Grabowiec

Patrz hasło: Kąkolewnica.

Osada należała do dóbr prywatnych międzyrzeckich. W 1789 r. występowała w nich jako wieś czynszowa. W Królestwie Kongresowym leżała na terenie powiatu radzyńskiego województwa (od 1837 r. guberni podlaskiej) i z nim przeszła do guberni lubelskiej w 1844 r., a w 1867 r. do nowoutworzonej guberni siedleckiej. Po jej likwidacji w 1912 r. wróciła do guberni lubelskiej.

Od 1864 r. wieś weszła w skład gminy samorządowej Misie, powiat radzyński [ZR 2016; ZR 2013].

„Grabowiec, wieś i folwark, powiat radzyński, gmina Misie, parafia Międzyrzec. Istnieje tu cerkiew parafialna dla ludności Rusińskiej. Liczy 36 dm., 236 mk. I 1902 mr obszaru” [SGKP, II, s. 777].

Po odzyskaniu niepodległości i w okresie międzywojennym wieś Grabowiec nadal wchodziła w skład gminy Misie w powiecie radzyńskim. W latach 1921-1950 znajdowała się w na terenie działania Sądu Pokoju/Grodzkiego w Międzyrzecu Podlaskim, później Sądu Powiatowego w Radzyniu Podlaskim. [Magier 2016, 22].

W 1954 r. zlikwidowano gminy i utworzono gromady. Wieś Grabowiec znalazła się w gromadzie Kąkolewnica Wschodnia w powiecie radzyńskim w województwie lubelskim. [DUWRN, 1954, nr 15, poz. 64]. Gminę Kąkolewnica Wschodnia z wsią Grabowiec w składzie przywrócono w 1973 r. Po reformie administracyjnej z 1975 r. wraz z gminą wchodziła w skład województwa bialskopodlaskiego, a po jego likwidacji 1 I 1999 ponownie znalazła się w woj. lubelskim i powiecie radzyńskim.

W XIX wieku odnotowano następujące nazwy fizjograficzne na terenie osady: Grądek, Kobylak, Krętawki, Kruszyny, Pożary, Bieł, Pieczyska, Pasieka. Uroczyska leśne: Krzywa Szyja, Wyżora, Lipiny, Dębiny, Dreczówka. Pastwiska: Zaporębiszcze, Gliniszcze, Sucze Łąki.

Przy okazji uwłaszczenia z 1864 r. wykazano następujących gospodarzy: Grzegorz Przychodzki, Wojciech Parafiniuk, Kacper Parafiniuk, Piotr Szychter, Prokop Prokopiuk, Adam Kurenda, Szymon Biernacki, Antoni Kawęcki, Andrzej Kurowski, Jan Wasyluk, Grzegorz Michaluk, Jan Kaczanowski, Andrzej Krawczuk, Ignacy Osak, Karol Brodawka, Andrzej Kurenda, Jan Górny, Wawrzyniec Przygodzki, Józef Karolczuk, Józef Kawęcki, Mateusz Kurenda, Marcin Łyszkiewicz, Michał Hryciuk, Marcin Bożydajek, Wojciech Brodawka, Michał Pogonowski, Jan Żurawski, Józef Dąbroski, Bazyli Kondradczuk, Rafał Kozakiewicz, Jerzy Bondaruk, Paweł Brodawka, Wojciech Szwender, Paweł Brodawka, Jan Saczuk, Jakub Chmielewski [APL, ZTLLiSG sygn. 2440].

Nabywcami działek rozparcelowanego w wyniku reformy rolnej z 1944 roku majątku byli: Adolf Adamowicz, Tomasz Adamowicz, Jan Boreczek, Jan Bożydajek s. Wojciecha, Mikołaj Bożydajek, Władysław Brodawka, Władysław Byczuk, Józef Cap, Stanisław Chudzik, Jan Czemierski, Józef Czerwiński, Antoni Domański, Jan Drygiel, Karol Drygiel, Marianna Drygiel, Michał Frauda, Wacław Głowniak, Władysław |Głuszczak, Maria Górna, Aleksander Grzywacz, Jan Grzywacz, Grzegorz Hryciuk, Julian Hryciuk, Jan Hukaluk, Józef Izdebski, Ignacy Jary, Jan Jędruchniewicz, Józef Kaczanowski, Stanisław Kaczanowski, Tadeusz Kaczanowski, Marianna Kalenik, Janina Kamecka, Jan Karolczuk, Wacław Karpiński, Józef Karwowski, Stanisław Kawęcki, Wacław Kawęcki, Zofia Kłopotek, Jan Kołczyk, Aleksander Korolczyk, Jakub Korulczyk, Władysław Krzymowski, Ewa Kurowska, Wacław Kurowski, Bronisława Lecyk c. Jana, Marian Lesisz, Piotr Ładny, Bronisława Łuba, Maria Łuba, Piotr Łuba, Stanisław Łyżkiewicz, Jan Mazur, Franciszek Męczyński, Jan Męczyński, Józef Męczyński, Julia Ochal, Stanisław Ochal, Maria Ołtuch, Józefa Osak, Stefan Ozimiński, Jan Pękała, Julianna Piekarska, Józefa Piekarska, Mikołaj Piekarski, Józef Pietruszka, Filip Podgajny, Józef Podgajny, Stanisław Podgajny, Jan Pogonowski, Józef Pogonowski, Stanisław Posiadała, Aleksander Prokopiuk, Józef Prus, Feliksa Prządkowska, Antoni Rosiński, Wacław Rosiński, Jan Salamucha, Zofia Sawicka, Czesław Siłuch, Wojciech Syksteż, Józef Szachnik, Maria Szałkowska, Aleksander Szałkowski, Jan Szałkowski, Stanisław Szczepaniuk, Jan Szuśniak, Józef Świderski, Stefan Trzpil, Aleksander Tymoszuk, Józef Urbaniuk, Paulina Urbaniuk, Stanisław Wasiluk, Henryk Winnicki, Stanisław Włosek, Józefa Woch, Józef Zachariasz. Poza tym działki otrzymało Nadleśnictwo Turów, szkoła i Ośrodek Oświaty Rolniczej. [APL ORP, HwRP, sygn. 82, 83].

Brak informacji o stanowiskach zarówno z kwerendy, jak i z systematycznych badań powierzchniowych prowadzonych w roku 1987 w ramach AZP [NID, AZP obszar 63-82]. Na terenie miejscowości znaleziono skarb monet z XVIII w. [Grochecki, Solarska 2004, ryc. 5].

Wieś istniała już w czasach staropolskich. Analizując źródła kartograficzne z przełomu XVIII i XIX w. można byłoby sądzić, iż powstała właśnie na przełomie tych stuleci, gdyż nie została zaznaczona na mapie województwa lubelskiego Karola Pertheesa z 1786 r., znajduje się natomiast na mapie Heldensfelda powstałej w latach 1801-1804.

Grabowiec wchodził w skład jednego z największych majątków w powiecie – dóbr międzyrzeckich. Od początku omawianego okresu dobra te należały do gen. ks. Konstantego Czartoryskiego (1773-1860). Majątek ten należał do niego do 1844 r. [ZR 2013, 83]. Następnie dobra te kupiła Aleksandra z Potockich hr. Potocka (1818-1892). Była ona córką Stanisława Septyma Potockiego (1782-1831), tajnego radcy, senatora i ochmistrza dworu w Petersburgu, a wnuczką targowiczanina – Stanisława Szczęsnego Potockiego. Wcześnie osierocona trafiła pod opiekę cara, a jej wychowywaniem zajęła się ciotka Zofia Arturowa Potocka. W latach 30. została damą dworu carskiego w Petersburgu. W 1840 r., chcąc uniknąć małżeństwa z rosyjskim arystokratą, poślubiła dalekiego kuzyna – Augusta Potockiego, właściciela Wilanowa, wnuka Stanisława Kostki Potockiego [PSB, XVII; Koprukowniak 2005, 201-204; Muszyńska-Hoffmanowa 1967, 307-331]. Hrabina Augustowa właścicielką dóbr międzyrzeckich pozostawała przez przeszło 40 lat. Klucz międzyrzecki, zarządzany przez pełnomocnika podporządkowanego Dyrekcji Generalnej w Wilanowie, liczył przeszło 3100 włók. Dziedziczka mieszkała w Wilanowie a w Międzyrzecu na jej zlecenie w 1852 r. wzniesiono pałac. Projektantem nowej rezydencji był warszawski architekt Franciszek Maria Lanci, który zaprojektował także międzyrzecki ratusz [Jarmuł 1993, 42]. W 1886 r. majątek międzyrzecki Pani Augustowa sprzedała Andrzejowi Potockiemu, wywodzącemu się z gałęzi krzeszowickiej hetmańskiej linii rodu. Andrzej Potocki (1861-1908), znany polityk galicyjski, doktor praw Uniwersytetu Jagiellońskiego, radca miasta Krakowa, członek wydziału rady powiatu chrzanowskiego, poseł do sejmu galicyjskiego i parlamentu wiedeńskiego, od 1902 r. namiestnik Galicji. Andrzej Potocki oprócz majątków nastawionych na produkcję rolną posiadał udziały w rafinerii nafty w Trzebini, kopalni węgla w Sierszy i w Tenczynku, huty cynku w Myślachowicach, a także akcje kolejowe [Jarmuł 1997, 5]. Okres, kiedy Międzyrzec należał do Andrzeja Potockiego, to ostatnie dwudziestolecie historii zwartego, jednolitego organizmu społeczno-gospodarczego. W skład majątku w 1888 r. wchodziły następujące folwarki: Drelów, Grabowiec, Krzewica, Międzyrzec, Przyłuki, Rogoźnica, Witoroż, Worsy, Żabce, Żerocin. Wszystkie oddane były wówczas w dzierżawę. Żoną Potockiego (od 1889 r.) była Krystyna z Tyszkiewiczów (1866-1952), z którą miał dziewięcioro dzieci, córki: Katarzynę (1890-1977) żonę Leona Sapiehy, Marię Teresę (ur. 1891 r.) żonę Józefa Tyszkiewicza, Izabelę (1893-1962) żonę Franciszka Krasińskiego, Krystynę (1894-1963) żonę Stanisława Siemińskiego-Lewińskiego, Zofię (1902-1940) żonę Władysława Jezierskiego, Joannę (1904-1967) żonę Stanisława Potockiego oraz synów: Adama (1896-1966), Artura (1899-1941) i Andrzeja (1900-1939). Zgodnie ze sporządzonym 8 września 1896 r. testamentem spadkobiercami Andrzeja Potockiego miały zostać dzieci, jak sam napisał: […] cały majątek zostawiam moim dzieciom a to gdybym miał tylko same córki wtedy po równych częściach, gdybym zaś miał jednego lub więcej synów, to ci mają być uniwersalnymi spadkobiercami a córki mają dostać tylko legitymę’. Dożywocie na całym majątku miała zapewnione również Krystyna Potocka. Realizacja sporządzonej przed narodzinami synów ostatniej woli nastąpiła kilkanaście lat później, po zamordowaniu Andrzeja Potockiego przez nacjonalistkę ukraińskiego w 1908 r. Na mocy decyzji Wydziału Hipotecznego Sądu Okręgowego w Siedlcach z 18 kwietnia 1909 r. niepodzielnymi właścicielami dóbr międzyrzeckich zostali Artur oraz Andrzej Potoccy. [ZR 2013, 17-18]. Wdowie po Andrzeju hr. Potockim Krystynie Marii Józefie Emilii hr. z Tyszkiewiczów Potockiej służyło prawo dożywotniego użytkowania dóbr Międzyrzec i Witoroż na podstawie testamentu Andrzeja Potockiego z d. 8 IX 1896 r. i protokołu regulacyjnego z d. 16 IV 1909 r. [APL ORP, HwRP, sygn. 82, 83].

Komisja ziemska 1 II 1927 r. postanowiła wykupić przymusowo na rzecz państwa 150 ha gruntu z tych dóbr. Dobra ziemskie Grabowiec wydzielone z dóbr Międzyrzec łącznie z tymi dobrami na imię Artura Antoniego Bonawentury Huberta Marii hr. Potockiego, Andrzeja Marii Franciszka Ksawerego Huberta hr. Potockiego, Zofii Marii Anny Zuzanny hr. Jezierskiej decyzjami wydziału hipotecznego SO w Siedlcach z dnia 18 IV (st.st.) 1909 r. na zasadzie aktu działu z dnia 16 IX 1931 r. przeszły na wyłączną własność Zofii hr. Jezierskiej. [APL ORP, HwRP, sygn. 82, 83].

W wyniku uwłaszczenia z 1864 r. we wsi wykazano 33 osady tabelowe, którym nadano 490 mrg 39 pr. ziemi w tym nieużytków 9 mrg 114 pr. [ZR 2016, 87]. Po uwłaszczeniu tak sklasyfikowano Grabowiec: Właściciela Aleksandra hr. Potocka, osad 35, z prawem serwitutu leśnego 29 i pastwiskowego 26. Włościanie skarżyli się, że nie mogą wypasać bydła w zagajnikach. Właściciel proponował regulację serwitutów, ale włościanie nie chcieli, bo dysponowali dogodnymi leśnymi i pastwiskowymi serwitutami [ZR 2016, 94].

1264 ha (5282 m kw.) na mocy dekretu PKWN o reformie rolnej z dnia 6 IX 1944 r. przeszło na własność skarbu państwa od dnia 29 XI 1944 r., następnie obszar ten rozdysponowano przede wszystkim między miejscowych chłopów.

Wieś należała do parafii katolickiej w Międzyrzecu a unickiej potem wcielonej do prawosławia w Mięrzyrzecu Starym, w 1860 r. policzono 21 dusz. Władze odnotowały, że wśród nich było wielu tzw. „opornych”. [Н. И. Теодорвич, Седлецкая учебная дирекция. Описание учебных заведений и главнейших местностей Седлецкой губернии, т. 2, Седлец 1906, с. 83-84, 89]. W Grabowcu mieszkało kilku unitów. Po przymusowym wcieleniu do prawosławia należeli do parafii prawosławnej w Międzyrzecu (Stare Miasto): 1877- 6 mężczyzn/4 kobiety, 1882 – 5/4, 1887 – 15/0, 1892 – 13/11, 1897 – 9/6, 1902 – 9/6. Po wydaniu ukazu tolerancyjnego wszyscy przeszli na katolicyzm. [ZR 2016, 172]. Grabowiec należy do parafii Św. Mikołaja w Międzyrzecu Podlaskim.

Zapisy na rzecz kościołów dotyczyły głównie lasów obok Grabowca. Tzw. ścieśnienia własności obejmowały: ,,prawo wolnego przywozu leżącego drzewa z lasów międzyrzeckich co tydzień po dwie fury, niemniej wolność przywozu drzewa dwa razy do roku do warzenia piwa oraz prawo wolnego warzenia piwa, bez wszelkiej opłaty i daniny dwa razy do roku na potrzeby parocha kościoła ruskiego w Międzyrzecu z mocy erekcji z dnia 24 IV 1564 r. uczynionej i w akta grodzkie Mielnickie dnia 12 VIII 1789 r. oblatowanej, przeniesiono tu wskutek polecenia pełnomocnika prokuratorii do aktu pierwiastkowej regulacji hipoteki z dnia 10 V 1822 r. Ponadto postanowieniem komisarza ds. włościańskich powiatu radzyńskiego z d. 10/22 IX 1867 r. zatwierdzonym decyzją siedleckiej komisji z d. 11 X 1868 r. leśne służebności przysługujące prawosławnym parafiom w Międzyrzecu (Nowej i Starej) określone zostały w sposób następujący: A) na rzecz parafii Nowej w Międzyrzecu: 1. prawo otrzymywać z lasów dóbr Międzyrzec materiał leśny na reperację i budowę budynków parafialnych w miarę potrzeby, 2. zbieraniny na opał w takiej ilości jaka istniała do 1848 r. to jest po dwie jednokonne fury na tydzień w ciągu sześciu zimowych miesięcy i po jednej furze w ciągu sześciu letnich miesięcy z prawem wjazdu z siekierą, B) na rzecz parafii Starej w Międzyrzecu prawo otrzymywać z lasów dóbr Międzyrzec zbieraniny na opał po dwa jednokonne wozy co tydzień wjeżdżając po nią z siekierą i asygnacjami dworu”. Natomiast nowa prawosławna parafia w Miedzyrzecu miała prawo wywozić z lasów dóbr Międzyrzec corocznie 78 jednokonnych wozów równych 52 parokonnym zbieraniny i suszu wjeżdżając do lasu z siekierą, jak również ma prawo otrzymywać corocznie na reparację i budowę budynków 10 sosen długości 24 arsz. a grubości 9 wiersz. I 5 dębów długości 14 arsz. i grubości w końcu drzewa 7 wiersz. Prawo wolnego wyrębu przysługiwało także kościołowi prepozytury szpitalnej w Międzyrzecu na opał i budowę z mocy erekcji tegoż kościoła w dniu 13 VI 1617 r. nadanej [APL, HwRP, sygn. 82, 83].

W Grabowcu szkołę zorganizowano w okresie międzywojennym. Była to placówka 4-klasowa, w której uczyło się ok. 50 dzieci. Nauczycielami byli Helena Krzemińska oraz ks. Jóżef Piekarek. [ZR 2012, 251]. W 1961 r. była to już szkoła 7-klasowa, w której 3 nauczycieli uczyło ponad 70 uczniów. [Magier 2002, 49, 56, 69, 85, 92].

W sporządzonym na potrzeby Komisji Porządkowej Cywilno-Wojskowej ziemi mielnickiej inwentarzu dóbr międzyrzeckich z sierpnia 1789 r. Grabowiec odnotowany został jako wieś czynszowa. Należała do parafii w Międzyrzecu Podlaskim i chyba w początku XIX w. przeżywała okres dość szybkiego rozwoju skoro w 1827 r. liczyła już 69 domów zamieszkiwanych przez 484 mieszkańców [Ziemia Radzyńska 2013, s. 104, 176].

W 1827 r. w Grabowcu było 69 domów i 484 mieszkańców. W 1909 r. nadal większość ziemi w miejscowości należała do spadkobierców Andrzeja hr. Potockiego, syna Adama: 1336 dz., w majątku mieszkało 23 osoby ludności niestałej (11 m/12 k). Poza Polakami było to dwóch Żydów. We wsi było 33 gospodarstwa o łącznej powierzchni 310 dziesięcin, w których mieszkało ludności stałej 298 osób (149 m/149 k) z czego 20 osób uznano za Rosjan a 272 za Polaków, choć jedni i drudzy byli katolikami. Władze w ten sposób ciągle podkreślały, że byli unici siłą wcieleni do prawosławia to Rosjanie. Wśród włościan mieszkało też 6 Żydów. [ZR 2016, 394].

Folwark należący do Potockich był puszczany w dzierżawę. Włościan zapisanych do ksiąg stanu było 196 (35 rodzin), W wyniku uwłaszczenia nadano ziemię 25 włościanom zajmującym osady w 1864 r., dziewięciu małorolnym którzy dostali ziemię na własność i jednemu, który dostał ziemię z pustek (razem 35 a bezrolnych 2). W 1895 r. doszło do porozumienia o zamianie wszystkich serwitutów leśnych i pastwiskowych [APL, KdsWPR, sygn. 138].

Działki gromadzkie: pastwisko za Parenbiszczem (4 mrg. 75 pr.), pastwisko Pieczyska (17 mrg. 54 pr), Pastwisko za Burszówka (14 mrg 73 pr), nieużytki (8 mrg 167 pr). Razem wieś dostała w wyniku tzw. uwłaszczenia 490 mrg 39 pr. a właścicielce wypłacono odszkodowanie w wysokości 6979 rub. 37 kop.

Każde z 26 gospodarstw dostało prawo do: 1) otrzymywania z lasów właścicielki na budowę swoich budynków, w miarę potrzeb, potwierdzonej przez wójta gminy przy jednym z członków zarządu dworskiego i przy dwóch świadkach z sąsiednich wsi. Wydawanie drewna było prowadzone od 1/13 X do 1/13 IV corocznie; 2) otrzymywania z lasów właścicielki drewna zbieranego na opał, wywożąc go w ciągu 6 miesięcy zimowych od 1/13 X do 1/13 IV corocznie w specjalnie do tego wyznaczone dwa dni w tygodniu, czyli w środy i piątki, włościanie powinni jeździć na zbiór bez toporów, przy czym nie zabrania się w wyznaczony dzień dla zbierania opału po kilka razy, czyli wywozić więcej niż jedną furę. Można brać gałęzie i wiatrołom nie grubszy niż 2,5 cala. Nie zabrania się miejscowych karczmarzom, młynarzom i straży leśnej na równi z włościanami i bez używania topora zbierać drewno, dwór zaś i osoby postronne nie wywoziły opału z lasów międzyrzeckich i witorożskich majątków, 3) wypasania bydła w liczbie 20 koni i 134 rogatego ze wszystkich 26 gospodarstw w dworskim lesie obręb Grabowiecki, który leży z uroczysk leśnych Krzywo-szyja, Wyżor, Lipiny, Dębiny i Droczówka z obowiązkiem nie paść w młodnikach. Zgromadzenie wiejskie w 1896, 1897 i 1904 postanowiło podzielić wspólne grunty między gospodarzy co zostało zatwierdzone w 1904 i 1908 r. Po podziale wspólnej ziemi zostało 4 dziesięcin wygonu i 1 dz. 1538 sążni nieużytków. Tę resztę ziem wspólnych podzielono w 1912 r. na podstawie uchwały zgromadzenia wiejskiego z 12 X 1910 r. [APL, ZTLLiSG sygn. 2440]

-ekumeniczny cmentarz wojenny o pow. 0,015 ha, założony w okresie I wojny światowej, znajduje się na brzegu wsi, od strony północnej tuż przy drodze z Radzynia Podlaskiego do Międzyrzeca Podlaskiego. Przejeżdżając koło cmentarza dostrzeżemy otaczający go wał ziemny i zarysy mogił. Cmentarz rozplanowany został na rzucie prostokąta, z dłuższym bokiem do drogi, otoczony gospodarstwami rolnymi. Teren porastają pojedyncze drzewa i krzewy. Tyle pozostało z rosnącego tutaj wcześniej starodrzewu. Pośrodku umieszczono drewniany krzyż i umieszczono kamienną tablicę z napisem:

TU SPOCZYWAJĄ / ŻOŁNIERZE ARMII AUSTRO-WĘGIERSKIEJ / I NIEMIECKIEJ / POLEGLI W SIERPNIU 1915 R. /.

Umieszczono tutaj dwie tablice informacyjne: 1. Cmentarz ekumeniczny/Tutaj spoczywają żołnierze/wielu narodów/polegli w bitwie pod Grabowcem / w 1915 r.

-zbiorowa mogiła / żołnierzy z okresu/ I wojny światowej/.

Podczas bitwy toczonej pod Międzyrzecem w sierpniu 1915 r. pomiędzy armiami austrowęgierską i rosyjską, poległo wielu żołnierzy, w tym wielu Polaków służących w armiach zaborczych. Według J. Trokowicza ciała poległych, niepogrzebane przez kilka dni, leżały na dużych przestrzeniach obejmujących parę wiosek. Dopiero po nadejściu wojsk niemieckich, które zluzowały austriackie , nakazano szybkie ich pogrzebanie z obawy przed wybuchem epidemii. Zarekwirowanymi podwodami z dworu grabowieckiego oraz chłopskimi furmankami zwieziono około setki[?] trupów na skraj Grabowca przed lasem zwanym Jałowcami, tuż przy drodze łączącej Radzyń z Międzyrzecem. Nikt ich dokładnie nie liczył, nie mówiąc o identyfikacji. Żołnierzy armii austriackiej i rosyjskiej złożono w oddzielnych mogiłach. Niedługo potem, we wrześniu, wojskowe władze niemieckie stacjonujące w Międzyrzecu wykorzystując do pracy jeńców rosyjskich założyły w tym miejscu cmentarz wojenny. Mogiły obłożono darnią, postawiono krzyże katolickie i prawosławne, całość otoczono grubym wałem ziemnym “. Istnieją informacje, że na cmentarzu grzebano również poległych w walkach 1920 roku. Obecny stan zachowania cmentarza (nagrobków i drzewostanu) jest szczątkowy a napisy nagrobne nieczytelne. [Leszczyńska 2014, 140-143].

Właścicielami ziemi i budynków zamieszkałych przez chłopów byli właściciele dóbr międzyrzeckich. Już jednak od oczynszowania w l. 40 chłopi zaczęli uzurpować sobie prawo do własności użytkowanych gospodarstw. Ostatecznie doszli do takiego przekonania po ogłoszeniu uwłaszczenia przez władze powstania styczniowego i ukazu cara z marca 1864 r. Znacznie jednak rozszerzyli zakres swoich uzurpacji, stąd poza zwykłymi kradzieżami i nadużyciami dochodziło do sporów wynikających z nieporozumień.

– 11 IV 1864 r. 18 włościan złożyło skargę do naczelnika wojennego na dwór. Twierdzą, że wieś składała się z 76 numerów i mieli własne grunta, domy i zabudowania z lasem, ale nie mogli ścierpieć obciążeń. Najpierw dwór obsadził las strażą i sprzedawał drewno Żydom do browaru. Potem dwór przysłał geometrę i rozdał grunt po równo każdemu gospodarzowi i włożył na nich podatek 6 rub. a potem podwyższył do 8 rub. 25 kop. przez co „w żaden sposób nie mogli się utrzymać”. Przymuszano ich do robocizny, ale gospodarze nie chcieli się zgodzić więc dwór nasyłał komornika, który zajął dobytek „nawet biednej kury nie zostało”. Pisali „Co zebraliśmy z gruntów własnych do stodół to komornik zajął, stodoły ze zbożem popieczętował. Na naszych gruntach wystawił folwarek, poniszczył pozostałe budowle i sprzedawał grunta.” W efekcie zostało 18-u włościan a dwór pustki osadzał nowymi.

-w 1891 włościanie samowolnie wyrąbali las dworski. [APL, KdsWPR sygn. 138]

-w 1915 roku przez tereny gminy Kąkolewnica przemieszczały się oddziały I Brygady Legionów Józefa Piłsudskiego. Tegoż roku na terenie gminy została stoczona bitwa pod Grabowcem. Polegli zostali pochowani na cmentarzu wojennym w Grabowcu.