Bogucin

Patrz hasło: Garbów.

Bogucin to często spotykana w na ziemiach polskich nazwa miejscowa, klasyfikowana przez językoznawców jako dzierżawcza, urobiona od imienia Boguta [Kosyl 1974, 28; Rymut 1996, 254].

W średniowieczu i w okresie staropolskim (do 1795 r.) okolice Bogucina leżały na terenie ziemi lubelskiej, od 1474 r. woj. lubelskiego, wchodząc w skład pow. lubelskiego [SHGL, 34; por. Ćwik, Reder 1977, 27, 33, 39-40].

W XVIII w. pojawiają się nazwy łąk: Szerokie (pod Leścami) oraz Dół [Flisiak 2023, 42]. Współczesne: części wsi: Kolonia Bogucin (w rejonie zjazdu Jastków 9); cieki i zbiorniki wodne: Dopływ z Bogucina.

W XVIII nazwiska bogucińskich chłopów to: Banach, Bieniek, Bujak, Burdel (Burdelak), Dobrzyński, Gnieciak, Gontarczyk, Kempka, Miążęk, Młynarczyk, Nakonieczny, Paprotka, Paruch, Paruszak, Papieżak, Rzyczyński, Sagan, Szymczyk, Wolak, Woźniak i Wójcik [Flisiak 2023, 42, 46-47].

W trakcie systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP w roku 1983 odkryto 6 stanowisk. Na podstawie zebranych fragmentów ceramiki naczyniowej oraz nielicznych materiałów krzemiennych o charakterze odpadkowym, poza bliżej nieokreślonymi śladami osadnictwa pradziejowego (krzemienne, ceramika), stwierdzono również pojedyncze ułamki naczyń z neolitu (kultura lubelsko-wołyńska, kultura pucharów lejkowatych), także z bliżej nieokreślonej fazy wczesnego średniowiecza [NID, AZP obszar 75-79 – opisane: Kolonia Bogucin, 76-79; także Bargieł, Zakościelna 1995, cz. 1, 149].

Na części gruntów prowadzono weryfikacyjne badania powierzchniowe i wykopaliskowe w roku 2007 w pasie budowanej drogi ekspresowej S17. Ich wynikiem są kolejne ślady osadnictwa z bliżej nieokreślonych pradziejów (pojedyncze odpadki krzemienne) oraz osadnictwa kultury pucharów lejkowatych (ceramika). Odkryto również osadę z końca epoki brązu-wczesnej epoki żelaza (kultura łużycka) i z okresu wczesnego średniowiecza (IX-X w.). Ich następstwem były badania szerokopłaszczyznowe w roku 2011, w wyniku których częściowo rozpoznano dwie osady wielokulturowe. Na pierwszej odkryto ponad 50 obiektów, na kolejnej blisko 430 – m.in. gospodarcze, mieszkalne, produkcyjne, konstrukcyjne (dołki posłupowe). Na obu stanowiskach uzyskano liczne źródła ruchome w postaci ceramiki naczyniowej, półwytworów i wyrobów krzemiennych, także z surowców pozakrzemiennych. Na pierwszym z zakresu wczesnej fazy neolitu (kultura ceramiki wstęgowej rytej), także wczesnej epoki brązu (kultura mierzanowicka) oraz wczesnego średniowiecza (XII-XIII w.), także nowożytności. Znacznie bogatsze okazało się drugie stanowisko, na którym zarejestrowano różne fazy osadnictwa pradziejowego, zwłaszcza neolitycznego kultur: ceramiki wstęgowej rytej, malickiej, lubelsko-wołyńskiej, pucharów lejkowatych, amfor kulistych; także z epoki wczesnej brązu kultur: mierzanowickiej i trzcinieckiej, również wczesnej epoki żelaza (kultura łużycka). Kolejny horyzont chronologiczny związany jest z dwoma fazami wczesnego średniowiecza (VIII-IX i XI-XIII w.) – m.in. odkryto jamy do produkcji dziegciu [Banasiewicz i in. 2012, 21; Misztal 2016, 209 i n.; Szeliga, Gawryjołek-Szeliga 2023].

Kolejne źródła ruchome w postaci monet, dewocjonaliów, także innych przedmiotów codziennego użytku – datowane na okres XV-XIX stulecia – uzyskano z różnych rejonów wsi w wyniku penetracji detektorem metali w roku 2009 [NID, AZP obszar 75-79]. Innym przypadkowym znaleziskiem jest siekierka krzemienna o niejednoznacznej chronologii (środkowy neolit – epoka brązu) [Mączka i in. 2022, 212].

Wbrew niektórym sugestiom [Kosyl 1974, 28; por. SHGL, 34] Bogucin wzmiankowany w 1273 r. jako miejsce bitwy stoczonej przez ks. Bolesława Wstydliwego ze zbuntowanymi rycerzami małopolskimi nie był tożsamy z wsią położoną w ziemi lubelskiej [SHGK I, 174]. W tej sytuacji najstarszą wzmianką historyczną o Bogucinie leżącym w ziemi lubelskiej pozostaje informacja z 14 sierpnia 1398 r. o dokonaniu działu majątku pomiędzy braćmi Piotrem i Janem, synami kasztelana lubelskiego Piotra ze Szczekocin [DSZK, 82; także: SPPP VIII/2, 7327].

Bliższe informacje o genealogii i działalności publicznej garbowskiej gałęzi rodziny Szczekockich herbu Odrowąż znajdują się w haśle Garbów (zob.).

Kasztelan lubelski Piotr ze Szczekocin (zm. 1384) nie został odnotowany jako osoba czynna w partykularzu lubelskim w roli posesora i dysponenta wsi Bogucin. Jego syn Jan, również kasztelan lubelski, pojawiał się w tych stronach sporadycznie, na ogół towarzysząc monarsze [zob. Wróbel 2016a, wg indeksu]. W 1427 r. przy takiej okazji został określony jako dziedzic Bogucina [KZL 5, 8v-9].

Notorycznie poświadczonym rezydentem w Bogucinie był syn Jana Dobiesław. Jako posesor wsi wystąpił w po raz pierwszy w niedatowanej zapisce sądowej, pochodzącej najpewniej z początku lat trzydziestych [NABM 1, k. 2]. Rezydował więc w dobrach lubelskich jeszcze za życia ojca, najwidoczniej na podstawie częściowego podziału majątkowego z 1426 r. (zob. hasło Garbów). Najprawdopodobniej ostateczny podział schedy po zmarłym kasztelanie lubelskim Janie nastąpił w 1433 r. i od tego momentu Dobiesław Janowic pozostawał jedynym właścicielem klucza garbowskiego, składającego się wówczas z Garbowa (zob.), Bogucina i Księżyc. Zdaje się, że Bogucin był jego główną siedzibą.

Od połowy lat 30. XV stulecia Dobiesław Szczekocki, pisany na ogół z Bogucina, często występował w lubelskim partykularzu, pozywając swoich bliższych i dalszych sąsiadów [NABM 1, k. 2, 57, 57v, 60v, 91v, 92, 96, 99, 99v, 103, 108v, 109, 110, 110v, 169, 196v, 201v, 208, 247, 255, 267, 268, 271, 326, 331; KZL 1, s. 102], głównie w sprawach granic i długów, a także procesując się z mieszczaninem lubelskim Piotrem zw. Trzęsitobołą o długi [NABM 1, k. 58v, 92, 76, 108v, 133v, 206v, 216, 254v, 261] oraz z opatem konwentu sieciechowskiego Mikołajem [NABM 1, k. 57, 101, 109].

Potrzebujący gotówki Dobiesław zastawił 8 kmieci z Bogucina sąsiadowi Piotrowi z Lesiec i Piotrowic (zob.) [KZL 6, k. 107], a dwa lata później zadłużył się u niego jeszcze bardziej – miał zapłacić 60 grzywien lub oddać mu 12 bogucińskich kmieci, płacących w sumie 6 grzywien czynszu [KZL 1, s. 319]. W 1451 r. Dobiesław był poręczycielem pożyczki plebana z Garbowa Pawła w wysokości 50 grzywien, którą zabezpieczył na pięciu kmieciach z Bogucina [KZL 6, k. 51v]. O dobrych stosunkach z bratem Janem, starostą lubelskim, świadczą z kolei poręki za jego pożyczki, zabezpieczane na połowie Bogucina [KZL 6, k. 39v, 201].

W zapisce z 1453 r. natrafiamy na ślad wskazujący na prawdopodobne trzymanie przez Dobiesława położonej w ziemi chełmskiej wsi królewskiej Sitaniec jako tenuty. Kasztelan poznański Piotr z Szamotuł zażądał od niego okazania królewskiego zapisu na tą wieś, mając zapewne zgodę monarchy na jej wykupienie z rąk Dobiesława i tym samym przejęcie. Ten miał okazać przywilej pod groźbą wwiązania Piotra do Bogucina na kwotę 250 grzywien [KZL 6, k. 135v]. Suma ta zapewne odpowiadała wielkości zapisu na Sitańcu. W tym samym roku Szczekocki uregulował granice Bogucina z sąsiednim Ługowem [LKP, 70].

Podstoli sandomierski Dobiesław zmarł w 1463 r. Po jego śmierci w roli dziedzica Bogucina występował najczęściej jego syn Stanisław [KZL 2, k. 24v, 43v, 106v, 124v; KZL 8, k. 50, 76]. Dobiesławice podzielili się dobrami ojcowskimi w 1467 r., w wyniku czego Bogucin i pozostałe wsie klucza garbowskiego stały się współwłasnością Stanisława i Dobiesława [Laberschek 1999, 114]. W 1469 r. Stanisław wspólnie z bratem Janem starali się wyegzekwować dług 5 florenów od mieszczanina lubelskiego Mikołaja Gomółki [Jawor, Kołacz-Chmiel, Sochacka 2012, 252]. W 1473 r. Dobiesław Dobiesławic zastawił swoją część Bogucina bratu Mikołajowi na jeden rok za 12 grzywien [KGK 19, s. 768-769]. W 1475 r. Stanisław wystąpił jako wierzyciel wobec burmistrza Lublina Jakuba Kreidlara, który był mu winien 100 grzywien zabezpieczonych na kamienicy w Lublinie [Jawor, Kołacz-Chmiel, Sochacka 2012, 528]. W tym samym roku zastawił połowę Bogucina, począwszy od miedzy dworskiej po gospodarstwo Stefana Wrocisza oraz trzech kmieci Andrzejowi z Markuszowic i Zakrzowa [KZL 9, k. 83v]. Ów Andrzej z wierzyciela stał się tenutariuszem części Bogucina, gdyż tak określono go w 1479 r. [KZL 9, k. 277v]. Niewątpliwie w ten sposób egzekwował dług właściciela. W marcu 1480 r. Dobiesław Dobiesławic zastawił bratu Stanisławowi dwa łany z osiadłymi kmieciami za 25 grzywien [KZL 9, k. 308v]. Po jego śmierci i po spłacie pozostałych braci Stanisław już jako jedyny właściciel klucza regulował stare ojcowskie długi, m.in. wobec mieszczanina i rajcy lubelskiego Jakuba Szczepanowica [KZL 9, k. 416].

Nie wiadomo, kim był szlachetny Kraj z Bogucina, odnotowany w 1427, gdy pozywał Piotra Pszonkę z Babina o zabranie mu bliżej nieznanego przywileju [KZL 3, k. 211v] i 1432 r., gdy ręczył za miejscowych kmieci [NABM 1, k. 8]. Być może był tu sołtysem lub zarządcą z ramienia kasztelana Jana Szczekockiego.

W połowie XVI w. wieś należała do braci Szczekockich – Mikołaja, Krzysztofa i Stanisława. Pierwszy z nich był plebanem kościoła garbowskiego, który zmieniając wyznanie utworzył tam zbór protestancki. Dziedzicem największej części wsi, obejmującej co najmniej 10 półłanków kmiecych był w 1564 r. Krzysztof Szczekocki, po 5 półłanków należało zaś do Stanisława Szczekockiego i Mikołaja Ożarowskiego [AGAD, ASK I, sygn. 33, 499]. W 1578 jako współwłaścicieli Bogucina odnotowano wdowę po Krzysztofie Szczekockim, Katarzynę Ożarowską, Piotra Czernego i Szymona Siemianowskiego [APL, KmL 2.5.1, sygn. 266, k. 11]. Na przełomie XVI i XVII w. wśród dziedziców Bogucina wymieniani są m.in. Paweł Szczekocki oraz małżeństwo Krzysztof i Katarzyna Szczekoccy, a w roku 1623 ich synowie Stanisław i Jan. Na skutek zadłużenia stracili oni jednak swą część wsi, przyznaną wyrokiem Trybunału Koronnego Stanisławowi Szczuckiemu [Flisiak 2023, s. 25, 28-29]. Ten ostatni, w 1626 r. opłacił podatek od nieco ponad połowy wsi, gdy po ok. 1/4 miejscowości posiadali Krzysztof Ożarowski oraz wspólnie Mikołaj i Marcin Szczekoccy. Ostatecznie, obydwaj Szczekoccy sprzedali swą schedę Remigianowi Firlejowi Broniewskiemu z Dąbrowicy (3 półłanki osiadłe i jeden pusty), a część Szczuckiego trafiła w ręce rodziny Iżyckich. W 1648 r. największa część wsi, obejmująca 7 osiadłych półłanków, 2 gospodarstwa zagrodnicze i kuźnię, należała do sędziego ziemskiego lubelskiego Daniela Iżyckiego, który współdziedziczył ponadto 3 półłanki z braćmi Janem i Franciszkiem. Pozostała część pozostawała w ręku wspomnianego Firleja. [Flisiak 2023, s. 33]

Po śmierci Daniela Iżyckiego (1658), jego żona Konstancja z Dobromirskich wyszła ponownie za mąż za chorążego nowogrodzkiego Szymona Krzysztofa Kawieckiego, wnosząc mu część Bogucina z dworem i folwarkiem w posagu. Jako właściciela części Bogucina odnotowują go rejestry podatkowe z 1663 i 1674 r. W 1663 r. ponad połowa wspomnianej wsi należała do Stanisława Szczuckiego, ale dzierżawił ją jego sąsiad i współwłaściciel Bogucina Szymon Kawiecki. Trzecim dziedzicem był Stanisław Kłokocki [BJ, rkps 7209, 11-11v].

Pod koniec XVII w. właścicielami większej części Bogucina byli Jan i Zofia Iżyccy. Po śmierci męża (1699) Iżycka wyszła za mąż za Jana Głuskiego, wnosząc mu w posagu część Bogucina, druga część należała do Mikołaja Kossakowskiego. Obydwaj zmarli w drugiej dekadzie XVIII w. Kolejnym dziedzicami wsi byli w XVIII w. przedstawiciele rodzin Kossakowskich, Kowalewskich, Wyżyckich i ponownie Iżyckich. W 1775 r. większość Bogucina, tj. 30 dymów należała do księcia Michała Czartoryskiego, a niewielka część obejmująca 9 dymów była własnością łowczego łukowskiego Władysława Iżyckiego. Przed 1783 r. część należącą do Czartoryskiego zakupił pisarz wielki koronny Michał Granowski, który w 1795 r. wykupił także pozostałe grunty wsi od Iżyckiego. [Kartoteka; Flisiak 2023, 48].

W okresie średniowiecza i staropolskim Bogucin przynależał do parafii w Garbowie (zob.) [ZDKiDK II, 444; DLB II, 541].

Jak można sądzić na podstawie danych z ksiąg sądowych lubelskich w Bogucinie w średniowieczu mieszkała ludność polska, wyznania katolickiego. W 1416 r. wystąpił kmieć Mikołaj [NABM 1, k. 45]. W 1419 r. odnotowano Świętosława i Raroga, najprawdopodobniej także kmieci [SHGL, 34]. W 1432 r. odnotowano kmieci: Macieja, Jana i Bienia [NABM 1, k. 8], a w 1435 r. kmiecia Gawrona [NABM 1, k. 108v]. Zapewne był on tożsamy z jednym z braci Janem lub Jakubem Gawronami, stającymi przed sądem w 1434 r. [NABM 1, k. 91v]. W kolejnych latach odnotowywane są procesy tychże braci Gawronów ze szlachcicem Dziersławem z Ożarowa [NABM 1, k. 63v, 81, 82, 167v], a ponadto pojawia się trzeci kmieć o przezwisku Gawron – Świętosław [NABM 1, k. 68v]. Odnotowany w 1460 r. szlachcic Stanisław Forstek, były wiceburgrabia lubelski, zamieszkujący w Bogucinie [SHGL, 34], mógł być klientem Szczekockich. W 1473 r. wystąpił pracowity Grzegorz Skowronek, sołtys w Bogucinie [AOL 4, k. 140v], a w 1482 r. kmiecie: Ptaszek(?), Skowronek (może identyczny z w/w sołtysem lub jego krewny) i Stefan Wrocisz [KZL 9, k. 83v, 308v] oraz niejaki Koszel [KZL 9, k. 308v].

W 1674 r., w częściach wsi należących do Szymona Kawieckiego i dzierżawionych przez niego pobrano podatek od 41 osób powyżej 10 roku życia, a z części niejakiego Bychawskiego od 17 osób [AGAD, ASK, sygn. 162, s. 35]. W 1787 r. zaludnienie Bogucina oscylowało wokół 294 mieszkańców, w tym 267 chrześcijan i 27 Żydów [Kumor 1979, 274].

W ramach badaniach archeologicznych zidentyfikowano na obszarze Bogucina dużą osadę, funkcjonującą między VIII i XII w. [Kubera 2016, 209-211]. Jej mieszkańcy wyspecjalizowali się w produkcji dziegciu i smoły, co świadczy o intensywnej eksploatacji tutejszych kompleksów leśnych. Stwierdzona na przebadanym terenie obecność dużej ilości żużla powstałego w wyniku obróbki rudy darniowej świadczy z kolei o produkcji surowca żelaznego. Nic nie wiadomo o kontynuacji tych przemysłowych tradycji w późniejszych stuleciach. Wieś późnośredniowieczna posiadała prawo niemieckie, co jest poświadczone przez funkcjonowanie w niej sołtysa [AOfL 4, k. 140v]. Dzięki Długoszowi wiadomo, że Bogucin drugiej połowy XV w. był wsią dość ludną, w której znajdowało 30 gospodarstw kmiecych, płacących od 10 do 20 grzywien czynszu [DLB II, 541]. Zróżnicowanie czynszu tutejszych kmieci potwierdzają też inne źródła.

W 1531 odnotowano w Bogucinie 9 łanów kmiecych [ŹD, XIV, 348], a w 1564 r. podatek płacono już od 11 łanów [Lustracja 1565, s. 36]. Podobny sytuację gospodarczą wsi potwierdza wykaz podatkowy z 1580 r., wg. którego w B. znajdowało się 20 półłanków [APL, KmL 2.5.1, sygn. 266, k.277].  Z kolei w 1626 r. w Bogucinie uprawiano łącznie 13 osiadłych półłanków kmiecych, znajdował się tu ponadto jeden półłanek leżący odłogiem, 6 gospodarstw zagrodniczych, 4 zagrody bez roli, kowal i 10 ubogich komornic. Sytuacja gospodarcza wsi nie zmieniła się znacząco niemal przez cały XVII w., czego dowodzą rejestr podatkowy z 1648 r. i 1663 r. [Rejestr 1626, 18; APŁ, Arch. Bart., sygn. 48, s 33; BJ, rkps 7209, 11-11v]. W XVIII w. wzmiankowano ponadto o 2 niewielkich stawach w Bogucinie, znajdujących się przy karczmie obok traktu warszawskiego (w części Iżyckich). Z kolei w 1790 r. podatek podymnego pobrano łącznie od 52 dymów z Bogucina i Miesiąców. W tych ostatnich mogło ich być jednak zaledwie kilka. W każdym razie, w Bogucinie znajdował się dwór, folwark, 2 karczmy i ok. 40 gospodarstw chłopskich [Kartoteka]. Kmiecie osiedli we wsi na półłankach odrabiali w XVIII stuleciu trzy dni tygodniowej pańszczyzny sprzężajnej parą wołów na folwarku oraz oddawali właścicielowi po 3 kapłony, 9 kur, jedną gęś i 15 jaj. Zagrodnicy z rolą świadczyli tylko pańszczyznę w postaci 4 dni pracy w tygodniu parą wołów, a bez roli pracowali pieszo przez 3 dni w tygodniu oddając równocześnie po kapłonie i 15 jaj, a komornicy zobowiązani byli do jednego dnia pieszej pańszczyzny w tygodniu. Kowal był zwolniony z pańszczyzny w zamian za usługi dla dworu, w wszyscy mieszkańcy wsi świadczyli kolejno nocną stróżę [Flisiak 2023, s. 41-42].