Piotrowice Wielkie

Patrz hasło: Garbów.

Dawniej Piotrowice [SHGL, 181]. W XVI-XVIII w. zwane często Piotrowice Większe [Kartoteka]. Nazwa patronimiczna, urobiona od imienia Piotr. [Kosyl 1974, 303].

Według Jana Długosza do Piotrowic (także do Lesiec i Jastkowa) wcielono część gruntów wsi Opatki v. Opatkowice, zwanej też Jastkową Dąbrową, należącej do klasztoru sieciechowskiego [DLB III, 271]. Jak podał kronikarz, miał być za to odpowiedzialny Piotr Lesiecki, który dał przykład innym sąsiadom (zob. hasło Leśce). Z badań Anny Sochackiej wynika, że zawłaszczanie dóbr klasztornych na tym terenie było procesem długotrwałym i poza Lesieckimi brali w nim udział także właściciele Jastkowa i Sługocina [Sochacka 1987, 110; OZ 62-63]. Zaczynem stał się zakup przez Piotra Lesieckiego z Piotrowic w 1442 r. sołectwa w osadzie lokowanej przez benedyktynów za 70 grzywien [KZL 1, s. 125]. Wbrew Długoszowi [DLB III, 271] Piotr nabył je nie od opata Jana Boturzyńskiego, lecz od Jakuba Konińskiego z Jakubowic. Do sołectwa zgłaszali pretensje także siedzący po sąsiedzku Rawowie z Jastkowa, o czym świadczy mediacja międzysąsiedzka z 1443 r. [KZL 1, s. 235]. Dwadzieścia lat później sąsiedzi dokonali zamiany dóbr – Piotr Lesiecki odstąpił Jastkowskim trzy łany oraz staw i młyn przy granicy z Jastkowem (czyżby dwane sołectwo?) w zamian za pole i dąbrowę pod Piotrowicami [KZL 2, k. 370v]. Proces zawłaszczania przyspieszył w drugiej połowie lat 60. XV w. [KZL 2, k. 77v, 452], a już pod koniec tego stulecia w Opatkach notowani byli już tylko posesjonaci świeccy, w tym m.in. Jakub Lesiecki z Piotrowic [KZL 9, k. 558, 610v; KZL 8, k. 75v].

W średniowieczu i w okresie staropolskim (do 1795 r.) okolice Piotrowic leżały na terenie ziemi lubelskiej, od 1474 r. woj. lubelskiego, wchodząc w skład pow. lubelskiego [SHGL, 181; Ćwik, Reder 1977, 27, 33, 39-40].

Współczesne części wsi: Pod Majdanem; drogi: Droga do Wygody, Droga na Bidę [na podstawie danych z Geoportalu].

W trakcie systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP w roku 1983 odkryto 3 stanowiska. Na podstawie zebranych kilku fragmentów ceramiki naczyniowej oraz znacznie liczniejszych wytworów i odpadków krzemiennych stwierdzono prawdopodobnie osady z neolitu (kultura amfor kulistych), późnej epoki brązu (kultura łużycka), także obozowisko z bliżej niekreślonego okresu pradziejów [NID, AZP obszar 75-80 – tam opisane: Pod Majdanem; także Bargieł, Zakościelna 1995, cz. 2, 308-309].

Z rejonu tej miejscowości pochodzi zbiór zabytków znalezionych w różnym czasie i nieznanych okolicznościach, pierwotnie stanowiących kolekcję szkolną [Gurba 1960, 154]. W jego skład wchodzą okazy krzemienne oraz wykonane ze skał niekrzemiennych – siekiery z neolitu (brak bliższej chronologii), płoszcze z wczesnej epoki brązu (kultura mierzanowicka) i topory z późnej epoki brązu lub wczesnej epoki żelaza (kultura łużycka) [Bargieł, Libera 1995; także Libera 2001, 146, tabl. XI:b].

Występowanie na terenie Lubelskiego w średniowieczu kilku miejscowości noszących miano Piotrowic [SHGL, 179-182] utrudnia identyfikację pierwszej wzmianki źródłowej, dotyczącej właściwych Piotrowic, należących do parafii Garbów (zob.). Bezsprzecznie 1426 – zapiska informuje o pozwaniu przez Piotra z Jastkowa kmiecia Mikołaja z Piotrowic [KZL 3, k. 215v]. Jastków sąsiaduje właśnie z Piotrowicami leżącymi w parafii Garbów, więc najpewniej chodzi o mieszkańca tej właśnie wsi. Stosunkowo późne pojawienie się miejscowości może odzwierciedlać jej późną metrykę. Jej właścicielami byli dziedzice sąsiednich Lesiec, a ich pierwszy znany posiadacz pisał się wyłącznie stamtąd (zob. hasło Leśce). Być może więc był on założycielem Piotrowic, a nazwa upamiętnia pierwszego właściciela.

W 1427 r. w roli właściciela wsi wzmiankowany został Piotr z Lesiec, przy czym została ona określona jako jego dziedzictwo [KZL 5, k. 5]. Najprawdopodobniej był to Piotr Piotrowic syn protoplasty rodziny znanego z 1383 r. W kolejnych latach niektórzy Nałęcze Lesieccy (więcej o tej rodzinie – hasło Leśce) występowali w roli posesjonatów w Piotrowicach. Wspomniany Piotr początkowo współdziedziczył wieś z młodszym bratem Janem [SHGL, 181], lecz źródła dokumentują przede wszystkim jego aktywność w Piotrowicach. Jan Długosz odnotował w swym opracowaniu dochodów diecezji krakowskiej dziedziców Piotra i Niemierzę [DLB II, 541], czyli zapewne ojca i syna (zob. hasło Leśce). W latach 1463-1496 jako dziedzic Piotrowic występował ponadto inny syn Piotra – Jakub. Jego żoną była Anna z sąsiedniego Jastkowa [KZL 1, s. 394]. W 1463 r. zapisał jej po 80 grzywien tytułem posagu i wiana na połowie swych dóbr w Piotrowicach [KZL 2, k. 371]. Jakub i Niemierza w 1484 r. pozwali o rozgraniczenie dóbr swego stryja Grota, którego przy tej okazji także określono jako dziedzica w Piotrowicach [KZL 9, k. 388v]. Jako współwłaściciele Piotrowic bracia byli wzmiankowani jeszcze w 1496 r. [KZL 8, k. 170v].

Praktyka zastawiania wsi lub poszczególnych jej części przez dziedziców potrzebujących gotówki prowadziła do pojawiania się kolejnych rezydentów – zastawników. W takiej roli został poświadczony w 1487 r. przedstawiciel zamożnej szlachty lubelskiej Andrzej Koniński z Jakubowic i Rokitna [KZL 9, k. 461; KZL 8, k. 75, 75v; Sochacka 1987, 78]. Zapewne dług nie został wyegzekwowany za jego życia, gdyż w 1496 r. m.in. Piotrowice (tzn. określone pożytki w tej wsi) wydzierżawiał na pięć lat jego syn Marcin z Krasienina [KZL 8, k. 177v].

W 1531 r. odnotowano w Piotrowicach dwóch właścicieli – braci Piotra i Stanisława z rodziny Piotrowskich [ŹD, XIV, 348]. W 1564 r. wieś była współdziedziczona już pomiędzy kilku przedstawicieli tej rodziny. Jej większa część z połową młyna należała do Stanisława, nieco mniejsza i druga połowa młyna była zaś wspólną własnością Mikołaja Sowy Piotrowskiego, jego matki, dwóch bratanków (Filipa i Jana) oraz brata stryjecznego Piotra. Wspomniany tu Filip Piotrowski był już samodzielnym właścicielem części Piotrowic (2 półłanki) w 1580 r., taka sama ich część należała do Mikołaja Piotrowskiego, a 3 półłanki do Marianowej Micharskiej [AGAD, ASK I, nr 33, 498v; APL, KmL 2.5.1, sygn. 266, 9v]. Potomkowie Filipa Piotrowskiego sprzedali jednak schedę po nim staroście kazimierskiemu Andrzejowi Firlejowi i staroście grabowieckiemu Jakubowi Leszczkowskiemu. W 1626 r. byli oni już właścicielami większej części Piotrowic. W ręku spadkobiercy Mikołaja Piotrowskiego – Adama, pozostał jedynie łan ziemi i zagroda bez roli, który utrzymał w swym ręku do ok. połowy XVII w. Firlejowie zaś wykupili z czasem dział Leszczkowskiego i należącą do nich część Piotrowic oddali w dzierżawę Janowi Iżyckiemu [Rejestr 1626, 14; APŁ, Arch. Bart., sygn. 48, 27]. Wieś należała do Firlejów jeszcze w początkach drugiej połowy XVII w., ale w 1673 r. podsiadał ją jedynie Stanisław Kłokocki [AGAD, ASK I, sygn. 162, 35v]. W drugiej połowie XVIII w. Piotrowice wchodziły w skład klucza markuszowskiego, należącego do wojewody lubelskiego Kajetana Hryniewieckiego [Kartoteka].

Parafia Garbów (zob.). Spór plebana grabowskiego z biskupem krakowskim z 1443 r. dotyczył m.in. dziesięcin z nowizn w Piotrowicach [ZDKiDK II, 444]. We wsi zamieszkiwali katolicy – Polacy. Kmiecie odnotowani w żródłach XV-wiecznych: Mikołaj [KZL 3, k. 215v], Jan Linek, Mikołaj Lepionka i Jakub Wolanin [KZL 9, k. 415], Jan Lutek [AOfL 6, k. 134v], Jan [KZL 3, k. 28]; młynarz Jakub [SHGL, 181]. Spis ludności z 1787 r. wykazał w Piotrowicach 372 mieszkańców, w tym 347 chrześcijan i 25 wyznawców religii mojżeszowej [Kumor 1979, 274].

W 1673 r. w piotrowickim dworze zamieszkiwało 4 osoby pochodzenia szlacheckiego, a we wsi 88 osoby od których pobrano podatek [AGAD, ASK I, sygn. 162, 35v]. Spis ludności z 1787 r. wykazał w Piotrowicach 372 mieszkańców, w tym 347 chrześcijan i 25 wyznawców religii mojżeszowej [Kumor 1979, 274].

Istnienie we wsi sołectwa [SHGL, 181] wskazuje, że była zorganizowana wedle modelu opartego na prawie niemieckim. Wedle Długosza we wsi funkcjonowały dwa folwarki rycerskie [DLB II, 541]. Skądinąd wiadomo o stawie i młynie zlokalizowanym przy granicy z Jastkowem [KZL 9, k. 415]. O rozwoju Piotrowic w późnym średniowieczu, zapewne dzięki zabiegom miejscowych dziedziców, mogą świadczyć informacje o istnieniu tutaj nowizn, czyli nowych gospodarstw, z których dziesięciny należały się biskupowi krakowskiemu [ZDKiDK II, 444]. Substancję majątkową wzmacniały też wchłonięte do majątku piotrowickiego Opatki, gdzie znajdował się m.in. staw [KZL 9, k. 610v]. O bezprawne zbudowanie grobli i założenie stawu oraz młyna oskarżał Piotra z Piotrowic opat sieciechowski [KZL 2, k. 452].

Podatek zapłacony w 1531 r. od 3 łanów kmiecych i młyna [ŹD, XIV, 348], wskazuje, że Piotrowice były jak na ówczesne warunki wioską średniej wielkości. Obecność młyna potwierdzają kolejne źródła, m.in. rejestry podatkowe z 1564 r. gdzie jest mowa o napędzaniu go przez 2 koła korzeczne, czyli nasiębierne. Miejscowi chłopi uprawiali wówczas łącznie 5 łanów ziemi ornej, podzielonej przede wszystkim pomiędzy gospodarstwa kmiece. Znajdowały się tu ponadto 3 mniejsze gospodarstwa zagrodnicze z rolami i 4 zagrodników bez roli. W 1580 r. podatek z Piotrowic opłacono jednak tylko z 5 osiadłych półłanków, odnotowując jednocześnie jeden półłanek opuszczony przez gospodarza [AGAD, ASK I, nr 33, 498v; APL, KmL 2.5.1, sygn. 266, 9v]. Wykazy podatkowe z lat 1626–1648 nie pozwalają na dokładne oszacowanie ilości gruntów kmiecych we wsi, jednak wysokość płaconego podatku pozwala stwierdzić, że było tu nie 5–6 półłanków, a ok. 4 łany podzielone na gospodarstwa półłanowe, a nadto kilka gospodarstw zagrodniczych i młyn o jednym kole nasiębiernym [Rejestr 1626, 14, APŁ, Arch. Bart., sygn. 48, 27]. Istnienie młyna potwierdza rejestr poborowy z 1663 r., wzmiankujący poza tym w Piotrowicach rzemieślnika, 9 osiadłych półłanków, 7 zagród z rolami lub bez i kilka ubogich komornic [BJ, rkps 7209, 10]. W 1775 r. doliczono się w Piotrowicach 46 dymów, ale razem z Kupinem, wiadomo, że w połowie XVIII stulecia pracował tu nadal młyn na Kurówce, a w 1790 r. podatek oddano z dworu, karczmy i 40 chłopskich chałup [Kartoteka].