Skoki

Patrz hasło: Czemierniki.

Skoki w XIX w. należały do parafii i gminy Czemierniki, najpierw dominialnej a od 1864 r. samorządowej. Gmina ta w czasach Księstwa Warszawskiego należała do departamentu lubelskiego a za Królestwa Polskiego do powiatu lubartowskiego w województwie (od 1837 r. guberni) lubelskiej.

Od 1 stycznia 1867 r. miejscowość, wraz z całą gminą Czemierniki, należała do powiatu lubartowskiego, guberni lubelskiej, co nie uległo zmianie do l. 50 XX w. [Ćwik, Reder 1977]

W 1954 r. zlikwidowano gminy i utworzono gromady. Wieś Skoki znalazła się w gromadzie Czemierniki w powiecie lubartowskim w województwie lubelskim. [DUWRN 1954, nr 15, poz. 64]. 1 I 1956 gromadę włączono do powiatu radzyńskiego w tymże województwie. [Dz. U. 1955, nr 45, poz. 296]. Po przywróceniu gmin w 1973 r. wieś weszła w skład gminy Czemierniki. Po reformie administracyjnej z 1975 r. wraz z gminą wchodziła w skład województwa bialskopodlaskiego, a po jego likwidacji 1 I 1999 ponownie znalazła się w woj. lubelskim i powiecie radzyńskim.

W XIX-wiecznych źródłach pojawiają się następujące nazwy terenowe w obrębie wsi: Łąka Biczowe, łąka Poświętne, łąka Przeddomne, łąka Dzikie, pastwisko Grądy, pole Przymiarki, Wielki Las, las Brzeziny, las Wyręby, las Zapowidka.

Przy okazji uwłaszczenia z 1864 roku wymieniono gospodarzy we wsi Skoki: Michał Olko, Stanisław Antol, Michał Smęt, Stanisław Świć, Stanisław Chudek, Józef Chudek, Wojciech Bączek, Michał Jamrowski, Stanisław Kułak, Wojciech Kułak, Kazimierz Kulak, Wojciech Chudek, Wawrzyniec Grabowski, Stanisław Kocyła, Jan Świć, Maciej Antol, Tomasz Antol, Piotr Sokół, Tomasz Chudek, Paweł Bączek, Łukasz Smęt, Stanisław Świć, Jan Malarz, Szymon Kapała, Szymon Malarz, Józef Lipski, Jan Sokół, Szczepan Olejnik, Tomasz Sokół, Jan Malarz, Andrzej Chudek Andrzej Sobianek, Szymon Skrzypczak, Szymon Świć, Jan Sobieszek, Józef Krupa, Jan Krupa, Wawrzyniec Chudek. [APL, ZTL, sygn. 1685]

W zbiorach PMA znajdują się bliżej nieokreślone kulturowo ułamki naczyń glinianych i zabytki krzemienne [Nosek 1957, 208].

W trakcie systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP w roku 1990 odkryto 7 stanowisk. Na podstawie zebranych nielicznych fragmentów ceramiki naczyniowej poza bliżej nieokreślonymi śladami osadnictwa pradziejowego, pojedyncze stanowiska datowano na późną epokę brązu – wczesną epokę żelaza (kultura łużycka) oraz wczesne średniowiecze (XI-XII w.). Na podstawie wywiadu z ludnością prawdopodobnie zlokalizowano cmentarzysko szkieletowe bliżej nieokreślone chronologicznie w miejscu zwanym „Trupienie” [NID, AZP obszar 68-82].

Od połowy XVIII w. Skoki jako część dóbr czemiernickich należały do rodziny Małachowskich herbu Nałęcz. Stanisław Nałęcz Małachowski syn Jana o Izabeli z Humieckich (1735-1809), w l. 1801-1802 wykupił od spadkobierców klucz czemiernicki. W 1802 r. Małachowski spłacił Czemierniki Ksaweremu Rostworowskiemu w imieniu zmarłej matki Izabeli. St. Małachowski był dwukrotnie żonaty – od 1773 r. z Urszulą z Czapskich, a po jej śmierci w 1784 r. z jej siostrą Konstancją (zm. 7 III 1791), rozwiedzioną z Dominikiem Radziwiłłem, z którym miała córkę Urszulę. Stanisław Małachowski wydał pasierbicę w 1803 r. za Wincentego Krasińskiego. St. Małachowski w testamencie podzielił majątek na dwie części, co zostało przeprowadzone 22 VI 1810 r. Do części żeńskiej należał klucz czemiernicki, podzielony z kolei na trzy części między spadkobierców. Część pierwszą dóbr czemiernickich otrzymali Józef Stecki, mąż Marianny, siostry zmarłego, oraz nieletnia Aleksandra Stecka.W skład tej części wchodziło miasto Czemierniki, folwarki: czemiernicki i bełczącki z Tarkówką, oraz wsie zasobne: Skoki – 30 gospodarzy, Bełcząc – 50 gospodarzy, i Stoczek – 40 gospodarzy. Do tej części należał również młyn. Ostateczny podział nastąpił 14 VI 1811 r. [APL ORP, HwRP, sygn. 29].

Aleksandra Stecka wyszła za mąż 12 VII 1815 r. za Michała Hieronima Radziwiłła (zm. 24 V 1850 r.), syna Michała Hieronima i Heleny z Przeździeckich. Aleksandra ze Steckich księżna Radziwiłłowa rozpoczęła starania, by odkupić drugą część schedy pierwszego działu dóbr czemiernickich, należącą do Józefa Steckiego. Stało się to 24 X 1822 r., gdy nabyła prawa własności z części przypadającej na Józefa Steckiego za sumę 254400 złp. 10 gr. Tym sposobem Aleksandra ze Steckich Radziwiłłowa stała się właścicielką całej schedy pierwszej klucza czemiernickiego z zapisu testamentowego Stanisława Małachowskiego i rodzinnych podziałów majątku linii żeńskiej. Następnie Aleksandra ze Steckich księżna Radziwiłłowa odkupiła 20 XII 1819 r. od Józefa Małachowskiego małe enklawy, które znajdowały się w obrębie jej dóbr, a wcześniej przyznane innym spadkobiercom. Chodziło przede wszystkim o jedną trzecią wsi Stoczek i folwark Skrudę.

W dobrach tych dopiero w 1849 r. nastąpiło odseparowanie gruntów folwarcznych od chłopskich. W 1850 r., po śmierci męża, Aleksandra sprzedała dobra czemiernickie, wraz ze Skokami, Wincentemu hr. Krasińskiemu (5 I 1782 – 24 XI 1858). Następnie wieś z całymi dobrami czemiernickimi po jego śmierci przeszła na własność jego wnuka Zygmunta Augusta Wincentego Józefa Aleksandra hr. Krasińskiego (1846-1867). Na zasadzie postępowania spadkowego i po regulacjach prawnych, zakończonych ostatecznie wyrokiem prawomocnym 21 XI/3 XII 1866 r., dobra czemiernickie wpisano do księgi wieczystej na imię Zygmunta Krasińskiego, który był synem poety Napoleona Stanisława Adama Feliksa Zygmunta (1812-1869) oraz Elżbiety (Elizy) Branickiej. Jego siostrą była Maria Beatrix, poślubiona przez Edwarda Raczyńskiego. [A. Koprukowniak 2014, s. 83-116]

Przy uwłaszczeniu władze (1864) nadały na własność gospodarzom ze wsi Skoki łącznie 1199 mórg i 33 pręty a w tym nieużytków 13 mrg. 277 pr. Ponadto gromada dostała na wspólną własność pastwisko o powierzchni 19 mrg. 260 pr., łąkę na pastwisko dla byka (1 mrg. 180 pr.), ziemie dla sołtysów (18 mrg.) oraz drogi i granice a także prawo połowu ryb w tym miejscu Tyśmienicy w którym przylega ona do ich ziem. Pewną osobliwością było pastwisko wspólne z mieszczanami czemiernickimi (19 mrg. 260 pr.) Ogólnie określono, że z niego „proporcjonalnie odlicza się na włościan” jednak w praktyce powodowało to spory a raz doszło do krwawej bitwy na cepy, kołki i kije, w której kilka osób zostało ciężko rannych. 8/20 IX 1866 r. centralna komisja ds. włościańskich przy Komitecie Urządzającym zatwierdziła projekt tabeli likwidacyjnej i przyznała gospodarzom wsi Skoki ziemi użytkowej 1185 mrg. 56 pr. i nieużytków 13 mrg. 277 pr. a razem 1199 mrg. 33 pr. Dotychczasowy właściciel dostał odszkodowanie w wysokości 14021 rub. 38 kop.

Władze nie odebrały właścicielowi dóbr lasu ale przyznały (tylko 35 gospodarzom) tzw. serwituty leśne i pastwiskowe na jego ziemiach czyli prawo: 1) otrzymywania materiału na opał z Wielkiego Lasu w pierwszej kolejności z kolejnych wycinanych działek ale nie z innych lasów majątku Czemierniki, w ilości jednej fury na tydzień na każde gospodarstwo, wjeżdżając do lasu z toporami, 2) otrzymywania z dworskich lasów drewno na remont i budowę  w miarę potrzeb, 3) otrzymywania :a) na ogrodzenia kołki i gałęzie w miarę potrzeb, b) na wozy i sanie 2 dęby, 3 brzozy i 2 graby raz na 5 lat dla każdego gospodarstwa, c) pni młodych drzew na łuczywa po jednej furze rocznie dla każdego gospodarstwa z tym warunkiem, żeby jamy powstałe po kopaniu były przez włościan zasypywane, 4) paść 3 sztuki bydła z każdego gospodarstwa w lesie Brzeziny i w krzakach Wyręby. W drugiej instancji w Lublinie 22 XI 1884 r. doprecyzowano serwituty: 1) 52 parokonne fury opały na rok dla jednego gospodarstwa – 20 st. sześc. masy drzewnej a w tym jedna parokonna fura pni na szczapy, 2) paść wszystkim razem we wskazanych miejscach 93 sztuki bydła rogatego, 35 koni i 136 owiec.

13 VIII 1880 r. w wyniku dobrowolnej ugody włościan z pełnomocnikiem właściciela dóbr Józefem Kotarbińskim zatwierdzonym przez urząd gubernialny ds. włościańskich 30 VIII 1878 r. w zamian za rezygnację z praw serwitutowych włościanie otrzymali na własność po 5 mrg. 75 pr. na każde gospodarstwo serwitutowe a razem 183 mrg. 225 pr. lasu a w tym nieużytków 2 mrg. 93 pr. Wjazd do lasu Zapowidka umożliwia się włościanom po drodze granicznej z folwarku Brzeziny w kierunku folwarku Zygmuntów. Właściciel ponadto zobowiązał się do wydawania na każde gospodarstwo serwitutowe dalej po jednym dębie (10 cal. średnicy) i dwa graby (8 cal.). Ponadto, ponieważ w przekazywanym włościanom lesie Zapowidka było już wycięte i pocięte drewno i ono także stało się własnością włościan, to zobowiązali się oni zwrócić właścicielowi za wycinkę tychże po 60 kop. za każdy sążeń.

Rejestr pomiarowy z 1908 r. wykazał, że w posiadaniu włościan indywidualnie i jako gromada było 723 dz. 1479 s. a w tym: ogrodów 24 dz. 91 s., ornej 328 dz. 124 s., łąk 136 dz. 1362 s., pastwisk 121 dz. 793 s., lasu 93 dz. 715 s., i nieużytków 20 dz. 794 s. [APL, ZTL, sygn. 1685]

Jeśli chodzi o własność ziemiańską, to po śmierci Zygmunta Krasińskiego w 1869 r., Skoki i całe dobra ziemskie Czemierniki przeszły na rzecz spadkobierców, a mianowicie: Władysława Wincentego Adama Krasińskiego, ordynata na Opinogórze, Marii Bożenny Elżbiety Krystyny Zofii Katarzyny Róży Teresy hrabianki Krasińskiej, nieletniej siostry zmarłego, oraz matki – Elżbiety (Elizy) z Branickich hrabiny Krasińskiej. Jednocześnie przeprowadzony został szczegółowy podział masy spadkowej między poszczególnych spadkobierców. W 1872 r. wieś Skoki jak i dobra czemiernickie przejęła na samodzielną własność Maria, powszechnie w literaturze nazywana Beatrix (24 VII 1850 – 24 VIII 1884), hrabianka Krasińska. Właściwie historia własności ziemiańskiej we Wsi Skoki na niej się kończy, ponieważ sprzedała ona ostatnie enklawy ziemi włościanom – osadę karczemną o powierzchni 9 mrg. 226 pr.

Jednak nadal w jej posiadaniu zostały okoliczne pola i lasy. Maria 9 IV 1877 r. poślubiła Edwarda Aleksandra Raczyńskiego (21 I 1847 – 7 V 1926), syna Rogera. Z tego pierwszego małżeństwa Edwarda Raczyńskiego urodził się w 1878 r. Karol Roger. Z drugiego małżeństwa zawartego w 1886 r. z Różą z Potockich (1849-1937), wdową po Władysławie Krasińskim, miał dwóch synów – Rogera Adama (1889-1945) i Edwarda (1891-1993). Po śmierci matki – Marii Beatrix Raczyńskiej – całe dobra czemiernickie przeszły na własność Karola Rogera Zygmunta Kajetana Franciszka Walezego Marii hr. Raczyńskiego (30 I 1878 – 29 XI 1946), syna Edwarda. Stał się on prawowitym ich właścicielem 21 IX (3 X) 1885 r. Był żonaty ze Stefanią ks. Czetwertyńską ze Skidla. Raczyńscy mieli dwóch synów – Konstantego (1906-1926) i Rogera (1909-1961). W 1916 r. udzielając plenipotencji Raczyński opisał swoje dobra i nie wymienił już Skoków, ponieważ nie było tam folwarku. [Koprukowniak 2014, s. 83-116]

We wsi działała szkoła początkowa od 1881 r. Nauczycielami w szkole skokowskiej od połowy l. 80ch byli: w l. 1890-1891 r. Bronisława Wierzbicka, w 1892 r wakat, Anna (Alina) Garszyńska katoliczka 1894-1897, Jan Bernaś kat. 1898-1902, Julian Lisowski kat. 1903-1904, Stanisław Kapusta 1905-1906, Edward Łapiński 1907-1908, Stefan Tomaszewski 1908-1909, Adam Lech 1909-1914 -… [PKLG na 1890-1924]. Po II wojnie światowej placówka rozwijała się od szkoły niepełnej (3 nauczycieli, 79 uczniów – l. 50 XX w.) do pełnej szkoły, w której 4 nauczycieli nauczało blisko 100 uczniów w 4 izbach lekcyjnych (l. 60.) [Magier 2002, s. 86, 91].

W 1827 r. było tam 39 domów i 234 mieszkańców, w l. 80-ch XIX wieku: 38 osad i 1199 mrg. Do uwłaszczenia wchodziła w skład dóbr Czemierniki. [SGKP, t. X, s. 685]. W 1904 r. w Skokach wykazano 692 dz. ziemi a w tym pochodzącej z uwłaszczenia: ornej 350 dz., łąk 133 dz., lasu92 dz. i nieużytków 117 dz. We wsi było wtedy 70 gospodarstw i 566 mieszkańców. Pola Skoków graniczyły z rzeką Tyśmienicą. Glebę określono jako piaszczystą. We wsi odnotowano szkołę i młyn wiatrowy. [SKLG, s. 310]. Po odzyskaniu niepodległości we wsi Skoki mieszkało 538 osób. [NSP 1921]. W czasie II wojny światowej – 574 osoby [Amtliches Gemeinde 1943].

Miejscowość o charakterze rolniczym. Włościanie, poza typowym inwentarzem, hodowali owce. We wsi był młyn wiatrowy. Na przełomie lat 20. i 30. XX wieku we wsi funkcjonowali: kowal Ryszkowski A.; różne towary Rozmaryn H.; stolarze: Okner J., Wirzchotzki K.; wiatraki: Skrzypczak P., Walega A. [KAP 1930].

W 1892 r. doszło do bitwy na kije i cepy między mieszkańcami Czemiernik i Skoków o granicę łąk [Figiel, s. 151; „Gazeta Polska” 1892, nr 152, s. 2].