Huszcza

Patrz hasło: Łomazy.

Do XIX w. zapisywano nazwę w brzmieniu: Hoscza, Goscza, Hoszcza, Hosza, Huszcza. Nazwa wsi pochodzi od białoruskiego słowa huszcza (gęsty las) [NMP, 1999, t. 3] lub od rzeczki Hoszy (Hoszczy), nad którą miejscowość była położona.

Huszcza położona była na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego. Pierwotnie należała do powiatu brzeskiego ziemi brzeskiej województwa podlaskiego. Od roku 1566 znalazła się w powiecie brzeskim nowo utworzonego województwa brzesko-litewskiego. Po III rozbiorze Rzeczypospolitej miejscowość leżała w zaborze austriackim w cyrkule bialskim (Galicji Zachodniej).

Po włączeniu w 1809 r. tzw. Nowej Galicji do Księstwa Warszawskiego, w 1810 r. wieś weszła w skład powiatu włodawskiego departamentu siedleckiego [DPKW, 1811, t. 2, nr 16, s. 148]. Po powstaniu w 1815 r. Królestwa Polskiego, w wyniku reformy administracyjnej z 1816 r., znalazła się powiecie bialskim obwodu bialskiego województwa podlaskiego (od 1837 r. guberni podlaskiej) [DPKP, 1816, t. 1, s. 119]. W latach 1844–1866 leżała w okręgu bialskim powiatu bialskiego guberni lubelskiej, a od 1867 r. w powiecie bialskim guberni siedleckiej (w latach 1912–1915 guberni chełmskiej) [DPKP, 1867, t. 66, s. 279]. W latach 1915–1918 r. znajdowała się w strefie wojskowej okupacji niemieckiej, tzw. Etappen Inspektion Armee Bug. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę należała do powiatu bialskiego województwa lubelskiego (1918–1939), w czasie okupacji niemieckiej dystryktu lubelskiego (1939–1944). Następnie ponownie w powiecie bialskim województwa lubelskiego (1944–1974). W latach 1975–1998 w województwie bialskopodlaskim, potem ponownie w powiecie bialskim województwa lubelskiego.

Gmina

Gminy dominialne wprowadzono na podstawie Konstytucji Księstwa Warszawskiego. Na mocy ustawy z 1809 r. zaistniały gminy wiejskie, na czele których stali wójtowie, zostawali nimi z urzędu właściciele dóbr ziemskich. Za zgodą władz zwierzchnich mogli wyznaczać swoich zastępców. Wójtowie byli wykonawcami zarządzeń władz państwowych, opiekowali się majątkiem gminnym, czuwali nad bezpieczeństwem, porządkiem i zdrowiem mieszkańców. Przy tym pełnili swoją funkcję bezpłatnie. Pomocą wójtom w poszczególnych wsiach służyli sołtysi [DPKW, 1809, t. 1, s. 227–236]. Huszcza stanowiła odrębną gminę. Jej wójtem od 1818 r. do początku lat 60. r. był Paweł Rzewuski. Zwolniono go z powodu podeszłego wieku na początku lat 60., zastąpił go tymczasowo Franciszek Zawistowski [APL, MSGL, sygn. 167; APL, BKSW, sygn. 3]. Po utworzeniu na mocy ukazu cara Aleksandra II gmin samorządowych w Królestwie Polskim, w 1865 r. Huszcza weszła w skład gminy Lubenka [APL, BKSW, sygn. 3]. W II Rzeczypospolitej miejscowość weszła w skład gminy Lubenka I, której nazwę w 1926 r. zmieniono na Huszcza [DzU, 1926, nr 7, poz. 45]. W latach 1943-1944 gmina Huszcza była przyłączona do gminy Łomazy. Do 1 sierpnia 1944 r. w jej skład wchodziły sołectwa: Huszcza, Kopytnik, Stasiówka, Koszoły, Wiski (od 1928 r.) i trzy sołectwa (Lubenka, Szymanowo i Studzianka), które wspomnianego dnia przeniesiono do gminy Łomazy [APL OR, SPwBP, sygn. 53]. W 1933 r. utworzono gromadę Huszcza, w jej skład weszły: wieś i leśniczówka Zaścianek [LDW, 1933, nr 22, poz. 181]. Po likwidacji gmin w 1954 r. powstała gromada Huszcza, składająca się z Huszczy I i II, Stasiówki, Kopytnika i Wisek [DUWRNwL, 1954, nr 15, poz. 64]. W 1960 r. do gromady przyłączono wsie Koszoły i Bokinka Pańska [DUWRNwL, 1959, nr 9, poz. 63]. W 1973 r. kiedy przywrócono gminy, wieś włączono do gminy Łomazy [DUWRNwL, 1972, nr 12, poz. 269].

Wójtami gminy w II Rzeczypospolitej byli Ludwik Jeruzalski (1918-1936) i Andrzej Kuźmicki (1936-1943), Paweł Kobyliński (1945), Tomasz Kowieski (1947).

W 1944 r. członkami Gminnej Rady Narodowej zostali: Bolesław Kowieski (przewodniczący) (Huszcza), Tomasz Hołownia (zastępca przewodniczącego) (Huszcza), Andrzej Przesmycki (sekretarz) (Huszcza), Władysław Pyszko (Koszoły), Feliks Czarnacki (Wiski), Ludwik Kowieski (Huszcza), Stanisław Hołownia (Huszcza), Feliksa Sacewicz (Kopytnik), Franciszek Czubelski (Koszoły), Michał Niedźwiedzki (Stasiówka), Bernard Jarocki (Wiski), Józef Dypa (Związek Rzemieślników) i Władysław Morawski (Związek Zawodowy Nauczycielstwa) [APL OR, AGHuszcza, sygn. 75].

W czerwcu 1945 r. członkami Gminnej Rady Narodowej w Huszczy byli: Ludwik Kowieski (Huszcza), Franciszek Czubla (Koszoły), Michał Niedźwiedzki (Stasiówka), Bernard Jarocki (Wiski), Władysław Morawski, Tomasz Kowieski (Huszcza), Andrzej Przesmycki (Huszcza), Władysław Pyszko (Koszoły), Feliks Sacewicz, Józef Dypa, Feliks Czarnacki i Stanisław Hołownia. W styczniu 1947 r. radnymi byli: Bernard Jarocki (przewodniczący), Zygmunt Niedźwiedzki, Władysław Burek, Józef Buczyński, Szymon Lipiński, Józef Czubla, Jacenty Dołęgowski, Jan Soroka, Stanisław Buczyński, Ludwik Kowieski, Władysław Pyszko, Andrzej Rudzki, Tomasz Gontarewicz, Józef Rudzki, Feliks Nazarewicz i Władysław Fijołkowski [APL OR, AGHuszcza, sygn. 4, 5].

Sołtysami w Huszczy byli m.in.: Mieczysław Tarkowski (odwołany 10 IX 1943), Stanisław Hołownia, Józef Przesmycki i Wiktor Świętochowski (1945) [APL OR, SPwBP, sygn. 1159; AGŁomazy, sygn. 9].

Według Krajowego Rejestru Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju (stan na 1.08.2024) częściami wsi są: Huszcza Pierwsza, Huszcza Druga, Grabowszczyzna, Janicka, Kamienie, Kolonie Koszołowskie, Krymki, Nowa Zienkowizna, Ochoża i Zaścianek [https://eteryt.stat.gov.pl/].

Nie znamy nazwisk pierwszych, jeszcze nielegalnych osadników, których „odkrył” w roku 1549 Stanisław Świderski. Byli to zapewne chłopi z najbliższych okolic. Na początku lat 60. XVI w. w Huszczy oraz pobliskiej Tucznej zarządca starostwa brzeskiego Dymitr Sapieha, przeprowadził akcję sprowadzania i lokowania nowych osadników, rekrutujących się głównie spośród drobnej, rozrodzonej szlachty mazowieckiej, podlaskiej i łukowskiej. Rewizja starostwa brzeskiego z 1566 roku wymienia m. in. następujących mieszkańców Huszczy: Staniek Błoński; Szczęsny i Paweł Berdyccy; Jan Buczyński; Paweł Budnik; Chrzczon, Piotr i Stanisław Bujalscy; Kurian Czerwiakowicz; Stanisław Dąbski; Walenty, Wach, Hieronim Dmowscy; Lec Dubicki; Wojciech Dudlarz; Hawryło Hołubiec; Wojciech Horbas; Andrzej Iwanowski; Wawrzyniec Jeruzalski; Jan Kobyleński; Jan, Cherubin Krasowscy; [NN] Kuc (Koc); Jan, Stanisław Mazurowie; Sobiech Olenski (Olędzki); Jan Polikowski; Jan Smajda; [NN] Toczyński; Kasper, Wojciech Trembiccy; Jan Trteński (Trzciński?); Szczęsny Wierzbicki; Marcin Wojewódzki; Jan Zając; [NN] Żółkowski [DMAMJ, s. 359-360]. Wiele z nazwisk pierwszych mieszkańców Huszczy z roku 1566, powtarza się sto lat później, w roku 1667, a nawet w 1791. Spośród nowych wymienić można m. in.: Borkowskich, Czarnockich, Dołęgowskich, Hołowniów, Jarotów (Jarockich), Kowieskich, Laskowskich, Moczulskich, Morzkowskich, Przesmyckich, Rudzkich, Skibniewskich, Skwierczyńskich, Tarkowskich [AGAD, AWR, XVII, sygn. 44, s. 12-16; AVAK, t. 5, s. 404; Czarnocki, 2021, s. 9- 41]. Nazwiska występujące w XIX w. patrz sekcja: Właściciele. W 1865 r. we wsi uwłaszczono następujących włościan: Anton Chwalewski, Filip Cudejko, Stanisław Domeracki, Semen Garasiemiuk, Josip Kozłowski, Paweł Lambach, Dawid Romaniuk, Ludwik Sadownik, Iwan Sakowicz, Stanisław Stańkiewicz, Stanisław Szepniewski, Ippolit Tarasiuk, Jan Trębacz i Sylwester Woźniak [APL, ZTL, sygn. 26].

Brak informacji o stanowiskach zarówno z kwerendy, jak i z systematycznych badań powierzchniowych prowadzonych w roku 1985 w ramach AZP [NID, AZP 62-87]. W roku 2017 na kilku działkach przeprowadzono poszukiwania z użyciem sprzętu elektronicznego, odkrywając różne przedmioty metalowe, m.in. fragment fibuli (bliżej nieokreślony okres epoki brązu), denar rzymski (z czasów panowania Wespazjana), brązową sprzączkę (koniec fazy okresu wędrówek ludów), także znaleziono monety, ozdoby, medaliki maryjne z wizerunkami świętych – datowane na XVII-XX w. [Banasiewicz-Szykuła et al. 2018, 10].

Początki Huszczy (podobnie jak Koszoł i Tucznej) sięgają połowy XVI wieku. W roku 1549 przybył w te okolice Stanisław Świderski, który miał dokonać pomiary włócznej w Połoskach, Dąbrowicy i Ortelu. Przy okazji „odkrył”, że w położonej między tymi wsiami puszczy, przy rzece „Hosze”, znajdują się trzy polany („ostrowy”), od sześciu lat samowolnie zasiedlone i uprawiane przez okoliczną ludność, która nie ponosiła z tego tytułu żadnych świadczeń. Pierwsza z tych polan nazwana przez Świderskiego „Tuczna Łuka” dała początek Tucznej, druga określona jako Kniaża, to późniejsze Koszoły, trzeci „ostrów” nazwany Oszczepski, to właśnie przyszła Huszcza. Świderski postanowił niejako zalegalizować osadnictwo na tym terenie. Wyznaczył wójtem Mica Bayczyca, któremu nadał trzy włóki i zobowiązał go do „wyrobienia” co najmniej stu włók. Nowi osadnicy mieli być zwolnieni na 12 lat ze wszelkich opłat i powinności. Po upływie tego czasu, tzw. „wysiedzeniu woli”, mieli płacić po kopie groszy z każdej włóki. Warunki przedstawione przez Świderskiego, zostały potwierdzone 29 czerwca 1549 roku przywilejem króla Zygmunta Augusta [AGAD, Metryka Litewska – transkrypcje, sygn. 213, s. 650-652]. Pod nazwą Huszcza wieś występuje co najmniej od roku 1566.

(Informacje o właścicielach w okresie przedrozbiorowym patrz hasło: Łomazy).

Na początku lat 60. XVI w. osadzono w Huszczy bardzo liczną grupę drobnej ubogiej szlachty, pochodzącej głównie z pogranicza Mazowsza, Podlasia i ziemi łukowskiej. W zamian za prawo użytkowania ziemi, zobowiązani byli do służby wojskowej. W razie potrzeby na wezwanie królewskie mieli obowiązek wystawienia jednego konnego z dwóch włók. W roku, w którym nie brali udziału w wyprawie wojennej zobowiązani byli w zamian do opłaty czynszu (tzw. pokońszczyzny) w kwocie 66 groszy z włóki. Status formalno-prawny osadników z Huszczy budził sporo kontrowersji. Generalnie wywodzili się z rodzin szlacheckich i zachowanie tego statusu miało być jednym z warunków zgody na osiedlenie się Huszczy. Utrzymywali, że zostało im to obiecane przez prowadzącego w imieniu króla akcję osadniczą Dymitra Sapiehę. Ten sam Sapieha przeprowadzając lustrację starostwa brzeskiego w roku 1566, niejako kwestionuje ich szlachectwo określając ich status jako „bojarstwo putne”. W ówczesnych realiach bojarzy putni to raczej ludność plebejska, zwolniona z pańszczyzny, a używana przez właścicieli gruntu do różnych specjalnych posług, np. wojskowych, czy komunikacyjnych. W roku 1580 za zasługi wojenne w batalii z Moskwą Stefan Batory potwierdził (niektórzy twierdzą, że dopiero wtedy nadał) szlachectwo szlachty huszczańskiej [Sienkiewicz 1990, s. 115-116]. Podkreślić jednak trzeba, że aż do roku 1698 podlegała ona nie sądom ziemskim i grodzkim w Brześciu, a jurysdykcji dworu łomaskiego. O ile zarządcy i urzędnicy klucza łomaskiego usiłowali deprecjonować szlachectwo mieszkańców Huszczy, o tyle szlachta województwa brzeskiego często, głównie na sejmikach, występowała w jej obronie. Kolejne kłopoty pojawiły się w czasach stanisławowskich, kiedy podjęto próby reformy, m.in. działania sejmików. W roku 1775 część najuboższej szlachty, tzw. nieposesjonatów, próbowano pozbawić prawa do udziału w sejmikach. Dotyczyło to także szlachty huszczańskiej. W jej obronie stanął sejm 1775, uchwalając konstytucję, w której oprócz zmniejszenia podymnego stwierdzano, wprost o szlachcie w ekonomiach woj. brzeskiego „pod nazwiskiem Hucznej [sic], Tucznej i Wiskowskiej okolic […] którzy jako w równej szlachectwa prerogatywie zostając, na sejmikowych obradach bywają i bywać powinni” [VL, t. VIII, s. 397].

Kolejną, skuteczną tym razem, próbę odsunięcia szlachty nieposesjonatów od obrad sejmikowych podjęto w roku 1791. Na mocy tzw. ustawy o sejmikach prawa do udziału w sejmikach została pozbawiona „szlachta na gruntach bądź królewskich, duchownych, lub ziemskich, choćby prawem dziedzicznym siedząca, ale władzy zwierzchniej prywatnej podległa, czyli też do opłacenia czynszu, daniny, albo do jakiejkolwiek prywatnej posługi, z gruntu komu obowiązana [VL, t. IX, s. 234]. Szlachta z Huszczy, ale też Tucznej i Wisek, była szlachtą czynszową, tzw. ekonomiczną i choć miała sporą swobodę dysponowania uprawianą ziemią, z formalnego punktu widzenia nie miała prawa pełnej, dziedzicznej własności. Walcząc o zachowanie swych praw politycznych, szlachta z Huszczy i Tucznej wystosowała do sejmu petycje, w których przypominała swoje zasługi dla kraju, opisywała przywileje otrzymane od poprzednich władców i prosiła o uznanie Huszczy i Tucznej za wsie dziedziczne, ofiarując w zamian „krew na obronę Ojczyzny”. Postulat ten popierał także lutowy sejmik w Brześciu. Ostatecznie starania te zakończyły się sukcesem i Huszcza oraz Tuczna stały się wsiami dziedzicznymi, a mieszkająca w nich szlachta pełnoprawnymi dziedzicznymi właścicielami użytkowanych dotąd gruntów. Stało się to prawdopodobnie w roku 1792, choć dokładna data nie jest dokładnie znana [Makowski 1993, s. 115-116]. Część rodzin w latach 1802-1806 wylegitymowała przed władzami austriackimi szlacheckie pochodzenie, np. Błoński, Brodacki, Buczyński, Dołęgowski, Hołownia, Iwanowski, Jarocki, Kosieradzki, Kowieski, Ługowski, Makowski i Trębicki [Makowski, 1993].

W 1822 r. we wsi majątki posiadało 196 osób: Józef Ziółkowski, Feliks Brodacki, Tomasz Kowieski, Marcin Kowieski, Mikołaj Kowieski, Jan Ziółkowski, Michał Jarodzki, Ludwika Jaruzelska, Franciszek Trębicki, Szymon Bujalski, Stanisław Iwanowski, Mateusz Tarkowski, Szymon Tarkowski, Szymon Dołęgowski, Paweł Kowieski, Piotr Przesmycki, Klemens Jaruzelski, Krzysztof Kowieski, Dominik Grabowski, Jakub Jarocki, Mikołaj Brodacki, Michał Jarocki, Józefat Kobylański, Franciszek Kobylański, Piotr Chołownia, Józefat Przesmycki, Józefat Laskowski, Wojciech Przesmycki, Szymon Wierzbicki, Krzysztof Wierzbicki, Andrzej Świętochowski, Benedykt Jarocki, Marcin Brodacki, Bartłomiej Sawicki, Jakub Kamieński, Józefat Przesmycki, Paweł Kowieski, Kazimierz Sawicki, Dominik Brodacki, Wojciech Brodacki, Andrzej Kobylański, Aniela Iwanowska, Jakub Przesmycki, Bartłomiej Kosioradzki, Andrzej Jarodzki, Michał Koc, Józef Kowieski, Adam Kobylański, Fabian Przesmycki, Tomasz Kowieski, Wojciech Buczyński, Krzysztof Koc, Szymon Kowieski, Wawrzyniec Świętochowski, Jan Kowieski, Michał Rudzki, Jakub Kosieradzki, Jan Zubelewicz, Antoni Bujalski, Krzysztof Żółkowski, Szymon Jastrzębski, Marianna Czarnocka, Szymon Zubelewicz, Stefan Rudzki, Franciszek Jaruzelski, Szymon Kobylański, Gasper Bujalski, Kazimierz Świętochowski, Wojciech Kobylański, Wojciech Kobylański, Jan Trębicki, Mikołaj Kobylański, Krzysztof Kobylański, Dorota Kobylański, Grzegorz Trębicki, Jakub Trębicki, Szymon Trębicki, Jan Trębicki, Wojciech Trębicki, Jan Trębicki, Wojciech Hołownia, Grzegorz Hołownia, Dominik Hołownia, Wojciech Trębicki, Michał Hołownia, Stanisław Bujalski, Franciszka Hołownia, Jan Trębicki, Kazimierz Sakowicz, Marcin Kobylański, Gasper Rudzki, Paweł Rudzki, Adam Buczyński, Dominik Kobylański, Tomasz Kobylański, Jan Kobylański, Jan Rudzki, Michał Jaruzelski, Franciszek Jaruzelski, Jakub Trębicki, Jan Żółkowski, Franciszek Czarnocki, Michał Trębicki, Szymon Koc, Maciej Bujalski, Krzysztof Kobylański, Zofia Dołęgowska, Jan Przesmycki, Grzegorz Buczyński, Andrzej Koc, Andrzej Brodacki, Aniela Kobylańska, Bartłomiej Brodacki, Marcin Czarnocki, Szymon Sawicki, Tomasz Buczyński, Andrzej Kamieński, Szymon Kowieski, Tomasz Bujalski, Franciszek Wierzbicki, Marianna Skibniewska, Wojciech Jarocki, Katarzyna Rudzka, Marcin Błoński, Mikołaj Dołęgowski, Wawrzyniec Morzkowski, Michał Hołownia, Józef Zieleźnicki, Krzysztof Dołęgowski, Maciej Tarkowski, Walenty Kobylański, Andrzej Tarkowski, Szymon Tarkowski, Julianna Rucińska, Kazimierz Morzkowski, Marcin Dołęgowski, Walenty Kowieski, Jakub Piwoni, Wojciech Jarocki, Wawrzyniec Kowieski, Agnieszka Stępnowska, Szymon Żółkowski, Wawrxyniec Żółkowski, Walenty Tarkowski, Andrzej Tarkowski, Maciej Brodacki, Paweł Buczyński, Szymon Popławski, Piotr Bydlewski, Adam Zawadzki, Piotr Sadkowski, Andrzej Kowieski, Michał Kowieski, Krzysztof Buczyński, Szymon Brodacki, Maciej Jarocki, Paweł Brodacki, Stefan Jarocki, Wojciech Dołęgowski, Franciszek Toczycki, Jan Tarkowski, Mateusz Ługowski, Wawrzyniec Skibniewski, Antoni Ługowski, Maciej Brodacki, Paweł Brodacki, Wawrzyniec Brodacki, Michał Dobrasiewicz, Adam Buczyński, Wojciech Kowieski, Jan Skibniewski, Antoni Jaruzelski, Ignacy Przesmycki, Franciszek Buczyński [APL OR, HBP, sygn. 464].

Pierwsi, „nielegalni” jeszcze osadnicy to zapewne miejscowi chłopi wyznania prawosławnego. Na fali wzmożonego osadnictwa na tym terenie, na początku lat 60. XVI w. osadzono w Huszczy bardzo liczną grupę drobnej ubogiej szlachty, pochodzącej głównie z pogranicza Mazowsza, Podlasia i ziemi łukowskiej. Nowi mieszkańcy wsi byli w ogromnej większości katolikami, stąd pojawiła się potrzeba powstania kościoła i parafii. Już w lustracji z roku 1566 wymienione są dwie włóki kościelne [DMAMJ, s. 360]. Pierwszym znanym proboszczem huszczańkim był odnotowany w roku 1570, Andrzej Lipka, zapewne krewny rodziny Lipków osiadłej w Tucznej [Jaszczołt, 2017, s. 87]. Parafia w Huszczy borykała się z poważnymi kłopotami materialnymi, które pogłębiły zniszczenia wojenne z połowy XVII w. W roku 1659 proboszcz huszczański Adam Krakowiński, skarżył się, że jego parafianie powinności swojej wobec kościoła nie czynią i nie oddają dziesięciny. W roku 1680 zobowiązano szlachtę z Huszczy i Tucznej do porządnego ogrodzenia cmentarza kościelnego [APL OR, HBP, sygn. 464]. Dość nieszczęśliwy dla parafii w Huszczy był rok 1713. Wtedy to król August II, mając wzgląd na zasługi i wierność Jana Sapiehy i wziąwszy pod uwagę ogromne zniszczenia należącego do Sapiehy Kodnia, postanowił przyłączyć parafię w Huszczy do parafii infułackiej w Kodniu, i przelać na Sapiehę prawo patronatu. W ten sposób parafia utraciła niezależność, a kościół w Huszczy stał się de facto filialnym wobec Kodnia [LNB, Archiwum Romanowskie Sapiehów, teka 394, cz. 2, k. 434-435]. Parafię w Huszczy reaktywowano w 1865 r. W latach 1875-1882 obejmowała też obszar zlikwidowanej przez administrację rosyjską parafii kodeńskiej. W 1886 r. parafię w Huszczy przyłączono do powstałej w 1882 r. parafii w Tucznej. Na początku XIX w. obejmowała ona: Huszczę, Tuczną, Wiski, Kopytnik, Grotówkę, Stasiówkę i Koszoły. W 1918 r. do parafii należały: Huszcza, Kopytnik, Stasiówka, Bokinka Pańska, Mazanówka i Koszoły. Niedługo potem do parafii wróciły Wiski [APL OR, AGHuszcza, sygn. 65]. Proboszczami i administratorami w Huszczy byli księża: Jakub Luba, Józef Wiśniewski (1810-1836), Stanisław Wiśniewski (1836-1837), Andrzej Wierzbicki (1837-1846), Walenty Nawrocki (1847-1863), Jan Jackowski (1863-1885); Marceli Glinka (1905-1914), Bolesław Włodkowski (1914-1919), Antoni Przystupa (1919-1922), Leon Dębicki (1922), Stefan Kosmulski (1922-1925), Mikołaj Filipowicz (1925-1934), Piotr Zarych (1934-1947), Stanisław Ławicki (1947-1949), Tadeusz Fręchowicz (1949-1952), Józef Moniuszko (1952-1969), Zygmunt Wachulak (1969-1974), Władysław Proczek (1974-1977), Stanisław Łupież (1977-1986), Eugeniusz Rola (1986-1996).

Szlachta huszczańska doceniała znaczenie wykształcenia swoich dzieci, stąd próby utworzenia przy kościele szkoły. Gdy w roku 1680 obradowała specjalna komisja, rozstrzygająca m. in. spory między proboszczem w Huszczy, a jego parafianami, ci skarżyli się, że „szkoły nie mają dla synów swoich nauki i ćwiczenia dziatek” i prosili komisarzy królewskich, by zobowiązali proboszcza do jej prowadzenia. Komisarze przyznali im rację i nakazali, by pleban „szkołę zbudował dla nauki małych dziatek i preceptora zgodnego obmyślił” [APL OR, HBP, sygn. 464]. Rozpoczęto zapewne realizację tego planu, bowiem inwentarz z roku 1682 wymienia w Huszczy ¼ wolnej włóki przeznaczonej „na bakałarza”. [APR, ZDP, sygn. 12836].W II połowie XIX w. we wsi powstała rosyjska szkoła ministerialna. W 1904 r. uczył w niej Lew Kukawski [APL, KPCH, sygn. 52]. W 1929 r. we wsi działała 4. klasowa szkoła powszechna, w której 5 nauczycieli uczyło 217 uczniów [Falski, 1933, s. 147].

Według wykazu z 1827 r. we wsi znajdowało się 194 domów zamieszkanych przez 939 osób [Tabella miast, 1827, t. 1, s. 162]. Słownik Geograficzny informuje zaś o 176 domach i 1267 mieszkańcach w 1876 r. [SGKP, 1880–1914, t. 3, s. 228]. W 1887 r. we wsi w 181 domach zamieszkiwało 1168 osób [PKSG za 1887, s. 30]. Według spisu powszechnego z 1921 r. w 178 budynkach zamieszkiwało 848 osób, które deklarowały m.in. wyznanie: rzymskokatolickie – 831, mojżeszowe – 13 i prawosławne – 3 [Skorowidz miejscowości, 1924, t. 4]. W 1947 r. we wsi zamieszkiwało 1137 osób [APL OR, SPwBP, sygn. 53]. W 2021 r. we wsi było zameldowanych 504 osób [https://www.polskawliczbach.pl].

Zdecydowana większość mieszkańców Huszczy na przestrzeni dziejów utrzymywała się z rolnictwa. W roku 1566 do wsi należało 77 włók „gruntu przepodłego”, z czego dwie przeznaczone były na potrzeby kościoła, jedna wójtowska, pozostałe 74, jak określono „na bojarstwie putnym”. Oprócz tego do wsi należało ponad 9 włók tzw. „naddatków”, za użytkowanie których mieszkańcy nie musieli płacić. Mieszkańcy zobowiązani byli do zapłaty czynszu w wysokości 66 groszy z włóki. Wolni byli od innych obciążeń i powinności, takich jak tzw. tłoki, gwałty, konieczność dostarczenia gęsi, kur, itp. Podstawowym ich obowiązkiem była służba wojskowa. W razie potrzeby na wezwanie królewskie mieli obowiązek wystawienia jednego konnego z dwóch włók. W roku, w którym brali udział w wyprawie wojennej mieli być zwolnieni z czynszu. Całkowity roczny dochód z Huszczy wynosił nieco ponad 81 kop groszy [DMAMJ, s. 360]. W kolejnych latach coraz łagodniejsze stawały się wymogi dotyczące służby wojskowej. Przywilejami kolejnych władców obowiązek ten był łagodzony, do wystawienia konnego z 4, 8, aż wreszcie za przywilejem Jan III Sobieskiego, 10 włók. Tak powinności wojenne szlachty z Huszczy i Tucznej scharakteryzował lustrator klucza łomaskiego w roku 1682: „Według praw swych i przywilejów powinni byli ze czterech włók żołnierza dobrego z rynsztunkiem wojennym, i koniem dobrym, w barwie dobrej, za uniwersałem JKMci do boku, albo gdzie ordynans dany będzie, stawić. W czym im dla ubóstwa indultum od króla śp. Michała, że nie 4 włók, ale że z 8 żołnierza pomienionego stawić powinni. Teraz zaś od teraźniejszego króla Jana III […], nie ze 4, ani z 8, ale z 10, żołnierza dobrze umundurowanego stawić za uniwersałem JKMci mają” [APR, ZDP, sygn. 12836, s. 112-113]. Według inwentarza z roku 1667 r w Huszczy odnotowano łącznie 134 „dymy” (w tym 23 „ubogie” i 4 pogorzałe) [AGAD, AWR, XVII, sygn. 44, s. 12-16]. Pozwala to szacować liczbę mieszkańców na ok. 650-700 osób. W końcu XVIII w. opłacali oni tylko stały czynsz w wysokości 203 złp. 15 gr. za 107 morgów litewskich (tj. 136 morgów nowopolskich). W 1795 r. Antoni Tyzenhauz podniósł go do 484 złp rocznie, gdyż okazało się, że miejscowa szlachta posiada 142 morgów [APR, ZDP, sygn. 21014]. W oparciu o prawo z grudnia 1865 r., uwłaszczono na ziemi folwarku poduchownego 14 bezrolnych osób. Każda z nich otrzymała po 8-9 morgów [APL, ZTL, sygn. 26]. Część mieszkańców wsi była bezrolna i trudniła się innymi zawodami. W 1929 r. w miejscowości prowadzili działalność zawodową: kowale: W. Czarnecki, J. Fuks, K. Włodziński; sklep z różnymi towarami: S. Głowacki, W. Kobyliński, J. Surdykowski; wyroby tytoniowe: Zakrzewski; olejarnia: S. Flasburg; wiatrak: B. Rajkiewicz [KAP, 1930, s. 525].

Kościół Trójcy Świętej

Wymurowany w stylu eklektycznym w latach 1939–1949. Poświęcony w 1949 r. przez bpa Ignacego Świrskiego.

Cmentarz parafialny rzymskokatolicki, z końca XVIII w.

Dla okresu staropolskiego patrz hasło: Łomazy.

I wojna światowa

W 1915 r. wycofujące się wojska rosyjskie prawie w całości spaliły Huszczę, w tym kościół. W 1918 r. uaktywnił się oddział Polskiej Organizacji Wojskowej w Huszczy (Tomasz Buczyński, Ludwik Hołownia, Tomasz Hołownia, Jarocki, Czesław Jarocki, Ludwik Jeruzalski, Ludwik Kobyliński, Kacper Ługowski, Czesław Miroński, Seweryn Moszkowski, Jan Siewruk, Ludwik Siewruk, Aleksander Świętochowski, Władysław Tarkowski i Feliks Żółkowski). 13 XI 1918 r. próbowali oni rozbroić posterunek niemiecki we wsi. W jego trakcie niemiecki wachmistrz zastrzelił Ludwika Kobylińskiego i Ludwika Siewruka. Niemcy sami wycofali się ze wsi [Szudejko, 2018, s. 425].

II wojna światowa

W czasie kampanii wrześniowej 1939 r. zmobilizowano kilkudziesięciu mieszkańców Huszczy. W walkach zginął Józef Buczyński. W dniach 2-10 X 1939 r. wieś była okupowana przez wojska radzieckie, które ograbiły kościół. W czasie wojny w Huszczy ukrywała się znaczna liczba jeńców radzieckich, którzy utworzyli oddział partyzancki Iwana Sadykowa, należeli do nich również mieszkańcy wsi. W latach 1939-1945 zginęli: Szymon Kosieradzki i Bernard Korszeń, Rozalia Mirońska, Roman Zakrzewski, Piotr Jeruzalski, Antoni Kobyliński, Bernard i Stanisław Świętochowski, Maria i Józef Dołęgowscy, Marianna i Józef Rudzcy, Aleksandra Moszkowska razem z dwoma jeńcami radzieckimi, Tomasz Świętochowski, Józef Lipka, Aleksandra Wolska razem z dwoma jeńcami radzieckimi, Józefa Rudzka i Czesława Czarnacka. We wsi istniały organizacje konspiracyjne dominująca Konfederacja Polski Niepodległej która połączyła się z AK oraz Bataliony Chłopskie. Od 11 do 16 czerwca 1944 r. kwaterowały tutaj oddziały 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK [Szudejko, 2018, s. 428-433]. Mieszkańcy wsi okazywali pomoc ukrywającym się jeńcom radzieckim. W dokumentach archiwalnych zachowała się zapiska niepodpisanego jeńca z podziękowaniami za uratowanie życia dla Stanisława Hołowni, Stanisława Żółkowskiego, Seweryna Jarockiego [APL OR, AGHuszcza, sygn. 75].

Lata powojenne

Po wkroczeniu wojsk radzieckich internowano i wywieziono w głąb ZSRR około 30 żołnierzy AK. W walkach pomiędzy partyzantką niepodległościową a funkcjonariuszami aparatu władzy zginęli: milicjanci Józef Rudzki, Jan Jowik oraz Tomasz Hołownia i Ludwik Kowieski zabici przez funkcjonariuszy UB w Bielanach, Jan Czarnocki [Szudejko, 2018, s. 428-433].

W raporcie Gminnej Rady Narodowej w Huszczy z 1 XI 1944 r. informowano, że na terenie gminy nie ma organizacji partyjnych, z organizacji społeczno-gospodarczych istniał tylko Spółdzielnia Spożywców „Promień”. W Huszczy był posterunek Milicji Obywatelskiej, na którym służyło 15 milicjantów. Wcześniej po wyzwoleniu spod okupacji niemieckiej działała milicja narodowa. 27 VIII 1944 r. należeli do niej Czesław Wilbik (komendant), Marian Pawłowicz (zastępca komendanta), Zenobiusz Ziółkowski, Edward Siewruk, Seweryn Moszkowski, Józef Jarocki, Bolesław Jarocki, Stanisław Kowieski, Seweryn Jarocki, Józef Gzara, Czesław Koc i Seweryn Tarkowski [APL OR, AGHuszcza, sygn. 75].