których czele stali wójtowie. Zostawali nimi z urzędu właściciele dóbr ziemskich, którzy za zgodą władz zwierzchnich mogli wyznaczać swoich zastępców. Wójtowie byli wykonawcami zarządzeń władz państwowych, opiekowali się majątkiem gminnym, czuwali nad bezpieczeństwem, porządkiem i zdrowiem mieszkańców. Przy tym pełnili swoją funkcję bezpłatnie. Pomocą wójtom w poszczególnych wsiach służyli sołtysi [DPKW, 1809, t. 1, s. 227–236]. W pierwszej połowie XIX w. Wygoda należała do gminy Wisznice [APL, MSGL, sygn. 167]. Po utworzeniu na mocy ukazu cara Aleksandra II gmin samorządowych w Królestwie Polskim ten folwark wszedł w skład gminy Horodyszcze [APL, BKSW, sygn. 4]. W II Rzeczypospolitej miejscowość znalazł się w gminie Horodyszcze, której nazwę w 1928 r. zmieniono na Wisznice. W 1933 r. utworzono gromadę Wygoda [LDW, 1933, nr 22, poz. 181]. Po likwidacji gmin w 1954 r. osadę włączono do gromady Wisznice [DUWRNwL, 1954, nr 15, poz. 64]. Od 1973 r. stała się częścią gminy Wisznice [DUWRNwL, 1972, nr 12, poz. 269].

Według Krajowego Rejestru Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju (stan na 1.08.2024) wieś nie ma części składowych [https://eteryt.stat.gov.pl/]. W drugiej połowie XX w. posługiwano się takimi określeniami terenowymi jak Górka Rucińskiego i Grobelka [Maniowiec, 2006].

W końcu lat 20. XX w. we wsi występowały następujące nazwiska: Białasiewicz, Dąbrowski, Denisiuk, Górski, Jaroszuk, Kaczyński, Karpowicz, Korniluk, Kossowski, Kostro, Krupska, Maksymiuk, Olszewski, Pankowski, Piwoni, Potapczuk, Romanowicz, Rostkowski, Ruciński, Smoliński, Smorczewski, Wiszniewski, Władyczuk, Włostowski, Wyszyński i Żochowski [Archiwum Parafii r-k. w Wisznicach].

W trakcie systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP w roku 1992 odkryto 8 stanowisk o charakterze śladów osadniczych, niektóre być może po siedlisku/osadzie. Na podstawie zebranych fragmentów ceramiki naczyniowej wyróżniono kilka horyzontów chronologicznych. Najstarsze pochodzą ze średniowiecza wczesnego (w zakresie VII-XIV w.) i późnego, kolejny z nieznanej fazy okresu nowożytnego. Ponadto nie określono chronologii nielicznych mało charakterystycznych ułamków naczyń i półsurowca krzemiennego także kopca [NID, AZP obszar 66-87 – tam opisane Wisznice-Wygoda].

Ponadto w roku 2018 w wyniku nadzoru archeologicznego prowadzonego na terenie dawnego zespołu dworskiego Sapiehów zadokumentowano fragmenty muru, bliżej nieokreślone funkcjonalnie i chronologicznie [Gołub i in. 2019, 73].

Niestety nie wiadomo kiedy folwark wisznicki, istniejący już w okresie staropolskim, zaczęto nazywać Wygoda. Najstarszy zapis tej nazwy znajdujemy w dokumencie z 1813 r. [APS, Witkowski Wiktor, pisarz aktowy departamentu siedleckiego, 7]. Trzeba podkreślić, że do drugiej połowy XIX w. obejmowała ona jedynie sam folwark, podczas gdy kompleks dworski, leżący obecnie na terenie wsi Wygoda, formalnie był częścią Wisznic.

Do 1871 r. posiadaczami omawianej miejscowości byli właściciele Wisznic, którzy swoją siedzibę mieli w Wygodzie. W 1871 r. od Juliusza Sosnkowskiego kupił ją Michał Szczebliński, który jednak pozostawił prawo użytkowania zabudowań dworskich na okres 12 lat poprzedniemu ich właścicielowi. Szczebliński pozostającą w jego posiadaniu połowę Wygody sprzedał w 1874 roku Franciszkowi Kostro. Drugą już w 1871 r. otrzymał Kazimierz Górski, który natychmiast przekazał ją Marcinowi Włostowskiemu. W 1877 r. zbył on 75 morgów Piotrowi i Annie Momonowiczom. Z kolei w 1880 r. Włostowski i Kostro sprzedali 38 morgów lasu w Lubni Pawłowi Gabrylewiczowi. Po zamianie serwitutów Włostowskiemu pozostało 410 morgów a Kostrze 429 morgów. W 1880 r. części majątku nabyli Józef Wyszyński – 171 morgów, Andrzej Moszkowski, Jan Nowosielski, Adolf Włostowski i Franciszek Żochowski. W kolejnych latach kontynuowano parcelację majątku [APL OCH, HW, sygn. 4/47].

Początkowo w folwarku Wygoda mieszkali katolicy należący do parafii rzymskokatolickiej i greckokatolickiej w Wisznicach. W 1858 r. mieszkało tam 10 łacinników [APR, ZDP, sygn. 15542], a w 1860 r. 13 unitów [APL, CHKGK, sygn. 572]. Większość zmuszonych do przejścia na prawosławie unitów (1875) po ukazie tolerancyjnym z 1905 r. przyjęła katolicyzm. Nabywcy Wygody w drugiej połowie XIX w. byli w zdecydowanej przewadze katolikami należącymi do parafii rzymskokatolickiej Przemienienia Pańskiego w Wisznicach.

Według spisu powszechnego z 1921 r. w 21 budynkach zamieszkiwały 142 osoby. Deklarowały one wyznanie rzymskokatolickie – 126, mojżeszowe – 14, prawosławne i ewangelickie – po jednej osobie [Skorowidz miejscowości, 1924, t. 4]. W 2021 r. we wsi mieszkało 348 osób [https://www.polskawliczbach.pl].

Do drugiej połowy XIX w. na dzisiejszej Wygodzie mieszkały dwie grupy pracowników, służba dworska i pracownicy folwarczni. Przy dworze wisznickim znajdowały się także budynki typu przemysłowego, m.in. cegielnia składała się z pieca murowanego, z czterema luftami do wypalania cegły, ze ścianami drewnianymi w słupy budowanymi, z dachem na słupach z dranic. W połowie XIX w. wypalano w niej przeciętnie 80 tys. cegieł rocznie. Poza tym były tam wiatraki, browar i gorzelnia [Tarasiuk, 2006].

Wygoda była miejscem, gdzie stała rezydencja wisznickiej linii Sapiehów. Nie znamy dokładnie jej losów. Najstarszy odnaleziony jej opis pochodzi z roku 1813, czyli okresu kiedy zaczął się jej upadek. W ówczesnym inwentarzu pisano: „Pałac z drzewa wystawiony, ściany na około wapnem trynkowane. Dach gontem pobity z 4 kominami murowanymi nad dach wyprowadzonymi, a tym jest sala jedna, pokój sypialny – 1, pokój familijny – 1, pokój bilarowy – 1, gabinecików – 2, kancelaria – 1, pokoik przed garderobą – 1, garderoby – 2, przepierzenie w garderobach – 1, biblioteka – 1, przedpokojów – 2, sienki – 4. Ściany w pokojach obiciem papierowym w różnych deseniach i kolorach malowane. Podłogi z drzewa, w części w taflach, w części z tarcic w szpągi (poprzeczne spojenia desek) wprawione. Sufity z płótna trynkowane. W całym tym pałacu jest drzwi fasowanych podwójnych 26, pojedynczych 15, szklanych 6 (…) Okien 28” [APS, Witkowski Wiktor, pisarz aktowy departamentu siedleckiego, sygn. 7]. Budynek ten uległ zniszczeniu do 1833 r. [APL OCH, HW, sygn. 4/5]. Nowi właściciele dóbr Sosnkowscy na swoje potrzeby adaptowali murowany budynek masztalerni i stajni Sapiehów.