Wola Przybysławska

Patrz hasło: Garbów.

W XVI i XVII w. nazywano ją zazwyczaj Wola Góra Wesoła [Lustracja 1565, 51; 1580, 10v; Rejestr 1626, 16; APŁ, Arch. Bart., sygn. 48, 30; BJ, rkps 7209, 11]. Po raz pierwszy z nazwą Wola Przybysławska opisywana wieś występuje w 1603 r. [AAL 96, Wizytacja 1603, 613], a niekiedy „Wola Góra Wesoła seu Wola Przybysławska” lub „Wesoła Góra vulgo Wola” [Lustracja 1661, 18]. W XVIII w. używa się na jej określenie zarówno nazwy Wólka Przybysławska, Wola, jak i Wola Przybysławska.

W okresie późnego średniowiecza i w czasach staropolskich osada była królewszczyzną na terenie ziemi lubelskiej, wchodzącą wraz z Przybysławicami i Kątami (Orliczem) w skład dzierżawy przybysławickiej, toteż zazwyczaj była przekazywana posesorom tej ostatniej.

Współczesne części wsi składowe wsi: Druga Kolonia, Granica, Marianka, Orle, Orlicz (zob. odrębną zakładkę), Piachy, Pod Borem, Rafa, Stara Wieś, Stegny, Winkiel, Wola Przybysławska Pierwsza, Wola Przybysławska Druga, Zagrody (nietożsame z wsią o tej nazwie), Zakopaniny; drogi i ulice: Droga Amelińska (biegnąca od strony Marianki i łącząca się z Gościńcem), Gościniec (droga prowadząca od Starej Wsi w kierunku Meszna), Graniczna (droga na granicy wsi Wola Przybysławska i Zagrody); cieki i zbiorniki wodne: Jezioro Rejowiec; inne: Górki Orlicke, Łysa Góra [na podstawie danych z Geoportalu].

Wśród gospodarzy Woli Przybysławskiej, wykazanych w inwentarzu z 1777 r. można odnaleźć m.in. kilku Kamińskich, Staniaków, Smolaków, Deców, Packów, Saganów, Stypułów, Wojtków, Stolarzy, Gawronów, Filipków i Gogołów, natomiast w Orliczu dwóch Reszków, Wasyl i Drabik [AGAD, ASK LVI, sygn. 218, 33v-35].

W roku 1900 Hieronim Łopaciński wymienia piaszczyste wzgórze zwane „Kościelisko”, gdzie znajdywano kości i czaszki ludzkie bliżej chronologicznie nieokreślone [Nosek 1957, 159]. Kolejne informacje odnoszą się do cmentarzyska kultury łużyckiej (brak bliższych danych) w części wsi zwanej Orlicz. W trakcie systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP w roku 1987 cmentarzysk tych nie zlokalizowano. Odkryto natomiast 28 nowych stanowisk – po 14 w części Wola Przybysławska I oraz Wola Przybysławska II. Na podstawie zebranych kilku fragmentów ceramiki naczyniowej odpadków krzemiennych stwierdzono śladowe osadnictwo z neolitu (kultura amfor kulistych) oaz bliżej niekreślonego okresu pradziejów i fazy wczesnego średniowiecza [NID, AZP obszar 74-79; także Bargieł, Zakościelna 1995, cz. 3, 194-199 – część opisano: Wola Przybysławska (pierwsza?) lub Wola Przybysławska Druga]. Do najnowszych odkryć należy grot żelazny pochodzący z okresu rzymskiego znaleziony w roku 1993 w trakcie prac rolnych [Mączka 1995].

Wieś założono na prawie niemieckim w 1555 r. na nieuprawianych gruntach Przybysławic z inicjatywy ówczesnych dzierżawców tej ostatniej miejscowości, tj. Ożarowskich. W 1559 r., również na gruntach Przybysławic, założono kolejną wioskę, nazywaną do połowy XVII w. Drugą Wolą lub Kątami [Lustracja 1565, 51; 1580, 10v; Rejestr 1626, 16], a w kolejnych dekadach Kątami lub Orliczem, choć z lustracji przeprowadzonej w 1661 r. można wnosić, że nazwa Orlicz odnosiła czasem jedynie do założonego tam pod koniec XVI w. folwarku [AGAD, ASK, sygn. 162, s. 37; BJ, rkps 7209, 11; Lustracja 1661, 18].

Pierwszym z dzierżawców tej królewszczyzny był założyciel wsi Mikołaj Ożarowski. Po jego śmierci dzierżawcą Przybysławic, Woli Przybysławskiej i Kątów (Orlicza) został kasztelan biecki i starosta kazimierski Mikołaj Firlej, a od 1600 r., wdowa po nim Agnieszka z Tęczyńskich [zob. Przybysławice]. W 1648 r. była ona jednak w dzierżawie marszałka wielkiego koronnego Łukasza Opalińskiego, podczas gdy Przybysławice otrzymał Jan Gniewosz. Kąty dzierżawiła nieznana z imienia „panna Bychawska” [APŁ, Arch. Bart., sygn. 48, 30-31]. Potem była to już zazwyczaj wspólna dzierżawa obejmująca wszystkie trzy miejscowości [Dzierżawcy w drugiej poł. XVII i XVIII w. zob. Przybysławice].

W 1787 r. Wola Przybysławska była już największą miejscowością parafii Garbów, zamieszkałą łącznie przez 893 osoby, w tym 835 chrześcijan, 43 Żydów i 15 osób powyżej 80 roku życia [Kumor 1979, 275].

W 1673 r. odnotowano w Woli Przybysławskiej 113 podatników a w Orliczu 21 [AGAD, ASK, sygn. 162, s. 37]. W 1787 r. Wola Przybysławska była już największą miejscowością parafii Garbów, zamieszkałą łącznie przez 893 osoby, w tym 835 chrześcijan, 43 Żydów i 15 osób powyżej 80 roku życia. W Orliczu doliczono się wówczas 43 mieszkańców, wyłącznie katolików [Kumor 1979, 275].

W ciągu pierwszych 10 lat od założenia Woli, osadzono na jej gruntach 17 kmieci przyznając każdemu pół łanu ziemi pod orkę. Obdarzono ich jednocześnie wolnizną na okres 20 lat. W Kątach, po 6 latach od założenia osady gospodarowało na półłankach już 10 kmieci, obdarzonych również 20. letnią wolnizną [Lustracja 1565, 51]. W sumie, w latach 60. XVI w. znajdowało się tu 27 gospodarstw kmiecych na półłankach, czyli areał gruntów oddany pod zagospodarowanie wynosił 13,5 łanów. Nie wiadomo z jakiej przyczyny, rozwój obydwu wsi wyhamował wyraźnie w pierwszej połowie XVII w. W latach 1626–1648 podatki z Woli  pobrano jedynie od 16 ćwierćłanków i 2 zagród bez roli, a w Kątach od 8 zagród z rolami i 2 ubogich komornic [Rejestr 1626, 16; APŁ, Arch. Bart., sygn. 48, 30-31]. W kolejnych latach potencjał wsi osłabł dodatkowo na skutek zniszczeń wojennych i epidemii. Lustratorzy opisujący w 1661 r. Wolę wspominali, że z 20 kmieci pozostało w niej 16, było tu wówczas jeszcze 4 zagrodników, 10 komorników, ale zniszczeniu uległa karczma i dwór. Pole tworzonego tu folwarku leżało odłogiem, toteż miejscowi chłopi odrabiali pańszczyznę na folwarku królewskim w Przybysławicach. W Kątach pozostało zaledwie 4 zagrodników, a wojska nieprzyjacielskie zdewastowały folwark Orlicz, paląc tamtejszy dwór [Lustracja 1661, 18]. Stan gospodarczy Woli Przybysławskiej uległ wyraźnej poprawie w drugiej połowie XVIII w. W 1775 r. jej zabudowę stanowiło 82, a w 1790 r. 96 dymów, w tym karczma i browar [Kartoteka]. Spośród 81 odnotowanych w 1777 r. gospodarzy, jedynie kilku nie miało własnych wołów, pańszczyzna wynosiła od 3 do 6 dni w miesiącu, a poza dawnymi daninami w postaci owsa, kur i jaj, pojawił się czynsz. W Orliczu,  każdy z 4 odnotowanych tam gospodarzy posiadał wówczas parę wołów i odrabiał 4 dni tygodniowej pańszczyzny. O dużej wadze gospodarki leśnej dla dzierżawców Woli i Przybysławic świadczy, że utrzymywano tu aż 3 gajowych [AGAD, ASK LVI, sygn. 218, 33v-35].

W 1559 r., również na gruntach Przybysławic, założono kolejną wioskę, nazywaną do połowy XVII w. Drugą Wolą lub Kątami [Lustracja 1565, 51; 1580, 10v; Rejestr 1626, 16], a w kolejnych dekadach Kątami lub Orliczem [AGAD, ASK, sygn. 162, s. 37; BJ, rkps 7209, 11].