Dubica Dolna (Dubica Górna)

Patrz hasło: Wisznice.

Nazwa wsi pochodzi od białoruskiego słowa dubica, pol. dębica „lasek dębowy” [NMP, 1997, t. 2, s. 449].

Podlasie, do którego zaliczano okolice Dubicy w XV w. należało generalnie do Wielkiego Księstwa Litewskiego, a w jego ramach do bardzo rozległego województwa trockiego. W 1513 r. król Zygmunt I utworzył samodzielne województwo podlaskie ze stolicą w Drohiczynie, składające się z m.in. z ziemi brzeskiej. Na mocy reform administracyjnych w Wielkim Księstwie Litewskim w 1566 r., z dotychczasowego województwa podlaskiego wydzielono powiaty brzeski, kobryński i kamieniecki, tworząc z nich nowe województwo brzesko-litewskie, ze stolicą w Brześciu [Litewskim]. W 1569 r. w związku z unią lubelską, województwo podlaskie zostało wcielone do Korony, zaś brzesko-litewskie pozostało w Wielkim Księstwie Litewskim [Maroszek, 2013, s. 15–139; Wawrzyńczyk, 1951, s. 14–37; Michaluk, 2002, s. 25–51; Flisiński, 2003, s. 34–57]. Granica województw podlaskiego i brzesko-litewskiego stała się jednocześnie granicą między Koroną a Litwą. Jej przebieg budził liczne spory i wątpliwości. Dubica początkowo pozostawała w województwie brzesko-litewskim Wielkiego Księstwa Litewskiego. Sytuacja zaczęła komplikować się począwszy od lat 70. XVI wieku. Kasper Dembiński, poślubiwszy w 1575 r. Marynę Kopciównę stał się właścicielem dóbr horodyskich. Słynął z dość konfliktowego charakteru i częstych procesów sądowych [Pamiętniki o Koniecpolskich, 1842, s. 204–212]. Będąc „koroniarzem” unikał stawania i rozstrzygania swych spraw przed sądami ziemskimi i grodzkimi w Brześciu. Konsekwentnie swoje sprawy kierował do grodu w Mielniku w województwie podlaskim. Szczególnie było to widoczne po 1580 r., kiedy został podkomorzym mielnickim [Urzędnicy podlascy, 1994, s. 115]. Jeśli zaznaczymy, że do głównych kompetencji podkomorzego należało rozstrzyganie sporów granicznych, to upór Dembińskiego co do przynależności administracyjnej jego dóbr wydaje się zrozumiały [Ternes, 2018, s. 8]. We „własnym” grodzie mógł bezpośrednio wpływać na wydawanie korzystnych dla siebie wyroków. Upór i konsekwencja Dembińskiego przyniosły skutek. W dokumencie z 1576 r. dobra horodyskie określane były już jako leżące w „ziemi podlaskiej” [AGAD, MK, sygn. 114, k. 322–324]. Z kolei w 1578 r. mowa była już wyraźnie o województwie podlaskim [AGAD, MK, sygn. 122, k. 184–189]. O ile jeszcze w rejestrach podatkowych województwa podlaskiego z 1580 r. dobra horodysko-rossoskie nie były uwzględnione, o tyle od przełomu XVI i XVII w., aż do III rozbioru Rzeczypospolitej, dobra te zaliczane były konsekwentnie do ziemi mielnickiej województwa podlaskiego [Ternes, 2018, s. 8]. Zważywszy, że tzw. trakt wohyńsko-łomaski zaliczany był z reguły do Litwy, należy podkreślić, że interesujące nas dobra nie miały bezpośredniej łączności terytorialnej z ziemią mielnicką. Były jej enklawą, otoczoną ziemiami województw brzeskiego i lubelskiego [por. Alexandrowicz, 1990, s. 91–97]. Po III rozbiorze Rzeczypospolitej miejscowość znalazła się w zaborze austriackim w cyrkule bialskim (Galicji Zachodniej).

Po włączeniu w 1809 r. tzw. Nowej Galicji do Księstwa Warszawskiego, w 1810 r. wieś weszła w skład powiatu włodawskiego departamentu siedleckiego [DPKW, 1811, t. 2, nr 16, s. 148]. Po powstaniu w 1815 r. Królestwa Polskiego, w wyniku reformy administracyjnej z 1816 r., znalazła się powiecie włodawskim obwodu radzyńskiego województwa podlaskiego (od 1837 r. guberni podlaskiej) [DPKP, 1816, t. 1, s. 119]. W latach 1844–1866 leżała w okręgu włodawskim powiatu radzyńskiego guberni lubelskiej, a od 1867 r. w powiecie włodawskim guberni siedleckiej (w latach 1912–1915 guberni chełmskiej) [DPKP, 1867, t. 66, s. 279]. W latach 1915–1918 r. znajdowała się w strefie wojskowej okupacji niemieckiej, tzw. Etappen Inspektion Armee Bug. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę (1919-1939) Dubice należały do powiatu włodawskiego województwa lubelskiego. W czasie okupacji niemieckiej (1939–1944) włączono je do powiatu bialskiego. Od 1944 r. ponownie w powiecie włodawskim województwa lubelskiego. W latach 1975–1998 w województwie bialskopodlaskim, potem w powiecie bialskim województwa lubelskiego.

Gmina

Gminy dominialne wprowadzono na podstawie Konstytucji Księstwa Warszawskiego. Na mocy ustawy z 1809 r. powstały gminy wiejskie, na czele których stali wójtowie, którymi zostawali z urzędu właściciele dóbr ziemskich, którzy za zgodą władz zwierzchnich mogli wyznaczać swoich zastępców. Wójtowie byli wykonawcami zarządzeń władz państwowych, opiekowali się majątkiem gminnym, czuwali nad bezpieczeństwem, porządkiem i zdrowiem mieszkańców. Przy tym pełnili swoją funkcję bezpłatnie. Pomocą wójtom w poszczególnych wsiach służyli sołtysi [DPKW, 1809, t. 1, s. 227–236]. W pierwszej połowie XIX w. Dubica należała do gminy Horodyszcze [APL, MSGL, sygn. 167]. Po utworzeniu na mocy ukazu cara Aleksandra II gmin samorządowych w Królestwie Polskim, w 1865 r. wieś weszła w skład gminy Horodyszcze [APL, BKSW, sygn. 4]. W II Rzeczypospolitej miejscowość znalazła się w składzie gminy Horodyszcze, której nazwę w 1928 r. zmieniono na Wisznice. W 1933 r. utworzono gromady Dubica-Górna i Dubica Dolna [LDW, 1933, nr 22, poz. 181]. Po likwidacji gmin w 1954 r. wsie włączono do gromady Wisznice [DUWRNwL, 1954, nr 15, poz. 64]. W 1973 r. wieś włączono do gminy Wisznice [DUWRNwL, 1972, nr 12, poz. 269].

Sołtysami Dubicy Górnej byli m.in.: Stanisław Jaszczuk (II wojna światowa). W Dubicy Dolnej sołtysami byli m.in.: Jan Waszczuk (II wojna światowa) [Doroszuk, 2018, s. 42].

Według Krajowego Rejestru Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju (stan na 1.08.2024) częściami Dubicy Dolnej są: Smolarnia i Zarękowszczyzna [https://eteryt.stat.gov.pl/].

W XIX w. w Dubicy posługiwano się takimi mikrotoponimami: Browary, Chwedkowszczyna, Ciachwa, Glinki, Pierelisiek, Pogorzec, Połoniewo, Pozierec, Przynada, Rowiec, Stajło, Za Błotami, Za Chwojnoju, Zagroda, Zahajkowszczyzna, Zalesy, Zaochoże, Zarankowszczyzna i Żurawel [APL OCH, HW, sygn. 2/71; APL, ChGUdsW, sygn. 704] m . W drugiej połowie XIX w. w Dubicy znane były następujące nazwy terenowe: Bagno Na Żurawiu, Browary, Dworski Krzyż, Dzialiki, Glinki, Gorzelana, Kąty, Kładki, Kolesznie, Las Pański, Łański Rów, Łużyk, Ministerstwo, Mydlarna, Ochoża, Olenderka, Piaski, Piłatówka, Pliszczyna, Płoniewy, Pralnia, Smolarnia, Spust, Wypusty, Zagajnik, Zarękowszczyzna, Żabokraki i Żurawel [Maniowiec, 2006; Olejnik, 2017].

Spis ludności powiatu mielnickiego z 1662 r. wymienia następujących gospodarzy w Dubicy: Hapa Romanowa, Wasko Żynoredka, Jurko Ochrymik, Andrzej Szymczyk, Oleksa Szymczyk, Piotr Szołtanik, Sawka Haciukowicz, Chwedko Saciuk, Hawryło Nowak, Timosz Łobacz, Chwedor Radczuk, Daniło Kuliszuk, Paweł Kaliszuk, Osip Kaliszuk, Jacko Romanowicz, Choma Rybik, Wasko Oleszkowicz, Melian Weremczyk, Mic Chwedynik, Martin Saczyk, Suuprun Chrulik, Timosz Osipik, Wasko Lesznicy, Philip Romanowicz, Paweł Komareniec, Iwan Misiejczyk, Niczypor Pawluczyk, Timosz Cycyborik, Misko Cycyborik, Anton Prystupa, Iwan Żuromski, Martin Nowak, Subarczyk, Andrzezj Subarczyk, Hryć Prystupa, Melian Popko, Siemion Gajda, Martyn Gajda, Wasko Gajda, Dmitr Misiejczyk, Chwedko Misiejczyk, Chilimon Warylewski, Iwan Noszczuk, Lewko Michnik, Misko Diadik, Taras Krawiec, Siemion Misiejczyk, Marusza Andrusicha, Anna Prokopowa, Piotr Grecijka, Chwedko Grecijka, Jcko Szwajuk, Hryć Oleksik, Iwan Osiejk, Chweedko Greciejczyk, Marusza Naucicha, Iwan Chilimoniuk, Misko Samsytik, Olisiej Prystupa, Stec Haponik, Melian Piwowaryk, Ilko Grecyjka, Iwan Grecyjka, Choma Wodonosik i Daniło Wodonosik. Poza tym we wsi mieszkały rodziny „zapowietrzene” (chorzy zakaźnie): Maciej Zieniewicz, Łukasz Panczyk, Iwan Sanejła, Iwan Barc, Misko Radzaj i Łazko Chałupczyk. Poza wsią odnotowano niewielki dwór w Dubicy. Mieszkali w nim: Stanisław i Katarzyna Orchowscy, kucharka Maryna, opiekunka do dziecka Hapa i woźnica Korniło [AWAK, t. 33, 1908, s. 469].

W 1802 r. we wsi mieszkali: Jan Niczyporuk, Korniło Holubczyk, Andrzej Mironiuk (I), Andrzej Mironiuk (II), Panas Dragan, Oleksa Steckiewicz, Hryć Dragańczuk, Maksym Mironiuk, Stepan Szubarczyk, Klim Petruczynik, Józef Dragan, Michał Petruczyk, Adam Petruczynik, Iwan Laszuk, Jan Denisiuk, Trochim Artyszuk, Stefan Dragan, Stefan Dudka, Wasyl Struczuk, Harasym Struczuk, Maciej Denisiuk, Paweł Chilimoniuk, Martyn Demczuk, Andrzej Chałupczyk, Daniel Chałupczyk, Konrad Łupawka, Mikołaj Łupawka, Maksym Szubarczyk, Jan Artyszuk, Szymon Struczyk, Jan Karpiuk, Niczypor Rosik, Adam Osypiuk, Ihnat Romaniuk, Jakub Osypiuk, Jan Osypiuk, Daniel Drozda, Anton Osypiuk, Paweł Romanczuk, Hryć Szubarczyk, Panas Osypiuk, Szymon Romanczuk, Wasyl Waszczuk, Stefan Romanowicz, Stanisław Osypiuk, Paweł Osypiuk, Hryć Petruczynik, Pilip Petruczynik, Andrzej Bartoszuk, Teodor Osypiuk, Tymosz Osypiuk, Kościuk Petruczynik, Maksym Szwaj, Semen Panczuk, Mikołaj Szwaj, Wasyl Nuszczyk, Stefan Nuszczyk, Demko Panczuk, Iwan Soroka, Petro Cyganiuk, Wawrysz Bartoszyk [AGAD, Akta osób i rodzin, sygn. 234].

W 1864 r. we wsi uwłaszczono następujących chłopów: Petruczynik Anton, Osipiuk Stepan, Osipiuk Justim, Dragan Dimitr, Pietruczynik Martin, Romanowicz Klemens, Dragan Wasilij, Subarczik Feodor, Osipiuk Julian, Osipiuk Mateusz, Nuszczyk Michaił, Osipiuk Stanisław, Subarczik Foma, Subarczik Michaił, Dragan Ignatij, Polubiec Piotr, Subarczik Kiriło, Kaczejko Eliasz, Dragan Roman, Pietruczynik Mateusz, Tymoszuk Matiej, Dudko Paweł, Osipiuk Semen, Kaciuczek Chilimon, Pietruczynik Danił, Girol Demid, Subarczik Jozafat, Pietruczynik Andriej, Dragan Trofim, Pietruczynik Filip, Pietruczynik Leon, Ortulec Iwan, Ortulec Nikołaj, Kisiel Feodor, Pawlukiewicz Stanisław, Osipiuk Martin, Dragan Semen, Kuć Karp, Waszczuk Anton, Romanowicz Onufrij, Grzibowski Feodor, Mironiuk Josif, Pietruczynik Roman, Osipiuk Foma, Dragan Michaił, Jaroć Paweł, Dragan Feodor, Sokołowski Iwan, Pietruczynik Jan, Juchimiuk Wasilij, Makarewicz Semen, Berda Stepan, Pietruczynik Filip, Klizo Semen, Melanowicz Michaił, Stadnniczuk Prokop, Klimkiewicz Nikołaj, Manowiec Wasilij, Dragan Nikołaj, Kozakiewicz Piotr, Osipiuk Feodor, Szwajowa Anna, Niczyporuk Osip, Tymoszuk Artemij, Dzidiuk Iwan, Kisiel Omelian, Osipiuk Michaił, Pietruczynik Konstantin I Osipiuk Onufrij [APL, ZTL, sygn. 3651].

Dubica Dolna

W trakcie systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP w roku 1993 odkryto 16 stanowisk głównie o charakterze śladów osadniczych. Na podstawie zebranych fragmentów ceramiki naczyniowej wyróżniono kilka epizodów chronologicznych. Najstarszy pochodzi z późnego neolitu (kultura tzw. strefy leśnej), kolejny z wczesnej epoki żelaza (okres przedrzymski i rzymski), następny z wczesnego średniowiecza (XII-XIII w., także faza nieokreślona), również z pogranicza średniowiecza i nowożytności. Z kilku stanowisk nie określono chronologii nielicznych niecharakterystycznych ułamków naczyń i półwytworów krzemiennych [NID, AZP obszar 65-87 – dwa stanowiska zlokalizowano terenie zwanym Smolarnia, stanowiącej część wsi Dubica Dolna].

Dubica Górna

Jedyny ślad osadniczy pochodzi z systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP w roku 1992. Dotyczy odłupka krzemiennego z nieokreślonego czasu pradziejów oraz ułamka ceramiki naczyniowej z nieznanej fazy okresu nowożytnego [NID, AZP obszar 66-87].

Wieś pojawia się w źródłach pisanych w 1550 r. [AWAK, t. 33, 1908, s. 375–376]. W latach 20. XX w. pouwłaszczeniowa wieś Dubica uzyskała nazwę Dubica Górna, prawdopodobnie od położenia w górnym biegu rzeki Zielawa. Natomiast powstałe na ziemiach byłego folwarku kolonie uzyskały nazwę Dubica Dolna.

Początkowo Dubica należała prawdopodobnie do domeny książęcej. Pierwszym znanym prywatnym jej właścicielem był prawdopodobnie Wasyl Andriejewicz Połubiński [Wiśniewski, 1983, s. 370–371]. Centrum jego włości było Horodyszcze, gdzie zbudował on gród [AVAK, t. 33, s. 375–377]. Po śmierci Wasyla (1551) dobra horodyskie z Dubicą objęli jego syn Iwan (zm. 1558), wespół z bratanicą Maryną Lwowną, która z małżeństwa z Iwanem Kopciem (zm. 1563) miała córkę również Marynę. Maryna Lwowna szybko po raz drugi wyszła za mąż, tym razem za Stanisława Naruszewicza [AVAK, t. 33, s. 83–84]. Maryna (corka) wyszła za mąż za Kaspra Dembińskiego najpóźniej w 1574 roku [Jaworski, 2003, s. 102-104]. Udało się mu zawrzeć porozumienie ze zwaśnionymi stronami i od przełomu lat 70. i 80. XVI w. stał się niekwestionowanym właścicielem całości dóbr rossosko-horodyskich [AGAD, MK, sygn. 114, k. 322–324; AGAD, MK, sygn. 122, k. 184–189; APL, KGL, Relacje, sygn. 69, k. 1155–1167]. Małżeństwo Kaspra i Maryny Dembińskich doczekało się trzech córek: Agnieszki, Zofii i Doroty. Pierwsza z nich poślubiła Stanisława Trzcińskiego, późniejszego kasztelana sochaczewskiego. Zofia miała poślubić Aleksandra Koniecpolskiego. Wraz z siostrą Dorotą, czas żałoby po matce postanowiły spędzić w klasztorze bernardynek na Stradomiu w Krakowie. Postanowiły złożyć śluby zakonne. Aleksander Koniecpolski postanowił siłą odzyskać narzeczoną. W Wielki Piątek 1612 r. dokonał napadu na klasztor, wysadził drzwi „petardami” i uprowadził obydwie siostry Dembińskie [Pamiętniki o Koniecpolskich, 1842, s. 162–163; 204–212]. Wkrótce w Koniecpolu poślubił Zofię Dembińską, która urodziła syna Jana Przedbora, lecz niedługo potem sama zmarła. Wkrótce Aleksander pojął za żonę jej młodszą siostrę Dorotę, z którą miał synów Jakuba i Stanisława oraz córki Barbarę i Zofię. Tymczasem po śmierci pierwszej żony Kasper Dembiński poślubił Krystynę z Uhrowieckich. Z małżeństwa tego urodziła się córka Franciszka Katarzyna. W 1620 r. zmarł, pozostawiając dość skomplikowaną sytuację majątkową. Do schedy po nim zgłosiły swe pretensje jego dwie wnuczki Bełżecka i Rzeczycka (córki Agnieszki z Dembińskich Trzcińskiej), córka Dorota, wnuk Jan Przedbor Koniecpolski oraz oczywiście wdowa Krystyna z Uhrowieckich. Około czterech lat trwały kłótnie, spory i procesy między stronami [APL, KGL, Relacje, sygn. 50, k. 162–163, 192–193; sygn. 51, k. 246–256, 423–424; sygn. 52, k. 60–63, 319–320]. Sytuacja uspokoiła się dopiero, kiedy kuratelę nad dobrami horodysko-rossoskimi przejęli hetman Stanisław i kasztelan chełmski Samuel Koniecpolscy. Dzięki ich pośrednictwu zakupił je w 1625 r. Mikołaj Firlej, kasztelan wojnicki i starosta lubelski. W ten sposób dobra te na ponad sto lat znalazły się w rękach Firlejów [ANK, ZZG, sygn. 180, k. 17–28]. Zaznaczyć jednak należy, że była to transakcja zwana potocznie wyderkafem. W jej wyniku za zapłaconą kwotę Firlej nie zyskiwał pełni praw do dóbr, a prawo do pobierania rocznych procentów, Koniecpolski zachowywał zaś prawo ich odkupu za pierwotną kwotę. Sytuacja ta zmieniła się dopiero w 1642 roku. Wówczas hetman Stanisław Koniecpolski przekazał dobra swoim bratankom i bratanicom, dzieciom Aleksandra Koniecpolskiego i Zofii oraz Doroty Dembińskich, ci zaś tego samego dnia, ostatecznie, bez prawa odkupu, przekazali je synowi Mikołaja Firleja (zm. 1636), Zbigniewowi Firlejowi (zm. 1649), staroście lubelskiemu [AGAD, MK, sygn. 185, k. 658–674]. Następnym właścicielem Horodyszcza był syn Zbigniewa – Mikołaj Andrzej, rotmistrz wojsk królewskich, starościc lubelski (zm. ok. 1678). Mikołaj Andrzej Firlej mając spore kłopoty finansowe dość często zastawiał, zadłużał, bądź puszczał w dzierżawę poszczególne dobra. Kolejnym właścicielem dóbr był Józef Stanisław (zm. 1697 r.). Ten ostatni nie miał męskiego potomka, w związku z czym dobra horodysko-rossoskie przypadły jego żonie Elżbiecie z Frąckiewiczów, która wyszła ponownie za mąż za Stanisława Władysława Potockiego, i jej córce Mariannie Kazimierze Firlej (zm. 1738). Ta ostania zawarła związek małżeński z Karolem Sapiehą z Wisznic (1698–1768). Nie znamy dokładnie okoliczności przejęcia klucza horodyskiego przez Potockich. Być może doszło do tego dopiero po śmierci Marianny Kazimiery Sapiehowej w 1737 r. Jednakże w trakcie spraw sądowych w XIX w. mieszczanie horodyscy powoływali się na dyspozycje brata Stanisława Władysława Potockiego – Jerzego wydane już w 1730 r., co może wskazywać, że już wówczas posiadał on te dobra. Przejęcie dóbr przez Potockich potwierdzała kolejna dyspozycja dotycząca Horodyszcza z 1748 r. wydana przez Eustachego Potockiego. Z drugiego związku małżeńskiego z Konstancją Podbereską miał on dwóch synów Mariana i Eustachego. Klucz horodyski odziedziczył po nim Eustachy, który był generałem artylerii Wielkiego Księstwa Litewskiego. Pozostawił on po sobie 5 synów: Kajetana, Ignacego, Jerzego, Stanisława i Jana. Po śmierci Eustachego (zm. 1768) w wyniku wstępnego podziału spadku w 1771 r. klucz horodyski otrzymał najstarszy z braci – Kajetan. Ostatecznego podziału masy spadkowej po Eustachym Potockim dokonano dopiero w 1779 r., po osiągnięciu pełnoletniości przez jego najmłodszego syna – Jana. W jego wyniku klucz horodyski przeszedł na własność Jerzego Michała Potockiego [Anusik, 2010]. Na licytacji w 1804 r. dobra kupił Antoni Butler [APL OCH, HW, sygn. 3/23]. W 1811 r. kupił je Jan Dionizy Frankowski. W 1832 r. sprzedał on wieś Dubicę synowi Julianowi. W wyniku uwłaszczenia chłopów w 1864 r. gospodarze z Dubicy, stali się oni pełnymi właścicielami użytkowanych wcześniej gospodarstw. W 1881 r. majątek Dubica (46 włók) kupił Julian Horodyski. W 1891 r. po śmierci ojca właścicielami dóbr zostały jego dzieci: Natalia Małgorzata Wiktoria, żona Stefana Moczulskiego; Wiktoria Karolina Ksawera, żona Ludwika Horocha; Maria Ignacja, żona Aleksandra Romualda Jackowskiego i Ignacja Anna Wiktoria, żona Zdzisława Juliana Frankowskiego, Wiktor Bronisław oraz Julian Jan Ignacy Horodyscy. W 1901 r. Dubicę podzielono na 6 części. W 1909 r. całość została wystawiona na licytację przez Towarzystwo Kredytowe Ziemskie. Nabyli je wówczas Teodor Szalimow i Moszko Fridman. W 1910 r. dokonali oni parcelacji majątku. Jego nabywcami zostało 102 chłopów z Dubicy [APL OCH, HW, sygn. 1/7, 1/8, 2/71].

W okresie przedrozbiorowym właściciele dóbr horodyskich oddawali je w zastaw, np. jedna część Dubicy od 1694 r. była w zastawie najpierw Grądzkich a potem Zarzyckich, a druga część tej wsi od 1713 r. w rękach Skalskich, ostatnią osobą z tej rodziny, która mieszkała w Dubicy co najmniej do 1815 r. był Jan Skalski [APL OCH, HW, sygn. 3/23, Archiwum Parafii r.-k. w Rossoszu].

W okresie przedrozbiorowym ludność zamieszkująca wieś w większości była początkowo prawosławnymi, a po unii brzeskiej grekokatolikami (unitami). Pod względem administracji kościelnej tereny te należały do prawosławnej (a po 1596 r. unickiej) diecezji włodzimiersko-brzeskiej. Zaliczane były one do parafii unickiej w Horodyszczu diecezji włodzimiersko-brzeskiej a po rozbiorach Rzeczypospolitej diecezji chełmskiej. W 1775 r. w Dubicy w 39 domach mieszkało 168 grekokatolików. Z kolei w 1869 r. w 54 domach zamieszkiwało ich 529 [APL, CHKGK, sygn. 121, 428]. Cerkiew horodyska doczekała się gruntownego remontu w 1850 r., gdy partycypację w pokryciu kosztów zadeklarowali parafianie. W ich imieniu deklarację w tej sprawie podpisali m.in.: Chilimon Petruczynik, Tereszka Dragan, Paweł Romanowicz, Kasjan Szubarczyk, Antoni Petruczynik, Filip Petruczynik i Klim Dragan z Dubicy. Chłopi z Dubicy z 44 dymów unickich (wszystkich – 50) przekazali na ten cel 20,72 rb. a dziedzic Dubicy 208,59 rb. [APL, RGL, sygn. adm. 456]. Wierni z tej wsi w latach 60.–70. XIX stulecia byli centrum oporu w okolicy przeciwko przymusowemu przejściu z wiary unickiej na prawosławną. Ostatecznie jednak w 1875 r. stali się oficjalnie prawosławnymi. Większość potajemnie wyznawała katolicyzm. Dubica była odwiedzana potajemnie przez misjonarzy rzymskokatolickich, którzy umacniali wiernych w ich wierze. W 1875 r. do guberni chersońskiej i jekaterynosławskiej zesłano Macieja Dragana z Dubicy [Tarasiuk, 2018]. W latach 1887-1888 został on zesłany do guberni orenburskiej razem z rodziną (siostra Matrona Jaroć; dzieci: Karol – l. 20 [została żona Anna Juchimiuk – l. 22]; Józef – l. 14; Karolina [został mąż]; Marianna). Pozostali w Dubicy wielokrotnie pisali do cara prośby o uznanie ich za katolików [APL, CHWDKP, sygn. 3665]. Katolickim Kółkiem Bractwa Serca Jezusowego w Dubicy w 1893 r. kierowała Agnieszka z Wiczuków Osypiukowa a jej zastępczynią była Eudocja z Sacharuków Romanowiczowa. Do kółka tego należały również Katarzyna Makarewicz, Katarzyna Pietruczuk, Anna Szubarczyk, Tekla z Maćków, Antonina Witoszka, Marianna Mironiuk, Antonina Tymoszuk, Ludwika Romanowicz, Eudocja Dudka, Agafia Żygaluk, Katarzyna Lewczuk i Marcela Romanowicz. Większe grupy osób zbierały się na śpiewy w domach Agnieszki Wiczuk i Anny Sacharuk. W trakcie śledztwa niczego jednak im nie udowodniono, gdyż wszyscy przesłuchiwani wyparli się przynależności do Bractwa Serca Jezusowego [AGAD, Prokurator Warszawskiej Izby Sądowej, sygn. 2137]. Po carskim ukazie tolerancyjnym z 30 IV 1905 r. wszyscy byli unici z Dubicy stali się wiernymi Kościoła rzymskokatolickiego. W 1914 r. w obydwóch częściach Dubicy (wieś i majątek) zamieszkiwało tylko po jednej osobie prawosławnej [APL, KPCH, sygn. 1003].

Drugą grupę mieszkańców wsi stanowili katolicy obrządku rzymskokatolickiego, przez wieki należący do parafii w Rossoszu. Początkowo byli to jedynie mieszkańcy folwarku. Rozwój obrządku rzymskokatolickiego w Dubicy nastąpił od 1905 roku, kiedy to prawie wszyscy jej mieszkańcy przeszli na katolicyzm. W 1910 r. wieś stała się częścią parafii rzymskokatolickiej w Wisznicach.

W latach 80. XIX w. powstała 1-klasowa koedukacyjna szkoła elementarna w Dubicy. W czasie rewolucji 1905 r. w Dubicy żądano przywrócenia języka polskiego w szkole. Następnie wobec niespełnienia przez władze tych apeli rozpoczęto bojkot szkół. W Dubicy została ona całkowicie zamknięta z powodu braku uczniów. Nauczycielami byli: Anna Gonczarowa (?-1886-?), Gieorgij Romanski (?-1889-?), Konstanty Jurczuk (?-1891-1892), Piotr Koreniewski (1892-1894), Andrzej Czech (1894-1897), Gieorgij Korolczuk (1897-1899), Aleksander Kondratowicz (1899-1901), Paweł Korszun (1902-1904), Aleksander Brandeburg (1904-1906) i Michał Musiewicz (?-1913-?). Od roku szkolnego 1926/1927 szkoła 1-klasowa w Dubicy została podporządkowana placówce oświatowej w Wisznicach [Latawiec, 2018a].

Według wykazu z 1827 r. we wsi znajdowało się 47 domów zamieszkanych przez 303 osób [Tabella miast, 1827, t. 1, s. 108]. Słownik Geograficzny informuje zaś o 74 domach i 609 mieszkańcach w 1876 r. [SGKP, 1880–1914, t. 2, s. 186]. W 1887 r. we wsi w 80 domach zamieszkiwało 674 osób [PKSG za 1887]. Według spisu powszechnego z 1921 r. we wsi Dubica (Dubica Górna) w 103 budynkach zamieszkiwało 505 osób. Z kolei w kolonii Dubica i Smolarnia (Dubica Dolna) w 24 budynkach mieszkało 124 osób. Wszyscy deklarowali wyznanie rzymskokatolickie [Skorowidz miejscowości, 1924, t. 4]. W 2021 r. w Dubicy Górnej mieszkało 347, a w Dubicy Dolnej – 189 osób [https://www.polskawliczbach.pl].

Zdecydowana większość mieszkańców wsi na przestrzeni dziejów utrzymywała się z rolnictwa. W Dubicy znajdował się folwark. W 1802 r. stały w nim trzy drewniane budynki mieszkalne, budowane w węgły, kryte słomianymi strzechami, z glinianymi kominami. Obok nich stały: dwa spichlerzyki, stara stajenka, chruściane: dwie obory, trzy stodoły, chlewki. W Dubicy stała również karczma dworska „z drzewa w węgły z sienią wjezdną w słupy postawiona, dach słomą kryty, komin z gliny nad dach” [AGAD, Akta osób i rodzin, sygn. 234]. W 1802 r. chłopi posiadający w większości od 2 do 3 ćwierci włóki (15-22,5 morgów litewskich) oraz użytkujący staje czynszowe mieli następujące obciążenia: musieli oni odrabiać pańszczyznę tygodniową, która była zróżnicowana, wynosiła na ogół dwa dni męskie (ze sprzężajem) i do 2 dni czeladnich (pieszych). Niektórzy nie odrabiali wcale pańszczyzny, np. Andrzej Mironiuk, Teodor Osypiuk i Kościuk Petruczynik. Poza pańszczyzną stałą obowiązywały ich trzy dni gwałtów (wychodzenie do pracy z całą rodziną, poza jedną osobą pilnującą ognia) do żniwa oraz zaorki i zakoski (po jednej osobie), szarwarki. Każdy gospodarz z ćwierci gruntu ozimego oddawał jeden korzec 28 garnców żyta i 2 złp czynszu. Z ćwierci zasianej jarzyną – 1 złp czynszu. Z 10 zagonów stajowych i dworskich czynszowych zasianych oziminą – 7,5 garnca żyta i 10 groszy. Jeśli nie mieli 10 zagonów to oddawali garniec żyta z każdego zagonu. Z zasianego morgu płacili 10 groszy. Za ogród oddawali kurę, a za poterebę koguta. W Dubicy chłopi zobowiązani byli do oddawania corocznie: kwarty manny, motka 15-niciowego pasma nici lnianych oraz odbywania szarwarków do remontu dróg, obrobienia pól ubogim i nieposiadającym sprzężaju i odbudowywania domów pogorzelcom Poza tym każdy gospodarz dawał kwartę manny, lub 6 groszy. Chłopów obowiązywała również stróża nocna w folwarku, moczenie i przędzenie lnu i konopi oraz oddawanie połowy miodu. W sumie 60 gospodarzy i jeden parobek opłacało na rzecz dworu 255 złp czynszu, oddawało 128 korców żyta, 53 kogutów, 86,5 kur i 53 jaj. Dwóch bojarów (Klim Petruczynik i Michał Petruczyk), wójt (Jakub Osypiuk), Konrad Łupawka (radzki), Mikołaj Łupawka (gajowy) i Stefan Romanowicz (gajowy) byli zwolnieni z wszelkich powinności [AGAD, Akta osób i rodzin, sygn. 234]. Do 1864 r., czyli ukazu uwłaszczeniowego znaczna część ziemi była użytkowana przez chłopów pańszczyźnianych. W 1864 r. we wsi w oparciu o prawo z 1846 i 1864 r. uwłaszczono 54 gospodarstwa. Każde z gospodarstw otrzymało po 15 lub 30 morgów ziemi. Z kolei w oparciu tylko o prawo z 1864 r. uwłaszczano 16 właścicieli ogrodów oraz plac szkolny. W sumie w wyniku uwłaszczenia chłopi otrzymali 1364 (po pomiarze 1437) morgów ziemi. Chłopi z Dubicy otrzymali następujące serwituty: 54 osady miały prawo do otrzymywania drewna na budowę i poprawę zabudowań, chrustu na ogrodzenia, brzóz i dębów na wozy, osie i koła, 26 fur rocznie opału. Poza tym mogły one wypasać cały swój inwentarz w lasach dworskich i pastwiskach Pozierec, Połoniewo i Stajło. Pozostałe osady miały prawo tylko do 10 wozów opału rocznie. W 1884 r. doszło do sprecyzowania zakresu serwitutów. Z kolei w 1887 r. właściciele wykupili prawo do serwitutów od 54 gospodarstw, a w 1908 r. od właścicieli ogrodów. W 1928 r. dokonano podziału wspólnoty wiejskiej (Pożareć, Zagroda, Zasajkowszczyzna i Żurawel) [APL, ZTL, sygn. 3201; APL, SGUdsW, sygn. 19854]. Chłopi powiększyli obszar swoich gospodarstw w wyniku parcelacji majątku Dubica w 1910 r. [APL OCH, HW, sygn. 3201].

Krzyż dworski

Betonowy okrągły słup z metalowym krzyżem na szczycie z połowy XIX w.

Kapliczki i krzyże

Drewniana kapliczka z 1905r., stojąca w centrum wsi, postawiona nocą wbrew zakazowi władz carskich, Rzeźba ufundowana w latach 50. XX w. Przez młodzież za przeżycie II wojny światowej.

Protest przeciwko powstaniu guberni chełmskiej

Mieszkańcy wsi aktywnie uczestniczyli m.in. w akcji protestu przeciwko planom wydzielenia guberni chełmskiej i przyłączenia jej do generał-gubernatorstwa w Kijowie. Na przełomie 1908/1909 r. Koło Polskie w III Dumie Państwowej zorganizowało akcję pisania protestów w tej sprawie. Włączyła się do niej ludność Południowego Podlasia. List protestacyjny podpisały 81 osób w imieniu 517 mieszkańców Dubicy. W ich piśmie czytamy m.in.: „[car] nie dopuści do tak wielskiej dla nas kary, możecie w naszym imieniu zapewnić, że oderwanie na od królestwa nie odejmie nam ani zwyczajów ani naszej mowy, którą mamy wspólną z mieszkańcami Królestwa”

 [GARF, f. 5122, op. 1, d. 40].

II wojna światowa

W latach II wojny światowej w Dubicy zginęli: Helena Kuzawińska, l. 9, podczas bombardowania 9 IX 1939 r.; 106 lub 120 Żydów rozstrzelanych 18 XI 1942 r., kilkunastu Żydów; 26 IX 1942 r.; Michał Sadowski zastrzelony przez żandarma niemieckiego 28 IV 1943 r.; Jan i Paulina Petruczynik zabici przez nieznanych sprawców 15 VII 1943 r. [Doroszuk, 2018].