Żakowola Poprzeczna

Patrz hasło: Kąkolewnica.

Miejscowość wyodrębniła się ze wsi Żakowola w końcu XIX w. (zob. hasło: Żakowola Stara). Jako oddzielna jednostka administracyjna pojawia się w źródłach w l. 30. XX w. – wieś w gminie Kąkolewnica w powiecie radzyńskim.

Po II wojnie światowej sołtysem do 1948 r. był Antoni Leszczyński, zaś przedstawicielem wsi w Gminnej Radzie Narodowej – Hieronim Grzywacz. Następnie funkcję sołtysa piastował Antoni Grzywacz, a podsołtysa Stanisław Trokowicz. [APL ORP, AgK sygn. 4, s. 8, 16; sygn. 9, s. 10].

W 1954 r. zlikwidowano gminy i utworzono gromady. Wieś znalazła się w gromadzie Kąkolewnica Wschodnia. [DUWRN, 1954, nr 15, poz. 64]. Po przywróceniu gmin w 1973 r. Żakowola Poprzeczna znalazła się w gminie Kąkolewnica Wschodnia (od 2011 – Kąkolewnica). Po reformie administracyjnej z 1975 r. wraz z gminą wchodziła w skład województwa bialskopodlaskiego, a po jego likwidacji 1 I 1999 ponownie znalazła się w woj. lubelskim i powiecie radzyńskim.

Zob. hasło: Żakowola Stara

Zob. hasło: Żakowola Stara

Według W. Prackiego na terenie tej miejscowości miały się znajdować kamienie posiadające wgłębienia utożsamiane z odciskiem „stopy ludzkiej” [Pracki 1900, 118, 119, ryc. 49] – nie zlokalizowane w trakcie prowadzonych systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP w roku 1993 – tam określone: Żakowola. Natomiast w trakcie tychże badań odkryto dwa stanowiska o charakterze śladowym w postaci ułamków ceramiki z okresu: starożytnego, wczesnego średniowiecza i nowożytności – nie uściślonych chronologicznie [NID, AZP obszar 64-82].

Zob. hasło: Żakowola Stara

Wieś zamieszkana przez ludność polską, wyznania katolickiego, przynależącą do parafii Św. Filipa Neri w Kąkolewnicy.

Szkoła powszechna w Żakowoli Poprzecznej powstała w okresie międzywojennym (zob. hasło: Żakowola Stara) i jako 4-klasowa szkoła działała nieprzerwanie podczas II wojny światowej, a pracowali w niej wówczas nauczyciele Maria Gibes i Jan Woliński. Tuż przed wojną kształciła 132 dzieci. [ZR 2012, s. 254] Szkoła mieściła się w budynkach gospodarskich. Po proklamowaniu Polski Ludowej została na kilka lat przeniesiona do Żakowoli Starej, gdzie funkcjonowała również w prywatnych domach. Od 1950 r. rozpoczęło się wznoszenie własnego budynku szkolnego w Żakowoli Poprzecznej, który otwarto w 1953 r. Plac pod szkołę podarowali bracia Hieronim i Aleksander Grzywaczowie. Nowa szkoła miała 4 izby lekcyjne, nauczało w niej 4 nauczycieli, a uczęszczało ponad 100 dzieci. Kierownikami szkoły w kolejnych latach byli : Jan Woliński, Czesław Syrowiec, Rajmund Karasiuk, Stanisław Małek, Agnieszka Małek. [Magier 2002, s. 49, 56, 63, 92 ; https://spzakowola.szkolnastrona.pl/index.php?c=article&id=1]

W 1943 r. w Żakowoli Poprzecznej mieszkało 248 osób [Amtliche Gemeinde, s. 47], zaś w 1951 r. znajdowało się na jej terenie 48 gospodarstw. [APL ORP, AgK sygn. 9, s. 10]. W gospodarce dominowało rolnictwo.

Na przełomie 1944 i 1945 r. w Żakowoli Starej rozlokowani byli żołnierze II Armii LWP oraz 2 Ukraińskiego Frontu Armii Czerwonej. Szacowano, że przez 90 dni wojska polskie i zajmowały we wsi po 52 kwatery mieszkalne i 23 pomieszczenia na auta, zaś sowieckie przez 60 dni – 45 izb mieszkalnych i 30 budynków na sprzęt. [APL ORP, AgK sygn. 4, s. 25].