Rowiny

Patrz hasło: Wisznice.

Zapewne nazwa ma związek z ukraińskim gwarowym słowem rowiń – „równina” [NMP, 2015, t. 11, s. 104].

Podlasie, do którego należały okolice Rowin w XV w., należało generalnie do Wielkiego Księstwa Litewskiego, a w jego strukturach do bardzo rozległego województwa trockiego. W 1513 r. król Zygmunt I Stary utworzył województwo podlaskie ze stolicą w Drohiczynie, składające się m.in. z ziemi brzeskiej. Na mocy reform administracyjnych w Wielkim Księstwie Litewskim w 1566 r., z dotychczasowego województwa podlaskiego wydzielono powiaty brzeski, kobryński i kamieniecki, tworząc z nich nowe województwo brzesko-litewskie, ze stolicą w Brześciu [Litewskim] [Maroszek, 2013, s. 15–139; Wawrzyńczyk, 1951, s. 14–37; Flisiński, 2003, s. 34–57]. Rowiny od 1566 r. znalazły się na ponad dwieście lat w powiecie brzeskim województwa brzesko-litewskiego w Wielkim Księstwie Litewskim. Po III rozbiorze Rzeczypospolitej miejscowość znalazła się w zaborze austriackim w cyrkule bialskim (Galicji Zachodniej).

Po włączeniu w 1809 r. tzw. Nowej Galicji do Księstwa Warszawskiego, w 1810 r., wieś weszła w skład powiatu włodawskiego departamentu siedleckiego [DPKW, 1811, t. 2, nr 16, s. 148]. Po powstaniu w 1815 r. Królestwa Polskiego, w wyniku reformy administracyjnej z 1816 r., znalazła się powiecie włodawskim obwodu radzyńskiego województwa podlaskiego (od 1837 r. guberni podlaskiej) [DPKP, 1816, t. 1, s. 119]. W latach 1844–1866 leżała w okręgu włodawskim powiatu radzyńskiego guberni lubelskiej, a od 1867 r. w powiecie włodawskim guberni siedleckiej (w latach 1912–1915 guberni chełmskiej) [DPKP, 1867, t. 66, s. 279]. W latach 1915–1918 r. znajdowała się w strefie wojskowej okupacji niemieckiej, tzw. Etappen Inspektion Armee Bug. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę (1919-1939) Rowiny należały do powiatu włodawskiego województwa lubelskiego. W czasie okupacji niemieckiej (1939–1944) włączono je do powiatu bialskiego. Od 1944 r. ponownie w powiecie włodawskim województwa lubelskiego. W latach 1975–1998 w województwie bialskopodlaskim, potem w powiecie bialskim województwa lubelskiego.

Gmina

Gminy dominialne powstały na podstawie Konstytucji Księstwa Warszawskiego. Na mocy ustawy z 1809 r. wprowadzono gminy wiejskie, na czele których stali wójtowie, którymi zostawali z urzędu właściciele dóbr ziemskich, którzy za zgodą władz zwierzchnich mogli wyznaczać swoich zastępców. Wójtowie byli wykonawcami zarządzeń władz państwowych, opiekowali się majątkiem gminnym, czuwali nad bezpieczeństwem, porządkiem i zdrowiem mieszkańców. Przy tym pełnili swoją funkcję bezpłatnie. Pomocą wójtom w poszczególnych wsiach służyli sołtysi [DPKW, 1809, t. 1, s. 227–236]. W pierwszej połowie XIX w. Rowiny należały do gminy Horodyszcze [APL, MSGL, sygn. 167]. Po utworzeniu na mocy ukazu cara Aleksandra II gmin samorządowych w Królestwie Polskim, w 1865 r. wieś weszła w skład nowej gminy Horodyszcze [APL, BKSW, sygn. 4], której nazwę w 1928 r. zmieniono na gmina Wisznice. W 1933 r. utworzono gromadę Rowiny, w skład niej weszły: wieś i kolonia Połowieckie [LDW, 1933, nr 22, poz. 181]. Po likwidacji gmin w 1954 r. Rowiny włączono do gromady Wisznice [DUWRNwL, 1954, nr 15, poz. 64]. Od 1973 r. wieś należy do gminy Wisznice [DUWRNwL, 1972, nr 12, poz. 269].

Sołtysami Rowin byli m.in.: Piotr Jaroć (1928-1944). W 40. latach XX wieku sołtysem był m.in. Julian Sidorowicz [APL OCH, Starostwo Powiatowe we Włodawie, sygn. 1023; Doroszuk, 2018, s. 42].

Według Krajowego Rejestru Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju (stan na 1.08.2024) wieś nie ma części składowych [https://eteryt.stat.gov.pl/]. W II połowie XX w. posługiwano się nazwami: Babine, Barszcze, Cełujki, Chwoina, Dębina, Gładki Bagien, Grąd, Gruntowe Błoto, Kalinnik, Kładki, Kopanie, Kupiaste Bagna, Łąki Huszczańskie, Łoza, Miedna, Morsów Bagien, Nadatki Gruntowe, Nowinki, Nowiny, Obrojdy, Ostrówek, Pasieka, Pastewniki, Peterep, Ples, Pod Lasem Rządowym, Pola, Połowieckie, Potereb, Serwituty, Szerokie, Stawy, Szerokie, Szlufnica, Werchołaz, Wielkie Błoto, Wypust, Wysoki Grąd i Zasmuże [Maniowiec, 2006; Olejnik, 2017].

W 1813 r. gospodarstwa we wsi posiadali: Eliasz Perkuć, Iwan Lewczuk, Sacharko Lewczuk, Iwan Jaroć, Oleksa Perkuć, Daniło Jaroć, Wasyl Jaroć, Sylwester Brasławski, Daniło Hotyniec, Wawryś Kiryluk, Sydor Romaniuk, Kondrat Pańko, Roman Hładuń, Piotr Hładuń, Łukasz Fronczuk, Hryć Jarecki, Dimitro Teteruk, Stepan Teteruk, Iwan Kisiel, Hryć Fronczuk, Jabłuszewski a leśnikiem był Marko Chmura [APS, Witkowski Wiktor, pisarz aktowy departamentu siedleckiego, 7, k. 194].

W 1864 r. we wsi uwłaszczeni zostali: Eliasz Perchuć, Michał Lewczuk, Prokop Perchuć, Stefan Najdychor, Leon Makarewicz, Paweł Jaroć, Nikifor Jaroć, Leon Dydiuk, Józef Bożyk, Emilian Dedera, Nikita Teteruk, Wasyl Gromysz, Stefan Semeniuk, Klim Hładun, Paweł Hładun, Dawid Semeniuk, Wasyl Juchimiuk, Semen Juchimiuk, Dawid i Józef Lewczuk, Iwan Pajczuk, Roman Lewczuk, Warion Wieliczko, Kondrat Gromysz, Wasyl Ortielec, Stefan Perchuć, Julian Semeniuk, Sidor Szymoniuk, Stepan Biełuszko, Melan Tarasiuk, Grigorij Jaroć i Paweł Denisiuk [APL, ZTL, sygn. 3270].

W 1909 r. protest przeciwko powstaniu i wydzieleniu z Królestwa Polskiego guberni chełmskiej podpisały osoby o nazwiskach: Bożyk, Byszuk, Cydiejko, Czech, Dedera, Dydiuk, Gładun, Głowacki, Jańczuk, Jaroć, Klimiuk, Kotiuk, Lewczuk, Makarewicz, Marczuk, Nieścior, Pajczuk, Partyniewicz, Petruczynik, Perchuć, Pradziuszyk, Sadowski, Semeniuk, Sydorowycz, Szwaj, Tarasiuk, Wiński, Wójtowicz i Wortolec [GARF, f. 5122, op. 1, d. 40].

W trakcie systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP w roku 1993 odkryto 20 stanowisk o charakterze śladów osadniczych. Na podstawie zebranych fragmentów ceramiki naczyniowej wyróżniono kilka horyzontów chronologicznych. Najstarszy pochodzi z neolitu (kultura niemeńska?), kolejny z wczesnej epoki żelaza (okres rzymski?), następne z wczesnego średniowiecza (w zakresie VIII-XIII w.), pogranicza średniowiecza i nowożytności oraz czasów późniejszych. Ponadto z kilku stanowisk nie określono chronologii nielicznych, mało charakterystycznych ułamków naczyń i półsurowca krzemiennego [NID, AZP obszar 65-87 – tam osiem stanowisk opisano: Rowiny-Kolonia].

Rowiny w zapisach pojawiają się po raz pierwszy w 1566 r., lecz sa niewątpliwie starsze [DMMI, 1897, s. 349].

W okresie, kiedy pojawia się nazwa Rowiny, dobra wisznickie do których one należały były własnością Pawła Sapiehy. W 1579 r. dobra składające się z miasta, dworu, folwarków i m.in. wsi Rowiny przypadły jego synowi Andrzejowi. Po kilku latach, w 1588 r. sprzedał je on bratu Mikołajowi. Od jego śmierci w 1599 r., do 1614 r. dobrami wisznickimi zarządzał jego syn noszący to samo co ojciec imię Mikołaj. We wspomnianym 1614 r. w wyniku podziału majętności przypadły one dla jego brata Krzysztofa. Po jego bezpotomnej śmierci (zm. 1637) Rowiny stały się własnością jego brata Mikołaja. Od 1644 r. po śmierci Mikołaja Sapiehy zmieniały one często właścicieli. Najpierw przejął je jego syn Kazimierz Melchiades, uczestnik wielu wojen polsko-kozackich. W 1649 r., gdy do pełnoletności doszedł jego młodszy brat Jan Ferdynand, dokonano podziału spadku. Rowiny miał otrzymać Jan Ferdynand, w zamian za opiekę nad siostrami i spłacenie długów ojca. Być może jednak przejął je dopiero w 1654 r., po śmierci brata. Jan Ferdynand zmarł bezpotomnie w 1659 roku. Jego majętności przeszły w ręce stryjecznego brata Krzysztofa Franciszka, który zmarł również w młodym wieku. Kolejny dziedzic Wisznic Stanisław Kazimierz, syn Krzysztofa zmarł wskutek ran odniesionych w bitwie pod Chocimiem (1673) Kolejnym wieloletnim właścicielem dóbr został jego brat Władysław (zm. 1733, w Wisznicach). Pozostawił on po sobie trzech synów: Karola, Kazimierza i Ignacego. Tzw. „hrabstwo wisznickie” przeszło w ręce Kazimierza. Po trzech latach i jego przedwczesnej śmierci, jego współwłaścicielami zostali dwaj pozostali bracia. W 1769 r. dobra wisznickie z Rowinami zostały zasekwestrowane. Wiązało się to z wzięciem czynnego udziału w konfederacji barskiej przez ówczesnego ich dziedzica Józefa, syna Ignacego. Po jej upadku musiał on emigrować za granicę. Jego dobra wisznickie uniknęły konfiskaty dzięki staraniom jego żony Teofili z Jabłonowskich. Udało się jej uzyskać uznanie za właściciela „hrabstwa wisznickiego” ich, dopiero co narodzonego, syna Aleksandra. „Hrabstwo wisznickie” zaczęło rozpadać się w 1792 r. Teofila Sapieżyna znajdując się w trudnej sytuacji finansowej zmuszona została do sprzedaży kolejnych majątków. Pozostała część dóbr wisznickich, w tym Rowiny, po śmierci Aleksandra (zm. 1812) stała się własnością dzieci Aleksandra: Leona i Anny Zofii (później żony Adama Jerzego Czartoryskiego). W 1835 r. część należąca do Leona została skonfiskowana na rzecz skarbu publicznego Królestwa Polskiego na mocy postanowienia Rady Administracyjnej Królestwa Polskiego w sprawie konfiskaty dóbr byłych powstańców listopadowych pozostających na emigracji. W 1835 r. całość dóbr na publicznej licytacji nabył Ignacy Sosnkowski (zm. 1856). Wdowa po nim Małgorzata z Kowalewskich w 1858 r. sprzedała zięciowi Julianowi Frankowskiemu (mężowi córki Natalii) folwark Curyn z wsią Rowiny. Po uwłaszczeniu w 1864 r. chłopi z Rowin stali się właścicielami użytkowanych wcześniej gospodarstw. W późniejszych latach kupowali oni ziemię z parcelowanego majątku Curyn, którego część włączono następnie do Rowin. Jako pierwsi w 1871 r. ziemię od Juliana Frankowskiego kupili Stefan Najdyhor i Konrad Gromysz [APL OCH, HW, sygn. 1/7, 1/8, 1/24, 3/61].

Rowiny z reguły były oddawane przez Sapiehów w zastaw (forma dzierżawy), m.in. w 1684 r. Władysław Sapieha przekazał dobra wisznickie z Rowinami w trzyletni zastaw Albrychtowi i Marii Ludwice z Gulczów Krasińskim. Dwa lata później oddali oni je na roczną arendę Janowi Rogowskiemu. W 1688 r. część Rowin z 4 poddanymi otrzymali w zastaw Michał i Konstancja z Rogowskich Bachmińscy. W 1699 r. folwark Rowińszczyzna z sześcioma poddanymi oddano w zastaw Andrzejowi Bitnerowi (zm. 1727) za 4 tys. złotych srebrnych talarowych. Po nim trzymała je Ludwika z Bitnerów, która po śmierci ojca poślubiła Tomasza Żardeckiego. Z kolei inną włókę w Rowinach i 3 włóki oraz dworek „na Piaskach” w Wisznicach z 10 poddanymi w 1697 r. oddano w zastaw Wojciechowie i Agnieszce Pirkowskim [LNB, f. 103, d. 547]. W 1702 r. otrzymał ją Michał Wolff (Wołk de Elkon) za 6 tys. złp. rocznie. W 1718 r. przekazał on swoje prawa do Rowin Franciszkowi Jerzemu (zm. 1726) i Annie Kucewiczom, ta ostatnia po śmierci męża utrzymała zastaw w Rowinach wraz z poddanymi i ich powinnościami, robocizną, czynszami i dobytkiem prawem zastawnym za 6 tys. złp. [NHAB, f. 1705, op. 1, d. 46, k. 1276-1288]. W 1727 r. Sapiehowie wykupili od niej Rowiny. W 1729 r. Karol Sapieha oddał je w zastaw Jerzemu (zm. 1734) i Aleksandrze z Pruszkowskich Kirkinom, ofiarując im przy tym siedlisko. Po śmierci Jerzego Kirkina (zm. 1738) jego synowie Jan, Michał i Józef wraz z siostrami podzielili zastaw. W 1740 r. w Rowinach mieszkał Michał Kirkin, a Jan Kirkin w Wisznicach. W 1759 r. Rowiny były w zastawie u Jana i Zofii z Święckich Kirkinów [Archiwum Parafii r-k. w Wisznicach; LNB, f. 103, d. 547]. W 1768 r. Karol Sapieha nadał włókę ziemi i dworek „kucewiczowski” w Rowinach Michałowi i Annie Kowalewskim, za zasługi i uczciwość, z uwolnieniem od czynszów i odsypów. Postawiono jednak jeden warunek, musieli oni sami go utrzymywać, nie mogąc go poddzierżawiać. Potem przeszły one w posiadanie Kajetana Kowalewskiego (zm. 1794). W 1795 r. ich posiadaczką została jego żona Anna z niepełnoletnim synem Feliksem. W nieznanych okolicznościach ziemia ta stała się własnością hipoteczną Kowalewskich. W 1822 r. jej właścicielem był wspomniany Feliks Kowalewski. Po kilku latach Sapiehowie odkupili jego część [APL OCH, HW, sygn. 1/21].

W okresie przedrozbiorowym chłopi zamieszkujący wieś byli najpierw prawosławnymi, a po unii brzeskiej grekokatolikami (unitami). Pod względem administracji kościelnej tereny te należały do prawosławnej (a po 1596 r. unickiej) diecezji włodzimiersko-brzeskiej. W XVIII w. należały one do parafii unickiej w Wisznicach diecezji włodzimiersko-brzeskiej a po rozbiorach Rzeczypospolitej diecezji chełmskiej. W 1783 r. we wsi zamieszkiwało w 18 domach 108 grekokatolików [APL, CHKGK, 114]. W 1842 r. ich liczba wzrosła do 142 [APL, RGP, 72]. Wieś okazała znaczny sprzeciw przeciwko przymusowemu przejściu na prawosławie (po 1875 roku). O skali oporu świadczy pośrednio epidemia ospy w Rowinach na początku lat 80. XIX stulecia, gdy zmarło prawie 20 nieochrzczonych w cerkwi prawosławnej dzieci. W 1895 r. chłopi z okolicznych miejscowości zaczęli pisać do Ober Prokuratora Najświętszego Synodu w Petersburgu prośby z pozwolenie na przejście z prawosławia na katolicyzm obrządku łacińskiego. Uczynili tak m.in. chłopi z Rowin: Sylwester Semeniuk, Paweł Gromysz i inni. Nauczyciel z Rowin w 1905 r. informował, że księża katoliccy mają „wszechmocny wpływ na kierunek myśli i uczuć miejscowych chłopów” [Tarasiuk, 2006]. Po carskim ukazie tolerancyjnym z 1905 r., zezwalającym na zgodne z prawem przyjmowanie obrządku rzymskokatolickiego wszyscy prawosławni we wsi przeszli na katolicyzm. W 1914 r. w miejscowości zamieszkiwała tylko jedna osoba prawosławna (nauczyciel?) [APL, KPCH, sygn. 1003].

Drugą grupę mieszkańców wsi stanowili katolicy obrządku rzymskokatolickiego, należący do parafii rzymskokatolickiej w Wisznicach. Początkowo byli nimi zamieszkujący we wsi zastawnicy. Potem W 1858 r. w wsi mieszkało 17 łacinników [APR, ZDP, sygn. 15542]. Ich liczba zdecydowanie wzrosła od ukazu tolerancyjnego w 1905 r., w wyniku którego prawie wszyscy mieszkańcy Rowin przeszli z prawosławia na katolicyzm.

Od czasu do czasu w Rowinach zamieszkiwali również Żydzi, np. Mendel Rozenfeld w 1910 r. [APL, RGS, sygn. 310].

Nie wiadomo kiedy dokładnie powstała szkoła rosyjska w Rowinach. W placówce kształciło się do 40 dzieci. Nauczycielami byli: Semen Panasiuk (?-1888-1893), Bartłomiej Kaliszewicz (1893-1897), Faddiej Pasternak (1897-1903), Fiodor Zatieczyc (1904-1905-?), Paweł Zamułko (?-1908-1909-?) i Józef Nazariewicz (?-1913-?). Po I wojnie światowej postała polska szkoła 1-klasowa 4-oddziałowa. Pierwszym nauczycielem mianowano Wilhelma Sowę, w połowie września 1921 roku. Do placówki zapisało się 35 dzieci. W następnym roku szkolnym nauczycielem został mianowany Andrzej Mikitiuk (do września 1924 r.), który zapisał 32 dzieci pragnących kształcić się w rowińskiej szkole. Rok później do szkoły zgłosiło akces 28 dzieci. Z początkiem roku szkolnego 1924/1925 miejsce Mikitiuka zajął Włodzimierz Szymański (do połowy stycznia 1934 r.), Muza Skibicka (do połowy 1936 r.) i Weronika Sachajdzianka [Latawiec, 2018a].

Według wykazu z 1827 r. we wsi znajdowało się 22 domów zamieszkanych przez 158 osób [Tabella miast, 1827, t. 2, s. 143]. Słownik Geograficzny informuje zaś o 37 domach i 284 mieszkańcach w 1876 r. [SGKP, 1880–1914, t. 9, s. 816]. W 1887 r. we wsi w 38 domach zamieszkiwało 326 osób [PKSG za 1887]. Według spisu powszechnego z 1921 r. w 48 budynkach zamieszkiwało 227 osób. Wszyscy deklarowali wyznanie rzymskokatolickie [Skorowidz miejscowości, 1924, t. 4]. W 1943 r. we wsi mieszkało 303 mieszkańców [Amtliches, 1943]. W 2021 r. we wsi mieszkało 148 osób [https://www.polskawliczbach.pl].

Zdecydowana większość mieszkańców wsi na przestrzeni dziejów utrzymywała się z rolnictwa. W 1813 r. 22 gospodarzy odrabiało po dwa dni sprzężajne i dwa piesze pańszczyzny tygodniowo. Pozostałe powinności roczne to porąbanie sągu drewna, 6 dni pracy pieszej, 6 dni przymusowej pracy całej rodziny płatnej po 20 gr., 2 dni zaorków sprzężajnych, po dwa dni zakosków, zarzynków i zagrabków, 8 dni szarwarku dworskiego, 4 dni szarwarku wiejskiego, pół koguta, 2 kury i 15 jaj. W zależności od liczebności rodziny zróżnicowana była liczba dni od 4 do 16 pracy przy żniwach [APS, Witkowski Wiktor, pisarz aktowy departamentu siedleckiego, 7, k. 198-199]. Każdy z 17 wymienionych w tabeli prestacyjnej z 1846 r. chłopów posiadał gospodarstwo o powierzchni 34 morgów 218 prętów. Wszyscy również posiadali zabudowania składające się z domu, obory, chlewu, stodoły, szopy i spichlerza. Każdy z chłopów zobowiązany był do odbywania następujących powinności. Przez cały rok obowiązywała pańszczyzna w wysokości – dwa dni sprzężajne i dwa dni piesze w ciągu tygodnia. Ponadto w okresie letnim, od 1 sierpnia do 1 października, obowiązywała pańszczyzna dodatkowa, dwa dni sprzężajne (oranie) i cztery piesze (koszenie) tygodniowo. Dodatkowo włościan obowiązywały darmochy: sześć dni orania i cztery dni koszenia, przewiezienie z lasu sążnia drzewa do cegielni, uprawa jednego sznura konopi, stróże nocne w folwarku w zamian za opał, mycie i strzyżenie owiec w zamian za opiekę felczera. Istniał też przymusowy najem, za który wyznaczono następujące opłaty, dzień sprzężajny – 1 złp, dzień pieszy: koszenie – 20 gr., grabienie – 10 gr., żniwa – 1 złp, kopanie ziemniaków – 1 gr. za ćwierć. Każdy gospodarz zobowiązany był do uiszczania dziesięciny na rzecz parafii rzymskokatolickiej w Wisznicach, w wysokości osiem snopów żyta, której wartość w 1860 r. wynosiła 8,94 rubli. Obowiązywały włościan również daniny na rzecz dworu, w postaci jednej gęsi, koguta, dwie kury, 15 jaj, wiano grzybów. Poza tym chłopi uiszczali także różne podatki, podymny, liwerunkowy, szarwark drogowy, transportowy, rekrucki, na rzecz szkółki w Wisznicach, Musieli również odbywać dwa dni szarwarku drogowego. Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych i Duchownych w myśl ukazu z 1846 r., zniosła od nowego 1847 r. następujące powinności chłopów z Rowin: stróżę do folwarku, strzyżenie owiec, uprawę konopi i wożenie drzewa do cegielni oraz przymusowy najem [APL, RGL, Wydział Skarbowy, sygn. 244]. Na mocy ukazu uwłaszczeniowego chłopi z Rowin otrzymali 921 morgów. Chłopi posiadający gospodarstwa nr 1-17 podlegali prawu z 1846 i 1864, a pozostali, nr 18-31, tylko z 1864 r. Przeciętne uwłaszczone gospodarstwo miało powierzchnię 33-40 morgów. Włościanie otrzymali następujące serwituty, mogli paść według potrzeb 169 sztuk bydła i 55 koni w Lipowym Lesie, Olchowicy i Stawiskach. Ponadto nr 1-24 mieli prawo wziąć rocznie 20 fur opału, który mogli zbierać z siekierą, ale bez prawa rąbania go na pniu. Otrzymywali również kołki i chrust na ogrodzenie według potrzeb, 2 brzozy rocznie i raz na trzy lata dąb na koła i wozy. Pozostali mogli paść po jednej sztuce bydła i zbierać rocznie 10 fur chrustu. Po sprzedaży dóbr Curyn przez Frankowskiego nowi ich współwłaściciele 30 X 1879 r. zawarli umowę z chłopami z Rowin w sprawie zamiany istniejących serwitutów na 228 morgów ziemi [APL, ZTL, sygn. 3270]. Komasacji gruntów we wsi dokonano w 1939 roku.

Regionalne Centrum Kultury Ludowej w Rowinach

W skład kompleksu wchodzą: budynek szkoły, który wzniesiony został jeszcze za czasów rosyjskich przez władze carskie, zabytkowy wiatrak, replika piramidki zbudowanej przez Tadeusza Kościuszkę w Dołholisce, Izba Etnograficzna w budynku dawnej szkoły. W izbie mieszczą się sale tematyczne: Sala „Izba”, Sala „Rolnictwo”, Sala „Rzemiosło” oraz Sala „Komora” [https://www.wisznice.pl/atrakcje-turystyczne].

Kapliczka

Wybudowana w latach 1922-1923, na miejscu krzyża postawionego w okresie zaborów, jako symbol wiary i męczeństwa.

Trzy krzyże

Pierwotne były postawione ok. 1880 r. W tym miejscu chowano ludzi zmarłych na cholerę.

Protest przeciwko powstaniu guberni chełmskiej

Mieszkańcy wsi aktywnie uczestniczyli m.in. w akcji protestu przeciwko planom wydzielenia guberni chełmskiej i przyłączenia jej do generał-gubernatorstwa w Kijowie. Na przełomie 1908/1909 r. Koło Polskie w III Dumie Państwowej zorganizowało akcję pisania protestów w tej sprawie. Włączyła się do niej ludność Południowego Podlasia. List protestacyjny podpisało 59 osób w imieniu 145 mieszkańców Rowin. W ich piśmie czytamy m.in. „projekt ten uważamy za wielką krzywdę i nieszczęście dla ludzi” [GARF, f. 5122, op. 1, d. 40].

Związek Strzelecki „Strzelec”

Przed wojną istniał w Rowinach „Strzelec”. Dowodził nim Julian Sidorowicz (plutonowy). Członkami byli: Piotr Pajnowski, Władysław i Franciszek Lewczuk, Bronisław i Paweł Semeniuk, Jan Wójtowicz [Materiały własne autora].

Straty ludzkie w latach II wojny światowej

W czasie II wojny światowej zginęło 4 mieszkańców Rowin. Piotr Pajnowski z Rowin w 2007 r. śmierć Leona Jańczuka, l. 37 (20 II 1944) opisał tak: „była zabawa, wypili i poszedł z Leonem Jańczukiem do jego domu (tam leżała jego chora żona). Przyszło 2 ruskich i zażądało, aby oddał karabin. Wtedy przyszedł Marcin Doroszuk, jego też złapali. Potem zastrzelili Jańczuka w domu, a ich wygnali”. Niedługo po przejściu frontu w 1944 r. (21 sierpnia) mina rozerwała Józefa Wakulskiego, l. 11. Nieznani sprawcy (ponoć z Przechodu) zastrzelili Władysława Lewczuka, l. 15 (18 VI 1945) w mieszkaniu Antoniego Lewczuka. Marcina Doroszuka z Rowin (28 II 1947) nieznani sprawcy zastrzelili koło stodoły Kazimierskich w Lubni [Materiały własne autora].