Małgorzacin

Patrz hasło: Wisznice.

Nazwa wsi pochodzi od imienia Małgorzata [NMP, 2005, t. 6, s. 486]. W tym przypadku od Małgorzaty Sosnkowskiej, żony właściciela dóbr wisznickich.

Folwark powstał w okręgu włodawskim powiatu radzyńskiego guberni lubelskiej, a od 1867 r. w powiecie włodawskim guberni siedleckiej (w latach 1912–1915 guberni chełmskiej) [DPKP, 1867, t. 66, s. 279].

W latach 1915–1918 r. znajdował się w strefie wojskowej okupacji niemieckiej, tzw. Etappen Inspektion Armee Bug. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę (1919-1939) należał do powiatu włodawskiego województwa lubelskiego. W czasie okupacji niemieckiej (1939–1944) włączono go do powiatu bialskiego. Od 1944 r. ponownie w powiecie włodawskim województwa lubelskiego. W latach 1975–1998 w województwie bialskopodlaskim, potem w powiecie bialskim województwa lubelskiego.

Gmina

Folwark Małgorzacin należał do dominialnej gminy Wisznice [APL, MSGL, sygn. 167]. Po utworzeniu na mocy ukazu cara Aleksandra II gmin samorządowych w Królestwie Polskim, w 1865 r. wszedł on w skład gminy Horodyszcze [APL, BKSW, sygn. 4], której nazwę w 1928 r. zmieniono na gmina Wisznice. W 1933 r. Małgorzacin należał do gromady Wisznice Kolonia [LDW, 1933, nr 22, poz. 181]. Po likwidacji gmin w 1954 r. włączono go do gromady Wisznice [DUWRNwL, 1954, nr 15, poz. 64]. W 1973 r. wieś włączono do gminy Wisznice [DUWRNwL, 1972, nr 12, poz. 269].

Według Krajowego Rejestru Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju (stan na 1.08.2024) wieś nie ma części składowych [https://eteryt.stat.gov.pl/].

W końcu lat 20. XX w. we wsi występowały następujące nazwiska: Borysiuk, Buławski, Gruszka, Hankiewicz, Perucki, Rachubik, Wiąckiewicz i Zbysław [Archiwum Parafii r-k. w Wisznicach].

W trakcie systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP w roku 2001 odkryto 7 stanowisk o charakterze śladów osadniczych. Na podstawie zebranych fragmentów ceramiki naczyniowej wyróżniono ułamki z nieznanej fazy wczesnego średniowiecza. Z kilku stanowisk nie jest znana chronologia niecharakterystycznych fragmentów naczyń i półsurowca krzemiennego [NID, AZP obszar 66-88 – sześć z nich opisano: Kolonia Wisznice; kolejne przyporządkowano do miejscowości Żeszczynka /wieś w gminie Sosnówka/].

Folwark pomocniczy Małgorzacin powstał między 1835 a 1845 rokiem [APR, ZDP, sygn. 15539]. Samodzielny folwark, obejmujący 15 włók 23 morgów utworzono 25 XII 1846 r. [APL OCH, HW, sygn. 24].

Do 1864 r. posiadaczami Małgorzacina byli właściciele Wisznic. W tym roku Małgorzata Sosnkowska sprzedała folwark Małgorzacin (877 morgów) Adamowi Hankiewiczowi, wcześniej od 1862 roku dzierżawiącego ten folwark. Po jego śmierci (zm. 1866) przeszedł on na własność jego dzieci: Godzisława Stefana i Leokadii. Ta w 1882 r. swoją część sprzedała Romilowi vel Remigiuszowi Hankiewiczowi, który w 1884 r. odsprzedał ją Henrykowi Białkowskiemu. Trzy lata później (1889) odkupił go Antoni Zbysław. Po śmierci Zbysława, w 1926 r. majątek odziedziczyły jego dzieci Edward, Tytus i Janina po mężu Perucka [APL OCH, HW, sygn. 5/13, 4/47]. Nie rozparcelowana w latach międzywojennych część majątku (115,70 ha) należąca do Hanny, Alicji, Sławomira, Zofii i Jadwigi spadkobierców Bohdana Hankiewicza, syna Godzisława, została znacjonalizowana w wyniku reformy rolnej z 1944 roku.

Początkowo w folwarku Małgorzacin mieszkali katolicy należący do parafii rzymskokatolickiej i greckokatolickiej w Wisznicach. W 1858 r. było tam 8 łacinników [APR, ZDP, sygn. 15542]. W 1860 r. w Małgorzacinie mieszkało 15 unitów [APL, CHKGK, sygn. 572]. Dopiero w końcu XIX stulecia zaczęli osiadać tam nowi właściciele majątku w części, przynajmniej formalnie prawosławni. Większość z nich po ukazie tolerancyjnym z 1905 r. przeszła na katolicyzm. W 1914 r. w miejscowości zamieszkiwało już tylko 3 prawosławnych [APL, KPCH, sygn. 1003].

Według spisu powszechnego z 1921 r. w kolonii Małgorzacin w dwóch budynkach zamieszkiwały 32 osoby. Wszyscy deklarowali wyznanie rzymskokatolickie [Skorowidz miejscowości, 1924, t. 4]. W innych spisach miejscowości nie wyodrębniano tej miejscowości, była zaliczana do Wisznic Kolonii.

Zdecydowana większość mieszkańców wsi na przestrzeni dziejów utrzymywała się z rolnictwa. W chwili powstania folwarku w 1845 r. w Małgorzacinie stały następujące budynki: owczarnia, stodoła i dom dla czeladzi [APR, ZDP, sygn. 15539].

Właściciel gospodarstwa rolnego w Małgorzacinie Zygmunt Perucki (zm. 1944) do lata 1943 r. był jednym ze współzałożycieli organizacji konspiracyjnej Kadry Polski Niepodległej (KPN). Później stał się żołnierzem Armii Krajowej. Aktywnymi żołnierzami AK byli także jego synowie Zbigniew i Kazimierz Peruccy, którzy ukończyli Szkołę Podoficerską AK. Ich zabudowania w Małgorzacinie były ważnym punktem ruchu oporu. 20 lipca 1944 r. w lesie pod Małgorzacinem odbyła się koncentracja oddziału OP III/34 AK w ramach przygotowań do akcji „Burza”. 23 lipca odbyła się tam msza polowa. 24 lipca oddział wyruszył na miejsce koncentracji pod Witorożem [Wereszko, 2006]. Bracia Peruccy po wojnie należeli dalej do ruchu oporu. Byli członkami Oddziału Samoobrony Ruchu Oporu Armii Krajowej ppor. Stanisława Bogdanowicza „Toma” (kryptonim „KD 121”), który był szczególnie aktywny w 1945 roku. Obaj byli członkami Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość.