Sokule

Patrz hasło: Kąkolewnica.

W XIX i XX wieku miejscowość zapisywano jako: Sokole, Mościsko Sokole, Mościska Sokule, Sokóle.

W średniowieczu wieś była usytuowana na obszarze powiatu łukowskiego w ziemi łukowskiej i sytuacja ta nie uległa zmianom do końca XVIII wieku [Litak, 1964, s. 63-64]. Graniczyła ze wsią Strzeżów [ZDM, VII, s. 236]. Od 1511 r. była przedmiotem sporu, jaki toczył się między Janem Zabrzezińskim właścicielem Międzyrzecza Podlaskiego, a starostą łukowskim o przynależność administracyjną kilku wsi pogranicznych. Nie został on rozstrzygnięty aż do lat 40-stych, gdyż jeszcze w 1546 r. przez właścicieli Międzyrzecza były zgłaszane pretensje do tej osady [Wawrzyńczyk, 1951, s. 249]. Spór był wynikiem intensywnego rozwoju osadnictwa na obszarach puszcz przygranicznych, gdzie dokładna granica między Koroną a Wielkim Księstwem Litewskim nie była jeszcze do końca ustalona. Dopiero rozgraniczenie z 1549 r. położyło kres wzajemnym sporom i roszczeniom.

Okresowo traktowana jako część Mościsk: Mościska Sokule. W 1822 r. wykazano: Mościska Stare z przyległością Poławy i Sokule odrębnie [ZR 2013, 84-85]. Jeszcze przy uwłaszczeniu pisano: „Mościska część lit. A we wsi Sokule” i „stanowiące własność drobnoszlacheckiego właściciela Jana Sidorowicza”; „Mościska część lit. B we wsi Sokule” „stanowiąca własność następców drobnoszlacheckiego właścicielki Dominiki Oknińskiej” [APL, ZTL sygn. 2479].

Po trzecim rozbiorze wieś znalazła się w zaborze austriackim (cyrkuł łukowski). W Królestwie Polskim Sokule leżały na terenie powiatu i obwodu radzyńskiego w województwie podlaskim a w l. 1844-1866 w guberni lubelskiej. W 1864 r. roku wieś weszła do samorządowej gminy Kąkolewnica. Następnie w okresie 1867-1912 wraz z nowym powiatem radzyńskim przeszły do nowoutworzonej guberni siedleckiej. Po jej likwidacji w 1912 r. znowu Sokule włączono do guberni lubelskiej. Od 1915 r. leżały w granicach okupacyjnego austriackiego generał-gubernatorstwa w Lublinie [ZR 2016; ZR 2013].

Po odzyskaniu niepodległości i w okresie międzywojennym wieś nadal wchodziła w skład gminy Kąkolewnica w powiecie radzyńskim. W latach 1921-1950 znajdowała się w na terenie działania Sądu Pokoju/Grodzkiego w Radzyniu Podlaskim, później Sądu Powiatowego w Radzyniu Podlaskim. [Magier 2016, 22].

Po II wojnie światowej sołtysem do 1947 r. był Bronisław Olszewski, zaś przedstawicielem wsi w Gminnej Radzie Narodowej – Franciszek Wiśniewski. Następnie funkcję sołtysa piastował Franciszek Wiśniewski, a podsołtysa Aleksander Domański. [APL ORP, AgK sygn. 4, s. 8, sygn. 9, s. 10]. Po reformie administracyjnej z 1975 r. wraz z gminą wchodziła w skład województwa bialskopodlaskiego, a po jego likwidacji 1 I 1999 ponownie znalazła się w woj. lubelskim i powiecie radzyńskim.

W XIX wieku odnotowano mieszkańców osady: Jan Sidorowicz, Kazimierz Olszewski, Antoni Rusinek, Dominika Oknińska, Franciszek Wiśniewski, Antoni Wiśniewski, Tadeusz Wiśniewski [APL, ZTL sygn. 2479], Józef, Jan i Weronika z Zaliwskich Witkowska, Józefa z Zaliwskich Zagrodzka, rodzeństwo Zaliwscy, Leon Mościcki [ZR 2013, 122], Józef Rak, Jani Maksymiuk, Baltazar Budny [APL, SKdsW sygn. 11056].

Członkowie drużyny przeciwpożarowej w 1953 r.: Wacław Celiński s. Juliana, Stanisław Domański, Henryk Izdebski, Julian Mościcki, Aleksander Olszewski s. Józefa, Bronisław Olszewski, Aleksander Wierzchowski, Julian Wiśniewski, Franciszek Zakrzewski, Piotr Zakrzewski. [APL ORP, AgK sygn. 140, s. 3]

W trakcie prowadzonych systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP w roku 2002 odkryto 12 stanowisk. Na podstawie zebranych fragmentów ceramiki naczyniowej oraz nielicznych materiałów krzemiennych o charakterze odpadkowym, poza śladami osadnictwa pradziejowego bliżej nieokreślonymi (krzemienie, ceramika), wśród pozostałych ułamków naczyń wyróżniono kilka faz osadnictwa historycznego – śladowe w zakresie od XI do XV w. Natomiast w jednym przypadku zlokalizowano osadę z XVII-XVIII w [NID, AZP obszar 63-81].

Osada po raz pierwszy pojawia się w źródłach w 1427 r. w dokumencie wystawionym przez Władysława Jagiełłę w Horodle, gdzie wymieniono łąkę w Strzeżowie położoną naprzeciwko wsi Sokule [ZDM, VII, s. 236].

Prawdopodobnie w średniowieczu była własnością drobnoszlachecką [Kuraś, 1983, s. 219] podobnie jak inne wsie położone na tych obszarach. Wieś była od 1511 r. przedmiotem sporu, jaki toczył się między Janem Zabrzezińskim właścicielem Międzyrzecza Podlaskiego, a starostą łukowskim o przynależność administracyjną kilku wsi pogranicznych. Nie został on rozstrzygnięty aż do lat 40-stych, gdyż jeszcze w 1546 r. przez właścicieli Międzyrzecza były zgłaszane pretensje do tej osady [Wawrzyńczyk, 1951, s. 249].

Drobnoszlachecki charakter własności wsi utrzymywał się przez cały okres staropolski. W 1552 r. w rejestrze poborowym nie odnotowano żadnego nazwiska, zapisując jedynie „multorum nobilium” [ŹD, XIV, s. 393]. W kolejnych latach wiodącymi właścicielami byli przedstawiciele rodziny Sokulskich. Już w początku XVII w. pozostawali oni w bliskich związkach z cząstkowymi właścicielami sąsiadujących z Sokulami Mościsk, czyli rodziny Mościckich. W rejestrze poborowym z 1620 r. widnieje określenie Mościska Sokolne, które posiadał wówczas Baltazar zwany Suba oraz Stanisław Mościcki [Rejestr poborowy 1626].

W 1650 r. część wsi Sokule należała do Jana Sokulskiego de Sokule, który wszedł w związek małżeński z Anną Mościcką. W kolejnych latach Sokulscy skoligacili się m.in. z Kurkami, a to za sprawą małżeństwa Pawła de Sokule z Zofią Kurkówną zawartego w 1664 r. Z pewnością część Sokula znajdowała się w rękach rodziny Sokulskich jeszcze w 1731 r., kiedy to właścicielem części wsi był Józef de Sokule [Herbarz Łuk. 2011, s. 268].

Sokule były zatem zaściankiem szlacheckim. Większe części posiadali w XVIII w. Mościccy. W 1822 r. w Sokulach Oknińscy i Celińscy. [ZR 2013, 76-77]. Przy regulacji hipotecznej w 1822 r. wykazano Mościska Stare z przyległością Poławy i Sokule odrębnie [ZR 2013, 84-85]. Regulacja hipoteczna w czasach Królestwa Kongresowego przynosi następujące zapisy: Mościska Stare cz. A z częściami na Sokulu, właściciele: Józef, Jan i Weronika z Zaliwskich Witkowska, Józefa z Zaliwskich Zagrodzka, rodzeństwo Zaliwscy, który odziedziczyli ziemię 27 VI 1829 r. po bracie ciotecznym Leonie Mościckim, majątek oszacowano na 20 tys. złp. A wpisu dokonano w 1836 r. [ZR 2013, 122]. W 1865 r. Mościskach wykazano trzy własności: A – Jan Sidorowicz, 68 mrg; B – nieletni Oknińscy, 105 mrg oraz właścicieli cząstkowych na 384 mrg. [ZR 2016, 48-49].

W wyniku uwłaszczenia w Mościskach wykazano tylko dwie osady tabelowe, którym przyznano 19 mórg 206 prętów ziemi a w tym 2 mórg 217 pr. nieużytków, zaś w Mościskach B: 2 osady, 38 mrg 39 pr. (nieużytków: 6 mrg 31 pr.) [ZR 2016, 85].

W 1886 r. Mościska pod względem własnościowym opisano następująco:

Mościska A we wsi Sokule, własność Sidorowicz-Kozieracki, przemieszane ziemie właściciela, drobnej szlachty i włościan. W tej części było tylko dwie osady chłopskie i obie z prawem na serwituty pastwiskowe. Mościska C we wsi Sokule, właścicielka Dominika Oknińska, tu także były przemieszane ziemie właściciela, drobnej szlachty i włościan i tylko dwie osady chłopskie i obie z prawem na serwituty pastwiskowe. [ZR 2016, 95]. W 1925 r. właścicielami Mościsk „B” byli Franciszek i Bronisław Krasucccy. [APL, ZTL sygn. 2479].

W ogłoszeniu wojewody lubelskiego z 1925 r. czytamy:

Na zasadzie art, 17 Ustawy z dnia 31 lipca 1923 roku o scalaniu gruntów Okręgowy Urząd Ziemski w Lublinie podaje do publicznej wiadomości, że orzeczeniem Okręgowej Komisji Ziemskiej w Lublinie dnia 24 czerwca 1925 r. postanowiono: I. Wniosek tych gospodarzy, którzy w dniu 20 lipca 1923 r. podpisali uchwałę o wdrożenie postępowania scaleniowego gruntów tej wsi, zatwierdzić. II. Poddać jednemu postępowaniu scaleniowemu wszystkie grunta drobnoszlacheckie wsi Mościska i Sokule o łącznej powierzchni 560,79 ha, wszystkie grunta hipoteczne położone na terenie obu wymienionych wsi objęte księgami hipotecznemi pod nazwą Mościska Stare cz. A z częściami na Sokulu obszaru 83,93 ha i Mościska cz. B. z częściami na wsi Sokule Stare obszaru 10349 ha, grunty ukazowe położone na terenie obu wymienionych wsi drobnoszlacheckich objęte tabelami likwidacyjnemi pod nazwą Mościska L. A w Sokulu obszaru 11,02 ha i Mościska cz. 1. B. w Sokulu obszaru 22,03 ha i ekwiwalent za zrzeczenie się praw serwitutowych, przypadających na mocy zawartych w dniu 22 i 24 I 1925 r. dobrowolnych układów dla wsi Mościska cz. B i A w Sokulu o łącznej powierzchni 3,08 ha – ogółem 781,34 ha za wyjątkiem lasu obszaru — 72 ha, którą to powierzchnię do obszaru zcaleniowego nie włączać, wykazując li tylko te powierzchnie na planie komasacyjnym [DUWL, 1925, R. 6, nr 11].

Wieś od początku istnienia do drugiej połowy XVIII w. należała do parafii Kozirynek (Radzyń) [ŹD, XIV, s. 393]. W 1787 r. znajdowała się już w parafii w Trzebieszowie [Kumor 1979, s. 253]. Wśród mieszkańców dominowali katolicy, ale we wsi w końcu XVIII w. mieszkało również siedmiu Żydów. Od 1920 r. przynależą do parafii Zarzecz Łukowski. Wieś zamieszkiwana była przez Polaków-katolików z udziałem niewielkiej społeczności żydowskiej. W 1909 r. w Mościskach wykazano ludności stałej 277 osób (144 m/133 k), niestałej 21 os. (12 m/9 k), w tym Żydów 14 ludności stałej a reszta Polacy – katolicy [ZR 2016, 390].

W Sokulach nie było szkoły.

W 1552 r. w Sokule gospodarowało 45 kmieci [ŹD, XIV, s. 393]. Trudno o szacunki demograficzne dla XVII w. ze względu na znaczne rozdrobnienie wsi na wielu właścicieli cząstkowych. W 1787 r. podczas spisu ludności diecezji krakowskiej w Sokule odnotowano 75 osób. W gronie tym znajdowało się 69 katolików i 7 Żydów [Kumor 1979, s. 253].W 1827 r. w Mościskach Sokule było 18 dymów, 89 mieszkańców [Tabela miast, osad i wsi KP, 1827]. W l. 80. XIX wieku mylnie określono Mościska (łącznie z Sokulami) jako wieś włościańską” podając 28 dm. 154 mk., 872 mórg. [SGKP, VI, s. 692]. W 1909 r. w Mościskach wykazano ziemi 398 dziesięcin i 36 dm., ludności stałej 277 osób (144 m/133 k), niestałej 21 os. (12 m/9 k), w tym Żydów 14 ludności stałej a reszta Polacy, katolicy [ZR 2016, 390].

W 1951 r. we wsi było 58 gospodarstw. [APL ORP, AgK sygn. 9, s. 10].

Miejscowość Sokule miała charakter wybitnie rolniczy. Na skutek uwłaszczenia z 1864 roku Sidorowicz za odebrane mu a nadane włościanom dwa gospodarstwa (15 mórg 57 prętow) w Sokulach dostał odszkodowanie w wysokości 259 rubli 45 kopiejek a spadkobiercy Oknińskiej za 38 mrg 39 pr. – 480 rub. 40 kop. Gospodarze uwłaszczeni na ziemi Sidorowicza i Oknińskiej dostali prawo wypasu na pastwisku stanowiącym wspólną własność szlachty i właściciela. [APL, ZTL, sygn. 2479]

Na przełomie 1944 i 1945 r. w Mościskach i Sokulach rozlokowani byli żołnierze II Armii LWP oraz 2 Ukraińskiego Frontu Armii Czerwonej. Szacuje się, że przez 135 dni wojska polskie zajmowały we wsi 60 kwater mieszkalnych i 30 pomieszczeń na auta, zaś wojska sowieckie w przez 60 dni – 20 mieszkań i 15 pomieszczeń na sprzęt. [APL ORP, AgK sygn. 4, s. 25].