Wygnanów

Patrz hasło: Czemierniki.

Wygnanów w XIX w. należał do parafii i gminy Czemierniki, najpierw dominialnej a od 1864 r. samorządowej. Gmina ta w czasach Księstwa Warszawskiego należała do departamentu lubelskiego a za Królestwa Polskiego do powiatu lubartowskiego w województwie (od 1837 r. guberni) lubelskiej.

Od 1 stycznia 1867 r. miejscowość, wraz z całą gminą Czemierniki, należała do powiatu lubartowskiego, guberni lubelskiej, co nie uległo zmianie do I wojny światowej. [Ćwik, Reder 1977] Po odzyskaniu niepodległości w powiecie lubartowskim województwie lubelskim.

W 1954 r. zlikwidowano gminy i utworzono gromady. Wieś Wygnanów weszła do gromady Czemierniki w powiecie lubartowskim w województwie lubelskim. [DUWRN, 1954, nr 15, poz. 64]. 1 I 1956 r. gromadę włączono do powiatu radzyńskiego [Dz.U. 1955, nr 45, poz. 296]. Przy przywróceniu gmin w 1973 r. Wygnanów znalazł się w gminie Czemierniki. Po reformie administracyjnej z 1975 r. wraz z gminą wchodził w skład województwa bialskopodlaskiego, a po jego likwidacji 1 I 1999 ponownie znalazł się w woj. lubelskim i powiecie radzyńskim.

Funkcję sołtysa wsi w Wygnanowie pełnili: Piotr Jarzyna (do 1939), Aleksander Bober, Piotr Wadowski (do 1945 r.), Władysław Kostrzewa (1945-1958), Stanisław Machoń (1958-1959), Piotr Kamiński (1959-1969). [Czemierniki I, s. 588]

W XIX wieku odnotowano uroczyska: Żurawiniec, Siedziane, Płuski, Pod Niewęgłoszem, Osiny, Podkońce, Pod Lichtami [APL, ZTL, sygn. 1729; APL, ZPRU, sygn. 275]. Wygnanów, mimo, że jest to typowa ulicówka, składa się z kilku części: Stary Wygnanów, Siedziane, Saska Kępa, Bielica, Żurawiniec, Nowiny, Łosiny, Młódki, Końce. [Czemierniki 2009, 601]

Przy okazji uwłaszczenia z 1864 roku w Wygnanowie wymieniono następujących gospodarzy: Józef Krupa, Jan Łucek, Józef Sobianek, Jan Bajda, Tomasz Kasprowicz, Wawrzyniec Marek, Antoni Kurek, Jakub Jasiński, Józef Kasprowicz, Mateusz Kasprowicz, Michał Zdunek, Jan Cholewa pierwszy, Karol Kwasek, Jakub Cholwa, Antoni Karczewski, Jan Łabędź (zm. w 1867 r.), Jan Cholewiak, Jan Jach, Wojciech Jach, Mateusz Kostrzewa, Jakub Jarzyna, Mateusz Bajda, Józef Madej, Jan Świć, Andrzej Wietecha, Antoni Kostrzewa, Franciszek Walasek, Szymon Kostrzewa, Józef Bajda, Michał Jach, Jan Cholewa drugi, Mateusz Kurył (zm 1866 r.), Jan Kostrzewa, Ludwik Bajda, Franciszek Kopiec, Marcin Cholewa, Jan Rogala, Piotr Sokołowski.

W dziale drugim ponadto pojawiają się: Jakub Szymona, Jan Piecak

W poklasztornym folwarku ziemie dostali: Tomasz Jach, Marianna Kocyl, Ludwika Kopeć, Józef Kostrzewa, Dymitr Barciuk, Antoni Cholewa, Jan Kasprowicz, Paweł Kocyło, Tomasz Pachucki, Tomasz Kroszka, Jan Walaszek, Jan Skubisz, Ludwika Rybakowa (tylko ona dostała dom), Józef Grelik, Marianna Winiarczyk, Stanisław Kozak, Antoni Smęt, Michał Dudziak, Marianna Chjzer, Maciej Chrul, Wojciech Chrul, Wawrzyniec Kwas, Jan Ostap, Jan Paluch,  Antoni Gontarz, Stanisław Golonka, Michał Słowecki, Szymon Siemion, Łukasz Siwek, Wawrzyniec Łyszczek, Mikołaj Deczes. Marianna Urbańska, Marianna Kopejkowa, Andrzej Homenko, Andrzej Chudek, Tomasz Sokół, Szymon Chudan z wsi Stoczek, Paweł Sałaga, Wojciech Wójtowicz, Bartłomiej Stelmach, Michał Magoń, Stanisław Komar, Szymon Dudziak, Marcin Krakowiak, Michał Sobieszek, Agnieszka Komelar, Jan Gontarz, Jan Świć, Stanisław Malarz, Józef Krakowiak, Jan Olender, Franciszek Antol, Marcin Suchodolski, Szymon Chudak ze wsi Skoki, Wawrzyniec Świć, Kajetan Wójtowicz, Paweł Łucek, Stanisław Świć, Jakub Filipek, Aleksander Blicharz, Marianna Babicz, Franciszek Nowaczyński, Stanisław Kowalek, Franciszek Masłowski, Jan Kubicki, Franciszek Sobieszek, Feliks Piecak [APL, ZTL, sygn. 1729].

Z Wygnanowa pochodził ks. Mikołaj Kostrzewa (1902-1942), zamordowany w KL Dachau, wymieniony na tablicy pamiątkowej księży umęczonych przez Niemców w Archikatedrze w Lublinie. [Kulik & Kulik, s. 59]

Brak jest informacji o dawnym osadnictwie zarówno z kwerendy, jak i z systematycznych badań powierzchniowych prowadzonych w roku 1990 w ramach AZP [NID, AZP obszar 67-82 i 68-82].

Wieś stanowiła część dóbr czemiernickich. Księża z Kolegium Mansjonarzy przy kościele czemiernickim utrzymywali się z dochodów z folwarku Wygnanów oraz z dziesięcin z Suchowli, Branicy, Zbulitowa i Wygnanowa. [Czemierniki 2019]

Władze carskie przejęły na własność państwa majątek kościelny i zlikwidowały czemiernicką mansjonarię z dniem 1 I 1866 r. [DPKP, t. LXIII, s. 369-397]. Potem władze różnie określały ten majątek: poklasztorny, poduchowny, poparafialny.

Przy uwłaszczeniu odrębnie nadano ziemię i serwituty leśne i pastwiskowe gospodarzom z Wygnanowa a odrębnie z folwarku. Łącznie wieś i gospodarze dostali 668 mórg i 90 prętów, z czego pod budynkami 21 mrg. 145 pr. ziemi ornej 444 mrg. 20 pr., łąk 159 mrg.234 pr., wygonów (pastwisk) 26 mrg. 156 pr. a nieużytków 16 mrg. 135 pr. Na własność wspólną gospodarze dostali pastwisko 26 mrg. 3 pr. i ziemie nieużytkowe 15 mrg. 140 pr. Wieś miała prawo połowu ryb w Tyśmienicy w miejscach przylegających do jej gruntów. Taki nadział 19 VII 1869 r. zatwierdziła komisja centralna ds. włościańskich przy Komitecie Urządzającym. Natomiast na własność mieszkańców folwarku przeszło razem 208 mrg. 235 pr. w tym na wspólną: 3 mrg. 250 pr nieużytków, ziemi pod drogami i wodami. Tymczasowa Komisja ds. Włościańskich KP przy MSW zatwierdziła taki nadział 7 V 1871 r.

Gospodarstwa tej wsi w liczbie 28 dostały prawo na: 1) wypas bydła w wielkim lesie czemiernickim należącym do właściciela majątku Czemierniki, 2) otrzymywanie z lasów z majątków Czemierniki, Dębica i Ostrówek, z każdego majątku w przeciągu trzech lat a) materiał budowlany w miarę potrzeb, b) żerdzie i kołki na ogrodzenia w miarę potrzeb, c) suche i powalone drzewa na opał po 52 fury rocznie na gospodarstwo, wjeżdżając do lasu z toporem. Przy czym ilość gospodarzy nie równała się ilości gospodarstw serwitutowych, ponieważ dwie lub nawet trzy rodziny mogły zamieszkiwać w jednym gospodarstwie. Następnie 19 VII 1878 r. lubelski urząd gubernialny ds. włościańskich zatwierdził poprawki w prawach serwitutowych gospodarzy z Wygnanowa, na podstawie decyzji komisarza ds. włościańskich powiatu lubartowskiego z 12 IX 1877 r. i 10 V 1878 r. mieli prawo paść 123 sztuki bydła rogatego i otrzymywać corocznie dla wszystkich gospodarzy po dwie sztuki drzewa długości 34 st. i grubości po 36 cali lub 1,5 drzewa większego rozmiaru, a ponadto otrzymywać na każde gospodarstwo serwitutowe corocznie 12 dębowych kołków o długości 5 st. i grubości 6 cali i trzy sztuki drewna na żerdzie każda po 20 stóp długości i 13 cali grubości. 24 VII 1880 r. doprecyzowano, że włościanie mogą wywozić opał jednokonnymi furami – 52 fury na rok lub 34 dwukonne.

14 X 1882 r. władze postanowiły zatwierdzić plan gospodarczy ochrony lasu Dębica w majątku Dębica co nieco ograniczyło swobodę w serwitutach.  Ostatecznie 29 III 1891 r. LGUds.Wł zatwierdził dobrowolną ugodę zawartą przez Seweryna Nowosielskiego, pełnomocnika właścicielki majątku Dębica, z włościanami wsi Wygnanów, na mocy której włościanie w zamian za rezygnację z serwitutów w lasach tych dóbr dostali na własność wspólną 70 mrg. lasu zakupionego przez Nowosielskiego z poduchownego majątku Wygnanka i odstąpionego im aktem notarialnym z 29 X 1890 r. Podobnie 24 III 1883 r. władze zatwierdziły dwie dobrowolne umowy włościan z pełnomocnikiem właścicielki majątku Ostrówki, Leopoldem Grodzickim i z pełnomocnikiem właścicielki majątku Czemierniki, Teofilem Wojciechowskim. Na mocy tych umów w zamian za rezygnację z serwitutów włościanie otrzymali z majątku Ostrówki 60 mrg. lasu a z majątku Czemierniki 72 mrg. 100 pr lasu. Likwidacja serwitutów praktycznie likwiduje własność ziemiańską w Wygnanowie.

LGUdsWł zatwierdził 28 III 1883 r. i 29 V 1891 r. podział działek leśnych, otrzymanych w zamian za serwituty z majątków Czemierniki, Ostrówki i Dębica na podstawie uchwały zgromadzenia wiejskiego z 27 I 1889 r., między gospodarzy. We wspólnym posiadaniu wsi zostały jedynie ziemie pod drogami i granicami 1 mrg. 149 pr. a razem 203 mrg. 149 pr

Osada przewoźnika (promowego) na Tyśmienicy i jednocześnie cieśli (269 pr.) została wyłączona z uwłaszczenia, jako należąca do właściciela majątku Czemierniki a nie folwarku poduchownego. [APL, ZTL, sygn. 1729]

W 1904 r. na 607 mieszkańców 596 było katolikami, 6 prawosławnymi a 5 luteranami W Wygnanowie kolonii było 7 gospodarstw i 42 mieszkańców. Wszyscy byli katolikami [SKLG na 1905 g., s. 309].

W samej wsi nie było szkoły, ale mieszkańcy należeli do społeczności szkolnej szkoły w Czemiernikach. Gdy w 1835 r. burmistrz Czemiernik Paweł Zabielski ułożył budżet elementarnej szkoły rządowej, męskiej i żeńskiej, katolickiej, to jej finansowanie m.in. opierało się na składkach mieszkańców Wygnanowa. [Czemierniki 2019]. W Wygnanowie w okresie międzywojennym była szkoła. Pracowała w niej Janina Niewęgłowska. Szkoła mniejsza, filialna istniała do l. 60 XX w. Miejscowość należy do obwodu szkolnego Czemierniki [Czemierniki 2009, 601]

W 1827 r. było tam 31 domów i 192 mieszkańców. [SGKP, t. XIV, s. 84]. W 1904 r. w Wyganowie władze wykazały dwie części: wieś i kolonię. Wieś posiadała 426 dziesięciny ziemi, w tym otrzymanej przy uwłaszczeniu: ornej 222 dz., łąk 30 mrg., lasu 102 mrg. i nieużytków 22 dz. We wsi było 67 gospodarstw i 607 mieszkańców. Glebę oceniono jako piaszczysto-gliniastą. We wsi działały dwa młyny wiatrowe. W Wygnanowie kolonii zaś wykazano 218 dz. ziemi a w tym wykupionej przez włościan od ziemianina bez pomocy banku: 133 dz. ornej, 34 dz. łąk i 51 dz. lasu. W kolonii było 7 gospodarstw i 42 mieszkańców. Glebę także określono jako piaszczysto-gliniastą. [SKLG na 1905 g., s. 309]. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę Wygnanów zamieszkiwały 563 osoby – wszyscy katolicy. [NSP 1921]. W 1943 r. odnotowano we wsi 762 osoby [Amtliches Gemeinde 1943].

Miejscowość o charakterze rolniczym. Na części ziemi zorganizowano folwark, którzy utrzymywał kolegium mansjonarzy w Czemiernikach. Na początku XX wieku działały tu dwa młyny wiatrowe. W 1927 r. w spisie czeladzi cechu ślusarsko-kowalskiego widnieje Antoni Sokołowski ur. 1894 r. w Wygnanowie [ZR 2012, 69]. Na przełomie lat 20. i 30. XX wieku we wsi funkcjonowali: cieśla Bylicki J.; kołodziej Rogala St.; kowal: Wierzbicki S.; krawiec Jach J.; stolarze: Bajda W., Jarzyna F., Madej I.; wiatraki: Arbaczewski J., Kostrzewa K., Żegow M. [KAP 1930]