Leśce

Patrz hasło: Garbów.

Dawniej Leszcze, także Leszczyn (Liesczin) [Lustr. 1565, 36]; także: Lejsce (Leisce, Leysce). W XVI i XVII w. najczęściej Lescze, w 1674 r. Leszcze i wówczas pojawia się również nazwa części tej wsi Wólka Lesiecka [AGAD, ASK, sygn. 162, s. 35]. W XVIII w. miejscowość jest już nazywana Lesce lub jak współcześnie, czyli Leśce [APL, KGL, RMO, sygn. 190, k. 170; Kartoteka]. Nazwa etnograficzna oznaczająca ludzi mieszkających w lesie [Kosyl 1974, 212; Rymut 2005, 75].

W średniowieczu i w okresie staropolskim (do 1795 r.) okolice Lesiec leżały na terenie ziemi lubelskiej, od 1474 r. woj. lubelskiego, wchodząc w skład pow. lubelskiego [SHGL, 122; Ćwik, Reder 1977, 27, 33, 39-40].

Części wsi: Gawronówka, Kolonia Leśce, Kupiszówka, Malinówka, Podlesie, Stanisławówka, Wólka Lesiecka; cieki i zbiorniki wodne: Kurówka (rzeka) [na podstawie danych z Geoportalu].

W początkach XVIII w. wśród mieszkańców wsi wymieniano chłopów o nazwiskach: Bartnik, Bednarczyk, Cielembo, Dudziak, Grabowczyk, Maksym, Sochal, Tkacz, Uziębło, Warda [APL, KGL, Relacje, sygn. 190, 171].

W bliżej nieznanym miejscu i okolicznościach znaleziono siekierę krzemienną i topór kamienny (nie jest znana ich morfologia i bliższa chronologia) prezentowane na wystawie przedmiotów sztuki i starożytności w Lublinie w roku 1901 [Nosek 1957, 206]. Być może dotyczy to siekiery z późnego neolitu (kultura ceramiki sznurowej) lub wczesnego okresu brązu (kultura mierzanowicka lub trzciniecka) znajdującej się w zbiorach Muzeum Narodowego w Lublinie [ML/A/114].

Natomiast w trakcie systematycznych badań powierzchniowych prowadzonych w roku 1983 w ramach AZP odkryto 5 stanowisk śladowych, z których zebrane nieliczne ułamki naczyń glinianych datowano na neolit (kultura pucharów lejkowatych) i nieokreśloną fazę wczesnego średniowiecza [NID, AZP obszary: 75-79, 75-80 – tam część opisano: Kolonia Leśce; także Bargieł, Zakościelna 1995, cz. 2, 125-126].

Jeśli przyjąć interpretację zaproponowaną w historiografii [KDKK I, s. 44; Sochacka 1987, 17, 29; Sochacka 2014, 84], że nomenklatura Leszno obecna w dokumencie Bolesława Wstydliwego dla opactwa benedyktynów sieciechowskich z 1252 r. [KDKK I, 34] jest tożsama z Leścami, to byłaby to najwcześniejsza wzmianka o istnieniu tej wsi. Z tego samego dokumentu wynika zresztą, że owa wieś została darowana klasztorowi przez możnowładcę Jaksę, co nakazywałoby odnieść jej początki przynajmniej do drugiej połowy XII stulecia. Dokument jest jednak mocno podejrzany, a identyfikacje wymienionych nomenklatur niepewne.

Wątpliwości nie budzi za to propozycja Stanisława Kurasia, który w poszukiwaniu pierwszej wzmianki o Leszczach (Leścach) zwrócił uwagę na jednego ze świadków dokumentu z 1383 r. [SHGL, 122]. Ów świadek to niejaki Pietrasz z Lesiec [ZDM I, 172]. W tym okresie była to wieś zamieszkała przez drobną szlachtę [Sochacka 2014, 152].

Biorąc pod uwagę tradycję zanotowaną w podejrzanym co do wiarygodności dokumencie z 1252 r. [KDKK I, 34], pierwotnie Leśce znajdowały się w rękach możnego Jaksy, który nadał je benedyktynom z Sieciechowa. Klasztor straciłby tę wieś po 1252 r. a przed 1383 r., gdy jest poświadczona w rękach szlacheckich [zob. Sochacka 1987, 38]. Leśce (Leszcze) późnośredniowieczne były własnością rodziny rycerskiej pieczętującej się herbem Nałęcz. O przynależności rodowej miejscowych dziedziców informował Jan Długosz [DLB II, 542], ale znany jest również wcześniejszy (z 1425 r.) wywód szlachectwa niejakiego Stanisława z Okunina, przy którym świadkował Piotr z Lesiec reprezentujący ród Nałęczów [SPPP VII/3, 1602]. Była to rodzina o statusie średnioszlacheckim pod względem majątkowym [Sochacka 1987, 100-101].

Pierwszym znanym przedstawicielem rodziny był Piotr (I) piszący się z Lesiec. W źródłach pojawił się już w 1383 r. jako świadek dokumentu [ZDM I, 172]. Problematyczne jest rozdzielenie wystąpień źródłowych jego i Piotra z następnego pokolenia [zob. SHGL, 122; A. Sochacka 1987, 100]. Prawdopodobnie dopiero syn Piotra (I) noszący to samo imię pisał się także z sąsiednich Piotrowic (zob.). Najpewniej to on został pozwany o rozgraniczenie tych dóbr od sąsiada z Jastkowa w 1427 r. [KZL 5, k. 5]. Występował w źródłach do 1468 r. [NABM 1, k. 18v; SHGL, 122]. Jego drugą żoną była Dorota, którą źródła odnotowały jako wdowę w 1484 r. [KZL 9, k. 419]. Nie była z pewnością matką Jakuba (i Niemierzy), gdyż w źródle określono ją jego macochą. Personalia pierwszej małżonki Piotra i matki jego synów pozostają nieznane.

Jan v. Jasiek z Leszcz (Lesiec). W 1431 r. znajdował się w obozie pospolitego ruszenia w Bystrzycy, w przededniu wyprawy wołyńskiej. Był jednym z sygnatariuszy tzw. listów wypowiednich możnych i rycerstwa, posłanych księciu litewskiemu Świdrygielle w 1431 r. [Wróbel 2016b, 245-246]. Była to zwyczajowa w tej epoce forma wypowiadania wojny czy deklarowania nieprzyjaźni wobec określonych adwersarzy, będąca elementem kultury rycerskiej. Z zachowanych źródeł można wywnioskować, że Jan trzy razy wchodził w związki małżeńskie [SHGL, 122]. Jedynie z drugą żoną, Małgorzatą z Łuszczowa, doczekał się potomstwa – syna Aleksego [Sochacka 1987, 100].

Za kolejnych synów Piotra (Pietrasza) wypada uznać dziedziców Lesiec poświadczonych w źródłach od lat 30. i 40. XV stulecia. Byli to: Andrzej (od 1436 r.) i Grot (od 1441 r.) [ZDM V, 1420; AKP VIII/1, 1116; zob. KZL 1, s. 209]. Do największego znaczenia w lokalnej społeczności doszedł Andrzej, który w latach 1447-1479 pełnił urząd podsędka ziemskiego lubelskiego [UM, 144]. Wcześniej (przed 1443 r.) ożenił się z Anną, córką łowczego lubelskiego Jana Włostowskiego, która wniosła mu w posagu połowę Krężnicy Jarej k. Lublina [KZL 1, s. 183; Sochacka 1987, 100]. Lesiecki oprawił jej po 100 grzywien posagu i wiana na połowie swoich dóbr [KZL 7, k. 183v; KZL 6, k. 163]. Dzięki teściowi Andrzej został w tym czasie tenutariuszem królewskiego majątku w Przybysławicach (zob. hasło Przybysławice). Te nabytki rekompensowały fakt, że w Leścach Andrzej był już tylko jednym z kilku współwłaścicieli.

Podsędek Andrzej pozostawił liczne potomstwo męskie i żeńskie. W zapisce z 1482 r. wymienieni zostali: Piotr, Bernard, Andrzej, Stanisław, Sędziwój, Józef, Jan i Jerzy [KZL 2, k. 24v]. Wspomniani bracia pozostający wówczas w braterskim niedziale mieli trzy siostry: Małgorzatę, Zofię i Barbarę [KZL 2, k. 27, 106v; Sochacka 1987, 193].

Grot – brat Andrzeja, właściciel części w Leścach i Piotrowicach (zob.). Występował w źródłach do 1486 r. [KZL 8, k. 50v]. Miał synów Jana i Jakuba [KZL 9, k. 451, 452v].

W XVI w. Lesieccy zaczęli powoli tracić niektóre z gruntów swego rodowego gniazda. W 1564 r. właścicielem większej części wsi, obejmującej m.in. 3 półłanki kmiece był Jan Lesiecki, a jeden półłanek przeszedł drogą zakupu w ręce Jana Sługockiego [AGAD, ASK I, sygn. 33, 498v]. Wieś ulegała dalszym podziałom własnościowym, bowiem rejestr podatku spisany w roku 1580 wskazuje co najmniej 6 dziedziców: po półłanku należało w niej do Wojciecha Lesieckiego, Barbary Lesieckiej oraz Stanisława Sługockiego, dwa półłanki i ćwierć łanu należało do nieznanych z imienia braci Lesieckich, a najmniejszy dział w postaci ćwierćłanku do Jana Lesieckiego [APL, KmL 2.5.1, sygn. 266, k. 11v]. Na skutek dzielenia części Lesiec pomiędzy coraz większą liczbę kolejnych pokoleń Lesieckich, jej ubodzy przedstawiciele musieli wyzbywać się majątków. Obszar wsi, pozostający w ręku Lesieckich ulegał tym samym systematycznemu zmniejszaniu. W 1626 r. jej niewielkie cząstki należały do Stanisława, Wojciecha i Rafała oraz 5 synów Jana Lesieckiego. Bracia Wojciech i Rafał posiadali co prawda trzecią część lesieckiego młyna i 2 zagrodników z rolami, ale pozostające w ich ręku dwie trzecie półłanka roli zmuszeni byli uprawiać sami. Zaliczali się już tym samym do szlachty zagrodowej. Pozostałe części Lesiec, sprzedane przez Lesieckich, należały wówczas do: Mikołaja Sługockiego, Aleksandra Sieprawskiego i Anny Sernej [Rejestr 1626, 20]. Pod względem własnościowym wieś była więc podzielona na 6 działów, a 3 jej części należące do Lesieckich miały w sumie 8 dziedziców.

W 1648 r. lesiecki majątek, będący niegdyś w posiadaniu Anny Sernej tj., półłanek, ćwierć półłanka, 3 zagrody z rolami, warsztat kołodzieja i udział w połowie jednego z kół młyńskich należał już, zapewne na mocy donacji dawnej dziedziczki, do lubelskiego klasztoru brygidek. Ksieni klasztoru wykupiła ponadto, wzięła w zastaw lub wydzierżawiła kilka innych części wsi, należących uprzednio do różnych dziedziców. Dziedziczną własnością kilku Lesieckich pozostawały wówczas 3 ćwierci roli i 3 zagrodników, a posiadłości te zostały przejęte w dzierżawę przez Marcina Wołeckiego. Był tu jeszcze jeden osiadły półłanek, należący do wdowy po Mikołaju Sługockim [APŁ, Arch. Bart., sygn. 48, 37-38]. W 1663 r. wśród dziedziców i dzierżawców wsi odnotowano Marcina Lesieckiego, Floriana Gałęzowskiego i Mikołaja Rybczewskiego [BJ, rkps 7209, 12], a w 1676 r. wspomnianego Gałęzowskiego i Daniela Lesieckiego. Każdy z dwu ostatnich posiadał tu swój dwór [ŹD, XV, 19a]. Część miejscowości z dworem i gospodarstwami 14 poddanych należała jeszcze w początkach XVIII w. do wspomnianego klasztoru lubelskich brygidek [APL, KGL, Relacje, sygn. 190, 170]. Nie wiadomo, czy w późniejszych latach zastawiły ją czy też sprzedały. W latach 80. XVIII w. Leśce należały do pisarza grodzkiego stężyckiego Kazimierza Dmińskiego, a następnie łowczego bydgoskiego Ludwika Dąbrowskiego, a Wólka Lesiecka do dziedzica Michała Garbowa Granowskiego, pisarza wielkiego koronnego [Kartoteka].

W średniowieczu i okresie staropolskim wieś należała do parafii Garbów (zob.) [DLB II, 541]. Zamieszkiwali ją Polacy-katolicy. Spis z 1787 r. wykazał w Leścach i Wólce łącznie 319 mieszkańców, w tym 300 chrześcijan i 19 Żydów [Kartoteka, Kumor 1979, 274].

W Źródłach XV-wiecznych odnotowani są: karczmarz Chruściel oraz kmieć Jakub zw. Pilch siedzący na półłanowym gospodarstwie [KZL 7, k. 256v]. Zapewne krewnym owego Chruściela był kmieć Jakub Chruściel, który był zastawiony w 1475 r. z innym kmieciem Markiem Pyrkiem [KZL 9, k. 82]. Być może potomkiem tegoż był z kolei Paweł Pyrek poświadczony w 1519 r. [KGL 1, k. 79]; karczmarz Jan Lisek [KZL 9, k. 189v]; kmieć Piotr zw. Ołowiej [KZL 8, k. 166]. W 1674 r. pobrano podatek w Leścach od 52 mieszkańców wsi pochodzenia chłopskiego i 3. osobowej rodziny Buszkowskich, mieszkającej w tamtejszym dworze, w Wólce Lesieckiej od 8 plebejuszy [AGAD, ASK, sygn. 162, s. 35]. Wiadomo, że w 1783 w Wólce Lesieckiej mieszkało jedynie 5 rodzin chłopskich i rodzina karczmarza.

We wsi funkcjonowały dwie karczmy. Wiadomo, że podsędek lubelski Andrzej, jeden z współwłaścicieli Lesiec, dysponował tam karczmą, na której siedział niejaki Chruściel [KZL 8, k. 256v]. Kolejna karczma znajdowała się w rękach Jakuba Liska, który podlegał Grotowi z Lesiec [KZL 9, k. 189v]. Ten zastawił ją w 1477 r. za 7 grzywien. Długosz wzmiankował o istnieniu tutaj dwóch folwarków rycerskich, należących do braci Grota i Andrzeja [DLB II, 541].

W 1531 r. podatek z Lesiec zapłacono jedynie od jednego osiadłego łanu [ŹD, XIV, 348], co wydaje się wartością zaniżoną. W latach 1564-1565 r. płacono go już od 4 osiadłych półłanków, tj. 2 łanów [Lustracja 1565, 36]. Wzrost areału ziemi uprawnej w Leścach potwierdzają dane dotyczące płacenia ze wsi podatku poradlnego: w 1531 r. wynosił on 8 gr, w 1543 – 12 gr, a w 1564 r. już 66 gr [AGAD, ASK I, nr 33, 132, 602]. W 1580 r. w uprawiano tu już łącznie 3 łany, podzielone na pola o areale pół i ćwierć łanu, do których należałoby doliczyć nieznany areał ziemi folwarcznej. Wykaz podatku poradlnego z 1626 r. uwidacznia dalsze rozdrobnienie gruntów wiejskich, bowiem półłanki dzielono tu już na dwie i trzy części. Ich zsumowanie pozwala stwierdzić, że uprawiano tu łącznie 4,5 półłanki oraz nieznany areał pól zagrodniczych. Zagrodników z rolami odnotowano wówczas 8, kolejnych 4 nie posiadało roli, we wsi pracował kołodziej oraz młyn z kołem nasiębiernym, współdziedziczony przez 3 właścicieli. Stan ten nie uległ większym zmianom przez resztę XVII w., jeśli nie liczyć niewielkich rotacji dotyczących zagród z rolami i bez [Rejestr 1626, 20; APŁ, Arch. Bart., sygn. 48, 37-38; BJ, rkps 7209, 12]. Na przełomie XVII i XVIII w. jest wspominana w Leścach karczma, wydzierżawiana przez lubelskie brygidki żydowskiemu arendarzowi [APL, KGL, Relacje, sygn. 190, 171]. W 1775 r. podatek w tej wsi opłacono od 26 dymów, a w 1790 r. już od 34, w tym od dworu, karczmy, browaru i 28 chałup z gruntem, był tu ponadto staw przy dworze. Druga karczma i 5 gospodarstw chłopskich znajdowało się w Wólce Lesieckiej [Kartoteka].