Burwin

Patrz hasło: Łomazy.

Nazwa zapewne o charakterze topograficznym, nawiązująca do licznych w okolicy terenów podmokłych i cieków wodnych. Biał. burva to tyle co fala, powierzchnia wody targana wiatrem [Rymut, t.1, s. 463; NMP, 2004, t. 1].

Burwin pierwotnie należał do powiatu brzeskiego ziemi brzeskiej województwa podlaskiego. Od roku 1566 znalazł się w powiecie brzeskim nowo utworzonego województwa brzesko-litewskiego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Po III rozbiorze Rzeczypospolitej miejscowość znalazła się w zaborze austriackim w cyrkule bialskim (Galicji Zachodniej).

Po włączeniu w 1809 r. tzw. Nowej Galicji do Księstwa Warszawskiego, w 1810 r. wieś weszła w skład powiatu włodawskiego departamentu siedleckiego [DPKW, 1811, t. 2, nr 16, s. 148]. Po powstaniu w 1815 r. Królestwa Polskiego, w wyniku reformy administracyjnej z 1816 r., znalazła się powiecie bialskim obwodu bialskiego województwa podlaskiego (od 1837 r. guberni podlaskiej) [DPKP, 1816, t. 1, s. 119]. W latach 1844–1866 leżała w okręgu bialskim powiatu bialskiego guberni lubelskiej, a od 1867 r. w powiecie bialskim guberni siedleckiej (w latach 1912–1915 guberni chełmskiej) [DPKP, 1867, t. 66, s. 279]. W latach 1915–1918 r. znajdowała się w strefie wojskowej okupacji niemieckiej, tzw. Etappen Inspektion Armee Bug. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę należała do powiatu bialskiego województwa lubelskiego (1918–1939), w czasie okupacji niemieckiej dystryktu lubelskiego (1939–1944). Następnie ponownie w powiecie bialskim województwa lubelskiego (1944–1974). W latach 1975–1998 w województwie bialskopodlaskim, potem ponownie w powiecie bialskim województwa lubelskiego.

Gmina

Gminy dominialne wprowadzono na podstawie Konstytucji Księstwa Warszawskiego. Na mocy ustawy z 1809 r. wprowadzono gminy wiejskie, na czele których stali wójtowie, którymi zostawali z urzędu właściciele dóbr ziemskich, którzy za zgodą władz zwierzchnich mogli wyznaczać swoich zastępców. Wójtowie byli wykonawcami zarządzeń władz państwowych, opiekowali się majątkiem gminnym, czuwali nad bezpieczeństwem, porządkiem i zdrowiem mieszkańców. Przy tym pełnili tę funkcję bezpłatnie. Pomocą wójtom w poszczególnych wsiach służyli sołtysi [DPKW, 1809, t. 1, s. 227–236]. Wieś należała do gminy Krasówka [APL, MSGL, sygn. 167]. Po utworzeniu na mocy ukazu cara Aleksandra II gmin samorządowych w Królestwie Polskim, w 1865 r. weszła w skład gminy Lubenka [APL, BKSW, sygn. 3]. W II Rzeczypospolitej miejscowość weszła w skład gminy Lubenka II, a od 1926 r. do nowej gminy Dubów [DzU, 1926, nr 7, poz. 45]. W 1933 r. utworzono gromadę Burwin [LDW, 1933, nr 22, poz. 181]. Po likwidacji gmin w 1954 r. powstała gromada Burwin, składająca się z Burwina, Janówki, Krasówki, Młyńca, Korczówki i Wólki Korczowskiej [DUWRNwL, 1954, nr 15, poz. 64]. W 1969 r. wieś przeniesiono do gromady Dubów [DUWRNwL, 1968, nr 13, poz. 100]. W 1973 r. zaś włączono do gminy Łomazy [DUWRNwL, 1972, nr 12, poz. 269].

Sołtysem w okresie II Rzeczypospolitej był m.in.: Jan Polikowski [APL, SPB, sygn. 245].

Według Krajowego Rejestru Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju (stan na 1.08.2024) częściami wsi są: Nowe, Średnia i Zadnie [https://eteryt.stat.gov.pl/].

W latach 1569-1570 w kontekście Burwina (ale także Krasówki i Korczówki) pojawiają się takie nazwy jak: uroczysko Klikawa, uroczysko i las Chominne, rzeczka Baba, wpadająca do Baby rzeczka Ochodnik [BJ, rkp. 6346, k. 1-10]. Pewną ciekawostką jest, że gdy ponad sto lat później (1690) komisarze graniczni ponownie opisują te rzeczki, podkreślają, że Baba prawie wyschła, ale jeszcze wyraźnie widać jej koryto, natomiast Ochodnik praktycznie zniknął, do tego stopnia, ze miejscowi nie są do końca pewni jaki był jego bieg. W 1690 r. na wyschniętej rzeczce Ochodnik odnotowano Kuraczy Bród [BJ, rkp. 6346, k. 141nn]. W roku 1631 wymieniono błoto Czortówka [AVAK, t. 18, s. 330-331].

W roku 1631 wymieniono następujących mieszkańców Burwina: Paweł Regucki i Chwedko Strączyk [AVAK, t. 18, s. 330-331]. W 1864 r. w Burwinie A uwłaszczono następujących włościan: Wasilij Bartniczuk, Michaił Gonsiecki, Stepan Koniuszczuk, Iwan Maksymiuk, Franciszek Matusiewicz, Iwan Matusiewicz, Anton Matuszewicz, Lewko Matuszewicz, Martin Melańczuk, Piotr Melańczuk, Iwan Minowski, Ławrientij Olszewski, Ławrientij Olszewski, Nikołaj Polikarski, Piotr Samosiuk, Stanisław Skulimowski i Tadeusz Tokarski, a w Burwinie B – Iwan Witoroszczuk, Lew Witoroszczuk, Maksym Zakoczyński i Stepan Koniuszuk [APL, ZTL, sygn. 6].

Brak informacji o stanowiskach zarówno z kwerendy, jak i z systematycznych badań powierzchniowych prowadzonych w roku 1987 w ramach AZP [NID, AZP obszar 63-86].

Pierwsza wzmianka źródłowa o Burwinie odnosi się do roku 1562 [LM, ks. 47, nr 24]. Wieś powstała zapewne w pierwszej połowie XVI w. na fali akcji kolonizacyjnej prowadzonej przez rodzinę Bohowitynowiczów, do której od roku 1501 należały rozległe dobra wortelskie (ortelskie).

W roku 1501 król Aleksander Jagiellończyk nadał rozległe dobra wortelskie (ortelskie), na terenie których powstał z czasem Burwin, Lwu Bohowitynowiczowi [LM, ks. 6, s. 262]. Dwa lata później pozwolił mu wybudować obok Wortela zamek i osadzić miasteczko, które nazwano Lewkowem, a później Dokudowem [LM, ks. 5, s. 370-371]. W drugiej dekadzie XVI w. tereny te stały się przedmiotem sporu między Bohowitynowiczami a Iliniczami. Ostatecznie tym pierwszym udało się utrzymać przy ich własności. Po Lwie Bohowitynowiczu dobra wortelskie przejął jego bratanek, Iwan Bohuszewicz Bohowitynowicz, następnie wdowa po Iwanie Anna z Kopciów oraz synowie Benedykt i Michał [BJ, rkp. 6346, k. 1-10; AGAD, AWR, XXIII, t. 11, p. 8]. W XVII wieku rozległe dobra wortelskie uległy podziałowi. Krasówka, Burwin i Korczówka znalazły się rękach rodziny Miłoszewskich (Miłaszewskich). Po śmierci Jerzego Miłoszewskiego dobrami podzielili się jego bracia: Jan Kazimierz i Samuel. Ten ostatni został jezuitą, i prawa do swojej części majątku przekazał jezuitom grodzieńskim, co było w latach późniejszych przedmiotem licznych kontrowersji. W latach 40. XVII w. dobra Krasówka wraz z Burwinem przejął Piotr Dobroniski łowczy brzeski, mąż Zofii Miłoszewskiej. W roku 1664 zastawił Burwin i Krasówkę Stefanowi Orzeszko, sędzicowi mielnickiemu. Stefan Orzeszko był zięciem Piotra Dobroniskiego, mężem jego córki Anny. Ostatecznie Orzeszkowie przejęli dobra, ale pretensje do nich miał także brat Anny, Kazimierz Dobroniski. W roku 1687 doszło do kuriozalnej sytuacji: małżonkowie Orzeszkowie zastawili dobra krasowskie Tomaszowi z Nasiłowa Ostrowskiemu, cześnikowi nowogrodzkiemu, jednocześnie Kazimierz Dobroniski sprzedał te same dobra Andrzejowi Miączyńskiemu, cześnikowi płockiemu. Doszło do ostrego konfliktu między Miączyńskim, a Ostrowskim. Miączyński spłacił wierzytelności Ostrowskich, mimo tego ci nie chcieli z Krasówki ustąpić. Na tym tle doszło 20 listopada 1687 do swego rodzaju „bitwy o Krasówkę” [BJ, rkp. 6346, k. 49-120]. Konflikt o Krasówkę został zażegnany na drodze matrymonialnej – syn Tomasza Ostrowskiego, Bonifacy, poślubił córkę Andrzeja Miączyńskiego, Reginę. Ich córka Petronela Ostrowska w roku 1715 poślubiła Antoniego Erazma Ossolińskiego, chorążego podlaskiego [BJ, rkp. 6348, k. 10-12, 24-38]. W ten sposób dobra krasowskie znalazły się w rękach Ossolińskich i mimo pewnych kontrowersji z przedstawicielami rodziny Ostrowskich (w roku 1739 Franciszek Ostrowski nawet dokonał zajazdu Krasówki), pozostały w ich posiadaniu do schyłku XVIII w. [BJ, rkp. 6349, k. 1-10v, 138; BJ, rkp. 6350 k. 32-42v]. W roku 1766, synowie Antoniego Erazma i Petroneli Ossolińskich, po śmierci rodziców dokonali podziału dóbr. Na jego mocy Hieronimowi przypadła Krasówka i Burwin, Franciszkowi Korczówka i Wólka Korczowska oraz dodatkowo folwark w Burwinie z sześcioma poddanymi ze wsi Burwina na poczet opieki nad „błędnym na zmysłach” bratem Józefem [BJ, rkp. 6350 k.35 – 42, 46 – 51].

Po śmierci Franciszka Ossolińskiego (zm. 1791 r.) jego dobra przeszły na własność dzieci. Ostatecznie na mocy układu spadkowego z 1796 r. przejął je syn Bonifacy (zm. 1807). Po nim dobra przeszły na własność jego rodzeństwa brata Wincentego (zm. 1811) i siostry Teofili po 1. mężu – Wężykowej a po 2. mężu – Turskiej (w 1824 r. przekazała swoją część dóbr siostrzenicom) oraz córek ich zmarłego już brata Karola: Klary po mężu Taszyckiej i Anieli po mężu Steinowej. W 1843 r. Klara odstąpiła swoją część dóbr Anieli, która stała się jedyną ich właścicielką. W 1847 r. dobra Korczówka przeszły na własność córki Anieli – Karoliny i jej drugiego męża Wojciecha Lewandowskiego. W rzeczywistości wymienieni właściciele nie byli faktycznymi ich posiadaczami, gdyż po śmierci Bonifacego dobra te przeszły początkowo w dożywotnie władanie pozostałej po nim wdowy Rozalii z Sierakowskich, która w krótkim czasie wyszła powtórnie za mąż za Jana Tatarkowskiego, wcześniejszego dzierżawcę tych dóbr. Następnie w 1811 r. sporządzono dokument zastawy dóbr na rzecz małżonków Tatarkowskich. Pomimo kwestionowania zastawu przez spadkobierców Bonifacego Ossolińskiego, przez lata pozostawał on w rękach rodziny Tatarkowskich. Po śmierci Jana zastawione dobra przejął jego brat Andrzej (zm. 1846). Dopiero wówczas dobra korczowskie przeszły w ręce Anieli Steinowej. Spór sądowy pomiędzy spadkobiercami Tatarkowskich a Włostowskimi o sumę wykupu zastawu trwał do 1850 r., kiedy to ostateczny wyrok w tej sprawie wydał Senat Rządzący. W 1853 r. nabywcą dóbr Korczówka z Rossoszem na przymusowej licytacji okazał się Ignacy Głuchowski, który z kolei sprzedał je w 1857 r. Janowi Skabiczewskiemu vel Skibiczewskiemu. W 1863 r. nabył je razem z dobrami Rossosz, Korczówka i Wólka Korczowska Jan Gotlieb Bloch. Po uwłaszczeniu chłopów zajmowały one obszar 337 morgów [APL OR, HBP, sygn. 384]. W 1868 r. Bloch sprzedał połowę Burwina Tadeuszowi Chmieleńskiemu, który w 1870 r. ich część sprzedał dla Jana Mroza, który szybko odsprzedał swoją część Konstancji Wołoszyńskiej. Ta zbyła ją w 1875 r. na rzecz Fryderyka Bartnika. Rok później dobra zostały te rozparcelowane [APL OR, HBP, sygn. 384].

Druga część wsi, czyli Burwin A była częścią dóbr najpierw Krasówka a potem Lorcin, składających się z części Burwina i Krasówki. W 1845 r. zmarł dziedzic krasowski Adam Skarbek Kołaczkowski. Kolejnym ich właścicielem był Aleksander Feliks Szaniawski. Po jego śmierci w 1863 r., odziedziczyła je Laura z Grabowskich Szaniawska, po drugim mężu Lubatyńska. W 1868 r. od niej majątek nabył ksiądz greckokatolicki Jan Mazanowski z małżonką Anną. Wydzielone w 1873 r. dobra Burwin A miały obszar 98 morgów [APL OR, HBP, sygn. 577]. W 1874 r. sprzedali oni je Konstancji z Sofczyńskich, żonie Józefina Wołoszyńskiego, która wydzierżawiła je Stanisławowi Kozłowskiemu. W 1876 r. dobra nabył Fryderyk Bartnik. W 1880 r. sprzedał je dla Franciszka i Katarzyny Dziewulskich, Karoliny i Rocha Księżopolskich, Franciszki i Antoniego Skorupków. Ci z kolei sprzedawali swoje części drobniejszym właścicielom [APL OR, HBP, sygn. 385].

W okresie przedrozbiorowym ludność zamieszkująca wieś w większości była najpierw prawosławnymi, a po unii brzeskiej grekokatolikami (unitami). Pod względem administracji kościelnej tereny te należały do prawosławnej (a po 1596 r. unickiej) diecezji włodzimiersko-brzeskiej. W XVIII w. należały one do parafii greckokatolickiej w Korczówce w dekanacie bialskim diecezji włodzimiersko-brzeskiej a po rozbiorach diecezji chełmskiej.

W 1816 r. w miejscowości mieszkało 80 unitów [APL, CHKGK, sygn. 215]. W 1875 r. stali się oni przymusowo prawosławnymi. W 1888 r. we wsi było 216 prawosławnych [APL, KPCH, sygn. 28]. Po carskim ukazie tolerancyjnym z 1905 r., zezwalającym na legalne przyjmowanie obrządku rzymskokatolickiego jedynie ok. połowy mieszkańców porzuciło prawosławie. Ich liczba spadła z 302 (1904) do 159 (1906) [APL, KPCH, sygn. 52, 55]. Liczba prawosławnych radykalnie spadła po I wojnie światowej. W 1938 r. we wsi mieszkało 9 prawosławnych [APL, SPB, sygn. 487].

Do 1905 r., kiedy to część prawosławnych przyjęła obrządek rzymskokatolicki, we wsi nie było włościan wyznania rzymskokatolickiego. W 1845 r. tego wyznania byli tylko dwaj arendarze karczem. Początkowo wieś leżała na terenie parafii św. Apostołów Piotra i Pawła w Łomazach, a od 1928 r. jest w parafii pw. św. Jozafata BM w Korczówce.

Rejestr podymnego z roku 1690 wykazuje łącznie w Krasówce, Burwinie, Korczówce i Wólce Korczowskiej 30 „dymów” [Podymne 1667, s. 90]. W roku 1790 Burwin wraz z Krasówką liczyły 48 „dymów” [BJ, rkp. 6350, k. 58]. Według wykazu z 1827 r. we wsi znajdowało się 23 domów zamieszkanych przez 84 osób [Tabella miast, 1827, t. 1, s. 57]. Słownik Geograficzny informuje o 25 domach i 227 mieszkańcach w 1876 r. [SGKP, 1880–1914, t. 1, s. 477]. W 1887 r. we wsi w 38 domach zamieszkiwało 225 osób [PKSG za 1887, s. 10]. Według spisu powszechnego z 1921 r. w 50 budynkach mieszkało 294 osoby, które deklarowały wyznanie: rzymskokatolickie – 241, prawosławne – 50 i mojżeszowe – 3 [Skorowidz miejscowości, 1924, t. 4]. W 1947 r. we wsi zamieszkiwało 365 osób [APL OR, SPwBP, sygn. 53]. W 2021 r. we wsi było zameldowanych 69 osób [https://www.polskawliczbach.pl].

Zdecydowana większość mieszkańców Burwina na przestrzeni dziejów utrzymywała się z rolnictwa. W Burwinie istniał folwark należący do dóbr korczowskich. Do 1864 r., czyli ukazu uwłaszczeniowego znaczna część ziemi była użytkowana przez chłopów pańszczyźnianych. W 1864 r. we wsi w oparciu o prawo z 1846 i 1864 r. w Burwinie A uwłaszczono 13 gospodarstw będących w posiadaniu 17 właścicieli. Każde z gospodarstw otrzymało od 19 do 28 morgów ziemi, co w sumie dawało 304 morgów. Z kolei w Burwinie B w oparciu o te same prawa uwłaszczono trzech gospodarzy, którzy otrzymali w sumie jednak tylko 39 morgów ziemi. Osady zapisane w tabeli uwłaszczeniowej Burwin A posiadały następujące serwituty: prawo otrzymywania z lasów dworskich, według potrzeb, materiału na naprawę zabudowań, pobierania suszu i zbieraniny na opał – po jednym wozie tygodniowo przez 6 miesięcy zimowych i jednym wozie na dwa tygodnie w okresie letnim, z prawem wchodzenia z siekierą do lasu. Poza tym mieli prawo paść inwentarz na ugorach leśnych i po łąkach po zebraniu zasiewów, na łąkach po skoszeniu siana i w lasach. W Burwinie A serwituty pastwiskowe sprecyzowano w 1873 r., chłopi mieli prawo wypasać 66 sztuk bydła, 14 koni i 195 starych owiec a serwitut leśny w 1882 r. Natomiast właściciel Burwina B w 1881 r. sprecyzował zakres serwitutów a w 1890 r. wykupił je od chłopów [APL, ZTL, sygn. 6; APL OR, HBP, sygn. 385, 577]. Część mieszkańców wsi była bezrolna i pracowała na służbie u właścicieli ziemskich lub też trudniła się innymi zawodami.

W okolicach Burwina 16 VI 1863 r. oddział Karola Krysińskiego stoczył bitwę z Rosjanami. Krysiński z oddziałem 180 strzelców pod dowództwem byłego oficera moskiewskiego [Aleksandra] Miłkowskiego, taką samą liczbą kosynierów dowodzonych przez Józefa Etnera i 50 konnych pod dowództwem Borowskiego i Kamińskiego oraz 70 konnych O’Byrna-Grzymały, liczącymi łącznie ok. 500 ludzi, kierował się w kierunku Białej. Został zaatakowany w bialskich lasach koło Dubowa przez Rosjan idących z Białej w liczbie około 900 pod dowództwem Domnina i Baszyłowa. Krysiński próbował uformować pozycje obronne, lecz szybko podął decyzję o wycofaniu się przez Młyniec na Burwin. Blisko tej wsi został zaatakowany przez drugi oddział – Baszyłowa, nadciągający od Wólki Plebańskiej. Oddział był atakowany z dwóch stron, lecz Krysiński wymknął się z okrążenia. Straty szacowane były na 40 poległych powstańców, sporo rannych, utrata 20 karabinów, 40 kos i 10 bagnetów [https://genealogia.okiem.pl/bitwa/956/dubow-16-06-1863].

I wojna światowa

W 1915 r. 36 osób z 8 rodzin: Bartniczuk (2 rodziny), Gąsiecki, Hajnowicz, Matusiewicz, Melańczuk i Witoroszczuk (2) przebywało na uchodźstwie w Rosji, w guberniach riazańskiej i tambowskiej [Szudejko, 2018, s. 404-405]. 11 listopada 1918 r. miejscowy oddział Polskiej Organizacji Wojskowej (m.in. Stanisław Bugaj, Antoni Dziewulski, Leonard Przesmycki i Antoni Sawicki) rozroił niemiecki posterunek we wsi. Przybyła do wsi 13 listopada tr. niemiecka ekspedycja karna, nałożyła na mieszkańców za to karę pieniężną [Szudejko, 2018, s. 404-405].

II wojna światowa

W czasie kampanii wrześniowej 1939 r. zginęło 4 żołnierzy z Burwina (Władysław Bugaj, Aleksander Gąsiecki, Stanisław Janicki i Henryk Polikarski). W czasie okupacji Niemcy zamordowali: Jakuba Matusiewicza, Wiktorię Gąsiecką, Paulinę Radziejowską, Serafina Witoroszczuka, Jana Makaruka i siedmiu jeńców radzieckich. W tym czasie mieszkańcy wsi należeli do konspiracji, głównie AK. Po wojnie, jesienią 1944 internowany został Franciszek Jarocki. W 1948 r. na karę śmierci skazano dwóch partyzantów Mariana Czyżewskiego i Henryka Szymańskiego (tylko pierwszy z nich został stracony) [Szudejko, 2018, s. 388, 405-407].