Krasówka

Patrz hasło: Łomazy.

Pierwotnie wieś określano jako Krasnoje, Krasna Wola [BJ, rkp. 6346, k. 1-10; AGAD, AWR, XXIII, t. 11, p. 8]. Nazwa w obecnym brzmieniu przyjęła się w pierwszej połowie XVII w.; zapewne pochodzi od słowa kras, czyli piękno, ozdoba, także barwa (szczególnie jaskrawa, czerwona) [Rymut, t. 5, s. 292; NMP, 2003, t. 5].

Krasówka położona była na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego. Pierwotnie należała do powiatu brzeskiego ziemi brzeskiej województwa podlaskiego. Od roku 1566 znalazła się w powiecie brzeskim nowo utworzonego województwa brzesko-litewskiego. Po III rozbiorze Rzeczypospolitej miejscowość znalazła się w zaborze austriackim w cyrkule bialskim (Galicji Zachodniej).

Po włączeniu w 1809 r. tzw. Nowej Galicji do Księstwa Warszawskiego, w 1810 r. wieś weszła w skład powiatu włodawskiego departamentu siedleckiego [DPKW, 1811, t. 2, nr 16, s. 148]. Po powstaniu w 1815 r. Królestwa Polskiego, w wyniku reformy administracyjnej z 1816 r., znalazła się w powiecie bialskim obwodu bialskiego województwa podlaskiego (od 1837 r. guberni podlaskiej) [DPKP, 1816, t. 1, s. 119]. W latach 1844–1866 leżała w okręgu bialskim powiatu bialskiego guberni lubelskiej, a od 1867 r. w powiecie bialskim guberni siedleckiej (w latach 1912–1915 guberni chełmskiej) [DPKP, 1867, t. 66, s. 279]. W latach 1915–1918 r. znajdowała się w strefie wojskowej okupacji niemieckiej, tzw. Etappen Inspektion Armee Bug. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę należała do powiatu bialskiego województwa lubelskiego (1918–1939), w czasie okupacji niemieckiej dystryktu lubelskiego (1939–1944). Następnie ponownie w powiecie bialskim województwa lubelskiego (1944–1974). W latach 1975–1998 w województwie bialskopodlaskim, potem ponownie w powiecie bialskim województwa lubelskiego.

Gmina

Gminy dominialne wprowadzono na podstawie Konstytucji Księstwa Warszawskiego. Na mocy ustawy z 1809 r. wprowadzono gminy wiejskie, na czele których stali wójtowie, którymi zostawali z urzędu właściciele dóbr ziemskich, którzy za zgodą władz zwierzchnich mogli wyznaczać swoich zastępców. Wójtowie byli wykonawcami zarządzeń władz państwowych, opiekowali się majątkiem gminnym, czuwali nad bezpieczeństwem, porządkiem i zdrowiem mieszkańców. Przy tym pełnili swoją funkcję bezpłatnie. Pomocą wójtom w poszczególnych wsiach służyli sołtysi [DPKW, 1809, t. 1, s. 227–236]. Krasówka stanowiła siedzibę gminy, do której należał też Burwin. Właściciele dóbr nie byli wójtami, zastępcą w 1850 r. był Mikołaj Dzikowski [APL, MSGL, sygn. 167]. Po utworzeniu na mocy ukazu cara Aleksandra II gmin samorządowych w Królestwie Polskim, w 1865 r. weszła w skład gminy Lubenka [APL, BKSW, sygn. 3]. W II Rzeczypospolitej miejscowość weszła w skład gminy Lubenka II, a od 1926 r. do nowej gminy Dubów [DzU, 1926, nr 7, poz. 45]. W 1933 r. utworzono gromadę Krasówka, w skład tej ostatniej weszły: wieś, kolonie Lubatynek i Krasówka oraz folwark Lorcin [LDW, 1933, nr 22, poz. 181]. Po likwidacji gmin w 1954 r. Krasówkę włączono do gromady Burwin [DUWRNwL, 1954, nr 15, poz. 64]. W 1969 r. wieś przeniesiono do gromady Dubów [DUWRNwL, 1968, nr 13, poz. 100]. W 1973 r. wieś włączono do gminy Łomazy [DUWRNwL, 1972, nr 12, poz. 269].

Sołtysem w okresie II Rzeczypospolitej był m.in.: Władysław Zieleniecki [APL, SPB, sygn. 245].

Według Krajowego Rejestru Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju (stan na 1.08.2024) częścią wsi jest Lorcin [https://eteryt.stat.gov.pl/].

W latach 1569-1570 w kontekście Krasówki (ale także Burwina i Korczówki) pojawiają się takie nazwy jak: uroczysko Klikawa, uroczysko i las Chominne, rzeczka Baba, wpadająca do Baby rzeczka Ochodnik [BJ, rkp. 6346, k. 1-10]. Pewną ciekawostką jest, że gdy ponad sto lat później (1690) komisarze graniczni ponownie opisują te rzeczki, podkreślają, że Baba prawie wyschła, ale jeszcze wyraźnie widać jej koryto, natomiast Ochodnik praktycznie zniknął, do tego stopnia, ze miejscowi nie są do końca pewni jaki był jego bieg. W 1690 r. na wyschniętej rzeczce Ochodnik odnotowano Kuraczy Bród [BJ, rkp. 6346, k. 141nn]. W roku 1631 wymieniono błoto Czortówka [AVAK, t. 18, s. 330-331]. W II połowie XIX w. w Krasówce funkcjonowały następujące nazwy terenowe: Duchnowska Dolina, Szczotka, Kutki przy Domańszczyźnie, Długie Błoto, Pod Bielszczyzną, Podczortkówka, Ławki, Hrud, Zastienok, Pod Graniczko, Turulisok, Ustiany i Pod Turulistką [APL, ZTL, sygn. 48]. W 1872 r. odnotowano następujące nazwy terenowe w Lorcinie: Brzezina, Długie Bagno, Bagno, Olszyna i Łozowica [APL OR, HBP, sygn. 577].

W roku 1631 wymieniono następujących mieszkańców Krasówki: Andrzej Obróbski, Stepan Woznoczik, Paweł Łozak (Łazuk), Wac Pykaczyk, Iwan Prystupa i Stepan Kuśnierczyk [AVAK, t. 18, s. 330-331]. W 1864 r. we wsi uwłaszczono następujących włościan: Arseniuk Grigorij, Chwodczuk Aleksandr, Denisiuk Danił, Dulan Foma, Firysiuk Iwan, Ilczuk Paweł, Kapelaniuk Piotr, Karpowicz Andriej, Kożyk Michaił, Makińsiuk Iwan, Manturuk Andriej, Manturuk Osip, Manturuk Wasilij, Matusiewicz Michaił, Melańczuk Michaił, Pokora Piotr, Potejuk Piotr, Samociuk Andriej, Sień Jakow, Suproniuk Demitr, Tur Michaił, Wisułowski Foma, Chmura Iwan, Denisiuk Danił, Korol Trochim i Szeremszuk Piotr [APL, ZTL, sygn. 48].

W trakcie prowadzonych systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP w roku 1987 odkryto 5 stanowisk śladowych. Poza bliżej nieokreśloną ceramiką starożytną wyróżniono fragmenty naczyń datowane na młodszy okres przedrzymski – okres rzymski [NID, AZP obszar 63-86].

Pierwsza odnotowana wzmianka źródłowa o Krasówce (Krasnoje) odnosi się do roku 1569 [BJ, rkp. 6346, k. 1-10]. Wieś powstała zapewne w pierwszej połowie XVI w. na fali akcji kolonizacyjnej prowadzonej przez rodzinę Bohowitynowiczów, do której od roku 1501 należały rozległe dobra wortelskie (ortelskie).

W roku 1501 król Aleksander Jagiellończyk nadał rozległe dobra wortelskie (ortelskie), na terenie których powstała z czasem Krasówka, Lwu Bohowitynowiczowi [LM, ks. 6, s. 262]. Dwa lata później pozwolił mu wybudować obok Wortela zamek i osadzić miasteczko, które nazwano Lewkowem, a później Dokudowem [LM, ks. 5, s. 370-371]. W drugiej dekadzie XVI w. tereny te stały się przedmiotem sporu między Bohowitynowiczami, a Iliniczami. Ostatecznie tym pierwszym udało się utrzymać przy własności. Po Lwie Bohowitynowiczu dobra wortelskie z czasem przejął jego bratanek, Iwan Bohuszewicz Bohowitynowicz, następnie wdowa po Iwanie Anna z Kopciów oraz synowie Benedykt i Michał [BJ, rkp. 6346, k. 1-10; AGAD, AWR, XXIII, t.11, p.8]. W XVII wieku rozległe dobra wortelskie uległy podziałowi. Krasówka, Burwin i Korczówka znalazły się rękach rodziny Miłoszewskich (Miłaszewskich). Po śmierci Jerzego Miłoszewskiego dobrami podzielili się jego bracia: Jan Kazimierz i Samuel. Ten ostatni został jezuitą i prawa do swojej części majątku przekazał jezuitom grodzieńskim, co było w latach późniejszych przedmiotem licznych kontrowersji. W latach 40. XVII w. dobra Krasówka przejął Piotr Dobroniski łowczy brzeski, mąż Zofii Miłoszewskiej. W roku 1664 zastawił Krasówkę i Burwin Stefanowi Orzeszko, sędzicowi mielnickiemu. Stefan Orzeszko był zięciem Piotra Dobroniskiego, mężem jego córki Anny. Ostatecznie Orzeszkowie przejęli dobra, ale pretensje do nich miał także brat Anny, Kazimierz Dobroniski. W roku 1687 doszło do kuriozalnej sytuacji: małżonkowie Orzeszkowie zastawili dobra krasowskie Tomaszowi z Nasiłowa Ostrowskiemu, cześnikowi nowogrodzkiemu, jednocześnie Kazimierz Dobroniski sprzedał te same dobra Andrzejowi Miączyńskiemu, cześnikowi płockiemu. Doszło do ostrego konfliktu między Miączyńskim, a Ostrowskim. Miączyński spłacił wierzytelności Ostrowskich, mimo tego ci nie chcieli z Krasówki ustąpić. Na tym tle doszło 20 listopada 1687 do swego rodzaju „bitwy o Krasówkę” [BJ, rkp. 6346, k. 49-120]. Konflikt o wieś został zażegnany na drodze matrymonialnej – syn Tomasza Ostrowskiego, Bonifacy, poślubił córkę Andrzeja Miączyńskiego, Reginę. Ich córka Petronela Ostrowska w roku 1715 poślubiła Antoniego Erazma Ossolińskiego, chorążego podlaskiego [BJ, rkp. 6348, k. 10-12, 24-38]. W ten sposób dobra krasowskie znalazły się w rękach Ossolińskich i mimo pewnych kontrowersji z przedstawicielami rodziny Ostrowskich (w roku 1739 Franciszek Ostrowski nawet dokonał zajazdu Krasówki), pozostały w ich posiadaniu do schyłku XVIII w. [BJ, rkp. 6349, k. 1-10v, 138; BJ, rkp. 6350 k. 32-42v]. W roku 1766, synowie Antoniego Erazma i Petroneli Ossolińskich, po śmierci rodziców dokonali podziału dóbr. Na jego mocy Hieronimowi przypadła Krasówka i Burwin, Franciszkowi Korczówka i Wólka Korczowska oraz dodatkowo folwark w Burwinie z sześcioma poddanymi ze wsi Burwina na poczet opieki nad „błędnym na zmysłach” bratem Józefem [BJ, rkp. 6350, k. 35–42, 46–51].

W 1845 r. zmarł dziedzic krasowski Adam Skarbek Kołaczkowski. Kolejnym właścicielem był Aleksander Feliks Szaniawski. Po jego śmierci w 1863 r., odziedziczyła je Laura z Grabowskich Szaniawska, po drugim mężu Lubatyńska. W 1880 r. nabył je Władysław Lubatyński. Po jego śmierci w 1891 r. dobra wróciły do poprzedniej właścicielki. Po jej śmierci dobra przejęła w 1898 r. jej siostra Helena po mężu Majkowska. Kolejnym właścicielem został Władysław Fogt, który w latach 1908-1910 sprzedał Krasówkę i Lorcin Aleksandrowi Niewęgłowskiemu. Potem należały do jego dzieci Henryka, Bohdana, Aleksandry Leszczyńskiej, Gabrieli Tor i Zofii Sobieszek [APL OR, HBP, sygn. 577].

W okresie przedrozbiorowym ludność zamieszkująca wieś w większości była najpierw prawosławnymi, a po unii brzeskiej grekokatolikami (unitami). Pod względem administracji kościelnej tereny te należały do prawosławnej (a po 1596 r. unickiej) diecezji włodzimiersko-brzeskiej. W XVIII w. należały one do parafii greckokatolickiej w Korczówce w dekanacie bialskim diecezji włodzimiersko-brzeskiej a po rozbiorach Rzeczypospolitej diecezji chełmskiej. W 1816 r. w miejscowości mieszkało 175 unitów [APL, CHKGK, sygn. 215]. Znaczna część z nich była wrogo ustosunkowana wobec przymusowego przejścia na prawosławie w 1875 r. i jedynie formalnie je przyjęła. Po 1875 r. niewielu „prawosławnych” uczęszczało na nabożeństwa w cerkwi. Za to nielegalnie chrzcili oni dzieci i zawierali małżeństwa w obrządku katolickim. W 1888 r. we wsi było 155 prawosławnych [APL, KPCH, sygn. 28]. Po carskim ukazie tolerancyjnym z 1905 r., zezwalającym na zgodne z prawem przyjmowanie obrządku rzymskokatolickiego liczba prawosławnych we wsi spadła z 222 (1904) do 35 (1906) [APL, KPCH, sygn. 52, 55].

Do 1905 r., kiedy to część prawosławnych przyjęła obrządek rzymskokatolicki, we wsi nie było włościan tego obrządku. W 1845 r. należeli do niego tylko mieszkańcy dworu i karczmy. Wieś leżała na terenie parafii rzymskokatolickiej pw. św. Apostołów Piotra i Pawła w Łomazach [AGAD, CWW, sygn. 675].

Rejestr podymnego z roku 1690 wykazuje łącznie w Krasówce, Burwinie, Korczówce i Wólce Korczowskiej 30 „dymów” [Podymne 1667, s. 90]. W roku 1790 Krasówka wraz z Burwinem liczyły 48 „dymów” [BJ, rkp. 6350, k. 58]. Według wykazu z 1827 r. we wsi znajdowało się 15 domów zamieszkanych przez 164 osób [Tabella miast, 1827, t. 1, s. 240]. Słownik Geograficzny informuje zaś o 26 domach i 235 mieszkańcach w 1876 r. [SGKP, 1880–1914, t. 6, s. 646]. W 1887 r. we wsi w 28 domach zamieszkiwało 194 osób [PKSG za 1887, s. 56]. Według spisu powszechnego z 1921 r. we wsi Krasówka, koloniach Krasówka i Lubatynek oraz folwarku Lorcin w 95 budynkach mieszkało 320 osób, które deklarowały wyznanie: rzymskokatolickie – 301, prawosławne – 5 i inne – 14 [Skorowidz miejscowości, 1924, t. 4]. W 1947 r. we wsi zamieszkiwało 362 osób [APL OR, SPwBP, sygn. 53]. W 2021 r. we wsi było zameldowanych 165 osób [https://www.polskawliczbach.pl].

Zdecydowana większość mieszkańców Krasówki na przestrzeni dziejów utrzymywała się z rolnictwa. W 1873 r. od dóbr Korczówka oddzielono dobra Lorcin, obejmujące 98, w tym gruntów ornych – 29, pastewników – 5, lasów – 25, zarośli – 9 i bagien – 23 morgów [APL OR, HBP, sygn. 577]. Do 1864 r., czyli ukazu uwłaszczeniowego znaczna część ziemi była użytkowana przez chłopów pańszczyźnianych. W 1864 r. we wsi w oparciu o prawo z 1846 i 1864 r. uwłaszczono 18 gospodarstw będących w posiadaniu 22 właścicieli. Każde z gospodarstw otrzymało ok. 22 morgi ziemi. Z kolei w oparciu tylko o prawo z 1864 r. uwłaszczano czterech właścicieli placów. W sumie w wyniku uwłaszczenia chłopi otrzymali 417 (po pomiarze 400) morgów ziemi. Osady zapisane w tabeli uwłaszczeniowej posiadali następujące serwituty: prawo dostawania z lasów dworskich materiału na naprawę zabudowań według potrzeb, pobierania suszu i zbieraniny na opał, po jednym wozie tygodniowo przez 6 miesięcy zimowych i jednym wozie na dwa tygodnie w okresie letnim, z prawem wchodzenia z siekierą do lasu. Poza tym mieli prawo paść inwentarz na ugorach leśnych i po łąkach po zebraniu zasiewów, na łąkach po skoszeniu siana i w lasach. Serwituty pastwiskowe sprecyzowano w 1873 r. Mieli oni prawo paść 91 sztuk bydła, 22 konie i 184 owiec. Serwituty leśne opisano w 1880 r. W 1883 r. właściciele majątku wykupili prawa serwitutowe od chłopów. Podziału własności wspólnotowej dokonano zaś w 1932 r. [APL OR, HBP, sygn. 385, 577; APL, ZTL, sygn. 48].

Pozostałości założenia dworskiego

Dwór wymurowano na planie prostokąta z cegły w latach 1870–1890 r., remontowany w 1985 r.

Kaplica – wybudowana w 1994 r.

I wojna światowa

Członkowie lokalnego oddziału Polskiej Organizacji Wojskowej 11 XI 1918 r. rozbroili posterunek niemiecki we wsi [Szudejko, 2018, s. 465].

II wojna światowa

W kampanii wrześniowej 1939 r. wzięło udział kilku mieszkańców Kozłów. Poległ wówczas Szczepan Chmielewski. W czasie II wojny światowej we wsi istniała prężna placówka BCH. W czasie walk w lipcu 1944 r. zginęło wielu żołnierzy radzieckich (m.in. Andriej Żełudkow), jeden niemiecki, trzech węgierskich i mieszkaniec wsi Feliks Paprocki [Szudejko, 2018, s. 466-467].