Stasiówka

Patrz hasło: Łomazy.

Pierwotnie miejscowość nazywała się Wola Berestowska (Wola Berestówka, Wólka Berestówka). W latach 20. XVII wieku wymiennie zaczyna się pojawiać nazwa Stasiówka (niekiedy w formie Staszówka), która upowszechni się na dobre w połowie tego stulecia [LBN, Archiwum Sapiehów z Krasiczyna, teka 547, cz. 2, s. 230–235]. Część Stasiówki należącą do Sapiehów traktowano niekiedy jako część Wisznic i sporadycznie określano jako Wisznice-Stasiówka [Rejestry podymnego 1667–1690, s. 45]. Nazwa ma charakter odosobowy i pochodzi od imienia Stasz, Stanisław w zdrobniałej formie [Rymut, t. 15, s. 216].

Stasiówka położona była na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego. Pierwotnie należała do powiatu brzeskiego ziemi brzeskiej województwa podlaskiego. Od roku 1566 znalazła się w powiecie brzeskim nowo utworzonego województwa brzesko-litewskiego. Po III rozbiorze Rzeczypospolitej miejscowość znalazła się najpierw w zaborze austriackim w cyrkule bialskim (od 1796 r.) Galicji Zachodniej.

Po włączeniu w 1809 r. tzw. Nowej Galicji do Księstwa Warszawskiego, w 1810 r. weszła w skład powiatu włodawskiego departamentu siedleckiego [DPKW, 1811, t. 2, nr 16, s. 148]. Po powstaniu w 1815 r. Królestwa Polskiego, w wyniku reformy administracyjnej z 1816 r., znalazła się w powiecie włodawskim obwodu radzyńskiego (złożonego się z powiatów radzyńskiego i włodawskiego) województwa podlaskiego (od 1837 r. guberni podlaskiej) [DPKP, 1816, t. 1, s. 119]. W latach 1844–1866 leżała w okręgu włodawskim powiatu radzyńskiego guberni lubelskiej, a od 1867 r. w powiecie bialskim guberni siedleckiej (w latach 1912–1915 guberni chełmskiej) [DPKP, 1867, t. 66, s. 279]. W latach 1915–1918 r. znajdowała się w strefie wojskowej okupacji niemieckiej, tzw. Etappen Inspektion Armee Bug. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę należała do powiatu bialskiego województwa lubelskiego (1918–1939) a w czasie okupacji niemieckiej dystryktu lubelskiego (1939–1944). Następnie ponownie w powiecie bialskim województwa lubelskiego (1944–1974). W latach 1975–1998 w województwie bialskopodlaskim, potem ponownie w powiecie bialskim województwa lubelskiego.

Gmina

Gminy dominialne wprowadzono na podstawie Konstytucji Księstwa Warszawskiego. Na mocy ustawy z 1809 r. powstały gminy wiejskie, na czele których stali wójtowie, którymi zostawali z urzędu właściciele dóbr ziemskich, którzy za zgodą władz zwierzchnich mogli wyznaczać swoich zastępców. Wójtowie byli wykonawcami zarządzeń władz państwowych, opiekowali się majątkiem gminnym, czuwali nad bezpieczeństwem, porządkiem i zdrowiem mieszkańców. Przy tym pełnili swoją funkcję bezpłatnie. Pomocą wójtom w poszczególnych wsiach służyli sołtysi [DPKW, 1809, t. 1, s. 227–236]. W I połowie XIX w. Stasiówka należała do gminy Wisznice, a od 1856 r. do gminy Łyniew [APL, MSGL, sygn. 167]. Po utworzeniu na mocy ukazu cara Aleksandra II gmin samorządowych w Królestwie Polskim, w 1865 r. weszła w skład gminy Lubenka [APL, BKSW, sygn. 3]. W okresie międzywojennym należała do gminy Lubenka I, której nazwę w 1926 r. zmieniono na Huszcza [DzU, 1926, nr 7, poz. 45]. W 1933 r. utworzono w niej gromadę Stasiówka [LDW, 1933, nr 22, poz. 181]. Po likwidacji gmin w 1954 r. Stasiówkę włączono do gromady Huszcza [DUWRNwL, 1954, nr 15, poz. 64]. W 1973 r. wieś stała się częścią gminy Łomazy [DUWRNwL, 1972, nr 12, poz. 269].

Sołtysem w okresie II Rzeczypospolitej był m.in.: Józef Kurowski [APL, SPB, sygn. 245], a w 1945 r. Michał Niedźwiecki [APL OR, SPwBP, sygn. 1159].

Według Krajowego Rejestru Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju (stan na 1.08.2024) wieś nie ma części składowych [https://eteryt.stat.gov.pl/]. W latach 30. XX w. odnotowano następujące nazwy terenowe: Konik, Mogilne Bagno, Grotowskie Bagno, Rosochate Bagno, Wysmalanki, Preputyń, Końce Bokińskie, Żuława, Dąbrowa, Osowe, Zagajnik, Grządki [Pińczuk, 2000, s. 280].

Patrz sekcja: Właściciele.

Brak informacji o stanowiskach zarówno z kwerendy, jak i z systematycznych badań powierzchniowych prowadzonych w roku 1985 w ramach AZP [NID, AZP 65-88].

Najstarsza wzmianka dotyczy roku 1587 i mówi o sprzedaży części wsi (wtedy jeszcze pod nazwą Wólka Berestówka) przez Wojciecha Dołęgowskiego, Wasylowi Hornowskiemu [LBN, Archiwum Sapiehów z Krasiczyna, teka 547, cz. 2, s. 231].

Stasiówka miała bardzo skomplikowaną strukturę własnościową. Składała się z kilku części: dóbr ziemskich, własności drobnoszlacheckiej i folwarku kościoła rzymskokatolickiego w Huszczy. Różne jej części były w posiadaniu kilku rodzin szlacheckich. W 2 poł. XVI w. i pierwszej poł. XVII w. toczyli spory i zawierali między sobą różne transakcje o części Stasiówki (Woli Berestowskiej) m.in. przedstawiciele rodzin: Hornowskich, Dołęgowskich, Rozbickich, Raczyńskich, Wąsowiczów i Koziborskich. W roku 1622 dużą część Stasiówki kupił od Kaliksta Hornowskiego, właściciel pobliskich Wisznic, stolnik litewski Krzysztof Sapieha [LBN, Archiwum Sapiehów z Krasiczyna, teka 547, cz. 2, s. 230–235].W rejestrze podatkowym z roku 1667 odnotowano, że podymne ze Stasiówki zapłaciło aż 5 właścicieli: Wojciech Trębicki (z 1 dymu), Szymon Rucki (Rudzki) z 1 dymu, Anna Zgliczyńska z 1 dymu, Tomasz Zgliczyński z 2 dymów. Część Stasiówki należąca do Krzysztofa Sapiehy krajczego litewskiego, nazywana niekiedy Wisznice-Stasiówka znajdowała się w zastawie u Kazimierza Bielikiewicza, który zapłacił podatek od 5 dymów [Rejestry podymnego 1667–1690, s. 29, 45, 62]. W roku 1690 nadal podymne ze Stasiówki opłacało pięciu właścicieli: Bielikiewicz z 5 dymów oraz Samuel Zgliczyński, Wojciech Trębicki, Grzegorz Leszczyński i Kazimierz Rudzki – każdy z nich z 1 dymu [Rejestry podymnego 1667–1690, s. 95]. W wieku XVIII wśród właścicieli, zastawników i dzierżawców różnych części Stasiówki możemy znaleźć przedstawicieli rodzin: Chrennickich, Rudzkich, Sawickich, Bielikiewiczów [LBN, Archiwum Sapiehów z Krasiczyna, teka 547, cz. 2, s. 235–237]. Dobra ziemskie Stasiówka z folwarkiem Stasiówka w 1796 r. należały do rodziny Sawickich, z tym że jedna połowa należała do Adama Sawickiego, druga do jego żony Teresy Sawickiej, która przekazała ją ich synowi Klemensowi Sawickiemu. W 1822 r. Stasiówkę od Józefata Buchowieckiego kupili Anna z Sapiehów Czartoryska i jej brat Leon Sapieha. W 1835 r. część należąca do Leona została skonfiskowana na rzecz skarbu publicznego Królestwa Polskiego na mocy postanowienia Rady Administracyjnej Królestwa Polskiego w sprawie konfiskaty dóbr pozostających na emigracji byłych powstańców listopadowych. W tym samym roku na przymusowej licytacji całość dóbr nabył Ignacy Sosnkowski. Już w 1835 r. sprzedał on je hrabiemu Janowi Nepomucenowi Kwileckiemu za 50 tys. złp. Po jego śmierci w 1838 r. Stasiówkę odziedziczył syn Walerian Kwilecki. Ten w 1857 r. sprzedał ją Zygmuntowi Aleksandrowi Rydeckiemu. Tuż przed wybuchem powstania styczniowego 8/20 X 1862 r. sprzedał on swoje dobra, bez części znajdującej się w posiadania Konstantego Łaskiego, za 96 tys. złp. Nabyli je wówczas: Karol Najdychor, Wincenty Kurowski, Jan Najdychor s. Ignacego, Ludwik Jeruzalski, Adam Rudzki, Jan Niedźwiecki, Konstanty Łaski, Józefat Najdychor, Łukasz Puś, Jan Najdychor s. Karpa, Paweł Najdychor, Stefan Kalinowski s. Adama, Stanisław Szpakowski s. Bazylego, Andrzej Suzoniuk, Jan Przesmycki, Michał Gontarewicz, Michał Zubelewicz, Jan Brodzik, Józef Kornicki, Józef Gontarewicz, Mikołaj Lipiński, Michał Bajkowski, Stefan Tychaniewicz, Mateusz Derdowski i Marcin Zubelewicz. W kolejnych latach doszło do wielu transakcji kupna sprzedaży [APL OR, HBP, sygn. 700].

Swoje majątki w 1822 r. w Stasiówce posiadali też: Franciszek Jeruzalski (po dziadku Tomaszu i ojcu Jakubie) (Stasiówka B); Maciej Trębicki (po dziadku Janie i ojcu Michale) (Stasiówka C); bracia Andrzej i Józefat Rudzcy (po dziadku Janie i ojcu Krzysztofie) (Stasiówka D); bracia Antoni i Feliks Rudzcy (po dziadku Stanisławie i ojcu Janie) (Stasiówka E) [APL OR, HBP, sygn. 701].

W wyniku uwłaszczenia w 1865 r. kolejni właściciele dostali nadziały z ziemi folwarku kościoła huszczańskiego: Łukasz Christienka, Michaił Cudejko, Andriej Głowacki, Iwan Kasper, Semen Krukowski, Jakow Majewski, Chalimon Marczuk, Grigorij Niczypor, Stiepanida Paszkowa, Iwan Preis, Władysław Radion i Dmitrij Zasiato-Wołk [APL, ZTL, sygn. 26].

W okresie przedrozbiorowym ludność zamieszkująca Stasiówkę w części była prawosławna, a po unii brzeskiej stała się grekokatolikami (unitami) a w części wyznania rzymskokatolickiego. Pod względem administracji kościelnej tereny te należały do prawosławnej (a po 1596 r. unickiej) diecezji włodzimiersko-brzeskiej. W XVIII w. Stasiówka należała do parafii greckokatolickiej w Żeszczynce (dekanat brzeski diecezji włodzimiersko-brzeskiej a po rozbiorach Rzeczypospolitej dekanat wisznicki diecezji chełmskiej). Według akt wizytacji parafii unickich z 1812 r., w Stasiówce w 8 domach mieszkało 46 unitów [APL, CHKGK, sygn. 139]. Znaczna część z nich była wrogo ustosunkowana wobec przymusowego przejścia na prawosławie w 1875 r. Po 1875 r. niewielu „prawosławnych” ze Stasiówki uczęszczało na nabożeństwa w cerkwi. Za to nielegalnie chrzcili oni dzieci i zawierali małżeństwa w obrządku rzymskokatolickim. W 1902 r. w Stasiówce gościł misjonarz katolicki, ksiądz Józef Urban. 27 lipca tr. odprawił on tam mszę dla 200 wiernych [Urban, 1923, s. 53–54]. Po carskim ukazie tolerancyjnym z 1905 r., zezwalającym na zgodne z prawem przyjmowanie obrządku rzymskokatolickiego, wszyscy prawosławni we wsi przeszli na obrządek łaciński [APL, KPCH, sygn. 995].

Tymczasem katolicy obrządku rzymskiego, początkowo należeli do parafii rzymskokatolickiej w Wisznicach, a od 1918 r. do parafii Trójcy Świętej w Huszczy w diecezji podlaskiej (siedleckiej).

Według wykazu z 1827 r. we wsi znajdowało się 19 domów zamieszkanych przez 88 osób [Tabella miast, 1827, t. 2, s. 195]. Słownik Geograficzny informuje zaś o 19 domach i 174 mieszkańcach w 1876 r. [SGKP, 1880–1914, t. 11, s. 284]. W 1887 r. we wsi w 28 domach zamieszkiwało 173 osób [PKSG za 1887, s. 101]. Według spisu powszechnego z 1921 r. w 35 budynkach mieszkało 203 osób, które deklarowały wyznanie: rzymskokatolickie – 196, mojżeszowe – 6 i prawosławne – 1 [Skorowidz miejscowości, 1924, t. 4]. W 1947 r. we wsi zamieszkiwało 228 osób [APL OR, SPwBP, sygn. 53]. W 2021 r. we wsi było zameldowanych 105 osób [https://www.polskawliczbach.pl].

Zdecydowana większość mieszkańców Stasiówki na przestrzeni dziejów utrzymywała się z rolnictwa. Część mieszkańców wsi była właścicielami posiadanych majątków, 9 gospodarstw obsadzonych było przez chłopów pańszczyźnianych, według tabeli prestacyjnej z 1846 r. obrabiających przez cały rok tygodniowo 3 dni sprzężajne i 3 dni piesze pańszczyzny. Nie odrabiali oni żadnych innych powinności. W zamian każde gospodarstwo użytkowało po 21 morgów ziemi, w tym ornych – 16, łąk – 3 i ogrodów – 2 [APL, RGL, sygn. skarb. 244]. W 1862 r. doszło do nietypowej sytuacji, gdyż włościanie wykupili swoje gospodarstwa na pełną własność [APL OR, HBP, sygn. 700]. W tej sytuacji w Stasiówce w oparciu o prawo z grudnia 1865 r., uwłaszczono jedynie 12 bezrolnych osób na ziemi folwarku poduchownego. Każda z nich otrzymała po ok. 4 morgi [APL, ZTL, sygn. 26].

II wojna światowa

Latem 1942 r. niemieccy okupanci za udzielanie pomocy jeńcom radzieckim zastrzelili mieszkanki Stasiówki: Elżbietę Kurowską, Józefę Najdyhor, Bronisławę Lewczuk i Marię Trębicką. Kilkunastu mieszkańców wsi należało do ruchu oporu (AK i BCH) [Pińczuk, 2000, s. 281; Szudejko, 2081, s. 476].