Hołowno

Patrz hasło: Podedwórze.

Nazwę wsi zapisywano konsekwentnie jako Hołowno. Tak samo na tzw. mapie Heldensfelda (1801–1804). Nazwa pochodzi od staroukraińskiego słowa ‘hołova’, czyli początek rzeki z końcówką -no [NMP, 1999, t. 3, s. 488].

Podlasie, do którego zaliczano okolice Hołowna w XV w., należało do Wielkiego Księstwa Litewskiego, a w jego ramach do bardzo rozległego województwa trockiego. W 1513 r. król Zygmunt I utworzył samodzielne województwo podlaskie ze stolicą w Drohiczynie, składające się z ziem: drohickiej, bielskiej, mielnickiej, brzeskiej, kobryńskiej i kamienieckiej. Interesujące nas okolice znalazły się w powiecie brzeskim. Na mocy reform administracyjnych w Wielkim Księstwie Litewskim w 1566 r., z dotychczasowego województwa podlaskiego wydzielono powiaty brzeski, kobryński i kamieniecki, tworząc z nich nowe województwo brzesko-litewskie, ze stolicą w Brześciu [Litewskim]. W 1569 r. po unii lubelskiej Hołowno pozostało w województwie brzesko-litewskim Wielkiego Księstwa Litewskiego. Po III rozbiorze Polski miejscowość znalazła się w cyrkule chełmskim (od 1796) w Galicji Zachodniej w zaborze austriackim. Po włączeniu w 1809 r. tzw. Nowej Galicji do Księstwa Warszawskiego weszło w 1810 r. w skład powiatu włodawskiego departamentu siedleckiego. Po powstaniu w 1815 r. Królestwa Polskiego Hołowno znalazło się w powiecie włodawskim województwa podlaskiego (od 1837 r. guberni podlaskiej). W latach 1844–1866 leżało w okręgu włodawskim powiatu radzyńskiego guberni lubelskiej a od 1867 r. w powiatu włodawskiego guberni siedleckiej (od 1912 r. guberni chełmskiej). W latach 1915–1918 r. wieś znajdowała się w strefie wojskowej okupacji niemieckiej, tzw. Etappen Inspektion Armee Bug. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę (1919-1939) należała do powiatu włodawskiego województwa lubelskiego. W czasie okupacji niemieckiej (1939–1944) włączona została do powiatu bialskiego. Od 1944 r. ponownie znalazła się w powiecie włodawskim województwa lubelskiego. W latach 1975–1998 w składzie województwa bialskopodlaskiego, zaś od 1999 r. w powiecie parczewskim województwa lubelskiego [Maroszek, 2013, s. 15–139; Wawrzyńczyk, 1951, s. 14–37; Michaluk, 2002, s. 25–51; Flisiński, 2003, s. 34–57; Mapa, 1803; Ćwik i Reder, 1977].

Gminy dominialne wprowadzono na podstawie Konstytucji Księstwa Warszawskiego. Na ich czele stali wójtowie, którymi zostawali z urzędu właściciele dóbr ziemskich. Za zgodą władz zwierzchnich mogli wyznaczać swoich zastępców. Wójtowie byli wykonawcami zarządzeń władz państwowych, opiekowali się majątkiem gminnym, czuwali nad bezpieczeństwem, porządkiem i zdrowiem mieszkańców. Pomocą wójtom w poszczególnych wsiach służyli sołtysi [DPKW, 1809, t. 1, s. 227–236]. Wieś Hołowno należała do gminy Opole [APL, MSGL, sygn. 167]. Po utworzeniu na mocy ukazu cara Aleksandra II gmin samorządowych w Królestwie Polskim w 1864 r. miejscowość weszła w skład gminy Opole. W 1933 r. utworzono gromadę Hołowno, do której weszły też wsie Kaniuki i Sytyta. Po likwidacji gmin w 1954 r. powstała gromada Hołowno a w 1958 r. włączono ją do gromady Podedwórze, w końcu w 1973 r. do gminy Podedwórze [LDW, 1933, nr 22, poz. 181; DUWRNwL, 1954, nr 15, poz. 64; 1957, nr 11, poz. 58; 1972, nr 12, poz. 269].

Według Krajowego Rejestru Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju (stan na 1.03.2024) częściami wsi są: Przednie, Szelemin, Szerokie, Wąskie i Zadnie [https://eteryt.stat.gov.pl/].

W 1759 r. w Hołownie wyliczono następujące nazwy: Bały Lisek, Dołha, Kutia, Ławki, Okopy, Szeleminy i Werbnik [LVIA, f. 634, ap. 1, b. 48].

Inwentarz dóbr opolskich z 14 VI 1624 wymienia następujących gospodarzy w Hołownie: Artychowicz Kuźma, Bolchowicz Semen, Chawray, Denis Waśko, Hanczyn Roman, Hołowasiewicz, Hordyjewicz Jacko, Hordyjewicz Panas, Hordyjewicz Paszko, Iwaszko Iwan, Jarkowicz Kondrad, Jołtuch, Jołtucha Chryć, Kaszycz Iwan, Kot Chwedor, Krawiec Krysko, Lewczuk Andrej, Łunicz Milan, Macuk Chryć, Macuk Myszko, Maksymienia Bartosz, Maksymowicz Chwetko, Milan Leśniczy, Nowaczyk Fedor, Nowaczyk Iwan, Ostapowicz Panas, Paluszyk Paszko, Parachowin, Paszczyszyn Chryć, Pawluczyk, Perchyluk Chwetko, Piekarz Ostap, Pliszewicz Artych, Prystupa Panas, Prystypa Semen, Roszenia Marko, Saczek Hryć, Sakowicz, Sawczenia Hryć, Seczewicz Kuźma, Siemion (wójt), Somorok Wasyl, Stelmach Jachim, Sycenia Artemi, Sycenia Kuźma, Szynkarz Iwan, Szynkarz Iwan, Tarkowicz Olesiej, Trzykowicz Ulian, Tymoszenia Hawryło, Tymozewicz Pech, Wawryszewicz Hylimon, Wawryszewicz Panas, Wawryszewicz Ulian, Wieszynka Dac, Woskrzyniec Olesiey, Zamsza Semen. Zagrodnicy: Tymosz Kozulicki i Ihnat Zagroda, Zan, Wawrysz [APR, ZDP, sygn. 14890].

W 1864 r. w Hołownie (Opolskim) uwłaszczono włościan o następujących nazwiskach: Gołowacz, Klimczuk, Łopatniuk, Miszczuk, Sołuk, Ulaniuk, Zielonka, Żarczuk i Gelenter Herszek, a w Hołownie Antopolskim: Bliźniuk, Bujan, Chilimoniuk, Dubeniuk, Dzyruk, Haleniuk, Jakowiak, Kaliszuk, Klimczuk, Koleńczuk, Konon, Kornielczuk, Kot, Kowiecki, Kozieł, Kozioł, Kruglejuk, Kurczuk, Lesiuk, Łoszak, Masiuk, Nagaczyński, Naumiuk, Panasiuk, Ponik, Pytel, Rapczuk, Supruniuk, Śliwa, Ulaniuk, Wakulczuk, Winniczuk, Wołos, Załapicz, Zieliński, Zielonka i Żarczuk. [APL, ZTL, sygn. 3209, 3210].

Najstarsze informacje dotyczące dawnego osadnictwa na podstawie ceramiki naczyniowej przechowywanej w PMA łączą się z kulturą trzciniecką [Gardawski 1959, 57-58; także Taras 1995, 180]. W trakcie prowadzonych systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP w roku 2004 odkryto 29 stanowisk. Na podstawie zebranych kilku fragmentów ceramiki naczyniowej i odpadów krzemiennych stwierdzono bliżej nieokreślone formy osadnictwa z: pradziejów; neolitu (kultura amfor kulistych – m.in. siekiera, dłuto; ułamki naczyń glinianych), wczesnej epoki żelaza (okres rzymski); wczesnego średniowiecza (XI-XII; XII-XIII w.); okresu nowożytnego (m.in. XVI-XVIII w.; zlokalizowano cerkiew prawosławną z XVII-XX w.) [NID, AZP obszar 69-87; także Libera 2014, 19].

Nazwa wsi pojawia się w źródłach pisanych w 1624 r. [APR, ZDP, sygn. 14890], ale osada jest starsza..

Dobra opolskie początkowo należały do domeny wielkoksiążęcej (Wielkiego Księstwa Litewskiego) i były przekazywane w czasowe posiadanie osobom zasłużonym dla władcy. Sytuacja zmieniła się na początku XVI w., gdy wielcy książęta litewscy zaczęli nadawać te ziemie na własność dziedziczną. Jedną z obdarowanych rodzin byli Kopciowie (Kopotowie), którzy pochodzili z okolic Smoleńska, podobnie zresztą jak Sapiehowie, którzy otrzymali pobliskie Wisznice i Kodeń. Bojar smoleński Michał Wasylewicz Kopot [Kopeć] („Smolhanin), w 1506 r. figurujący w poczcie dworzan królewskich, miał otrzymać w posiadanie czasowe od Wielkiego Księcia Litewskiego wieś Opole [8 źrebi (gospodarstw)] z ludźmi za straty poniesione w walce z Ordą [Wawrzyńczyk, 1951, s. 55]. Jeśli przyjmiemy za autentyczny zapis z ksiąg ziemskich brzeskich z 4 VI 1633 r., dotyczący nadania przez ojca wspomnianego wyżej Michała – Wasyla Iwanowicza Kopeta pół włóki ziemi diakowi opolskiemu z 3 V 1511 r., to należy uznać, że posiadał on wtedy część tych dóbr. W 1516 r. nadanie to na jego prośbę król Zygmunt I Stary zamienił na własność dziedziczną [LM, 2002, ks. 9, nr 637]. Na przełomie 1518/1519 r. Michał sprzedał dobra Fedorowi Światoszy. Kolejne 4 źrebi (Dubowszczyna, Oblizowszczyna, Ochremowszczyna i Szeliszowszczyna) w Opolu (w dokumencie jest zapis w „Poli”) w 1510 r. otrzymał od króla Zygmunta I Starego Tworian Dremlik [LM, ks. 8, nr 478], który pięć lat później sprzedał je Sapiehom. W 1522 r. odkupił je Fedor Światosza. W 1528 r. Michał Wasylewicz Kopeć, marszałek królewski od 1522 r. odkupił od Światoszy 10 lub 14 źrebi (dwa w Kodeńcu, które zamienił na królewskie w Rusiłach). Kolejnymi właścicielami dóbr opolskich byli synowie Michała: Timofiej, Iwan (zm. 1563), Fedor (zm. 1567) i Wasyl. W 1541 r. Fiodor w imieniu swoim i braci żądał zwrotu Opola i Rusił, które kilka lat wcześniej, po małżeństwie z ich siostrą, zawłaszczył Iwan Wasylewicz Połubiński z Horodyszcza [LM, 2003, ks. 10, nr 143]. Odtąd przez prawie 200 lat były one w posiadaniu Kopciów. Przez prawie sto lat (1551-1634) toczyli oni burzliwy spór graniczny z Sapiehami. Warto podkreślić bliskie związki rodzinne (małżeństwa) łączące przedstawicieli tego pokolenia Kopciów z Połubińskimi, właścicielami sąsiednich dóbr horodyskich [patrz hasło: Jabłoń]. Następni właściciele dóbr opolskich to m.in. Łukasz Wasylewicz Kopeć (zm. 1621) żonaty z Katarzyną Firlej. Jego syn Aleksander (przejął dobra opolskie w 1624 r. z rąk opiekuna Mikołaja Firleja, zm. 1651) i wnuk Franciszek Aleksander (zm. 1701), żonaty z Katarzyną Stankiewicz. Ostatnim męskim przedstawicielem rodu był ich syn Grzegorz (Hrehor) Kopeć, po którego śmierci (1720) całość dóbr przeszła na jego siostrę Franciszkę zamężną wówczas z Karolem Załuskim. Franciszka z Kopciów miała córkę Ludwikę Agatę (zm. 1756), która wyszła za mąż za Józefa Sierakowskiego (zm. 1748). Po śmierci matki dobra odziedziczyli ich synowie: Ignacy, starosta olszański, Andrzej i Karol. Potem jedynym właścicielem dóbr pomniejszonych o wsie Lubiczyn, Chmielów i Kalinka został Ignacy, żonaty z Magdaleną z Grabowskich. Po śmierci Ignacego, na mocy umowy zawartej w 1797 r. w Moskwie dobra opolskie przejęli Józef i Tadeusz Sierakowscy. Sprzedali oni dobra opolskie w 1801 r. Józefowi Szlubowskiemu, staroście radzepskiemu i sulimirskiemu. W 1805 r. jego spadkobiercy dokonali podziału masy spadkowej (notarialnie spisanego dopiero w 1814). W jego wyniku dobra opolskie podzielono na trzy części. Dobra Hołowno z folwarkami Hołowno i Piechy oraz wsiami Kaniuki, Grabówka, Bojary i Mosty odziedziczył Antoni Szlubowski. W 1843 r. odłączono od nich dobra Piechy, Mosty z wsiami Grabówka, Bojary i Mosty. Pomniejszone dobra Hołowno przypadły wówczas Feliksowi, synowi Antoniego. Po jego śmierci w 1855 r. część dóbr odziedziczyła jego siostra Marianna, żona Andrzeja Piotrowskiego. Spadek po zmarłej w 1856 r. Mariannie przejęły jej dzieci oraz rodzeństwo. W 1856 r. Andrzej Piotrowski odkupił 3/4 majątku od rodzeństwa zmarłej żony [APL OCh, HwW, sygn. 12]. Ten stan utrzymał się do września 1867 r., kiedy to jego syn Adam Piotrowski sprzedał swoją część Mendlowi Gelenterowi, który z kolei pół roku później odsprzedał ją Natalii Piotrowskiej. W 1870 r. w związku z zawarciem małżeństwa z Henrykiem Zalewskim swoją część sprzedała ich siostra Antonina. Następnie doszło do kolejnych transakcji kupna i sprzedaży, w wyniku których w czerwcu 1882 r., jedyną właścicielką dóbr została Antonina Zalewska. Po sprzedaży dóbr Piechy w jej rękach pozostały tylko dobra Antopol, które posiadała z mężem Henrykiem do jego śmierci we wrześniu 1918 r. Później pozostała jego samodzielną właścicielką hipoteczną, do śmierci w 1936 r., przekazując jednak zarządzanie dobrami w 1919 r. synowej Zofii Zalewskiej. Antonina zapisem testamentowym przekazała majątek Hołowno vel Antopol wnukowi Januszowi Zalewskiemu (zginął w Antopolu 22 października 1939). Po nim majątek odziedziczyły jego siostry Maria (po mężu Rudniewska), Zofia (po mężu Sikorska) i Kazimiera. 29 września 1944 r. dobra należące wówczas do wspomnianych trzech sióstr zostały przejęte przez Skarb Państwa, a w 1946 r. dokonano formalnej ich nacjonalizacji [APL OCh, HwW, sygn. 3/21, 3/66].

***

Warto nadmienić, że w 1805 r. do dóbr opolskich przyłączono 20 sprzężajnych chłopów ze wsi Hołowno ze wszystkimi ich „gruntami, łąkami, siedliskami, powinnościami i daninami” i 20 włókami lasu. Ich właścicielem został Jan Szlubowski. Część opolska dóbr w 1835 r. została zapisana na mocy intercyzy przedślubnej jego córce Krystynie ze Szlubowskich hr. Wielhorskiej. Ta z kolei w 1847 r. sprzedała je swojemu stryjecznemu bratu Michałowi. Dobra Michała Szlubowskiego w 1869 r. zostały wystawione na licytację. Nabył je wówczas Leon Zalewski. W 1875 r. z księgi hipotecznej Opola wydzielono 121 mórg tzw. gruntu poproboszczowskiego. Leon Zalewski w 1880 r. sprzedał dobra opolskie Stefanowi Zabiełło. Od tego w 1897 r. odkupił je Władysław Szaniawski. Ten z kolei sprzedał je w 1899 r. Alfredowi Mierzeńskiemu. W 1904 r. ich właścicielką została jego żona Gabriela Mierzeńska. W 1919 r. rozpoczęto parcelację zadłużonych dóbr opolskich, której jednak nie ukończono. W 1934 r. na licytacji dobra nabył Jerzy vel Izaak Pffefen, który w latach 1935-1936 dokonał całkowitej ich parcelacji [APL OCh, HwW, sygn. 1/54, 1/55; APL OR, HBP, sygn. 1715; Tarasiuk, 2010, s. 20-21].

Wieś należała najpierw do parafii prawosławnej, a potem unickiej w Opolu a od 1700 r. w Hołownie. Nieliczni do 1905 r. katolicy obrządku rzymskiego należeli do parafii w Opolu, tylko w okresie jej likwidacji (1876-1919) przyłączono ich do parafii w Sosnowicy.

Parafia unicka w Hołownie pw. św. Demetrego została erygowana 9 VIII 1700 r. przez Katarzynę ze Stankiewiczów Kopciową, która ofiarowała włókę ziemi na jej utrzymanie oraz prawo do pobierania dziesięciny z Hołowna, Zaliszcza, Kaniuk i Mostów [APL, CHKGK, sygn. 601]. W 1759 r. do parafii należały wsie Hołowno (60), Kaniuczki (15) i Zaleszcze (14 domów unickich) [LVIA, f. 634, ap. 1, b. 48]. W 1797 r. parafia obejmowała wsie: Hołowno (90) i Kaniuki (20) [APL, CHKGK, sygn. 145, k. 20]. Po zamianie na prawosławną w 1875 r. parafia objęła swoim zasięgiem również Zaliszcze, Mosty oraz folwarki Antopol i Mosty.

Proboszczami parafii greckokatolickiej i od 1875 r. prawosławnej w Hołownie byli m.in. księża: Jan Niedzielski (1756-1759), Franciszek Charłampowicz (1798), Bazyli Charłampowicz (1815–1829), Eufymi Skalski (1829–1830), Joachim Wasilewski (1831–1856), Grzegorz Górski (1856–1857), Porfiry Diakowski (1857–1873), Jan Charłampowicz (1874–1885), Josif Gwozdowicz (1885-1886), Joan Eustachiewicz (1886-1898), Władimir Artecki (1898-1904) i Joan (Jan) Budzinski (1904-1914) [APL, CHKGK, sygn. 101; Sęczyk, 2022, s. 720].

Parafia w Hołownie była prężnym ośrodkiem oporu przeciwko przymusowemu przyłączeniu unitów do prawosławia. Według ks. Józefa Pruszkowskiego już w 1867 r. tutejsi parafianie, inspirowani przez proboszcza ks. Porfirego Djakowskiego, nie pozwolili na wyrzucenie organów z cerkwi. W odwecie władze zakwaterowały na terenie parafii 300 kozaków, którzy mieli zmusić wiernych, aby ci sami wyrzucili organy. Wobec stanowczej odmowy rozpoczęto wobec nich represje. Nie pozwalano im pracować w polu, zapędzano do kopania rowów, nakładano wysokie kary pieniężne oraz zabijano zwierzęta gospodarskie. Najbardziej wpływowych gospodarzy odesłano do więzienia. Nie mogąc złamać oporu po trzech tygodniach kozacy sami usunęli organy.

Nowa fala represji dotknęła parafię w Hołownie w 1873 r., kiedy to naczelnik powiatu włodawskiego Anton Tur zażądał od proboszcza i wiernych „oczyszczenia” obrządku unickiego, czyli usunięcia z niego elementów katolickich, wprowadzonych po unii brzeskiej. Ksiądz Djakowski odmówił, twierdząc, że jest Polakiem i katolikiem. Za jego przykładem poszli wierni. Wobec tego proboszcza aresztowano i osadzono w siedleckim więzieniu. Na jego miejsce przysłano skłaniającego się ku prawosławiu ks. Jana Charłampowicza. Wierni na znak protestu przestali uczęszczać do cerkwi a w grudniu 1874 r. wypędzili proboszcza. Do parafii ponownie przybyła ekspedycja karna. Jedną z najdotkliwszych kar zastosowanych wobec unitów sprzeciwiających się zbliżeniu do prawosławia było administracyjne zsyłanie ich na zamieszkanie w głębi imperium rosyjskiego na czas nieokreślony. Teoretycznie nie była to kara za opór wobec prawosławia, ale za naruszanie porządku publicznego: niszczenie świątyń, obrażanie księży i wzywanie do nieposłuszeństwa władzy. Dane archiwalne pozwalają na ustalenie nazwisk mieszkańców Hołowna, którzy w latach 1874–1875 trafili do guberni chersońskiej i jekaterynosławskiej: Piotr Dzyruk, Stefan Dzyruk, Andrzej Naumiuk i Stefan Tymoszuk. Władze rosyjskie nie zważając na protesty, 11 V 1875 r. ogłosiły włączenie grekokatolickiej diecezji chełmskiej w struktury Cerkwi prawosławnej. Wierni z Hołowna nadal okazywali niechęć do prawosławia, np. w 1878 r. do spowiedzi wielkanocnej przystąpiło tu tylko 20 osób. W 1895 r. we wsi doliczono się 327 „opornych” i 317 „wahających się” oraz 71 małżeństw krakowskich [Tarasiuk, 2018, s. 75]. Po carskim ukazie tolerancyjnym z 1905 r. zezwalającym na odchodzenie z prawosławia, wielu byłych unitów z Hołowna, czyli 362 przeszło na katolicyzm [Liber Conversorum parafii w Opolu]. Według danych cerkiewnych w parafii prawosławnej w Hołownie w 1910 r. zamieszkiwało 902 prawosławnych, w tym w Hołownie – 485, Mostach – 274, Zaliszczu – 92, Antopolu – 57 i Kaniukach – 4 prawosławnych [APL, KPCH, KV, sygn. 999, k. 47]. Kontrastują z nimi dane z 1913 r., gdy we wsi miało mieszkać 483 katolików i 285 prawosławnych [Latawiec, 2012, s. 93–94].

Parafia prawosławna zakończyła swoje istnienie w Hołownie w 1915 r., w wyniku zajęcia jej terenu przez wojska niemieckie. Po 1918 r. po powrocie z wygnania prawosławni próbowali odnowić parafię. Początkowo wydawało się, że uda się otworzyć parafię prawosławną w Hołownie. W czerwcu 1921 r. starosta włodawski zaproponował jej utworzenie, miała skupić 3033 wiernych zamieszkałych w gminach: Opole, Krzywowierzba, Romanów, Dębowa Kłoda i Tyśmienica (część) [APL, UWL WSP, sygn. 655]. Wobec sprzeciwu mieszkańców gminy Opole zrezygnowano z realizacji tych planów. W grudniu 1933 r. o pozwolenie na rekonsekrację zbudowanej w 1881 r. świątyni w Hołownie, zwrócił się prawosławny duchowny ks. Michał Wojtowicz. Jednak biskup siedlecki Henryk Przeździecki w 1934 r. stanowczo odmówił wydania zgody. Tymczasem katolicy nie byli zainteresowani wykorzystywaniem budynku cerkiewnego. W tej sytuacji został on zburzony w 1938 r. w ramach akcji likwidacji cerkwi prawosławnych w Polsce. Wobec powyżej przedstawionych faktów prawosławni z terenu gminy Opole należeli do parafii prawosławnej w Horostycie. Po II wojnie światowej prawosławni ze wsi nie wyjechali do ZSRR. 14 marca 1947 r. w Hołownie zamieszkiwało ich 124. W czerwcu 1947 r. w ramach akcji „Wisła” przesiedlono ich na tzw. Ziemie Odzyskane [Szumiło, 2013, s. 178]..

Kolejną grupę, która zamieszkiwała w przeszłości wieś stanowili Żydzi. W 1856 r. jednym z najbogatszych Żydów w okolicach Wisznic był Szmul z Hołowna. Jednym z gospodarzy uwłaszczonych na pełnym gospodarstwie według prawa z 1864 r. był Żyd Herszek Gelenter. W 1913 r. w Hołownie mieszkało 34 Żydów [Latawiec, 2012, s. 93–94]. Społeczność żydowska zginęła w latach II wojny światowej.

Dzieje oświaty we wsi opisał Krzysztof Latawiec, Historia szkół w gminie Podedwórze, Podedwórze-Lublin 2015 [https://www.researchgate.net/publication/378075481_Historia_szkol_w_gminie_Podedworze].

O mieszkańcach Hołowna w okresie przedrozbiorowym wiemy niewiele. W 1800 r. we wsi w 87 gospodarstwach mieszkało 514 osób. Według Tabelli z 1827 r. we wsi znajdowało się 74 domów i 457 mieszkańców. W 1865 r. odnotowano tu 68 domostw i 557 osób. Słownik Geograficzny informuje zaś o 89 domach i 660 mieszkańcach w 1876 roku. Z kolei w 1887 r. w 106 budynkach mieszkalnych żyło 721 osób. Spis powszechny z 1921 r. informuje zaś, że w 96 domach zamieszkiwało 417 osób, które deklarowały wyznanie: rzymskokatolickie – 326, prawosławne – 85 i mojżeszowe – 4. Spis z 1943 r. wykazał 590 osób. Spis powszechny z 2021 r. informuje o 180 zameldowanych osobach [APL, ArchSzlub, sygn. 62, k. 285; Tabella miast, 1827, t. 1, s. 160; APL, BKdsW, sygn. 4; SGKP, 1880–1914, t. 3, s. 112; PKSG za 1887; Skorowidz miejscowości, 1924, t. 4, s. 118; Amtliches, 1943, s. 35].

Zdecydowana większość mieszkańców Hołowna na przestrzeni dziejów utrzymywała się z rolnictwa. Do 1864 r., czyli ukazu uwłaszczeniowego, część ziemi była użytkowana przez chłopów pańszczyźnianych. Odrabiali swoje powinności w okolicznych folwarkach. Najstarszy zachowany inwentarz dóbr opolskich pochodzi z 1624 roku. Dowiadujemy się z niego, że chłopi z Hołowna pracowali w folwarku opolskim. Z każdej włóki musieli odrabiać 4 dni pańszczyzny (z koniem, wołami lub pieszo) tygodniowo przez cały rok. Ponadto stróżować i odbywać podwody według kolejki oraz płacić ok. 2 złp czynszu rocznego. Chłopi oczynszowani płacili po 12 złp od włóki ziemi. Ponadto wszyscy mieli przekazywać na rzecz dworu 2 korce parczewskie żyta, gęś, koguta, jajka, mannę oraz odbywać 6 tłok po 4 osoby i tyle samo po 2 osoby [APR, ZDP, sygn. 14890]. W późniejszych latach obciążenia chłopów wzrosły. Chcąc je uregulować Sierakowscy w 1787 r. w dokonali nowego określenia powinności chłopskich. Ograniczyli oni wówczas pańszczyznę chłopów gospodarujących na trzech ćwierciach włóki z trzech do dwóch dni sprzężajnych i tylu samo dni pieszych tygodniowo, wprowadzając przy tym dodatkowe obciążenia. Każdego gospodarza obowiązywało 7 dni tłoki w żniwa z całą rodziną, wyjąwszy jedną osobę do strzeżenia ognia, oraz 4 dni sprzężajne (oborki i zaorki) i 2 dni piesze (zakoski i obkoski) rocznie. Każde gospodarstwo miało również obrabiać proso, wymaczać len i konopie, chodzić na stróżę dzienną i nocną do dworu, odrabiać szarwark według potrzeb poza dniami pańszczyźnianymi. Ponadto gospodarze oddawali do dworu 24 garnców żyta, 1,5 korca owsa, 2 złotych czynszu, czwartą część gęsi, koguta i 5 jaj [APL, ArchSzlub, sygn. 62].

W 1864 r. we wsi Hołowno (Opolskie) w oparciu o prawo z 1846 i 1864 r. uwłaszczono 17 gospodarstw. Z kolei w oparciu jedynie o prawo z 1864 r. uwłaszczano 2 gospodarstwa i jeden plac. W wyniku tego włościanie otrzymali na własność 499 mórg ziemi. Właściciele 19 pełnych gospodarstw mieli prawo do następujących służebności: pozyskiwania po 24 fur opału rocznie (z prawem wchodzenia z siekierą do lasu, ale z zakazem zrąbywania drzew na pniu), drewna z lasu dworskiego – na naprawę i budowę budynków w miarę potrzeb oraz na wozy, osie, koła, sanie i studnie raz na cztery lata. Gospodarstwa uzyskały także serwitut pastwiskowy, w ramach którego miały prawo paść cały inwentarz w lesie Sytyta [APL, ZTL, sygn. 3209].

Z kolei we wsi Hołowno Antopolskie w oparciu o prawo z 1846 i 1864 r. uwłaszczono 52 gospodarstwa będące w posiadaniu 61 właścicieli. Natomiast w oparciu tylko o prawo z 1864 r. uwłaszczano 8 gospodarstw. W wyniku tego włościanie z Hołowna Antopolskiego otrzymali na własność 1861 mórg ziemi. Właściciele gospodarstw mieli bardzo małe prawa serwitutowe, tj. tylko prawo pasienia swoich wołów roboczych wiosną i jesienią w lesie Wielki Bór [APL, ZTL, sygn. 3210].

Część mieszkańców wsi była bezrolna i pracowała na służbie u właścicieli ziemskich lub też trudniła się innymi zawodami. Ok. 1800 r. w Hołownie mieszkał m.in.: tracz Paweł Leszczyński [APRwOpolu]. W 1929 r. w miejscowości działały sklep spożywczy Spółdzielni Spożywców „Zgoda” oraz wiatrak J. Sołtana i T. Konona [KAP, 1930, s. 578].

Mieszkańcy Hołowna, uspołecznieni swoim oporem przeciwko przymusowi religijnemu, w późniejszych latach aktywnie uczestniczyli m.in. w akcji protestu przeciwko planom wydzielenia guberni chełmskiej i przyłączenia jej do generał-gubernatorstwa w Kijowie. Na przełomie 1908/1909 r. Koło Polskie w III Dumie Państwowej zorganizowało akcję pisania protestów w tej sprawie. Włączyła się do niej ludność Południowego Podlasia. List protestacyjny podpisały m.in. 332 osoby z Hołowna.

Dużym wstrząsem dla mieszkańców Hołowna był wybuch latem 1914 r. I wojny światowej. Pierwszym jej przejawem był pobór do wojska rosyjskiego. Już 1 sierpnia 1914 r. karty mobilizacyjne otrzymało 10 prawosławnych rezerwistów z Hołowna [APL, CHKP, sygn. 4428]. W następnych mobilizacja objęła większą liczbę mężczyzn ze wsi. Wśród nich byli m.in.: Adam Derewiaczuk, Anton Fris, Josif Kołbasa, Fiodor Kurczuk, Martyn Lewczuk, Dmitry Pitel, Grigorij Ulaniuk i Iwan Zdiruk [https://gwar.mil.ru/]. Najtragiczniejszym wydarzeniem w czasie tej wojny było jednak wypędzenie ludności przez wycofujące się wojska rosyjskie w sierpniu 1915 r. Okolice opustoszały w dużym stopniu na kilka lat, aż do powrotu uchodźców z tułaczki po imperium rosyjskim.

Według „Raportu o stratach” we wsi w latach 1939–1944 z rąk okupantów niemieckich zginęło 20 osób [Raport, 2022, t. 3]. Po zakończeniu wojny na terenie wsi znajdowały się groby 6 jeńców radzieckich [APL, UWL – Wydz. Bud., sygn. 226]. Wśród mieszkańców Hołowna, którzy ponieśli śmierć w okresie okupacji niemieckiej byli partyzanci, którzy zginęli 23 listopada 1943 r. w potyczce w Rusiłach: Stanisław Zielonka (l. 19), Edward Dąbrowski (l. 17), Adam Wołos (l. 43) – katolicy po ekshumacji pochowani na cmentarzu w Opolu oraz Dymitr Ulaniuk (l. 38), Iwan Nikoniuk (l. 28), Stepan Chilimoniuk (l. 19), Stepan Chilimoniuk (l. 21), Bazyli Koleńczuk razem z dowódcą oddziału partyzanckiego lejtnantem Jakowem Nikołajewem „Czuwaszem” (l. 32) – prawosławni po ekshumacji pochowani na cmentarzu w Hołownie. W samym Hołownie śmierć ponieśli: Bazyli Harasymow (1942), Piotr Jakowiak (1943) oraz Stefan Chilimoniuk (l. 41) i Grzegorz Haleniuk (obaj w 1944). W obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu zmarli Bazyli Załapicz i Włodzimierz Dzyruk. Poza nimi zginęli Jan Chilimoniuk i Stanisław Haleniuk. 26 lutego 1944 r. Niemcy przeprowadzili łapankę na terenie gminy Opole. W Hołownie aresztowano wówczas Romana Chilimoniuka, którego rozstrzelano potem w Białej Podlaskiej [IPN, sygn. Lu1/17/16].