Stoczek

Patrz hasło: Czemierniki.

Stoczek w XIX w. należał do parafii i gminy Czemierniki, najpierw dominialnej a od 1864 r. samorządowej. Gmina ta w czasach Księstwa Warszawskiego należała do departamentu lubelskiego a za Królestwa Polskiego do powiatu lubartowskiego w województwie (od 1837 r. guberni) lubelskiej.

Od 1 stycznia 1867 r. miejscowość, wraz z całą gminą Czemierniki, należała do powiatu lubartowskiego, guberni lubelskiej, w Polsce niepodległej w województwie lubelskim, co nie uległo zmianie do lat 50. XX w. [Ćwik, Reder 1977]

W 1954 r. zlikwidowano gminy i utworzono gromady. Wieś Stoczek stała się siedzibą Gromadzkiej Rady Narodowej, a do gromady Stoczek należała także wieś Stójka. [DUWRN 1954, nr 15, poz. 64]. 1 I 1956 gromadę włączono do powiatu radzyńskiego w tymże województwie. [Dz. U. 1955, nr 45, poz. 296], a 1 I 1960 zniesiono ją, włączając jej obszar do gromady Czemierniki. [DUWRN 1959 r., Nr. 9, Poz. 63].

Po przywróceniu gmin w 1973 r. wieś weszła w skład gminy Czemierniki. Po reformie administracyjnej z 1975 r. wraz z gminą wchodziła w skład województwa bialskopodlaskiego, a po jego likwidacji 1 I 1999 ponownie znalazła się w woj. lubelskim i powiecie radzyńskim.

Sołtysi wsi: Szczepan Sobianek (1929-1932), Józef Jach (1932-?), Ludwik Sałaga (?-1943), Stanisław Komar (1944-1945), Stanisław Kostrzewa (1945-1946), Feliks Sobieszek (1946-1949), Józef Stefaniak (1949-1954), Szczepan Komar (1954-?), Zdzisław Garbala (?-?), Feliks Malarz (pocz. L. 60. XX w. – 1973). [Czemierniki 2009, s. 611-614]

W Stoczku przy uwłaszczeniu (1864 rok) wymieniono następujących gospodarzy działu pierwszego: Marcin Lipski, Grzegorz Baryła, Wojciech Komar, Józef Sobieszek, Błażej Golonka, Maciej Paśnik, Jan Chudek, Franciszek Stanczewka, Wojciech Komar, Jakub Machoń następcy, Jan Bączek, Jan Olko, Bartłomiej Kwiatek, Szymon Sałaga, Antoni Suchodolski, Wojciech Szustka, Kazimierz Sałaga, Antoni Golonka, Jan Kocyła, Franciszek Jach, Sebastian Sobianek, Kazimierz Sałaga, Antoni Lipski, Grzegorz Sałaga, Marcin Kaczor, Szczepan Machoń, Jakub Sałaga, Andrzej Komar, Bartłomiej Stelmach, Jan Paśnik, Antoni Kocyła, Mateusz Kaczor, Franciszek Sałaga, Maciej Suchodolski, Wojciech Buda, Grzegorz Antoś, Ludwik Steć, Michał Suchodolski Tomasz Stefaniak, Jakub Stefaniak, Jakub Golonka, Antoni Kocyła,; i działu drugiego: Jakub Olek, Mikołaj Kamiński [APL, ZTL, sygn. 1696]

Mieszkańcy Stoczka, którzy brali udział w II wojnie światowej w jednostkach WP: Feliks Baryła, Aleksander Chudek, Stanisław Chudek, Karol Golonka,  Józef Gontarz, Kazimierz Kwiatek, Feliks Machoń, Jan Machoń, Stanisław Malarz, Bolesłąw Maleszyk, Franciszek Mazurek, Władysław Piekarz, Stanisław Sałaga, Jan Steć, Józef Stefaniak [Czemierniki 2009, s. 298-307].

W trakcie systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP w roku 1990 odkryto 6 stanowisk. Na podstawie zebranych fragmentów ceramiki naczyniowej stwierdzono wyłącznie ślady osadnicze z bliżej nieokreślonych fazy – w jednym przypadku wczesnego średniowiecza, w pozostałych okresu nowożytnego [NID, AZP obszar 68-82]. https://radzyn.24wspolnota.pl/informacje-radzynskie/starozytny-skarb-pod-czemiernikami-srebrna-moneta-i-zapinki/ViaBJ3qvsWpytSdC2O6c

Od połowy XVIII w. Stoczek wraz z dobrami czemiernickimi należał do rodziny Małachowskich herbu Nałęcz. Stanisław Nałęcz Małachowski syn Jana o Izabeli z Humieckich (1735-1809), w l. 1801-1802 wykupił od spadkobierców klucz czemiernicki. W 1802 r. Małachowski spłacił Czemierniki Ksaweremu Rostworowskiemu w imieniu zmarłej matki Izabeli. St. Małachowski był dwukrotnie żonaty – od 1773 r. z Urszulą z Czapskich, a po jej śmierci w 1784 r. z jej siostrą Konstancją (zm. 7 III 1791), rozwiedzioną z Dominikiem Radziwiłłem, z którym miała córkę Urszulę. Stanisław Małachowski wydał pasierbicę w 1803 r. za Wincentego Krasińskiego. St. Małachowski w testamencie podzielił majątek na dwie części, co zostało przeprowadzone 22 VI 1810 r. Do części żeńskiej należał klucz czemiernicki, podzielony z kolei na trzy części między spadkobierców. Część pierwszą dóbr czemiernickich otrzymali Józef Stecki, mąż Marianny, siostry zmarłego, oraz nieletnia Aleksandra Stecka.W skład tej części wchodziło miasto Czemierniki, folwarki: czemiernicki i bełczącki z Tarkówką, oraz wsie zasobne: Skoki – 30 gospodarzy, Bełcząc – 50 gospodarzy, i Stoczek – 40 gospodarzy. Do tej części należał również młyn. Ostateczny podział nastąpił 14 VI 1811 r. [APL O/Radzyń, Hipoteka Lubartów, sygn. 29]. Aleksandra Stecka wyszła za mąż 12 VII 1815 r. w Międzyrzecu za Michała Hieronima Radziwiłła (zm. 24 V 1850 r.), syna Michała Hieronima i Heleny z Przeździeckich. Aleksandra ze Steckich księżna Radziwiłłowa rozpoczęła starania, by odkupić drugą część schedy pierwszego działu dóbr czemiernickich, należącą do Józefa Steckiego. Stało się to 24 X 1822 r., gdy nabyła prawa własności z części przypadającej na Józefa Steckiego za sumę 254400 złp. 10 gr. Tym sposobem Aleksandra ze Steckich Radziwiłłowa stała się właścicielką całej schedy pierwszej klucza czemiernickiego z zapisu testamentowego Stanisława Małachowskiego i rodzinnych podziałów majątku linii żeńskiej. Następnie Aleksandra ze Steckich księżna Radziwiłłowa odkupiła 20 XII 1819 r. od Józefa Małachowskiego małe enklawy, które znajdowały się w obrębie jej dóbr, a wcześniej przyznane innym spadkobiercom. Chodziło przede wszystkim o jedną trzecią wsi Stoczek i folwark Skrudę. Przy pierwiastkowej regulacji hipoteki 25 II 1823 r. Stoczek wraz z całymi dobrami czemiernickimi widnieje jako własność Aleksandry z hrabiów Steckich księżnej Radziwiłłowej. Dopiero w 1849 r. nastąpiło odseparowanie gruntów folwarcznych od chłopskich. W 1850 r., po śmierci męża, Aleksandra sprzedała dobra czemiernickie wraz z ze Stoczkiem Wincentemu hr. Krasińskiemu (5 I 1782 – 24 XI 1858). Następnie po jego śmierci wieś z całymi dobrami czemiernickimi przeszła na własność jego wnuka Zygmunta Augusta Wincentego Józefa Aleksandra hr. Krasińskiego (1846-1867). Na zasadzie postępowania spadkowego i po regulacjach prawnych, zakończonych ostatecznie wyrokiem prawomocnym 21 XI/3 XII 1866 r., dobra czemiernickie wpisano do księgi wieczystej na imię Zygmunta Krasińskiego, który był synem poety Napoleona Stanisława Adama Feliksa Zygmunta (1812-1869) oraz Elżbiety (Elizy) Branickiej. Jego siostrą była Maria Beatrix, poślubiona przez Edwarda Raczyńskiego.

W wyniku uwłaszczenia władze odebrały właścicielowi dóbr czemiernickich a nadały gospodarzom wsi Stoczek razem 1245 mrg. 226 pr. zimie użytkowej i nieużytków 12 mrg. 32 pr. Gromada dostała też ziemie na własność wspólną: pastwisko 83 mrg 121 pr. (w innym miejscu – 124 mrg. 266 pr.), działkę szkolną 2 mrg. 186 pr., pastwisko dla byka 2 mrg. 254 r., ziemie dla sołtysa 9 mrg. 2 pr. i nieużytki 19 mrg. 211 pr. Różnice w pomiarze między działkami gromadzkimi wynikły przy kwalifikowaniu ziemi do nieużytków (m.in. drogi, miedze) i pastwisk. Włościanie wsi Stoczek dostali także prawo połowu ryb w tych miejscach Tyśmienicy, gdzie ta rzeka przylega do ich ziem. Razem wieś w wyniku uwłaszczenia dostała 1286 mrg. i 283 pr.

Wszystkie 35 gospodarstw zaliczonych do pierwszego działu przy uwłaszczeniu otrzymało prawo: 1) otrzymywanie opału z Wielkiego Lasu i z lasu Zapowidka w pierwszej kolejności z kolejnych wyrębów w rozmiarze jednej fury na tydzień na gospodarstwo, wjeżdżając do lasu z toporami, 2) otrzymywania z dworskich lasów materiał a) na remont i budowę w miarę potrzeb, b) na ogrodzenia kołki i gałęzie w miarę potrzeb, c) pniaki (z młodych drzew) na łuczywo po jednej furze rocznie dla każdego gospodarstwa pod tym warunkiem żeby jamy powstałe po kopaniu  zostały przez włościan zasypane, d) na wozy i sanie 2 dęby, 3 brzozy i 2 graby raz na 5 lat dla każdego gospodarstwa, 3) włościanie pierwszego działu i drugiego dostali prawo wypasu bydła (230 sztuk bydła rogatego i innego oraz 35 koni) na całej przestrzeni krzaków Starzyna i w całym lesie Zapowidki. Na tym ostatnim pastwisku włościanie nie powinni paść owiec. Trzy gospodarstwa dostały prawo na furę opały na dwa tygodnie zima i jedną latem, bez topora. Dotyczyło to włościan, którzy mieszkali w jednej chałupie z innym gospodarzem. Mikołaj Kamiński dostał prawo brać opał z lasu w wymiarze jednej fury na tydzień bez topora.

Centralna komisja ds. włościańskich przy Komitecie Urządzającym zatwierdziła tabelę likwidacyjna 8/20 IX 1866 r. przyznając wsi 1233 mrg. 194 pr. ziemi użytkowej i 12 mrg. 32 nieużytków, a razem 1245 mrg. 226. Właścicielowi za odebrane ziemie przyznano odszkodowanie w wysokości 13825 rub. 55 kop.

Lubelski urząd gubernialny ds. włościańskich 3 VI 1880 r. zatwierdził dobrowolną ugodę 35 gospodarzy włościan wsi Skoki z pełnomocnikiem właściciela dóbr czemiernickich. Włościanie ci w zamian za rezygnację z serwitutów dostali: ziemi ornej 31 mrg. 193 pr., łąk 4 mrg. 33 pr., lessu 99 mrg. 51,5 pr., zarośli 16 mrg. 47,5 pr. i nieużytków 1 mrg. 267 pr. a razem 152 mrg. 292 pr. Przy czym właścicielka zobowiązała się wydać jednorazowo na każdego z 29 gospodarzy: po jednym dębie (10 cali średnicy na wysokości 2 łokci od ziemi) i po dwa graby (8 cali średnicy) a trzem gospodarzom po jednym dębie i jednym grabie a pozostałym trzem gospodarzom po jednym grabie. Ponadto za ścięte drewno znajdujące się na przekazywanej włościanom działce leśnej w lesie Zapowidka włościanie zobowiązali się zwrócić właścicielce po 60 kop. za każdy sążeń drewna. Włościanie (a właściwie gospodarstwa), którzy nie przystąpili do ugody nadal zachowali prawa serwitutowe.

23 XI 1882 r. doszło do kolejnej ugody włościan wsi Skoki z pełnomocnikiem majątku Kozłowki Kazarinem, na mocy której 28 włościan zamieniło łąki położone daleko od wsi, w lesie „pod Tartakiem” 13 mrg 60 pr. na 23 mrg. 43 pr. ziemi dworskiej.

2 IV 1888 r. władze zatwierdziły wprowadzenie a dniem 16 VI 1888 r. plan gospodarczy dla lasów dóbr czemiernickich wprowadzających ograniczenia w korzystaniu z nich: Awuls Parczewska droga, Zapowidka i Gaj Bełczącki. Kolejne plany ochrony lasów wprowadzono z dniem 12 X 1891 r. ale wymieniono już tylko Awuls Zapowidka i Gaj Bełczącki.

2 IX i 29 XII 1901 r. doszło do kolejnych porozumień, na mocy których gospodarze wsi Stoczek zrezygnowali ze wszystkich serwitutów w zamian za co otrzymali 78 mrg. 66 pr. lasu, 21 mrg. 298 pr ziemi ornej, 3 mrg. 53 pr. łąk, 30 mrg. 266 pr. pastwiska i 1 mrg. 158 pr. nieużytków, a rzem 135 mrg. 141 pr. Nastpnie zgromadzenie wiejskie 1 II 1902 r, podzieliło te ziemie między gospodarzy. [APL, ZTL, sygn. 1696]

Jeśli chodzi o własność ziemiańską, to po śmierci Zygmunta Krasińskiego w 1869 r., Stoczek i całe dobra ziemskie Czemierniki przeszły na rzecz spadkobierców, a mianowicie: Władysława Wincentego Adama Krasińskiego, ordynata na Opinogórze, Marii Bożenny Elżbiety Krystyny Zofii Katarzyny Róży Teresy hrabianki Krasińskiej, nieletniej siostry zmarłego, oraz matki – Elżbiety (Elizy) z Branickich hrabiny Krasińskiej. Jednocześnie przeprowadzony został szczegółowy podział masy spadkowej między poszczególnych spadkobierców. W 1872 r. wieś Stoczek, jak i dobra czemiernickie, przejęła na samodzielną własność Maria, powszechnie w literaturze nazywana Beatrix (24 VII 1850 – 24 VIII 1884), hrabianka Krasińska. Maria, córka Zygmunta Krasińskiego i Elżbiety z Branickich 9 IV 1877 r. poślubiła Edwarda Aleksandra Raczyńskiego (21 I 1847 – 7 V 1926), syna Rogera. Z tego pierwszego małżeństwa Edwarda Raczyńskiego urodził się w 1878 r. Karol Roger. Z drugiego małżeństwa zawartego w 1886 r. z Różą z Potockich (1849-1937), wdową po Władysławie Krasińskim, miał dwóch synów – Rogera Adama (1889-1945) i Edwarda (1891-1993). Po śmierci matki – Marii Beatrix Raczyńskiej – Stoczek i całe dobra czemiernickie przeszły na własność Karola Rogera Zygmunta Kajetana Franciszka Walezego Marii hr. Raczyńskiego (30 I 1878 – 29 XI 1946), syna Edwarda. Stał ich właścicielem 21 IX (3 X) 1885 r. Był żonaty ze Stefanią ks. Czetwertyńską ze Skidla. Raczyńscy mieli dwóch synów – Konstantego (1906-1926) i Rogera (1909-1961), W 1916 r. udzielając plenipotencji Raczyński tak opisał swoje dobra: „[…] będąc właścicielem dóbr ziemskich Czemierniki z folwarkami Czemierniki, Bałcząc, Zygmuntów, awuls Brzeziny i Tarkawka, z osadami przewoźnymi Bełcząc, Niewęgłosz i Pszonka oraz osadą rybacką Skruda […]”. [Koprukowniak 2014, s. 83-116]

W 1904 r. we si Stoczek wykazano 681 dziesięcin ziemi, w tym otrzymanej przy uwłaszczeniu: ornej 304 dz., łąk 270 dz., lasu 58 dz. i nieużytków 49 dz. We wsi było 51 domów i 554 mieszkańców [SKLG]. Po odzyskaniu niepodległości we wsi Skoki mieszkało 502 osoby, wszyscy katolicy. [NSP 1921]

W 1990 r. w Stoczku pojawili się zakonnicy z Warszawskiej Prowincji oo. Franciszkanów, którzy otrzymali gospodarstwo darowane przez rodzeństwo Jana i Mariannę Machoniów. Już w XXI w. wzniesiono tu klasztor [Czemierniki I, s. 548-553].

We wsi istniała szkoła wiejska. Nauczycielami w niej byli: Wanda Pastecka w l. 1890 – 1891, Edward Wasilewski w l. 1892-1893, Jakub Świątkowski kat. w 1894 r., w 1895 r.- wakat, Antoni Kędzierski kat. w 1896 r., Kazimierz Lekecki kat. w l. 1897 1898, Marek Fabryszewski kat. w l. 1899-1900 – 1900, Szymon Woźnialis kat., w l. 1901 – 1904, Tadeusz Gajer w l. 1906-1914 – … [PKLG 1890-1914].

Pierwszy budynek szkolny został zakupiony w innej miejscowości i przewieziony do Stoczka. Do 1916 r. była to szkoła 1-klasowa. W czasie I wojny światowej budynek został zajęty najpierw przez wojska rosyjskie, później austriackie. Od r. sz. 1916/17 szkoła była już 4-klasowa. Nauczycielami byli: Józef Jach, ? Jezior, Ludwik Kalinowski, Roch Roman, Wiktor Pękalski, Ludwik Kalinowski, Józefa Karwacka, Eugenia Łaszczewska, Eugenia Majewska, Mikołaj Malec, Helena Müllerówna. W placówce uczyło się ok. 100 uczniów. W czasie okupacji niemieckiej w latach 1939-1944 szkoła była otwarta, ale ok. 1/3 dzieci nie uczęszczało na lekcje. Po wojnie była to szkoła niepełna, z 3 (później 4) nauczycielami. Szkoła w Stoczku istniała do 2006 r. Obecnie wieś należy do obwodu szkoły w Czemiernikach [Czemierniki 2009, s. 218-228; Magier 2002, s. 86, 91].

W 1904 r. we si Stoczek wykazano 681 dziesięcin ziemi, w tym otrzymanej przy uwłaszczeniu: ornej 304 dz., łąk 270 dz., lasu 58 dz. i nieużytków 49 dz. We wsi było 51 domów i 554 mieszkańców. Miejscowość przylegała do rzeki Tyśmienica a glebę określono jako piaszczystą. We wsi była szkoła i dwa młyny wiatrowe. [SKLG]. Po odzyskaniu niepodległości we wsi Skoki mieszkało 502 osoby [NSP 1921]. W czasie II wojny światowej – 574 osoby [Amtliches Gemeinde 1943].

Miejscowość o charakter rolniczym zamieszkała przez gospodarzy uprawiających nadziały ziemi i bezrolnych. Na przełomie lat 20. i 30. XX wieku we wsi funkcjonowali: cieśla: Golonka P.; kaszarnia. Grzeszczak A.; kołodziej Leniak A.; kowal Procyk W.; krawiec Dudziak M., Smek L.; stolarz Smek J.; szewcy: Basyla J., Golonka J., Król W. [KAP 1930].

Przy klasztorze oo. franciszkanów znajduje się upamiętnienie chor. Aleksandra Chudka. Na ukośnej bryle granitu wymodelowana została płaszczyzna w formie krzyża, na której widnieją emblematy: Krzyża Virtuti Militari, orzeł Lotnictwa Wojskowego i odznaka pilota wojskowego. Inskrypcja głosi: PAMIĘCI / ALEKSANDRA CHUDKA / URODZONEGO 17 LIPCA 1914 R. / W STOCZKU / CHORĄŻEGO PILOTA RAF / DYWIZJONU 315 I 303, / ASA POLSKICH SIŁ POWIETRZNYCH / W WIELKIEJ BRYTANII / ODZNACZONEGO SREBRNYM / KRZYŻEM ORDERU VIRTUTI MILITARI, / CZTEROKROTNIE KRZYŻEM WALECZNYCH, / BRYTYJSKIM ZASZCZYTNYM / MEDALEM LOTNICZYM / ORAZ POLOWĄ ODZNAKĄ PILOTA / POLEGŁ ZESTRZELONY / 23 CZERWCA 1944 R / W LE PLESSIS GRIMOULT / NORMANDIA FRANCJA // CZEMIERNICKIE TOWARZYSTWO REGIONALNE 2010 R. /. Na cokole motto: NIKT NIE MÓWIŁ NAM, ŻE BĘDZIE ŁATWO. / WALCZYLIŚMY JEDNAK DALEJ, WIEDZĄC, ŻE / DOBRE ŻYCIE RZADKO JEST ŁATWE… / LUDWIK MARTEL / . [Leszczyńska 2014, s. 129-130].