Polskowola

Patrz hasło: Kąkolewnica.

Od XVI wieku zapisywana jako Ruska Wola lub Ruskowola, ale też w tym stuleciu występowała pod nazwą Wola Kąkolowska. W 1921 r. była już Polska Wola, chociaż w okresie międzywojennym obu nazw używano zamiennie. Po II wojnie światowej Polskowola (DzUL nr 1, s. 2-10, 12; WU III 14). [OZ, S. 110-111].

Przez cały okres staropolski wieś znajdowała się w powiecie łukowskim województwa lubelskiego [Kuraś, 1983, s. 268]. Wieś położona była w dobrach królewskich – kąkolewnickie starostwo niegrodowe. Po trzecim rozbiorze znalazła się w Austrii, w Galicji Zachodniej. Po wojnie 1809 r., wygranej przez Księstwo Warszawskie zostaje przyłączona do tego państwa, w granicach departamentu siedleckiego.

W Królestwie Polskim dobra narodowe Kąkolewnica znalazły się w powiecie radzyńskim województwa podlaskiego (od 1837 r. – guberni). Ruskowola wraz z głowną częścią dóbr kąkolewnickich została podarowana jako majorat gen. Panjutinowi (patrz hasło Kąkolewnica). W 1844 r., gubernię podlaską włączono do lubelskiej. Od 1864 r. Ruskowola weszła w skład gminy samorządowej Kąkolewnica. Od 1 I 1867 r. gmina stanowiła część powiatu radzyńskiego w guberni siedleckiej a po jej likwidacji w 1912 r. – lubelskiej.

Po odzyskaniu niepodległości nazwa wsi została zmieniona na Polska Wola [Dz. Urz. MSW, 1919 r. nr 19 poz. 228]. W okresie międzywojennym wchodziła w skład gminy Kąkolewnica w powiecie radzyńskim. W latach 1919-1950 znajdowała się w na terenie działania Sądu Pokoju/Grodzkiego w Radzyniu Podlaskim, później Sądu Powiatowego w Radzyniu Podlaskim. [Magier 2016, 22].

Po II wojnie światowej sołtysem do 1948 r. był Aleksander Kociński, zaś przedstawicielami wsi w Gminnej Radzie Narodowej – Władysław Podgajny i Julian Dziduch. Następnie funkcję sołtysa piastował Czesław Kociński, a podsołtysa Aleksander Kowalczyk. [APL ORP, AgK sygn. 4, s. 8, 16; sygn. 9, s. 10]. W 1954 r. zlikwidowano gminy i utworzono gromady. Wieś Polskowola została siedzibą Gromadzkiej Rady Narodowej w Polskowoli w powiecie radzyńskim w województwie lubelskim. [DUWRN, 1954, nr 15, poz. 64]. 1 I 1962 gromadę zniesiono, włączając jej obszar do gromady Kąkolewnica Wschodnia [DUWRN 1961 r., Nr. 11, Poz. 84]. Gminę Kąkolewnica Wschodnia z wsią Polskowola w składzie przywrócono w 1973 r. Po reformie administracyjnej z 1975 r. wraz z gminą wchodziła w skład województwa bialskopodlaskiego, a po jego likwidacji 1 I 1999 ponownie znalazła się w woj. lubelskim i powiecie radzyńskim.

W XIX wieku odnotowano następujące nazwy elementów fizjograficznych na terenie wsi: Staw, Zielona Figura, Gaj, Kolano; uroczyska: Zapłutki, Zapulko, Zakopinie, Waców Kąt, Kolano.

Pierworys urządzenia majoratu Kąkolewnica składającego się z folwarku Kąkolewnica, kolonii: Kąkolewnica, Żakowola, Ruskowola i lasów przyległych obrębu Żakowola i Ruskowola wykonane na gruncie 30 IV 12 V 1846 r. w Ruskowoli i okolicy podaje następujące nazwy terenowe: Waców kąt, Kolano, Kolpinka, Zakolpinie, Bór, Staw, pod Ruskowolą, Wróbel, lasy w obrębie Ruskowola – Wygorzałe, Trzęsawica, Średnia Smuga, Wróbel. [APL, ZPRU, sygn. 456]

Przy okazji uwłaszczenia z 1864 roku wymieniono następujących właścicieli osad (gospodarzy): Bartłomiej Potyjuk, Jan Matejek, Karol Głowniak, Jakub Dąbrowski (następcy), Barbara Szkoda, Tomasz Kośmider, Franciszek Komoń, Szymon Kowalczyk, Jakub Kot, Jakub Kalenik, Jakub Matejek, Roch Pękała, Jan Walendzik, Szymon Lecyk, Andrzej Kot, Karol Śledź, Ignacy Sierpień, Ludwik Sobota, Marcin Szkoda, Jan Szydłowski, Stanisław Szcześniak, Franek Gomułka, Jan Szydłowski, Michał Pękal, Marcin Pękal, Bazyli Kalenik, Stanisław Pyzio, Antoni Kalenik, Michał Zień, Józef Lecyk, Jakub Lecyk, Paweł Lep, Jan Wrzosek, Kajetan Dąbrowski, Szymon Lecyk, Lichał Majczyna, Jan Sawiński, Maciej Majczyna, Józef Kalenik, Mateusz Pyzio, Jan Kalinowski, Andrzej Zień, Wawrzyniec Kot, Józef Kowalczuk, Bartłomiej Pyzio, Andrzej Kalinowski, Antoni Pyzio, Jakub Kalenik, Michał Lecyk, Jan Ochnio, Jan Mańko, Wojciech Szcześniak, Łukasz Lecyk, Jan Kalenik, Jakub Buc, Jan Dąbrowski, Bazyli Lecyk, Wawrzyniec Leszczak, Piotr Drygiel, Grzegorz Wiącek, Paweł Kot, Antoni Kłos, Paweł Zalewski, Ignacy Jędruchniewicz, Stefan Lecyk, Paweł Kalenik, Marcin Suchnik, Józef Wierzbicki, Konstanty Sierpień, Marcin Duga, Ludwik Jędrzejewicz, Michał Kalenik, Maciej Matejek, Michal Zień młodszy, Łukasz Korolczuk, Szymon Małowski, Mikołaj Szewczuk. [APL, ZTL, sygn. 2509]

Żołnierze Zrzeszenia WiN z Polskowoli: Chromik Jan (Czajka), Chromuk Bronisław, Duda Bronisław, Kalenik Eugeniusz (Grześ), Kalenik Wacław, Kalenik Władysław (Marek), Kłyk Jan, Komoń Eugeniusz, Komoń Henryk (Skowronek), Komoń Kazimierz, Korulczyk Jan, Kuśmider Henryk, Lep Jan, Majczyna Aleksander (Wilk), Majczyna Edmund, Majczyna Stanisław, Małochwiej Adolf (Lis), Matejek Marian (Mina), Pękała Marian (Brzoza), Pękała Władysław, Pociejuk Eugeniusz (Czarny), Pociejuk Marian (Sikora), Pociejuk Stanisław, Szydłowski Jan, Szymański Jan (Czajka) , Szymański Józef (Lew, Szymczuk Józef, Zalewski Aleksander, Zalewski Zygmunt. [Magier 2020]

Członkowie drużyny przeciwpożarowej w 1953 r.: Bronisław Chromik, Jan Gil, Aleksander Gil, Stanisław Hukaluk, Antoni Kalinowski, Stanisław Kalinowski, Franciszek Korulczyk, Marian Kot, Stanisław Kot, Wacław Kucharski, Józef Lecyk, Adolf Lep, Józef Lep, Aleksander Majczyna s. Floriana, Stanisław Majczyna, Antoni Oleksiewicz, Jan Oleksiewicz, Kazimierz Oleszczuk, Józef Pękała s. Macieja, Władysław Pękała s. Kazimierza, Kazimierz Polak, Marian Pyzio, Czesław Sójka, Władysław Szkoda, Wacław Winnicki. [APL ORP, AgK sygn. 140, s. 5].

W trakcie prowadzonych systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP w roku 1987 odkryto 2 śladowe stanowiska. Na podstawie zebranych fragmentów ceramiki naczyniowej oraz odłupka krzemiennego stwierdzono bliżej nieokreślone osadnictwo pradziejowe oraz z okresu XIV-XV w. Ponadto z wywiadu z miejscową ludnością otrzymano informacje o domniemanym kopcu (kurhanie?) oraz cmentarzysku szkieletowym (nowożytnym?) – obiektów w takcie badań AZP nie zlokalizowano [NID, AZP obszar 63-82].

Po raz pierwszy odnotowana w źródle w 1514 r. przy okazji lokacji przeprowadzonej na surowym korzeniu. Od początku była wsią królewską [OZ 1986, s. 268].

Po utworzeniu wieś znalazła się w niegrodowym starostwie kąkolewnickim. W okresie staropolskim jego dzierżawcami byli kolejno: Feliks Zielonka, Adam z Drzewicy (1526-1529), kasztelan krakowski Krzysztof Szydłowiecki i Zofia z Targowskich Szydołowiecka (1529-1532), Mikołaj Mniszech z Kończyc (od 1533 r.), Paweł Mniszech (od 1591 r.), W okresie staropolskim jego dzierżawcami byli kolejno: Paweł Mniszech, koniuszy Erazm Domaszewski, wojski lubelski Bartłomiej Kazanowski (od 1629 r.), Jan Dominik Kazanowski (od 1636 r.), Bartłomiej Kazanowski (od 1645 r.), kasztelan lubelski Stanisław Domaszewski, Kazimierz Domaszewski, Wacław Rozwadowski (1688-1690), Jan Łużecki (1681-1704), Adam Szaniawski (1704-1718), Fabian Szaniawski (1718-1739), Antoni Grodzicki (1739), Stanisław Grodzicki (1739-1742), Antoni Grodzicki (1742-1746), Stanisław i Anna Grodziccy (od 1746), Filip Nereusz Szaniawski i Ludwika z Załuskich (1765-1777), Ignacy Franciszek Przebendowski i Felicjata z Wielopolskich (1777-1780), Józef Rudnicki i Kunegunda z Brzozowskich (1780-1790) [AGAD, MK, Sig., sygn. 14, s. 101, 152; AGAD, MK, Sig., sygn. 16, s. 176; AGAD, MK, Sig. sygn. 19, s. 96; AGAD, MK, Sig., sygn. 21, k. 19v; AGAD, MK, Sig., sygn. 25, k. 93, 100; AGAD, MK, Sig., sygn. 26, k. 140; AGAD, MK, Sig., sygn. 28, k. 13; Demidowicz 2010, s. 26-36]. W Królestwie Polskim stanowiła część dóbr narodowych Kąkolewnica. Ruska Wola, wraz z główną ich częścią (Kąkolewnica, Żakowola, Ruskowola z lasami) została podarowana gen. Panjutinowi na prawach majoratu [patrz hasło: Kąkolewnica].

Wieś od momentu powstania należała do parafii w Trzebieszowie. Po 1780 r. katolicy z Ruskowoli uczęszczali do kaplicy w Kąkolewnicy, pełniącej funkcję filii parafii z Trzebieszowa [AAL, Rep.  60A, sygn. 104,  s.  2; AAL, Rep.  60A, sygn. 179,  k.  85-85v].

Mieszkańcy Ruskowoli byli zróżnicowani pod względem wyznaniowym. Obok rzymskokatolików, znaczną ich część stanowili grekokatolicy. W związku z dwuwyznaniowym charakterem we wsi znajdowała się cerkiew, która stała w jej centralnej części, tuż przy głównym trakcie przebiegającym przez Ruskowolę. „28 III 1718 r. Adam na Szaniawach Szaniawski, kasztelan lubelski rotmistrz JKM, dzierżawca kąkolewnickich dóbr królewskich, wydał dokument, przechowywany w archiwum cerkiewnym w Ruskiej Woli, gdzie on nazywa się fundatorem cerkwi ruskowolskiej, „która na chwałę pana Boga i najświętszej panny zbudować kazałem na miejscu dawnej cerkwi”. Dokument ten dany ruskowolskiemu duchownemu Maciejowi Wareckiemu na powiększenie ziemi cerkiewnej, do poprzedniego małego gruntu dodano jeszcze pustki do nikogo nie należące pod nazwą Klurzytowszczyzna”. [Teodorowicz, s. 393]. Od momentu powstania do 1775 r. przy cerkwi utrzymywano plebana, później natomiast jego obowiązki przejął duchowny z Radzynia. Sam budynek cerkiewny w 1780 r. był „mocno zrujnowany” [Demidowicz 2010, s. 34]. W końcu XVIII w. wyznania grekokatolickiego było aż 77 gospodarzy głównych, przy 44 gospodarzach głównych należących do kościoła rzymskokatolickiego [AGAD, ASK, dz. LVI, sygn. 30, s. 6-7].

W latach siedemdziesiątych XVIII stulecia wśród Rusinów mieszkających we wsi odnotowano m.in.: Michała, Hrycia, Stefana, Tomka, Mateya, Jana i Prokopa Lecyków, Hrycia Kowalczyka, Antoniego Kowalczyka, Tomka Kalenika, Mateya Kalenika oraz Pawła Kalenika. W gronie sołtysów znajdowali się natomiast wyłącznie przedstawiciele wyznania rzymskokatolickiego, m.in. Paweł Kalinowski, Antoni Kalinowski, Kazimierz Szydłowski, Paweł Szydłowski, Adam Szydłowski, Maciek Szkoda, Jakub Tymoszyk i Ludwik Dąbrowski. W grupie chłopów rzymskokatolickich odnotowano: Michała Mańko, Franka Soyka, Maćko Soyka, Stefana Lecyka, Michała Lecyka, Mateusza Stamka Sierpnia, Woytka Sierpnia [AGAD, ASK, dz. LVI, sygn. 30, s. 7-8]. Wśród rodzin zamieszkujących Ruskowolę w XVII-XVIII w. pojawiali się także przedstawiciele Pękałów, Dąbrowskich, tymoszków, Kalinowskich, Kośmidrów, Głowniaków [Rogalski 2002, s. 174].

W Ruskowoli mieszkali także Żydzi. Ich procentowy udział w całej, zróżnicowanej wyznaniowo społeczności wsi, pozostawał jednak marginalny. W świetle spisu z 1787 r. na stałe mieszkało ich tutaj 11 [Kumor 1979, s. 252].

Przez kilka lat po przymusowym wcieleniu unickiej parafii ruskowolskiej do Cerkwi prawosławnej (po 1875 roku) władze nie mogły znaleźć popa. Dopiero w 1878 r. wykazano Władimira Sakowicza, który pracował tam do 1880 r. Następni proboszczowie prawosławnej parafii ruskowolskiej to: Grigorij Sadowskij (1880-1882), Stefan Bodnarskij (1882-1886), Markiełlon Łopatinskij (1886-1895), Ioann Bogdanowicz (1895-1897), Symeon Subbotin (1898-1904), Ioann Łagodinskij (1904-1905), Nikołaj Doroszczuk (1905), Wladimir Matyszuk (1906-1907). Ostatnim popem ruskowolskim przed wojną był Stefan Wac. [PKSG]

Urzędnik rosyjski na pocz. XX wieku tak opisał cerkiew ruskowolską: „We wsi Ruskiej Woli jest cerkiew pod wezwaniem św. Praskowii nazywanej Piątnicą. Wybudowana w 1891 r. za środki wdowy po sekretarzu stanu Lubow Teodorowny Panjutinej, właścicielki majoratowego majątku Kąkolewnica. W cerkwi jest przechowywana jako lokalna, starodawna ikona Matki Bożej, ozdobiona perłowym ornatem – rodzinna świętość Panjutinych. Na ikonę jest nałożona szarfa i znaki orderu Orła Białego. Cerkiew drewniana z takąż dzwonnicą. Remontowana w 1901 r. za środki skarbu państwa. Ziemi cerkiewnej razem 60 mrg. 161 pr., w tym: pod osadą 2 mrg. 150 pr., sianokosnej 16 mrg. i ornej 42 mrg. 11 pr. Na ziemię jest plan z 21 III 1890 r. Duchowny ma prawo otrzymywania z lasów majoratu kąkolewnickiego 12 połukubikowych sążni drewna na ogrzewanie, na podstawie postanowienia łukowskiego zarządu leśnego z 7 V 1838 r. a także potwierdzenia wydziału hipotecznego Siedleckiego sądu okręgowego z 1 XII 1895 r. Dla popa dom drewniany, dobry, z zabudowaniami gospodarczymi i sadem owocowym. Na rzecz cerkwi w warszawskim kantorze banku państwowego przechowuje się dwa 4% świadectwa na sumę 2 tys. rub. (po tysiąc każde), zapisane przez fundatorkę L. T. Panjutinę na remont (w X 1895 r.), zapis z 24 IX 1896 r. przechowywany jest w cerkwi a także jest książeczka oszczędnościowa tegoż kantoru z 24 IX 1896 r. gdzie przechowuje suę procenty od tego kapitału. Cmentarz parafialny otoczono kamiennym murkiem. Wsie należące do parafii: Kąkolewnica, Brzozowica, Góry, Przychody, Żako-Wola, Wygnanka. Parafian razem 467 dusz obojga płci. W sierpniu 1839 r. parafia ruskowolska została zamknięta w wynik zupełnego zrujnowania cerkwi i wieś Ruska Wola została przyłączona do nowomiędzyrzeckiej parafii.” [Teodorowicz, s. 104-105].

Zaraz po wcieleniu greckokatolickiej parafii ruskowolskiej do Cerkwi prawosławnej w 1877 r. było 155 wiernych (85 mężczyzn i 70 kobiet.) w następnych latach ich liczba spadła: 1882 r. – 55/51, 1887 r. – 73/69, 1892 r. 75/70. W końcu lat 90-ch liczba parafian nagle wyraźnie rośnie co można wiązać z akcją kolonizacyjną rosyjskich właścicieli majoratu: 1897 r. – 163/169, 1902 r. – 117/125, ale po wydaniu ukazu tolerancyjnego, gdy można było opuszczać prawosławnie ilość wiernych spadła o ponad 90%. (1906 r. – 9/8, 1908 r. – 14/9). Był to szok dla władz, które włożyły tyle wysiłków w podtrzymywanie cerkwi i szkoły rosyjskiej. Zaraz potem prawosławną parafię ruskowolską, wraz z kościołem, włączono do parafii międzyrzeckiej. [ZR 2016, s. 183] jednak w oficjalnych publikatorach rosyjskich nadal była wykazywana i to z bardzo dużą ilością wiernych. Dane te są bardzo wątpliwe także z tego powodu, że wg nich w l. 1905 – 1913 ilość wiernych nie zmieniała się i wynosiła 467 os. [PKSG na l. 1905, 1906, 1907, 1908, 1909, 1910, 1911, 1912, 1913]

Parafię rzymskokatolicką erygowano w 1919 r. Obejmuje ona miejscowości: Polskowola, Brzozowica Mała i Olszewnica Mała. W 1921 r. wybudowano obecny drewniany kościół parafialny, staraniem ks. Józefa Makarewicza. [https://diecezja.siedlce.pl/parafie/parafia-sw-jana-apostola-i-ewangelisty-2/]

Ze względu na przymusowe wcielenie greckokatolickiej parafii Ruska Wola wraz z wiernymi do Cerkwi prawosławnej władze carskie miały nadzieję na szybką rusyfikację zarówno mieszkańców tej wsi jak i okolicznych. Dlatego utworzono tu ministerialną szkołę ogólną. W 1906 r. rosyjski urzędnik Teodorowicz opisuje ja następująco: „Szkoła jednoklasowa, znajduje się we wsi Ruska-Wola gminy Kąkolewnica, w samej wsi obok kościoła parafialnego, na równinie, w miejscu zdrowym. W pobliżu jest las i przepływa swoim górnym biegiem rzeka Krasnaja (Krsna). Przy szkole jest studnia, należąca do włościanina sąsiada: woda nie całkiem dobra. Śnieżne i deszczowe czasy roku okoliczne drogi kłopotliwe do przejazdu”.

Szkołę utworzono w 1883 r. za środki skarbu państwa (jak wynika z akt kancelarii siedleckiej dyrekcji szkolnej szkołę tą otworzono z inicjatywy i na wniosek Modesta biskupa lubelskiego). Mieściła się początkowo w wynajmowanym domu Józefa Wierzbickiego. Otworzona została 1 X 1883 r. Dom szkolny zbudowano w 1884 r. za środki władz (za 1906 rubli i 36 kopiejek) na ziemi własnej (1,5 mrg.). Do jej utworzenia dzieci uczyły się albo w domu albo chodziły do polskiej szkoły w Kąkolewnicy. „Pokój klasy jasny, ale ciasny dla obecnej ilości uczniów (obliczony na 50 uczniów). Dla nauczyciela dwa pokoje z kuchnią i komórką. Sufity wysokie. Są zabudowania gospodarcze i sad (23 wiśnie, 15 śliw i jedna jabłoń). 1 mrg. 150 pr. ziemi ornej w użytkowaniu nauczyciela. Poza tym jest we wsi Brzozowicy działka szkolna 1 mrg. 15 pr. oddawana w dzierżawę a pieniądze idą na szkołę. Budżet: 422 rub. od rządu. Z nich nauczycielowi na utrzymanie 300 rub., na ogrzewanie 25 rub., na służącą 45 rub., na kancelaryjne wydatki 4 rub., na bibliotekę 15 rub. i w rozporządzenie dyrekcji szkolnej na nieprzewidziane wydatki 33 rub. Do szkoły należą wsie Ruska Wola, Brzozowica, Przychody. Początkowo (1884 r.) włościanie niezbyt chcieli posyłać dzieci do szkoły, włościanin Mateusz Purtal nawet pobił swojego syna za to, że ten znajdował się w szkole. Dzięki dobremu wpływowi miejscowego energicznego nauczyciela T. A. Naliwajko, szkoła osiągnęła zasłużoną opinię i zaufanie miejscowej społeczności i obecnie ilość uczących doszła do 68., byłoby ich i więcej jeśliby pokój klasowy był obszerniejszy. Ilość uczących się: 1895 r. – 41 (praw. 9, kat. 31, żyd 1), 1896 r. – 42 (12, 29, 1), 1897 r. – 41 (7, 33, 1), 1898 r. – 41 (8, 32, 1), 1899 r. – 41 (7, 33, 1), 1900 r. – 45 (9, 35, 1), 1901 r. – 54 (13, 40, 1), 1902 r. – 56 (12, 41, 1), 1903 r. – 69 (13, 55, 1), 1904 r. – 68 (11, 55, 2), 1905 r. – 68 (11, 55, 2). Kurs ukończyło 11. Z nich Wjaczesław Łopatyński w 1893 r. i Aleksander Minienko w 1896 r. wstąpili do chełmskiej szkoły duchownej. Nauczycielami byli: Michał Byczuk 1883-86, założył sad przy szkole, Fiodor Afanasijewicz Naliwajko od 1 IX 1886 r. do chwili obecnej. W 1905 r. nauczycielem religii i kuratorem szkoły jest pop ruskowolskiej cerkwi Nikołaj Doroszczuk z wynagrodzeniem 50 rub.” [Teodorowicz, s. 102-104; PKSG]

Nauczycielami w szkole ruskowolskiej byli kolejno: Michał Byczuk (1883-1886), Fiodor Naliwajko (1886-1907), Jan Jedynak (1907-1914-…). W pierwszym roku istnienia szkoły nie przyszedł żaden uczeń, w następnym było ich 5., w 1886 r. – 12, w l. 1888-1893 ich ilość wahała się od 20 do 37. Przy czym dziewczynek było zaledwie kilka (od 2 do 50. [PKSG] Elementarna szkoła w Rusko-Woli obejmowała swym zasięgiem wsie: Rusko-Wolę, Brzozowicę oraz Przychody. Kres istnienia tej szkoły położyła I wojna światowa.

W roku szk. 1915/1916 do pracy w szkole został skierowany Kazimierz Prejzner, nauczyciel po Polskim Seminarium Nauczycielskim w Ursynowie pod Warszawą. Prowadził naukę w duchu polskim, po polsku.

W niepodległej Polsce szkoła rozpoczęła działalność jako 2-klasowa. Kierowniczką została Monika Prejzner. W roku szk. 1925/26 zwiększono ilość klas do 3. W 1928 roku z inicjatywy nauczycielek Moniki Prejzner i Anny z Prejznerów Pietrzakowej powstaje Koło Gospodyń Wiejskich. W roku szk. 1931/32 szkoła była już 6-klasowa. 15 czerwca odbyła się uroczystość poświęcenia sztandaru szkolnego. Poświęcenia dokonał ksiądz Tadeusz Pulikowski. Rodzicami chrzestnymi byli pani doktorowa Jadwiga Sitkowska z Radzynia, inspektor szkolny Mieczysław Olszowski. W 1938 r. kierownikiem szkoły został Roman Żwirkowski. [http://www.polskowola.szkolna.net/z-kart-historii-naszej-szkoly]. Nauczycielami byli: Zofia Żwirkowska, Piotr Milanowicz, ks. Tadeusz Pulikowski [ZR 2012,  253]. Po II wojnie światowej do szkoły wróciło 219 uczniów, ich ilość wzrastała z każdym kolejnym rokiem szkolnym, dlatego w l. 50. XX w. w placówce pracowało już 4 nauczycieli. Prowadzono także szkolenia przysposobienia rolniczego oraz kursy dokształcające dla dorosłych  [Magier, 2002, 56, 85, 89, 93, 119].

Rozwój wsi w pierwszych dekadach istnienia przebiegał dość dynamicznie. W świetle rejestru poborowego z 1552 r., w którym odnotowano 34 osadników, Ruskowolę należy uznać za czwartą co do wielkości jednostkę osadniczą parafii trzebieszowskiej [ŹD, XIV, s. 397]. W 1580 r. w Ruskowoli zasiedlonych było 15 włók, z których Jan Ronieszchowski odprowadził 15 florenów podatku. Odnotowano tutaj 6 komornic bez bydła oraz dwa koła walne [ŹD, XIV, s. 419].

Sytuacja osadnicza Ruskowoli nie uległa zmianie w początku XVII w. W świetle rewizji dziesięcin w starostwie łukowskim przeprowadzonej w 1604 r. wieś nadal liczyła 15 osiadłych włók i określona została jako „wieś wielka” [AKK, Liber privilegiorum, nr 10, s. 7-8]. W lustracji województwa lubelskiego przeprowadzonej po II wojnie północnej w 1661 r. w Ruskowoli stwierdzono istnienie dwóch włók wybranieckich, z których jedna była pusta, natomiast druga pozostawała w rękach Stanisława Zabłockiego, który jednak nie stanął do lustracji [Lustracja 1661, s. 281].

Na przełomie XVII i XVIII w. musiało dojść do znacznego rozdrobnienia areałów uprawnych w Ruskowoli. Świadczy o tym dynamiczna zmiana sytuacji na włókach wybranieckich. Istniejące w XVII stuleciu dwa łany do 1757 r. uległy podziałowi na osiem różnych części,. Aż cztery z nich w końcu panowania Augusta III znajdowały się w rękach braci Szydłowskich: Pawła, Macieja, Walentego i Kazimierza. Kolejne należały do Bartłomieja Tymoszki, Bartłomieja Dąbrowskiego, Antoniego Kalinowskiego i Andrzeja Pękali. Z kolejnymi zmianami w stanie posiadania mamy do czynienia w drugiej połowie XVIII w. Wówczas to część łanu wybranieckiego M. Szydłowskiego, który nie doczekał się męskiego potomka, przeszła w ręce jego córki. Ta z kolei w posagu wniosła je Pawłowi Dąbrowskiemu, po którym część łanu wybranieckiego odziedziczył Jan Dąbrowski. Z kolei posiadacz innej części łanów wybranieckich, B. Dąbrowski, scedował swoją własność synowi Ludwikowi. Następnie przejęła go jego córka Katarzyna i w ramach posagu wniosła go Mikołajowi Pejzio [Rogalski 2002, s. 174].

Mimo to w drugiej połowie XVIII w. Ruskowola była dużą wsią. Znajdowały się tutaj zabudowania dworskie, budynki plebańskie oraz cerkiew unicka. Ponadto we wsi funkcjonowała karczma zajezdna, usytuowana przy grobli biegnącej od Będowierzchów do Brzozowicy [Taryfa 1767, s. 563]. Obiekt ten służył przede wszystkim do obsługi podróżujących gościńcem łukowskim. Miał jedną izbę, sień oraz komórkę. Za budynkiem karczemnym stały browar, wozownia, słodownia, suszarnia i spichlerz. Dalej znajdowały się budynki dworskie, ze stodołą, oborą oraz polem. W latach siedemdziesiątych XVIII w. Ruskowola składała się z 201 zagonów osiadłych, 105 zagonów pustych, 5 zagród pustych oraz wlóki sołtysiej, zamieszkiwanych łącznie przez 121 gospodarzy głównych. Mieszkańcy wsi uprawiali przede wszystkim żyto i owies. Zdecydowanie mniejszy w areale upraw był udział pszenicy, jęczmienia i gryki. Warto odnotować także uprawy grochu, lnu, rzepaku, konopi, gorczycy oraz prosa. Naturalnie mieszkańcy zajmowali się także hodowlą bydła [AGAD, ASK, dz. LVI, sygn. 30, s. 7]. Wieś w 1789 r. dawała 4234 złp i 49 gr rocznego dochodu [AGAD, ASK, dz. XLVI, sygn. 130B, s. 11].

W 1827 r. wyliczono tam 73 dymów i 378 mieszkańców. Wchodziła w skład dóbr rządowych Kąkolewnica. W l. 80. XIX wieku wieś miała 83 dm. 639 mk., 2216 mrg.; osada: 1 dm. 4 mk. 3 mrg. [SGKP, t. X, s. 30]. W 1909 r., dla potrzeb określenia granicy przyszłej guberni chełmskiej, w Ruskowoli wykazano: 1) majątek cerkiewny, konsystorz chełmski prawosławny, 37 mrg., ludności niestałej 4 m. i 7 k., wszyscy Rosjanie i prawosławni; 2) Ruska Wola (szkoła ludowa, cerkiew murowana) 750 mrg., 78 domów, ludności stałej 973 os. (499 m. i 474 k.), 14 Rosjan i 816 Polaków, ale wszyscy byli katolikami, poza tym 23 Żydów, ludności niestałej 40 os. (20 k. i 20 m. z czego 27 określono jako Polaków i katolików a 13 osób jako Żydów. [ZR 2016, 389-390] Warto zauważyć, że władze rosyjskie za Rosjan uważały wszystkich, których przodkowie należeli do Kościoła greckokatolickiego.

Po odzyskaniu niepodległości wieś zamieszkiwało 980 osób [Skorowidz 1924], w 1943 r. już – 1203 [Amliches Gemeinde, s. 47]. W 1951 r. w Polskowoli znajdowało się 246 gospodarstw. [APL ORP, AgK sygn. 9, s. 10].

Mieszkańcy zajmowali się rolnictwem. W 1822 r. we wsi wykazano młyn i folusz [ZR 1815-1831, s. 121] Przy uwłaszczeniu jako osady i ziemie gromadzkie wymieniono: osadę na szkołę wiejską 1 mrg. 50 pr, osadę dla kowala 1 mrg. 50 pr., wspólny wygon 478 mrg. 96 pr. (ornej 153 mrg. 38 pr., łąki 73 mrg. 119 pr., wygon 246 mrg. 79 pr., nieużytki 5 mrg. 160 pr.) oraz ziemie pod drogami i miedzami (16 mrg. 62 pr.). Łącznie gospodarzom i wspólnocie wiejskiej nadano 2216 mrg. 138 pr. (2184 mrg. 119 pr. ziemi użytkowej i 32 mrg. 19 pr. nieużytków). Taki nadział 25 VIII/6 IX 1866 r. zatwierdziła Komisja centralna ds. włościańskich przy Komitecie Urządzającym. Właścicielowi majoratu przyznano odszkodowanie w wysokości 9584 rub. 17 kop. W 1879 r. władze uznały i poprawiły pomyłkę i wykluczyły z tabeli likwidacyjnej Pawła Lepa a gospodarstwo przyznano Franciszkowi Kawęckiemu. Kwestię serwitutów odłożono do decyzji Komitetu Urządzającego, który miał podjąć decyzję ogólną odnośnie serwitutów w majoratach. W chwili uwłaszczenia następcy nieżyjącego Jakuba Dąbrowskiego byli niepełnoletni a gospodarstwem zarządzał opiekun – Stanisław Gomułka. Zgromadzenie wiejskie 30 X 1895 r. podjęło decyzję o podziale między gospodarzy gromadzkiej ziemi zapisanej w tabeli likwidacyjnej pod nrem 81 o powierzchni 242 dziesięcin 1728 sążni. Każdy z 71 gospodarzy dostał 3 dz. 81 s. lasu i wygonu a we wspólnym posiadaniu zostawiono 6 dz. 210 s. nieużytków jako przegon, drogi i rowy. Uchwała zgromadzenia została zatwierdzona przez siedlecką komisję ds. włościańskich dopiero 23 III 1905 r. [APL, ZTL, sygn. 2509]

W 1846 r. na południe od Ruskowoli oznaczono na mapie cegielnię. [APL, ZPRU, sygn. 456].

Na przełomie lat 20. i 30. XX wieku funkcjonował tutaj: cieśla T. Zień, kołodziej B. Szachnik, kowal F. Majczyna,, krawcy W. Lep, J. Prus, olejarnia J. Pietroń, artykuły spożywcze: J. Kalenik, J. Pietruszka, stolarz Ł. Szcześniak, szewc J. Majczyna,  wiatrak W. Klejs [KAP 1930].

-Kościół został ufundowany przez Filipa Szaniawskiego w XVIII w. W 1875 r. został zamieniony na cerkiew. Po odzyskaniu niepodległości w 1919 r. oddany wyznawcom rzymskokatolickim. Obecny budynek drewnianej świątyni został wzniesiony 1921 r. Jest to jednonawowa świątynia na planie krzyża łacińskiego. Konstrukcja zrębowa, szalowany z zewnątrz, od wewnątrz otynkowany. [Zabytki architektury i budownictwa w Polsce, Województwo bialsko-podlaskie, Warszawa 1984, s.72].

-pozostałości po dawnym cmentarzu prawosławnym z pomnikiem jeńców radzieckich.

-Krzyż w miejscu zamordowania ks. Lucjana Niedzielaka.

-w celach aresztu PUBP w Radzyniu Podlaskim zachowały się 6 inskrypcji więzionych tu osób z Polskowoli o treści: „Komoń K.”, Pociejuk Sta.”, „Polskowola” (4 razy) [Leszczyńska 2014, 165-270; Magier 2021].

Na przełomie 1944 i 1945 r. w Polskowoli i sąsiednich osadach rozlokowani byli żołnierze II Armii LWP oraz 2 Ukraińskiego Frontu Armii Czerwonej. Szacowano, że przez 135 dni wojska polskie i zajmowały po 374 kwatery mieszkalne i 40 pomieszczeń na auta, zaś sowieckie przez 75 dni – 347 izb mieszkalnych i 67 budynków na sprzęt. [APL ORP, AgK sygn. 4, s. 25].

5 II 1947 r. na plebanii w Polskowoli został zamordowany przez funkcjonariuszy UB ks. Proboszcz Lucjan Niedzielak, kapelan AK i WiN ps. „Głóg”. [Magier 2008, 140-142; Leszczyńska 2014, 165-166].