Wólka Korczowska

Patrz hasło: Łomazy.

Nazwa Wólka (Wola, Wolica) oznaczała wieś założoną na tzw. surowym korzeniu, czyli na pustej ziemi, z uwolnieniem na określoną ilość lat od wszelkich lub większości służb, powinności i czynszów na rzecz właściciela [Gloger 1903, 4, 463]. Druga część nazwy nawiązuje do wsi Korczówka, na gruntach której powstała (patrz hasło: Korczówka).

Wólka Korczowska położona była na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego. Pierwotnie należała do powiatu brzeskiego województwa brzesko-litewskiego. Po III rozbiorze Rzeczypospolitej miejscowość znalazła się w zaborze austriackim w cyrkule bialskim (Galicji Zachodniej).

Po włączeniu w 1809 r. tzw. Nowej Galicji do Księstwa Warszawskiego, w 1810 r. wieś weszła w skład powiatu włodawskiego departamentu siedleckiego [DPKW, 1811, t. 2, nr 16, s. 148]. Po powstaniu w 1815 r. Królestwa Polskiego, w wyniku reformy administracyjnej z 1816 r., znalazła się powiecie bialskim obwodu bialskiego województwa podlaskiego (od 1837 r. guberni podlaskiej) [DPKP, 1816, t. 1, s. 119]. W latach 1844–1866 leżała w okręgu bialskim powiatu bialskiego guberni lubelskiej, a od 1867 r. w powiecie bialskim guberni siedleckiej (w latach 1912–1915 guberni chełmskiej) [DPKP, 1867, t. 66, s. 279]. W latach 1915–1918 r. znajdowała się w strefie wojskowej okupacji niemieckiej, tzw. Etappen Inspektion Armee Bug. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę należała do powiatu bialskiego województwa lubelskiego (1918–1939), w czasie okupacji niemieckiej dystryktu lubelskiego (1939–1944). Następnie ponownie w powiecie bialskim województwa lubelskiego (1944–1974). W latach 1975–1998 w województwie bialskopodlaskim, potem ponownie w powiecie bialskim województwa lubelskiego.

Gmina

Gminy dominialne wprowadzono na podstawie Konstytucji Księstwa Warszawskiego. Na mocy ustawy z 1809 r. wprowadzono gminy wiejskie, na czele których stali wójtowie, którymi zostawali z urzędu właściciele dóbr ziemskich, którzy za zgodą władz zwierzchnich mogli wyznaczać swoich zastępców. Wójtowie byli wykonawcami zarządzeń władz państwowych, opiekowali się majątkiem gminnym, czuwali nad bezpieczeństwem, porządkiem i zdrowiem mieszkańców. Przy tym pełnili swoją funkcję bezpłatnie. Pomocą wójtom w poszczególnych wsiach służyli sołtysi [DPKW, 1809, t. 1, s. 227–236]. Wólka Korczowska należała do gminy Korczówka [APL, MSGL, sygn. 167]. Po utworzeniu na mocy ukazu cara Aleksandra II gmin samorządowych w Królestwie Polskim, w 1865 r. weszła w skład gminy Lubenka [APL, BKSW, sygn. 3]. W II Rzeczypospolitej miejscowość weszła w skład gminy Lubenka II, a od 1926 r. do nowej gminy Dubów [DzU, 1926, nr 7, poz. 45]. W 1933 r. utworzono gromadę Wólka Korczowska [LDW, 1933, nr 22, poz. 181]. Po likwidacji gmin w 1954 r. Wólkę Korczowską włączono do gromady Burwin [DUWRNwL, 1954, nr 15, poz. 64]. W 1969 r. Wólkę Korczowską dołączono do gromady Łomazy [DUWRNwL, 1968, nr 13, poz. 100]. Po II wojnie światowej, w 1944 r. planowano przenieść Wólkę Korczowską do gminy Żerocin [APL OR, SPwBP, sygn. 53]. W 1973 r. wieś włączono do gminy Łomazy [DUWRNwL, 1972, nr 12, poz. 269].

Sołtysem w okresie II Rzeczypospolitej był m.in. Jan Firysiuk [APL, SPB, sygn. 245].

Według Krajowego Rejestru Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju (stan na 1.08.2024) wieś nie ma części składowych [https://eteryt.stat.gov.pl/].

W 1864 r. we wsi uwłaszczono następujących włościan: Dułuk Charłamp, Dułuk Daniło, Dułuk Iwan, Dułuk Jakow, Firisiuk Łuka, Martiniuk Daniło, Martyniuk Sewastian, Michalczuk Gawriło, Michalczuk Piotr i Kowalczuk Semen [APL, ZTL, sygn. 111].

W trakcie prowadzonych systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP w roku 1997 odkryto 5 stanowisk, na których zebrano głównie ułamki ceramiki, także odpadki krzemienne, na podstawie których wyróżniono śladowe osadnictwo z niesprecyzowanej fazy kultury łużyckiej oraz wczesnego średniowiecza (XI-XIII w.). Ponadto zlokalizowano kilka rejonów osadniczych (siedlisk?) datowanych na XV-XVIII stulecie [NID, AZP obszary: 63-85 i 64-85].

Pierwsza odnotowana wzmianka źródłowa o Wólce Korczowskiej pochodzi z roku 1667 [Podymne 1667, s. 34]. Zapewne osada powstała niewiele wcześniej.

W 2 połowie XVII w., gdy powstawała Wólka Korczowska, dobra krasowskie wraz z Korczówką znajdowały się w rękach Piotra Dobroniskiego łowczego brzeskiego, męża Zofii Miłoszewskiej. W roku 1664 zastawił Krasówkę i Burwin, a z czasem także Korczówkę, Stefanowi Orzeszko, sędzicowi mielnickiemu. Stefan Orzeszko był zięciem Piotra Dobroniskiego, mężem jego córki Anny. Ostatecznie Orzeszkowie przejęli dobra, ale pretensje do nich miał także brat Anny, Kazimierz Dobroniski. W roku 1687 doszło do kuriozalnej sytuacji: małżonkowie Orzeszkowie zastawili dobra krasowskie Tomaszowi z Nasiłowa Ostrowskiemu, cześnikowi nowogrodzkiemu, jednocześnie Kazimierz Dobroniski sprzedał te same dobra Andrzejowi Miączyńskiemu, cześnikowi płockiemu. Doszło do ostrego konfliktu między Miączyńskim, a Ostrowskim. Miączyński spłacił wierzytelności Ostrowskich, mimo tego ci nie chcieli z dóbr krasowskich ustąpić. Na tym tle doszło 20 listopada 1687 do swego rodzaju „bitwy o Krasówkę” [BJ, rkp. 6346, k. 49-120]. Konflikt został zażegnany na drodze matrymonialnej – syn Tomasza Ostrowskiego, Bonifacy, poślubił córkę Andrzeja Miączyńskiego, Reginę. Ich córka Petronela Ostrowska w roku 1715 poślubiła Antoniego Erazma Ossolińskiego, chorążego podlaskiego [BJ, rkp. 6348, k. 10-12, 24-38]. W ten sposób dobra krasowskie, w tym Korczówka i Wólka, znalazły się w rękach Ossolińskich i mimo pewnych kontrowersji z przedstawicielami rodziny Ostrowskich (w roku 1739 Franciszek Ostrowski nawet dokonał zajazdu Krasówki), pozostały w ich posiadaniu do schyłku XVIII w. [BJ, rkp. 6349, k. 1-10v, 138; BJ, rkp. 6350 k. 32-42v]. W roku 1766 synowie Antoniego Erazma i Petroneli Ossolińskich, po śmierci rodziców, dokonali podziału dóbr. Na jego mocy Hieronimowi przypadła Krasówka i Burwin, Franciszkowi Korczówka i Wólka Korczowska. oraz dodatkowo folwark w Burwinie z sześcioma poddanymi ze wsi Burwina na poczet opieki nad „błędnym na zmysłach” bratem Józefema [BJ, rkp. 6350 k. 35–42, 46–51]. Po śmierci Franciszka Ossolińskiego (zm. 1791 r.) dobra Korczówka przeszły na własność jego dzieci. Ostatecznie na mocy układu spadkowego z 1796 r. przejął je syn Bonifacy (zm. 1807). Po nim dobra przeszły na własność jego rodzeństwa brata Wincentego (zm. 1811) i siostry Teofili po 1. mężu – Wężykowej a po 2. mężu – Turskiej (w 1824 r. przekazała swoją część dóbr siostrzenicom) oraz córek ich zmarłego już brata Karola: Klary po mężu Taszyckiej i Anieli po mężu Steinowej. W 1843 r. Klara odstąpiła swoją część dóbr Anieli, która stała się jedyną ich właścicielką. W 1847 r. dobra Korczówka przeszły na własność córki Anieli – Karoliny i jej drugiego męża Wojciecha Lewandowskiego. W rzeczywistości wymienieni właściciele nie byli faktycznymi ich posiadaczami, gdyż po śmierci Bonifacego dobra te przeszły początkowo w dożywotnie władanie pozostałej po nim wdowy Rozalii z Sierakowskich, która w krótkim czasie wyszła powtórnie za mąż za Jana Tatarkowskiego, wcześniejszego dzierżawcę tych dóbr. Następnie w 1811 r. sporządzono dokument zastawy dóbr na rzecz małżonków Tatarkowskich. Pomimo kwestionowania zastawu przez spadkobierców Bonifacego Ossolińskiego, przez lata pozostawał on w rękach rodziny Tatarkowskich. Po śmierci Jana zastawione dobra przejął jego brat Andrzej (zm. 1846). Dopiero wówczas dobra korczowskie przeszły w ręce Anieli Steinowej. Spór sądowy pomiędzy spadkobiercami Tatarkowskich a Włostowskimi o sumę wykupu zastawu trwał do 1850 r., kiedy to ostateczny wyrok w tej sprawie wydał Senat Rządzący. W 1853 r. nabywcą dóbr Korczówka z Rossoszem na przymusowej licytacji okazał się Ignacy Głuchowski, który z kolei sprzedał je w 1857 r. Janowi Skabiczewskiemu vel Skibiczewskiemu. W 1863 r. dobra te kupił warszawski bankowiec Jan Gotlieb Bloch [APL OR, HBP, sygn. 25, 198]. W 1868 r. podzielił on swoje dobra na części. W 1868 r. dobra Wólka Korczowska, składające się ze wsi folwarku, nabyli Baltazar i Wawrzyniec Skorupkowie za 9756 rubli. W 1871 r. sprzedali oni 60 morgów łąk i zarośli, które za 1200 rubli kupili: Wasyl Ciok, Jan Uss, Jakim Krać, Piotr Laszuk, Marko Zając, Trochim Kapczuk i Mikołaj Chomiuk. W 1872 r. kolejne 102 morgów nabył Kazimierz Rogalski za 1943 rubli. W 1874 r. Skorupkowie sprzedali Jakobowi Firysiukowi, Piotrowi Michalczukowi, Gabrielowi Michalczukowi, Danile Martyniukowi, Jakobowi Dulukowi, Sobestianowi Martyniukowi, Janowi Dulukowi i Charłampowi Dulukowi około 120 morgów za 2440 rubli. W 1875 r. Baltazar Skorupka swoją część (45 morgów) sprzedał za 900 rubli, dla Teodora Harasimiuka, Jana Wareńczuka, Aleksandra Kapczuka, Osipa Romańczuka, Józefa Kulika, Pawła Kracia, Józefa Żuka, Andrzeja Magera, Łukasza Romaniuka i Grzegorza Romaniuka. Od 1875 r. dochodziło do kolejnych zmian własnościowych [APL OR, HBP, sygn. 725]. Po uwłaszczeniu chłopów w 1864 r. stali się oni pełnoprawnymi właścicielami użytkowanych wcześniej gospodarstw.

W okresie przedrozbiorowym ludność zamieszkująca wieś w większości była najpierw prawosławnymi, a po unii brzeskiej grekokatolikami (unitami). Pod względem administracji kościelnej tereny te przyporządkowane były do prawosławnej (a po 1596 r. unickiej) diecezji włodzimiersko-brzeskiej. W XVIII w. należały one do parafii unickiej w Korczówce w dekanacie bialskim diecezji włodzimiersko-brzeskiej a po rozbiorach Rzeczypospolitej diecezji chełmskiej). W 1816 r. w miejscowości mieszkało 52 unitów [APL, CHKGK, sygn. 215]. Znaczna część z nich była wrogo ustosunkowana wobec przymusowego przejścia na prawosławie w 1875 r. i jedynie formalnie je przyjęła. Po 1875 r. niewielu „prawosławnych” uczęszczało na nabożeństwa w cerkwi. Za to nielegalnie chrzcili oni dzieci i zawierali małżeństwa w obrządku rzymskokatolickim. W 1903 r. w Wólce Korczowskiej gościł misjonarz katolicki ksiądz Józef Urban [Urban, 1923, s. 153-154]. W 1888 r. we wsi było oficjalnie 74 prawosławnych [APL, KPCH, sygn. 28]. Po carskim ukazie tolerancyjnym z 1905 r., zezwalającym na zgodne z prawem przyjmowanie obrządku rzymskokatolickiego wszyscy prawosławni przeszli na katolicyzm [APL, KPCH, sygn. 52, 55]. Drugą grupę mieszkańców wsi stanowili osoby należące do parafii rzymskokatolickiej pw. św. Apostołów Piotra i Pawła w Łomazach a od 1919 r. do parafii pw. św. Michała Archanioła w Witorożu.

Wólka Korczowska była osadą raczej niewielką. W roku 1667 odnotowano w niej dwa dymy [Podymne 1667, s. 34]. Z roku 1687 mamy informację, że mieszka w niej tylko jedna poddana – wdowa [BJ, rkp. 6346, k. 105-108]. Rejestr podymnego z roku 1690 wykazuje łącznie w Krasówce, Burwinie, Korczówce i Wólce Korczowskiej 30 „dymów” [Podymne 1667, s. 90]. W roku 1790 Wólka Korczowska wraz z Korczówką liczyły 36 „dymów” [BJ, rkp. 6350, k. 58]. Według wykazu z 1827 r. we wsi znajdowało się 9 domów zamieszkanych przez 52 osoby [Tabella miast, 1827, t. 2, s. 226]. Słownik Geograficzny informuje zaś o 16 domach i 96 mieszkańcach w 1876 r. [SGKP, 1880–1914, t. 13, s. 842]. W 1887 r. we wsi w 15 domach zamieszkiwało 97 osób [PKSG za 1887, s. 19]. Według spisu powszechnego z 1921 r. w osadzie w 23 budynkach zamieszkiwało 113 osób, które deklarowały m.in. wyznanie: rzymskokatolickie – 111 i prawosławne – 2 [Skorowidz miejscowości, 1924, t. 4]. W 1947 r. we wsi mieszkało 133 osób [APL OR, SPwBP, sygn. 53]. W 2021 r. we wsi było zameldowanych 56 osób [https://www.polskawliczbach.pl].

Zdecydowana większość mieszkańców Wólki Korczowskiej na przestrzeni dziejów utrzymywała się z rolnictwa. W połowie XIX w. we wis istniał folwark, po uwłaszczeniu chłopów obejmujący powierzchnię 532 morgów, w tym m.in. gruntów ornych – 38, łąk – 114, lasów i zarośli – 362 morgów [APL OR, HBP, sygn. 725]. Do 1864 r., czyli ukazu uwłaszczeniowego znaczna część ziemi była użytkowana przez chłopów pańszczyźnianych. Odrabiali swoje powinności pańszczyźniane w miejscowym folwarku. W 1864 r. we wsi w oparciu o prawo z 1846 i 1864 r. uwłaszczono 7 gospodarstw będących w posiadaniu 9 właścicieli. Każde z gospodarstw otrzymało ok. 24 morgi ziemi. Z kolei w oparciu tylko o prawo z 1864 r. uwłaszczano jeden plac. W sumie w wyniku uwłaszczenia chłopi otrzymali 197 morgów ziemi. Gospodarstwa otrzymały następujące prawa serwitutowe: prawo otrzymywania z lasów dworskich materiału na poprawę i budowę budynków w miarę potrzeb, 26 wozów opału rocznie. Pełni gospodarze mogli paść swoje bydło w lasach i pola ornych folwarku. W 1881 serwituty leśne sprecyzowano [APL, ZTL, sygn. 111].

W kampanii wrześniowej 1939 r. wzięli udział mieszkańcy Wólki Korczowskiej. Poległ wówczas Henryk Krasa. W czasie walk w lipcu 1944 r. poległo ok. 30 żołnierzy radzieckich. Mieszkańcy wsi należeli do ruchu oporu (BCH i AK). Po wojnie internowany przez aparat bezpieczeństwa został Stefan Kowalczyk [Szudejko, 2018, s. 498-499].