Niewęgłosz

Patrz hasło: Czemierniki.

Wieś szlachty zagrodowej pochodzącej z Niewęgłowa na Mazowszu – Niewęgłowskich. Po trzecim rozbiorze znalazła się w Austrii, w Galicji Zachodniej.

W 1809 r. weszła w skład Księstwa Warszawskiego, departamentu siedleckiego. W Królestwie Kongresowym miejscowość leżała w powiecie radzyńskim w województwie (od 1837 r. guberni) podlaskiej, od 1844 r. w guberni lubelskiej a od 1 I 1867 r. w guberni siedleckiej. Po jej likwidacji w 1912 r. wraca do guberni lubelskiej.

Niewęgłosz w 1864 r. wszedł w skład gminy samorządowej Biała. W XIX wieku należał do parafii katolickiej w Radzyniu.

W 1954 r. zlikwidowano gminy i utworzono gromady. Wieś znalazła się w gromadzie Branica w powiecie radzyńskim w województwie lubelskim. [DUWRN 1954, nr 15, poz. 64]. Po przywróceniu gmin w 1973 r. wieś weszła w skład gminy Czemierniki. Po reformie administracyjnej z 1975 r. wraz z gminą wchodziła w skład województwa bialskopodlaskiego, a po jego likwidacji 1 I 1999 ponownie znalazła się w woj. lubelskim i powiecie radzyńskim.

Funkcję sołtysa wsi pełnili: Jan Kowalik (1935-1943), Dominik Struk (1943-1952), Stanisław Tarkowski (1952-1968), Henryk Mańko (1968-1969), Antoni Walczyna (1975-1983), Elżbieta Kozak (1983-1986), Władysław Kublicki (1986-1988), Kazimierz Zaborek (do 2008 r.) [Czemierniki I, s. 594]

W XIX wieku zanotowano nazwy miejscowe: Zagrodziska, Rozwil, Mostki, Zawale, droga Zagumienna, Tyśmienica, Piwonia, Branka, Antonin, Józefów.

Przy okazji zakupu kawałków ziemi z folwarku Lichty w 1872 r. wymienieni zostali: Józef Bętkowski, Józef Chrościchowski, Józef Szlubowski, Stefania Maria Aurelia Nepomucena Martyna 5-a imion z Szlubowskich Rulikowska Edwarda Rulikowskiego małżonka, Stanisław Antoni Dezyderiusz Nepomucen 4a imion Szlubowski, Antoni Aleksander 2-a Szlubowski, Franciszek po Stanisławie i Marianna z Niewęgłowskich małżonkowie Niewęgłowscy; Piotr i Antonina z Niewęgłowskich małżonkowie Zaborek; Marianna z Niewęgłowskich Niewęgłowska; Jan i Franciszka z Konarskich małżonkowie Niewęgłowscy; Franciszek po Piotrze Niewęgłowski; Wawrzyniec Niewęgłowski; Franciszek i Marianna z Czajkowskich małżeństwo Michalakowie; Franciszek Siński; Kazimierz i Marianna z Niewęgłowskich małżonkowie Tchórzewscy; Grzegorz Siński; Jan Tarkowski; Franciszek Gontarski vel Gontarczyk; Piotr Kowalik; Andrzej Pachała; Jan Jabłoński; Antoni Rusinek; Ignacy Walczyna; Kazimierz Sidor, Teofila z Jaworskich Kowalska Antoniego małżonka; Józef Czarnecki; Dominik Niewęgłowski; Paweł Niewęgłowski; Paulina z Paszkowskich Niewęgłowska żona Wawrzyńca; Julianna z Niewęgłowskich Paszkowska żona Jana, Wincenty Niewęgłowski, Paweł Niewęgłowski Śmietanka, Katarzyna z Gołowskich Karwowska żona Jana, Andrzej i Marianna z Komorowskich małżonkowie Tchórzewscy, Stanisław Niewęgłowski, Tomasz Grochowski, Józef i Katarzyna z Niewęgłowskich małżonkowie Niewęgłowscy Śmietankowie, Józef po Stanisławie i Mariannie z Domańskich małżonkowie Niewęgłowscy, Franciszek po Piotrze i Franciszka z Paszkowskich małżonkowie Niewęgłowscy, Paweł Kowalik, Stefania Maria Aurelia Nepomucena Martyna z Szlubowskich Rulikowska żona Edwarda, Stanisław Antoni Dezyderiusz Nepomucen Szlubowski, Antoni Aleksander Szlubowski, Mikołaj po Michale Niewęgłowski, Tomasz po Michale Skomorowski, Aleksander po Wawrzyńcu Wiater, Jan po Leonie Wierzchowski. [APL ORP, HwRP, sygn. 131 i 204].

Przy okazji uwłaszczenia z 1864 roku wykazano w dwóch działach, najpierw gospodarzy na 25 osadach podlegających pod ukazy z 1846 i 1864 r.: Piotr Kopeć, Mikołaj Tarkowski, Jan Jabłoński, Jakub Strug, Tomasz Zdżara (Gżara), Wawrzyniec Kołtun, Jan Tarkowski, Piotr Kowalik, Antoni Gątarczyk, Stanisław Jabłoński, Stanisław Kisiel, Jan Jabłoński, Jan Kowalik pierwszy, Piotr Trociuk, Bartłomiej Strug, Józef Zgoda, Andrzej Pachała, Jakub Jabłoński, Józef Strug, Paweł Galiński, Franciszek Strug, Michał Piłat, Andrzej Jachym, Ignacy Walczyna, Jan Małek, Kazimierz Strug, Antoni Karwowski, Paweł Kowalik, Kazimierz Sidorczuk, Józef Ostapiuk, a następnie gospodarzy podlegających pod ukaz z 19 II/2 III 1864 r.: Jan Kowalik drugi, Łukasz Dymka, Józef Bosko, Jan Sidor, Jan Olędzki (Oleński), Feliks Gil, Jan Gątarski, Antoni Ostapiuk, Antoni Kopia, Jan Kopia, Ignacy Jurecki, Tomasz Kowalik, Kazimierz Kowalik, Antonina Pachałowa, Zofia Kuniak, Franciszek Tarkowski, Łukasz Dymka, Agnieszka Rusinkowa, Jan Kowalik, Wojciech Galiński, Jan Małek, Feliks Gil. [APL, ZTL, sygn. 2482]

Pierwsze informacje pochodzą z końca XIX stulecia i dotyczą dwuwałowego grodziska ulokowanego przy ujściu Piwonii do Tyśmienicy – posadowione w miejscu obozowiska łowców późnopaleolitycznych (kultura świderska) [Bargieł, Zakościelna 1995, cz. 1, 10; Libera 1998, 54, tabl. XLI:1, 3, 6, 7] – obecnie częściowo zniszczone. Zachowana wysokość wałów wynosząca blisko 1,3 m otacza majdan o powierzchni 0,45 ha. Prowadzone w roku 1970 badania wykopaliskowe przez Andrzeja Kutyłowskiego umożliwiły rozpoznanie konstrukcji wału oraz pozyskano znaczą ilość ułamków ceramiki naczyniowej, także przedmioty metalowe [Przyborowski 1876, 9-10; Gurba 1956; Dzieńkowski, Wołoszyn 2018]. Zapewne z tym kompleksem (datowanym na X-XI w.) łączy się luźno znaleziony czekan żelazny [Kotowicz 2014, 91].

W trakcie systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP w roku 1990 odkryto 6 stanowisk. Poza pojedynczym grobem z okresu rzymskiego (kultura przeworska) [Kokowski 1986, 183 i n.]. Na podstawie zebranych fragmentów ceramiki naczyniowej stwierdzono wyłącznie osadnictwo wczesnohistoryczne – grodzisko, osadę podgrodową oraz ślady osadnicze – dokumentujące dwie fazy osadnicze: z X-XI oraz XI-XIII w. Ponadto znaleziono ułamki naczyń z okresu nowożytnego (brak bliższej chronologii) [NID, AZP obszar 67-82].

Niewęgłosz Stary, Niewęgłosz Lichty, Paszki, Zabiele, Białka i Siedlanów stanowiły własność szlachecką i w skład klucza radzyńskiego weszły późno. Niewęgłosz podzielony była na pięć części, z których cztery stanowiły własność miejscowej szlachty cząstkowej (Niewęgłowskich), a jedna starosty radzyńskiego Andrzeja Mniszcha. Niewęgłosz Lichty należał do Wojciecha Momątka Niewęgłowskiego, zaś Paszki stanowiły własność Wojciecha Paszkowskiego i Bartosza Ostrowskiego. Ten ostatni był dziedzicem części Zabiela tak jak Jan Paszkowski. Właścicielami Siedlanowa i Białki byli odpowiednio Andrzej Kazanowski i Mikołaj Kiszka. [Rejestr 1626, s. 188-190; Łosowski 2007, s. XII]

W czasie zakupu dóbr radzyńskich przez Sapieżynę, 7 VII 1802 r. na publicznej licytacji, składały się one m.in. z folwarku Niewęgłosz [APL ORP, HwRP, sygn. 247] Folwark ten w 1819 r. był dzierżawiony przez Józefa Chrościechowskiego, dziedzica części wsi Wrzosów i Paszki a kilka lat później dzierżawcą był Józef Watraszewski [ZR 1815-1831, s. 94] Dobra radzyńskie 13 III 1823 r. znalazły się w rękach Anny i Adama Czartoryskiego. Ks. Anna Zofia Czartoryska odziedziczyła je po matce – Annie z hrabiów Zamoyskich księżnej Sapieżynie w ramach posagu. Przy tej okazji wśród tych dóbr wymieniono folwark Niewęgłosz z wsią Niewęgłosz i przyległością Branka (młyn) [ZR 2013, s. 95-96]

W drugiej połowie l. 60. XIX wieku przeprowadzono uwłaszczenie działek uprawianych przez włościan. Razem osadom z pierwszego i drugiego działu w Niewęgłoszu przyznano 588 mrg. 146 pr., w tym użytkowej 574 mrg 56 pr., nieużytków 14 mrg. 90 pr.. Na własność wspólną gospodarzy pierwszego działu przeszły nieużytki przy promie i połowaę rzeki przy ich polach, zaś drugiego działu – pastwisko przy cegielni. Właściciel dostał odszkodowanie w wysokości 8603 rub. 71 kop. Projekt tabeli likwidacyjnej komicja centralna ds. włościańskich przy Komitecie Urządzającym zatwierdziła 30 III/11 IV 1867 r.

W wyniku uwłaszczenia 25 osad pierwszego działu otrzymało prawo (serwituty leśne i pastwiskowe): 1) wywożenia po jednej furze zbieraniny, wjeżdżając co tydzień w wyznaczony dzień z asygnacją dworu i z toporem do zrąbywania suchych gałęzi leszczyny, czeremchy i wierzby i w ogóle drzew nienadających się na materiał budowlany, 2) otrzymywania materiału leśnego na remont budynków ogrodzeń i drabin (na dachu) w miarę potrzeb, 3) otrzymywania raz na 7 lat po jednym dębie i brzozie na furę. Wydawanie serwitutów leśnych z wyrębów ustalono na okres od 1 października do 1 kwietnia, 4) wywozić na furze korzenie w wyznaczony dzień jednego z trzech jesiennych miesięcy, wjeżdżając po nie z asygnacją z dworu, 5) paść bydło razem z dworskim w lesie Niewęgłowskim, przestrzegając zasad gospodarki leśnej, do drogi branickiej i na wygonie przy cegielni na powierzchni 19 mrg. 266 pr., także razem z dworem. Włościanie nie powinni przeszkadzać dworowi zbierać karpy dla smolarni i prowadzić produkcję cegieł przy ich wspólnym z dworem pastwisku, tak jak to było do tej pory. Ponadto włościanie wsi Niewęgłosz mieli prawo otrzymywać materiał leśny na studnie, w ilości sześciu obecnie istniejących. Później (8 VIII 1879 r.) doprecyzowano, że ci gospodarze mieli prawo wypasania bydła w lesie ale w określonej ilości bydła roboczego 44 szt., nieroboczego 71 szt. I cieląt młodszych niż rok 34 szt. Włościanie ci (wymienieni w pierwszym dziale tabeli likwidacyjnej)  zawarli dobrowolna ugodą 14 IV 1885 r. z właścicielem majątku Branica radzyńska Stanisławem Dezyderym Szlubowskim zatwierdzoną przez komisarza ds. włościańskich 24 III 1886 r. na mocy której zrzekli się serwitutów za co otrzymali na własność wspólną z ziem tego majątku 158 mrg. 242 pr. a w tym 112 mrg. 74 pr. lasu, 3 mrg. 242 pr. ziemi ornej, 21 mrg. 58 pr. łąki, 19 mrg. 266 pr. wygonu i 1 mrg. 202 pr. nieużytkow pod drogami i połową rzeki.

Każda a osad drugiego działu (od nr 26 do 43 włącznie) miała prawo: 1) pasania po jednej krowie na pastwisku dworskim, 2) otrzymywania materiału leśnego na remont zajmowanych pomieszczeń w miarę potrzeb, 3) wywożenia w ciągu sześciu zimowych miesięcy po jednej furze zbieraniny na każde dwa tygodnie, a przez pozostałą cześć roku po furze na miesiąc wjeżdżając po nią z asygnacją dworu w dzień raz na zawsze ustalony i z toporem do rąbania suszy. Gospodarze ci zawarli ugodę z dworem 8 IV 1903 r. zatwierdzoną 23 VIII 1906 r., w której zrzekli się serwitutów w zamian za ziemie wydzielone z majątku Niewęgłosz (148 s. kw. ziemi ogrodowej 6 dz. 1852 s. kw. łąki, 6 dz. 360 s. lasu i 1283 s. kw. nieużytków pod połową rzeki granicznej, a razem 13 dz. 1243 s. kw. Ziemie te gospodarze podzielili między siebie.

Osada nr 44 żadnych serwitutów nie otrzymała (była częścią osady nr 25 Józefa Ostapiuk, który otrzymał serwituty jak pierwszych 25 osad) a osada nr 45 (Galiński)korzystała z takich samych serwitutów jak nr 26. Na podstawie art. 16 ukazu gromada wsi Niewęgłosz dostała prawo połowu ryb na rzece Tyśmienicy w miejscach, gdzie ta przylega do włościańskich nadziałów.  [APL, ZTL, sygn. 2482]

Antoni Szlubowski w 1834 r. kupił dobra Radzyń a razem z nimi także Niewęgłosz. Już 10 I 1841 r. podzielił dobra między synów. Najstarszy Józef otrzymał mianem dobra ziemskie Branica: wsie i folwarki Branica, Niewęgłosz, wieś Zbulitów oraz folwark Stasinów. Dodatkowo w lipcu tego roku rodzice sprzedali Józefowi folwark Siedlanów. W 1875 r. Branicę odziedziczył syn Józefa – Stanisław Antoni Dezyderiusz Nepomucen Szlubowski na mocy działu majątkowego zawartego 25 IX / 8 X pomiędzy nim, a rodzeństwem – Antonim Aleksandrem i Stefanią Marią żoną Edwarda Rulikowskiego. Dobra oszacowano wówczas na 111 tysięcy rubli srebrem. Folwarki Niewęgłosz i Antonin z osadą fabryczną cukru i rafinerii oraz z osadą młynarską Branka wyodrębniono hipotecznie w 1876 r. (założono odrębną księgę hipoteczną dla tego majątku), zapewne jako zastaw pod pożyczkę TKZ. Przedtem ujmowano go razem z majątkiem Branica. Dobra te w tym czasie składały się z folwarku Niewęgłosz razem z gruntami folwarku Antonin osady młynarskiej Branka i las przyległy 1377 mrg. (folwark Niewęgłosz 785 mrg., grunt folwarku Antonin 338 mrg., osada młynarska Branka 4 mrg., rejestr pomiarowy z 1875 r. wykazał 1369 mrg. 206 pr., w 1899 r. – 1216 mrg. 244 pr. (633 dz. 1388 s.kw.), w 1920 r. – 1190 mrg. 131 pr. Właścicielem był nadal Stanisław Antoni Dezyderiusz Nepomucen Szlubowski syn Józefa i Joanny z Puchałów. Folwark Niewęgłosz Antonin z młynarską osadą Branka po bezpotomnej śmierci Stanisława Antoniego 27 XII 1907 r. i zakończeniu procedury spadkowej przeszły na Stefanię Marię Rulikowską (1842-1928), która w10/23 X 1908 r. podarowała je swojemu synowi Władysławowi Edwardowi Rulikowskiemu (1867-1936). 17/30 VIII 1909 r. Mieczysław Jakub Ludwik Rulikowski zatwierdził ten akt. [APL ORP, HwRP, sygn. 19, 151, 187, 189, 288, 343; ZR 2016, s. 19]

10 VI 1930 r. przeprowadzono postępowanie scaleniowe we wsi Niewęgłosz przez Okręgowy Urząd Ziemski w Lublinie. Akcja scaleniowa objęła wszystkie grunty ukazowe wsi Niewęgłosz o obszarze 329,47 ha, wszystkie grunty zaserwitutowe 102,33 ha, część gruntów objętych księgą wieczystą Lichty cz. A i uregulowanych na imię Jana Tarkowskiego 8,90 ha na imię Franciszka Gontarskiego 2,50 ha, Piotra Kowalika 6,60 ha, Andrzeja Pachały 1,50 ha, Antoniego Rusinka 1,50 ha, Ignacego Walczyny 2,80 ha, Jana i Feliksa Kowalików 2,50 ha, Małgorzaty Mrozowej 2,50 ha włączonych celem skomasowania, razem 28,80 ha oraz uregulowanych na imię Piotra Kowalika 2,50 ha a włączonych wyprostowania granic w gminie Biała położonych. [APL, ZTL, sygn. 2466]

W 1938 r. folwark Niewęgłosz przymusowo zlicytowano na żądanie Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego i decyzji dyrekcji głównej z 19 VIII 1937 r., jako zabezpieczenie pożyczki w wysokości 18 100 zł w listach zastawnych i 500 zł gotówki, Dobra zalegały TKZ 2616 zł. Sprzedaż zarządzono na 13 VI 1938 r. w Białej Podlaskiej. Po sprzedaży dobra miały być obciążone długiem w wysokości 18288 zł. 96 gr. Licytację rozpoczęto od sumy 25289 zł [APL ORP, HwRP, sygn. 187]

W 1909 r. w Niewęgłoszu wykazano odrębnie dwie składowe. Dobra Niewęgłosz, par. Radzyń, gmina Biała, właściciel Stanisław Szlubowski s. Józefa, 327 mrg., domów 0, stałej 70 (36 mężczyzn, 34 kobiet) wszyscy Polacy, katolicy, niestałej 62 (34, 28) Polacy katolicy i 19 Żydów. Niewęgłosz wieś, 765 mrg., 42 os., stałej 520 (274, 246) 19 Rosjan, 501 Polaków; niestałej 26 (16, 10) 26 Polaków, parafia Radzyń wszyscy katolicy. [ZR 2016, s. 379-380]. W Niewęgłoszu mieszkało kilka osób wyznania unickiego w 1875 r. siłą przeniesionych na prawosławnie (parafia Radzyń). Ilość wiernych parafii prawosławnej w Radzyniu mieszkających w Niewęgłoszu w: 1877 r. – 7 mężczyzn i 3 kobiety, 1882 r. – 8 m. i 3 k., 1887 r. – 11 m. i 3 k., 1892 r. – 11 m. i 3 k., 1897 r. – 13 m. i 2 k., 1902 r. – 13 m. i 2 k. W 1906 r. nie wykazano prawosławnych w tej miejscowości. Najpewniej wszyscy przeszli na katolicyzm co nie dziwi ponieważ rosyjski autor ocenił, że ogólnie w parafii prawosławnej Radzyń było bardzo dużo tzw. opornych. [Teodorowicz, s. 21-22; ZR 2016, s. 179]

W okresie zaborów istniało w Niewęgłoszu tajne nauczanie, prowadzene przez wędrownych nauczycieli. Szkoła została zorganizowana w grudniu 1920 r. – 82 dzieci ze wsi i folwarku uczyło się w 1 klasie w jednej izbie w folwarcznym czworaku. Nauczycielem był Józef Chylimoniuk. W roku 1924 szkołę przeniesiono do prywatnego budynku Józefa Walczyny. W 1925 r. szkołę w Niewęgłoszu skomasowano z placówką w Lichtach tworząc szkołę 3-klasową, której kierownikiem został Wincenty Niewęgłowski. Nauka przebiegała na dwie zmiany. W 1926 r. izbę szkolną w Niewęgłoszu przeniesiono do domu Stanisława Machowskiego. W 1928 r. pracę w Niewęgłoszu rozpoczęła Maria Czornijówna. Było tam wówczas 131 uczniów, a biblioteka szkolna posiadała 484 woluminy. Od 1931 r. izba lekcyjna znajdowała się u Wacława Struka.

W czasie II wojny światowej izbę lekcyjną w Niewęgłoszu zlikwidowano, dzieci uczęszczały do placówki w Lichtach. Ponadprogramowo W. Niewęgłowski prowadził tajne nauczanie. W 1943 r. ponownie otwarto szkołę w Niewęgłoszu, zatrudnienie w niej znalazła Julia Biernacka, która jako jedyna nauczycielka pracowała w niej do 1957 r.

W 1954 r. komitet społeczny rozpoczął budowę remizy strażackiej, w części przeznaczonej na izby szkolne. Budowę ukończono w 1961 r. Przez kilka pierwszych lat zajmowała tylko piętro budynku, a dopiero od 1966 roku również parter. Na początku warunki lokalowe nie były dobre ale stopniowo poprawiały się. Na pomieszczenia szkolne składały się 4 izby lekcyjne, kancelaria, mieszkanie dla nauczyciela. Na progu l. 60. XX w. ponad setka uczniów w 7 klasach była kształcona przez 4 nauczycieli.

W 1965 r. kierownikiem szkoły została Janina Pasek i sprawowała ją do 1973 r. W 1968 r. przeprowadzono generalny remont budynku, który w całości zajęła szkoła. [Magier 2002, s. 65, 91; Kowalik-Bylicka; Czemierniki 2009, s. 229-231]. Zlikwidowana w XXI w. Wieś należy do obwodu szkoły w Czemiernikach.

Miejscowość o charakterze rolniczym z przeprawą i przystanią rzeczną. Już w XVIII wieku zorganizowano w niej folwark należący do dóbr radzyńskich. Inwentarz folwarku Niewęgłosz z 1742 r. podaje jego dokładny opis.

W Niewęgłoszu na folwarku
Owce	Świnie
Owiec dojnych numero	67	Maciurek numero	2
Owiec jałowych numero	28	1741 Anno
1741 Skopków numero	30	Samiczki numero	2
Trykaczów starych	4	Wieprzków numero	3
1742 Owieczek numero	40	1742 Anno
Skopków numero	27	Wieprzków numero	8
Trykaczów numero	2	I kiernoz	1
Konie	Drób
Klacz cisawych numero	2	Kur z kogutem numero	24
Pod jedną w 2 roku		Gęsi z gąsiorem numero	24
Źrebiec kary numero	1	Jędyczek z indykiem numero	12
	Kaczek numero	12
Pszczoły
Ulów pszczół numero	2

Opisanie folwarku niewęgłoskiego

Folwark wraz z sadem od komorek chłopskich aż do wrót na południe ku rzece będących ostrożyną od wschodu obwiedziony, z drugiej zaś strony tych wrót do wrót na północ częścią parkanem częścią żerdziami obwiedziony, wrót do tego folwarku troje, pierwsze od gościńca radzyńskiego podwójne z zamknieniem drewnianym, drugie wrota ode wsi na ulicę w pól się otwierające z fortkami poboczniemi po[d] daszkami, trzecie także podwójne na południe ku browarowi z fortką pobocznią, przed ulicą tychże wrót przez drogę w ogródku studnia cembrowana z żurawiem i kubłem.

Wchodząc do budynku folwarcznego ganek na słupach pod dranicami, z podwórza tarcicami obity, w którym ławki po bokach. Sam zaś budynek słomą pokryty od spodu szarem jednym dranicami, z podgancza do sieni drzwi na biegunie drewnianym z zasuwą drewnianą i klamką; z tej sieni drzwi po prawej ręce na biegunie drewnianym do izby z [s]koblem, wrzeciądzem żelaznemi z haczykiem, w tej izbie komin z gliny kapiasty z piecykiem piekarskim, piec prosty kaflowy, ławy przy ścianach i piecu, szafa do naczynia przy drzwiach prosta, stół sosnowy na nogach prostych z zydlem i stołkiem, okien trzy w drewnie w pół trzeciego, szyby w ołowiu.

Z tej izby drzwi do komory na biegunie, z wrzeciądzem i skoblami, w tej komorze okno jedno w drewnie; z tejże komory drzwi na biegunie do sieni, z haczykim i antabką żelaznemi w tejże sieni kuchenka z cegły murowana pod pułap, na który komin z gliny w górę wywiedziony, z wierzchem nadmurowanym, do tej kuchenki drzwiczki na biegunie, proste.

Z tejże sieni spiżarka, do której drzwi proste, na biegunie, z zamkiem drewnianym. Tamże okienko małe puste. Naprzeciwko izby przez sień drzwi na proste do izby piekarnianej. W tej izbie piec piekarski, murowany, z kominem szafiastym, z cegły w górę wyprowadzony, okno puste z okiennicą, z tej piekarni drzwi proste, na biegunie, z wrzeciądzem i skoblikami do komory, drugie drzwi także proste do przysionku, gdzie chlewik przybudowany, z tego przysionku drzwi dwoje prostych na biegunach, jedne na podwórze drugie do sadu, w rogu budynku przy sadzie loch na nabiał wykopany, słomą nakryty.

Za tymże lochem chlewów dwa, pod jednymdachem, słomą pokrytym. Przez podwórze idąc do gumna wrota, podwójno się otwierające z fortką pobocznią z zamknięciem drewnianym, pod dachem słomą pokrytym, między owczarnią i chlewem drugie wrota do gumna z fortką pobocznią i zamkiem drewnianym, przy tych wrotach szpiklerz z wystawą, do którego drzwi na zawiasach żelaznych z wrzeciądzem we trzy ogniwa z skoblami i dwoma kłodkami. Nad wschodami drzwi na strych w górę się otwierające, z wrzeciądzem i skoblikami, z kłódką.

Stodoła wielka pod dachem słomą pokrytym, od spodu dranicami. Do tej stodoły wrót sześcioro, podwójno się otwierających, u jednych wrót swornik żelazny do zamykania z kłódką, drugie zaś wrota z zamknieniem drewnianym. Na tym gumnie szopa słomą poszyta, druga w reperacyi, pod tą szopą wrota pojedynkowe do obory, gdzie teraz owczarnia, do tej owczarni wrota z podwójno się otwierające. Ta owczarnia w kwadrat, w około chlewami obudowana pod nakryciem słomianym.

Naczynia folwarczne: beczek kapustnych trzy, koryto wieprzowe jedno, szafel 1, ceber 1, konef 1, bron dwie drewnianych.

Karczma na gościńcu lubelskim z wystawką, sień wjezdna, do której wrota podwójne, z fortką poboczną, z zamknieniem drewnianym, na biegunach drewnianych, po prawej ręce do drzwi na zawiasach, hakach, z wrzeciądzem, skoblami i haczykiem, z klamką żelaznemi. U tej izby okien dwoje, we cztery kwatery, w ołowiu na zawiaskach, z okiennicami drewnianemi, pod oknami ławy, stołków na nogach prostych dwa, szafka na trzy półki prosta, piec kaflowy prosty, przy którym ławki kominek z gliny, z piecykiem piekarskim.

Z tej izby drzwi z wrzeciądzem i skoblami na biegunie, drugie zaś drzwi także na biegunie zasuwa drewniana nz ulicę. W tej sieni kuchenka w słupy gliną lepiona i komin w górę wywiedziony. Żłoby dobre po obu stronach przy ścianach i wrota podwójne na biegunie drewnianym z wrzeciądzem i skoblami na wschód otwierające się.

Browar z drewna tartego nowy budują po zgorzałym dawniejszym, do którego kotłów miedzianych dwa z czapkami, o trzech rurach i piwny kocioł jeden, innych zaś statków drewnianych de nowo potrzebuje.

Pola dworskie niewęgłoskie

1. Łan od granicy branickiej przy gościńcu lubelskim, na którym siada oziminy korcy numero 60.

2. Łan nazwiskiem Młucny między polem chłopskim, na którym siada oziminy kory numero 40.

3. Łan przy gościńcu radzyńskim, na którym siedlisko folwarczne, oziminy wysiewa się korcy numero 40.

4. Łanik za wsią między chłopskim polem, na nim oziminy wysiewa się korcy in numero 40.

Ogród do folwarku jeden.

Łąki do folwarku niewęgłoskiego

1. Łąka pod folwarkiem, zwana Pasternik, z niej siana bywa wozów i numero 12.

2. Łąka za wsią od czwarcizn pustych do folwarku przyłączona z niej wozów 15.

3. Łąka Za Gradziskiem, którą woda często zabiera, z niej siana wozów in numero 14.

4. Łąka Za Wałami z niej siana wozów numero 30.

5. Łąka Grunt Wielki zwana, z niej siana bywa wozów in numero 30.

Wieś Niewęgłosz na czawarciznach ma w sobie włók in numero 11½

Konie

Woły

Krowy

Czwarcizny

Dni

Czynsz

Kapłony

Kury

Jaja

Chmiel

Pańskie

Chłopskie

Pociężne

Piesze

zł

gr

Korce

Ćwierci

Szymonowa Adamowiczowa, wdowa, z Wojciechem, Maciejem, Marcinem, Katarzyną dziećmi.

–

1

–

1

½

1

1

–

3

¼

1

4

–

1

Wawrzyniec Kołtun, z żoną, Krzysztofem, Łukaszem, Katarzyną, Marianną, Jadwigą i Reginą dziećmi.

–

2

–

2

1

2

2

–

6

½

2

8

–

–

Adama Szymonowicza pusta półczwarcizna f. 3.

–

–

–

–

½

–

–

–

–

–

–

–

–

–

Marek Moroz, z żoną, Jadwigą, Reginą i Agnieszką córkami.

–

–

–

–

½

1

1

–

3

¼

1

4

–

–

Tegoż półczwarcizny pustej drugiej zarosła f. 3.

–

–

–

–

½

–

–

–

–

–

–

–

–

–

Jan Małek, z żoną, z Antonim, Tomaszem bracią.

–

1

–

2

½

1

1

–

3

¼

1

4

–

–

Tenże z drugiej połowy pustej przez najem f. 3.

–

–

–

–

½

–

–

–

–

–

–

–

–

–

Benedykt Mazurek, z żoną i Janem synem.

–

1

1

1

½

1

1

–

3

¼

1

4

–

1

Maciej Mazurek, z żoną, Maciejem, Tomaszem i Zofią dziećmi.

–

1

1

–

1

2

2

–

6

½

2

8

–

–

Andrzej Rusinek, z żoną, Jakobem, Antonim, Piotrem, Wojciechem i Ewą dziećmi.

–

2

2

1

1

2

2

–

6

½

2

8

–

–

Piotr Krzywicki, młodzian, z Maciejem bratem i Józefem ojcem.

1

2

–

1

1

2

2

–

6

½

2

8

–

–

Błażej Rusinek, z żoną i Wawrzyńcem, Marianną dziećmi.

1

–

2

2

½

1

1

–

3

¼

1

4

–

1

Po Andrzeju Krzewickim półczwarcizny pustej w najmie in numero ut infra 3.

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

Jan Żurawski, gumienny, wdowiec z Mateuszem, Maciejem, Józwem, Bartoszem i Kazimierzem żonatym synami

–

2

2

1

1

–

–

–

–

–

–

–

–

–

Tenże z półczwarcizny drugiej Krzywickiego płaci f. 3 ut supra.

–

–

–

–

½

–

–

–

–

–

–

–

–

–

Primum latus

2

12

8

11

9½

13

13

1

9

3¼

13

52

3

1

Dalsza osiadłość wsi Niewęgłosza	Konie	Woły	Krowy	Czwarcizny	Dni	Czynsz	Kapłony	Kury	Jaja	Chmiel
Pańskie	Chłopskie	Pociężne	Piesze	zł	gr	Korce	Ćwierci
Andrzej Kołtun, z żoną z Wojciechem synem, Józefem, Franciszkiem bracią i matką.	–	2	1	1	1	2	2	–	6	½	2	8	–	2
Szymon Migal, z żoną, Mikołajem, Marianną dziećmi i macochą.	–	1	1	1	1	2	2	–	6	½	2	8	–	2
Paweł Golka, z żoną, Wawrzeńcem i Ewą dziećmi i Jakubem ojcem.	–	1	1	1	1	2	2	–	6	½	2	8	–	2
Wojtkowa Małkowa, wdowa, [z] Jakobem, Bartkiem, Pawłem, Benediktem, Franciszkiem synami i Andrzejem pasierbem.	1	2	2	2	1	2	2	–	6	½	2	8	–	2
Jan Żak, z żoną i Marcinem synem.	1	1	1	2	1	2	2	–	6	½	2	8	–	2
Szymon Trzemszyn, z żoną, Marianną, Agnieszką, Ewą i Katarzyną córkami.	–	2	–	1	1	2	2	–	6	½	2	8	–	2
Bartłomiej Koniak, z żoną, Jakobem synem, z Andrzejem, Maciejem i matką.	2	2	1	2	1	2	2	–	6	½	2	8	–	2
Matiasz Drzazga, z żoną, Adamem, synem, Tomaszem, Wojciechem, Ignacym pasierbami z przezwiska Klewkowie.	1	2	2	2	1	2	2	–	6	½	2	8	–	2
Kazimierz Komonacki, z żoną i Jadwigą siostrą.	–	1	1	1	½	1	1	–	3	¼	1	4	–	1
Franciszek Rusinek, z żoną, Antonim, Szymonem, Stefanem, Józefem, Janem, Marianną i Anną dziećmi.	–	–	2	2	½	1	1	–	3	¼	1	4	–	1
Jakob Koniak, z żoną, Marianną i Agnieszką dziećmi.	2	1	1	1	½	1	1	–	3	¼	1	4	–	1
Franciszek Kot, z żoną, Adamem, Błażejem i Ewą pasierbami ojca Klewka.	–	2	2	2	1	2	2	–	6	½	2	8	–	2
Secundum latus	7	17	15	18	18½	21	21	2	3	5¼	21	84	5	1

Dalsza osiadłość Niewęgłosza	Konie	Woły	Krowy	Czwarcizny	Dni	Czynsz	Kapłony	Kury	Jaja	Chmiel
Pańskie	Chłopskie	Pociężne	Piesze	zł	gr	Korce	Ćwierci
Jan Mazurek, z żoną, Andrzejem i Magadaleną dziećmi, z Adamem ojczymem i matką.	1	2	2	4	1	2	2	–	6	½	2	8	–	2
Jakub Małek, z żoną, Kazimierzem, Grzegorzem, Marianną i Nastazją dziećmi.	1	2	–	1	1	2	2	–	6	½	2	8	–	2
Maciej Rusinek, z żoną, Ewą, Marianną i Klarą córkami.	1	1	1	2	1	2	2	–	6	½	2	8	–	2
Andrzej Mazurek, wdowiec, [z] Apolonią, Ewą, Dorotą i Stanisławem żonatym dziećmi.	1	2	–	1	1	2	2	–	6	½	2	8	–	2
Antoni Struk, z żoną, Łukaszem i Marianną dziećmi.	–	–	2	–	½	1	1	–	3	¼	1	4	–	1
Wojciech Marczuk, z żoną, Wachem, Jakobem, Michałem i Ewą dziećmi, który gospodarz w Lichtach.	–	–	–	–	½	–	–	3	–	–	–	–	–	–
Marcin Koniak, z żoną, Maciejem i Marianną dziećmi gajowy.	–	–	–	1	½	–	–	–	–	–	–	–	–	–
Sebastian Tremszyn, z żoną, z Ewą córką i Marcinem pasierbem.	–	2	–	1	1	2	2	–	6	½	2	8	–	2
Szymon Puzdro, z żoną, Tomaszem, Agnieszką, Ewą i Urszulą dziećmi.	–	2	–	–	½	1	1	–	3	¼	1	4	–	1
Jan Struk, z żoną, Benediktem, Wojciechem synami.	–	2	2	2	1	2	2	–	6	½	2	8	–	2
Andrzej Małek, z żoną, Piotrem, Katarzyną i Zofią dziećmi.	–	–	2	1	½	1	1	–	3	¼	1	4	–	1
Jan Małek, z żoną, Wojciechem, Jadwigą, Katarzyną i Marianną dziećmi.	–	1	1	1	½	1	1	–	3	¼	1	4	–	1
Andrzej Kowalik, z żoną, Szymonem i Ewą dziećmi, Tomaszem, Marianną, Anną, Teofilą pasierbami.	1	–	1	–	½	1	1	–	3	¼	1	4	–	1
Latus tertium	5	14	11	14	9½	17	17	4	21	4¼	17	68	4	1

Dalsza osiadłość w Niewęgłoszu

Konie

Woły

Krowy

Czwarcizny

Dni

Czynsz

Kapłony

Kury

Jaja

Chmiel

Pańskie

Chłopskie

Pociężne

Piesze

zł

gr

Korce

Ćwierci

Chałupnicy

Stanisław Kowal z żoną.

Stanisław, owczarz dworski, alias Tarkowski, z żoną, Ewą, Bartłomiejem dziećmi.

Ten z łanu pańskiego ma wydzielone pół czwarcizny i ogród na chałupce.

Wojciech Smyczek, owczarczyk, z żoną.

Matiasz młynarz Klimek, z żoną, na chałupie dworskiej, trzyma ogród z Nowiny do arendy należącej.

Czwarcizny puste w najmie

Z tych 4 wyżej wyrażone półczwarcizny między osiadłością drugie tu się wyraża.

1 z Marczukowskiej Błażej Rusinek.

–

–

–

–

½

–

–

3

–

–

–

–

–

–

2 z Owczarzowskiej ½ Andrzej Koniak.

–

–

–

–

½

–

–

3

–

–

–

–

–

–

3 z pustej ½ Matiasz Drzazga.

–

–

–

–

½

–

–

3

–

–

–

–

–

–

4 z pustej ½ Franciszek Kos.

–

–

–

–

½

–

–

3

–

–

–

–

–

–

5 z pustej ½ Andrzej Mazur.

–

–

–

–

½

–

–

3

–

–

–

–

–

–

6 z pustej ½ Jan Struk.

–

–

–

–

½

–

–

3

–

–

–

–

–

–

7 z pustej ½ Andrzej Małek.

–

–

–

–

½

–

–

3

–

–

–

–

–

–

8 z pustej ½ Andrzej Kowal.

–

–

–

–

½

–

–

3

–

–

–

–

–

–

9 z pustej ½ Jan Żurawski.

–

–

–

–

½

–

–

3

–

–

–

–

–

–

Quartum latus

–

–

–

–

4½

–

–

27

–

–

–

–

–

–

Primum latus

2

12

8

11

9½

13

13

1

9

3¼

13

52

3

1

Secundum latus

7

17

15

18

10½

21

21

2

3

5¼

21

84

5

1

Tertium latus

5

14

11

14

9½

17

17

4

21

4¼

17

68

4

1

Summa laterum

14

43

34

43

34

51

51

35

3

121/3

51

204

12

3

Powinności wsi Niewęgłosza

Oprócz w liniach wyrażonych te są poddani niewęgłoscy z czwarcizny prócz dni ciągłych w liniach wyrażonych po dni dwa, z półczwarcizny po dniu jednym, pociężno od Świętego Wojciecha [23 IV] do Świętego Marcina [11 XI]odrabiać powinni. Dzień miesięczny w każdy miesiąc przez cały rok odbywać lub pociężną lub pieszo powinni. Drwa świąteczne na Boże Narodzenie [25 XII] lub Wielkanoc do zamku radzyńskiego pod rezydencją pańską każdy pociężny po fur dwie na rok wywieźć powinien będzie, jeżeli zaś nie będzie rezydencji pańskiej to drzewo zgodne na budynek za drwa świąteczne wszyscy wywozu mają bez dnia. Przędziwo moczyć, oprząść bez dnia powinni będą, jagły tłuc i pęcak, krupy na flis robić, także bez dnia powinni. Mały robić stroisz przygotować, kiedy potrzeba bez dnia, także powinni stróżę nocną po dwóch z kolei do folwarku, także bez dnia odbywać mają.

Ta wieś graniczy z Branicą, Suchowolą, Czemiernikami, Lichtami, Zabielem, Radzyniem i Zbylitowem bez kontrowersyi.

Młyn, zwany Branicki, nad rzeką Piwonią, alias Bujanówką, do którego drzwi na biegunie z zamkiem drewnianym, w tym młynie skarbowych kamieni dwa, paprzyca z wrzecionem, koła dwa, jedno wodne, drugie palczaste, okowane.

Szpiklerz nad rzeką Tyśmienicą w reparacyi z starego przesypany niedokończony, drzwi dębowe na biegunie gwoździami przybijane dwoje u jednych  z przychodu wrzeciądz we trzy ogniwa, drugie do zasuw.

Sprzęty do tego szpiklerza należące w dworskim szpiklerzu znajdują się jako niżej

Szkutne

Kotwiców o dwóch pazurach	2	Świdrów denczastych, wielkich, stępkowych, numero	2
Kotew bez pazurów numero	2	Zabek starych i nowych circiter in numero kos	15
Hak do rudla zbytni numero	2	Statki powrozowe stare
Hak do rudla zbytni numero	2	Banera nowa	1
Pryków numero	5	Baner starych	2
Bosaków numero	2	Żagiel stary niecały	1
Goździ zbytnich numero 8	8	Obcej starych od 14-towego dubasa	2
Kocioł flisowski	1	Item starego obecej sztuka	1
Dunalów	5	Item traref od swego dubasa	1
Kantak do wyciagania goździ	1	Karnaty od tegoż dubasa	2
Spilus	2	Item traref od kozy z kularefami	1
Młotków	2	Liny, polnej, starej, od dubasa
Zaga	1	sztuk	2
Raki

Dubas czternastowy z oprawki, który ryzował do Gdańska, zostający na rzece Tyśmienicy w porządku według swojej należytości i z rudlem porządny. Od którego statki powrozowe niżej specyfikują się.

Lina polna numero 1. obcej numero 4, sztak numero 1, karnatow numero 3, traref sztuk numero 2, oflina, tryska, gary, kalreffy, pytek numero 12.

Item statki drewniane, wąberków numero 2, fas legominnych numero 7, żelazne statki i banera ut supra wyrażone [Łosowski 2007, s. 90-96, 109].

W XIX wieku w folwarku uruchomiono cegielnię oraz fabrykę cukru i rafinerię Antonin. W drugiej połowie XIX w. folwark Niewęgłosz od północy graniczył z dobrami Radzyń zaczynającymi się za lasem sosnowym. W zachód od tego lasu ciągnął się las włościan wsi Niewęglosz wydzielony w zamian za rezygnację z serwitutów. Dodatkowo, w południowej części tego lasu wydzielono 12 mrg. małorolnym włościanom w zamian za serwituty. Przez ten las biegła droga do Radzynia. Na południe od lasu znajdowały się pola folwarku, przez które biegła droga do Radzynia, od zachodu graniczące z polami wsi Niewęgłosz a od wschodu z Awulsem Józefów. Droga dochodziła do zabudowań folwarcznych. Na wschód od zabudowań folwarcznych odchodziły dwie drogi, między którymi była cegielnia. Droga na północ od niej szła do Antonina (folwark Antonin graniczył od wschodu z południowymi polami folwarku Niewęgłosz), a na południe do Suchowli, przez Rozwil i Brankę nad Bobrówką. Droga z folwarku na wschód prowadziła przez wieś Niewęgłosz, w której działal prom przez rzekę, i dalej do Licht. Na południe, między zabudowaniami folwarcznymi a rzeką była kopalnia torfu. Po drugiej stronie rzeki, w zakolu starorzecza wydzielono działkę (być może łąk) dla małorolnych włościan za rezygnację z serwitutów. Dalej na południe ciągnęły się już dobra Czemierniki. [APL, UGSdsW, sygn. 494, plan gruntów folwarku Niewęgłosz].

W wyniku uwłaszczenia w Niewęgłoszu 45 gospodarzy dostało 588 mrg. 146 pr, a nieużytków 14 mrg. 90 pr. [ZR 2016, s. 85]. W 1866 r. w tej miejscowości było 44 osady (gospodarstwa) z prawem serwitutów leśnych i pastwiskowych. 14 IV 1885 r. 25 osad zamieniło serwituty na ziemię a 19 małorolnych zostało przy serwitutach. [ZR 2016, s. 89]. W 1909 r. Folwark 327 mrg., wieś 765 mrg., 42 osady. [ZR 2016, s. 379-380]

W okresie międzywojennym przebiegała akcja parcelacyjna folwarku Nięwęgłosz. W l. 1935-1936 rozparcelowano 418,92 ha gruntu. Jednocześnie trwały prace scaleniowe gospodarstw. W l. 30. planowano scalić w Niewęgłoszu ponad 500 ha obejmujących 80 gospodarstw, z czego do wybuchu wojny udało się wykonać jedynie 10%. [ZR 2012, s. 93, 110]

W 1932 r. w Radzyniu Podlaskim zorganizowano zjazd gospodarczy, podczas którego wybrano Radę Okręgowego Towarzystwa Organizacji i Kółek Rolniczych. W jej skład wszedł Stanisław Machowski z Niewęgłosza. [ZR 2012, s. 120]

Na przełomie XIX i XX wieku opisana jako: wieś i folwark nad Tyśmienicą, powiat radzyński, gmina Biała, parafia Radzyń, 10 wiorst od Radzynia, leży na samej granicy guberni lubelskiej. Posiada młyn wodny, wiatrak, pokłady torfu. Ma 35 domów, 394 mieszkańców. W 1827 r. było tam 32 domy i 257 mieszkańców. Dobra Niewęgłosz składają się z folwarków: Niewęgłosz, Antonin, osady młynarskiej Branka, wsi Niewęgłosz, Branica, Zbulitów, Siedlanów, Ustaszów i Lichty. Rozległe na 1375 mrg. gruntu ornego i ogrodów 836 mrg., łąk 203 mrg., pastwisk 22 mrg., lasu 244 mrg., nieużytków 70 mrg., budynków murowanych 12, z drzewa 24, płodozmian 8 polowy. Wieś Niewęgłosz osad 48, z gruntem 588 mrg; wieś Branica osad 62 z gruntem 677; wieś Zbulitów osad 43 z gruntem 675 mrg, wieś Siedlanów osad 38 z gruntem 524, wieś Ustaszów osad 44 z gruntem 28 mrg., wieś Lichty osad 8 z gruntem 51 mrg. Niewęgłosz, osada nad rzeką Tyśmienicą, powiat lubartowski, gmina i parafia Czemierniki. Leży naprzeciw wsi tej nazwy w powiecie radzyńskim, jest tu przewóz przez rzekę. [SGKP, t. VII, s. 130-131]. Na południowym brzegu Tyśmienicy leżała niewielka osada także zwana Niewęgłosz a należąca do dóbr czemiernickich. Był tam prom przez rzekę. W 1904 r. „Niewęgłosz przewóz” należał jak i całe dobra czemiernickiedo hr. K. Raczyńskiego. Osada zajmowała piaszczystą działkę o powierzchni 8 dz., w tym ornej 6 dz. i łąk 2 dz. Był tam jeden dom, w którym mieszkało 6 ludzi, katolików. [SKLG 1905, s. 310]. W 1887 r. we wsi i folwarku Niewęgłosz wykazano: 398 mieszkańców, 36 gospodarstw i 1616 mrg. 58 i ¾ pr. ziemi [PKSG 1888, s. 233]. W 1909 r. w Niewęgłoszu wykazano odrębnie dwie składowe. Dobra Niewęgłosz, par. Radzyń, gmina Biała, właściciel Stanisław Szlubowski s. Józefa, 327 mrg., domów 0, stałej 70 (36, 34) , niestałej 62 (34, 28). Niewęgłosz wieś, 765 mrg., 42 os., stałej 520 (274, 246) [ZR 2016, s. 379-380]. Po odzyskaniu niepodległości we wsi Niewęgłosz mieszkało 339 osób, wszyscy katolicy, oprócz 2 prawosławnych i 6 Żydów, w folwarku – 115 (sami katolicy). [NSP 1921] W czasie II wojny światowej – 621 osób [Amtliches Gemeinde 1943,  87].

Grodzisko wczesnośredniowieczne obejmujące majdan i fragment wału wewnętrznego [Rozwałka 2004] – (patrz Dział: Archeologia).

Kapliczka przydrożna [Wykaz zabytków nieruchomych ujętych w wojewódzkiej ewidencji zabytków, alfabetycznie wg gmin – stan na 31.12.2020]