Lipniaki

Patrz hasło: Kąkolewnica.

W okresie staropolskim wieś Lipniaki była częścią dóbr królewskich (starostwa niegrodowego) Kąkolewnica, w ziemi łukowskiej, województwie lubelskim. Po trzecim rozbiorze znalazła się w granicach Austrii (cyrkuł łukowski) a po 1809 r. – Księstwa Warszawskiego (departament siedlecki, powiat radzyński). W Królestwie Polskim wieś należała do gminy Kąkolewnica (od 1864 r. gminy samorządowej), położonej w powiecie i obwodzie radzyńskim a województwie podlaskim.

W l. 1844-1866 powiat radzyński należał do guberni lubelskiej. Następnie w okresie 1867-1912 Lipniaki znalazły się wraz z powiatem radzyńskim w guberni siedleckiej. Po jej likwidacji w 1912 r. wieś znowu została włączona do guberni lubelskiej a od 1915 r. znalazła się w okupacyjnym austriackim generał-gubernatorstwie lubelskim. Lipniaki należały do filii kąkolewnickiej parafii w Trzebieszowie, kolacji rządowej. [ZR 2013; ZR 2016; Międzybłocki 1930; PKSG 1870-1913; PKLG 1914].

Po odzyskaniu niepodległości i w okresie międzywojennym osada Lipniaki nadal wchodziła w skład gminy Kąkolewnica w powiecie radzyńskim. W latach 1921-1950 znajdowała się w na terenie działania Sądu Pokoju/Grodzkiego w Radzyniu Podlaskim, później Sądu Powiatowego w Radzyniu Podlaskim. [Magier 2016, 22].

Po II wojnie światowej sołtysem do 1949 r. był Aleksander Szalewski, zaś przedstawicielem wsi w Gminnej Radzie Narodowej – Aleksander Duszyk i Bolesław Grzywacz, członkowie PPR. Następnie funkcję sołtysa piastował Aleksander Gałecki, a podsołtysa Józef Śledź. [APL ORP, AgK sygn. 4, s. 8, sygn. 9, s. 10]. W 1954 r. zlikwidowano gminy i utworzono gromady. Lipniaki znalazły się w gromadzie Olszewnica w powiecie radzyńskim w województwie lubelskim. [DUWRN, 1954, nr 15, poz. 64]. 1 I 1969 r. gromada Olszewnica została zlikwidowana, a jej obszar włączono do gromady Kąkolewnica Wschodnia. [DUWRN, 1968, nr 13, poz. 100]. Gminę Kąkolewnica Wschodnia z wsią Lipniaki w składzie przywrócono w 1973 r. Po reformie administracyjnej z 1975 r. wraz z gminą wchodziła w skład województwa bialskopodlaskiego, a po jego likwidacji 1 I 1999 ponownie znalazła się w woj. lubelskim i powiecie radzyńskim.

Gospodarze, którzy dostali ziemię w wyniku uwłaszczenia z 1864 roku: Antoni Śledź, Adam Grzywacz, Kazimierz Zalewski, Bartłomiej Kowalczyk, Paweł Grzywacz po Bartłomieju, Grzegorz Gomułka, Wojciech Gomułka, Andrzej Śledź, Józef Grzywacz, Antoni Sójka, Andrzej Grzywacz, Mikołaj Grzywacz, Łukasz Kowalczyk, Jacenty Dadun, Andrzej Okol, Jan Duszak, Bartłomiej Sójka, Józef Stolarczyk, Piotr Leń, Mateusz Leń, Jadwiga Leń, Stanisław Jary, Leon Jary, Tomasz Śledź 1’ po Pawle, Franciszek Grzywacz, Jan Śledź, Tomasz Śledź 2’ po Janie, Franciszek Jary, Franciszek Leń, Piotr Leń, Paweł Kowalczyk, Józef Grzywacz, Paweł Grzywacz 2’ po Mateuszu, Ignacy Grzywacz, Jan Grzywacz. [APL, ZTLLiSG, sygn. 2468].

Delegaci ze wsi Lipniaki do Rady Opiekuńczej Powiatowej rejonu radzyńskiego z 1940 r.: Aleksander Mróz, Franciszek Szmulik. [ZR 2010, 271].

Członkowie drużyn przeciwpożarowych w 1953 r.: Czesław Duda, Jan Gałecki, Julian Gałecki, Aleksander Grzywacz s. Edwarda, Edward Grzywacz, s. Błażeja, Stanisław Grzywacz, Stanisław Grzywacz s. Andrzeja, Wacław Grzywacz s. Antoniego, Adolf Jary, Jan Komoń, Wacław Komoń, Eugeniusz Kowalczyk, Aleksander Matejek, Franciszek Migal [APL ORP, AgK sygn. 140, s. 4].

W trakcie prowadzonych systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP w roku 2004 odkryto 5 stanowisk. Na podstawie zebranych fragmentów ceramiki naczyniowej oraz nielicznych materiałów krzemiennych o charakterze odpadkowym, poza bliżej nieokreślonymi śladami osadnictwa pradziejowego, część ułamków naczyń być może pochodzi z okresu rzymskiego, kolejne są datowane na wczesne średniowiecze (XII-XIII w.). W dwóch rejonach zlokalizowano pozostałości osadnictwa z XVII-XVIII w. – po siedliskach lub bliżej nieokreślonej aktywności gospodarczej, np. związanej z uprawą pól, hodowlą, pasterstwem, gospodarką leśną [NID, AZP obszar 64-81].

Wieś odnotowana po raz pierwszy w 1563 r. pod nazwą Lipnyaki [AGAD, ASK, dz. I, sygn. 38, k. 364].

Od powstania Lipniaki znajdowały się w domenie królewskiej, której centrum stanowiła Kąkolewnica. Być może pierwszym dzierżawcą wsi był Andrzej Wołuniecki skoro część Lipniaków w 1578 r. znalazła się w rękach jego synów Floriana, Feliksa oraz Jana Wołunieckich, kiedy to uiścili podatek od 1,5 włóki osiadłej [AGAD, ASK, dz. I, sygn. 27, k. 941v]. W 1580 r. we wsi odnotowano wójta [ŹD, XIV, s. 420].

W okresie staropolskim dzierżawcami starostwa niegrodowego w Kąkolewnicy byli kolejno: Mikołaj Mniszech z Kończyc (od 1533 r.), Paweł Mniszech (od 1591 r.), koniuszy Erazm Domaszewski, wojski lubelski Bartłomiej Kazanowski (od 1629 r.), Jan Dominik Kazanowski (od 1636 r.), Bartłomiej Kazanowski (od 1645 r.), kasztelan lubelski Stanisław Domaszewski, Kazimierz Domaszewski, Wacław Rozwadowski (1688-1690), Jan Łużecki (1681-1704), Adam Szaniawski (1704-1718), Fabian Szaniawski (1718-1739), Antoni Grodzicki (1739), Stanisław Grodzicki (1739-1742), Antoni Grodzicki (1742-1746), Stanisław i Anna Grodziccy (od 1746), Filip Nereusz Szaniawski i Ludwika z Załuskich (1765-1777), Ignacy Franciszek Przebendowski i Felicjata z Wielopolskich (1777-1780), Józef Rudnicki i Kunegunda z Brzozowskich (1780-1790) [AGAD, MK, Sig., sygn. 14, s. 101, 152; AGAD, MK, Sig., sygn. 16, s. 176; AGAD, MK, Sig. sygn. 19, s. 96; AGAD, MK, Sig., sygn. 21, k. 19v; AGAD, MK, Sig., sygn. 25, k. 93, 100; AGAD, MK, Sig., sygn. 26, k. 140; AGAD, MK, Sig., sygn. 28, k. 13; Demidowicz 2010, s. 26-36].

Po rozbiorach osada weszła w skład dóbr narodowych. Przy regulacji hipotecznej w 1826 r. Lipniaki wykazano jako część dóbr narodowych Kąkolewnica – wieś bez folwarku. [ZR 2013, 121]. Wieś, wraz z całym majątkiem kąkolewnickim, oddano rosyjskiemu generałowi jako majorat [patrz hasło Kąkolewnica].

Do 1780 r. wieś należała do parafii Łuków, następnie do kąkolewnickiej filii duszpasterskiej parafii w Trzebieszowie, która uzyskała status samodzielnej parafii w 1919 r. [Szkurłatowicz 2014, 146-151]. Zamieszkiwana była przez Polaków-katolików. W 1909 roku odnotowano również 8 Żydów.

W XIX w. szkoły we wsi nie było. Gromada należała do okręgu szkolnego w Kąkolewnicy. Z rewiru leśnego Lipniaki wyznaczono uposażenie na szkołę kąkolewnicką: dwa razy w tygodniu po jednym wozie drewna. W okresie międzywojennym istniała w Lipniakach 4-klasowa szkoła powszechna, do niej bezpośrednio przed II wojną światową uczęszczało 82 uczniów, a nauczycielem był Wołczyński. [ZR 2012, 252]. W 1944 r. szkoła wznowiła działalność jako 5-klasowa. Pracował w niej 1 nauczyciel, który uczył ponad 70 uczniów. Ilość uczniów i zorganizowanych klas z czasem się zmniejszała. W 1948 r. istniała w Lipniakach 3-klasowa szkoła powszechna ulokowana w wynajmowanym drewnianym domu, w którym wygospodarowano na potrzeby szkolne 5 pomieszczeń. Wówczas lekcje pobierało 68 dzieci. W 1956 r. było już 2 nauczycieli kształcących około pół setki uczniów w 2 klasach, a na progu lat 60 – 2 nauczycieli uczyło 54 uczniów zorganizowanych w 2 klasach. Poza tym na przełomie lat 40. i 50. XX w. funkcjonowało w Lipniakach kształcenie w zakresie przysposobienia rolniczego na poziomie średnim. [APL ORP, AgK sygn. 45, s. 9; Magier 2002, 49, 56, 61, 85, 92, 188].

Według rejestru poborowego z 1563 r. wieś liczyła 6 włók osiadłych [AGAD, ASK, dz. I, sygn. 38, k. 364]. Kolejne dane pochodzące z 1567 r. pozwalają szacować obszar na 5 włók osiadłych. Odnotowano wówczas także jednego zagrodnika [AGAD, ASK, dz. I, sygn. 38, k. 591]. W świetle zapisów w rejestrze poborowym z 1580 r. obszar wsi można określić na 7 włók osiadłych. Z kolei 1 włóka była opustoszała. Zapisano także funkcjonowanie we wsi dwóch ubogich komornic [ŹD, XIV, s. 420].

W 1604 r. obszar uprawny wsi Lipniaki wynosił 8 włók [AKK, Liber privilegiorum, nr 10, s. 7-8]. Istniała karczma, która została wyremontowana w drugiej połowie XVIII w., za starostwa Filipa Nereusza Szaniawskiego. W skład zabudowań w Lipniakach wchodziły wówczas także gospodarstwo dworskie, browar, słodownia, studnia oraz stodoła o jednym klepisku. Arendarz dysponował polem złożonym z trzech działek oraz trzema ogrodami. Dochody z propinacji należały do starosty. Generalnie w styczniu 1777 r. we wsi odnotowano 54 zagrody osiadłe i pokaźną liczbę 135 zagonów pustych [AGAD, ASK, dz. LVI, sygn. 30, s. 8-9]. Wskazuje to prawdopodobnie na upadek życia gospodarczego wsi, zapewne po okresie wojen z XVII i początku XVIII w., z których Lipniaki najwyraźniej nie podniosły się zupełnie do końca istnienia Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Według lustracji starostwa łukowskiego i kąkolewnickiego przeprowadzonej 17 lipca 1789 r. w Lipniakach mieszkało 18 gospodarzy głównych. Sytuacja nie uległa więc zmianie od 1777 r., kiedy to odnotowano ich analogiczną liczbę. Wśród mieszkańców w tym czasie znajdowali się m.in. Jędrzej Kowalczyk, Andrzej Kowalczyk, Michał Jaraj, Szymon Maćko, Wojtek Grzywacz, Jakub Jaraj, Antoni Grzywacz. Każde gospodarstwo za starostwa F. N. Szaniawskiego zobowiązane było dostarczać kapłona, kury, trzy jajka i jeden korzec owsa (wg miary warszawskiej). Ponadto, podobnie jak mieszkańcy pozostałych wsi starostwa kąkolewnickiego mieli odrabiać w polu dwa dni w tygodniu, dawać straże nocne, przeprowadzać naprawy przy drogach i groblach, dostarczać słomę na poszycie i transportować zboża do portów nad Wisłą. Rocznie wieś przynosiła łącznie 1204 złp i 16 gr dochodu [AGAD, ASK, dz. XLVI, sygn. 130B, s. 11].

W 1827 r.: 20 dymów. 143 mieszkańców. W końcu l. 80. XIX wieku: 31 dm i 260 mk, 901 mórg, osada leśna: 1 dm 5 mk i 1 mrg [SGKPiIKS, V, s. 269].

Przy uwłaszczeniu z 1864 roku w Lipniakach wykazano 29 osad tabelowych, którym nadano 901 mórg 21 prętów ziemi a w tym 39 mrg. 68 pr. nieużytków [ZR 2016, 88]. Do gromady należała osada kowalska (1 mrg. 150 pr.), pastwisko (189 mrg. 156 pr.) i droga (10 mrg. 105 pr.). [APL, ZTLLiSG sygn. 2468]. Średni areał ziemi nadanej w wyniku uwłaszczenia był, jak i w innych wsiach rządowych, wysoki i wynosił 31 mrg. [ZR 2016, 56]. W 1886 r. we wsi było 29 gospodarstw [ZR 2016, 100]. 1909 r. we wsi było 476 dz. ziemi, 28 dm., ludności stałej 201 m/221 k, niestałej 2 m/ 2 k, w tym 8 Żydów ludności stałej a reszta Polacy i katolicy. [ZR 2016, 390]. W 1951 r. we wsi było 125 gospodarstw. [APL ORP, AgK sygn. 9, s. 10]. We wsi nie zorganizowano folwarku [APL, ZTLLiSG sygn. 2468].

Po odzyskaniu niepodległości, dzięki aktywności społecznej Franciszka Szmulika w Lipniakach powstało kółko rolnicze oraz sklep spożywczy „Postęp”. Koło Młodzieży Wiejskiej szkoliło rolników w zakresie nowych technologii produkcji, np. stosowania płodozmianu i hodowli zwierząt. Staraniem Koła wprowadzono w Lipniakach hodowlę nowego gatunku owiec – merynosów. Miejscowe Koło Gospodyń Wiejskich słynęło z obróbki i wyrobów tkackich. Ważną rolę odgrywała w nim instruktorka Helena Podolska. Poszerzono krosna, usprawniono czółenka, a po specjalnym kursie rozpoczęto tkanie kilimów, portier, narzut. Szerokie zastosowanie miała wełna owcza. [Szmulik 2005, 230-233].

Na polach wsi Lipniaki, gdzie do połowy XX wieku funkcjonował wiatrak, znajduje się kurhan, a na nim stary drewniany krzyż. Upamiętnia on odkryty tutaj pochówek z czasów I wojny światowej. Według przekazu, pod krzyżem złożono też szczątki osób rozstrzelanych w okresie okupacji. Istnieje wzmianka, że przed II wojną światową zasadzono dąb pamięci marszałka Piłsudskiego. Niestety nikt już nie potrafi wskazać jego lokalizacji.  Przy drodze na posesji nieistniejącego młyna  w 1993 r. postawiono kapliczkę upamiętniającą mieszkańców Lipniaków zamordowanych przez Niemców podczas II wojny światowej [Leszczyńska 2011, 162; ZR 2010, 308].

-w 1941 r. w Lipniakach wybuchła epidemia tyfusu plamistego, śmierć poniosło ok. 20 osób. [Szmulik 2005, 233-234].

-13 X 1942 r. w odwecie za działalność podziemia niepodległościowego Niemcy przeprowadzili pacyfikację wsi. Zastrzelono 6 ukrywanych w Lipniakach Żydów, a 13 Polaków wywieziono do obozów koncentracyjnych, gdzie w większości ich zamordowano. [Szmulik 2005, 235].

-20 VII 1944 r. w Lipniakach przeprowadzono koncentrację AK w ramach akcji „Burza”. Objęła ona wszystkie oddziały, które miały zadanie uzupełnić stan osobowy batalionów 35 PP. W wyniku aresztowań kilku żołnierzy AK zostało aresztowanych przez NKWD i wywiezionych na Syberię. Część wróciła w 1947 r. [Szmulik 2005, 236].

–Na przełomie 1944 i 1945 r. w Lipniakach rozlokowani byli żołnierze II Armii LWP oraz 2 Ukraińskiego Frontu Armii Czerwonej. Szacuje się, że przez 45 dni wojska polskie zajmowały we wsi 135 kwater mieszkalnych i 24 pomieszczenia na auta, zaś wojska sowieckie w tym samym okresie 75 mieszkań i 60 pomieszczeń na sprzęt [APL ORP, AgK sygn. 4, s. 25].