Zielone

W czasach staropolskich wieś istniała pod nazwą Majdan Zielony. Pod tym mianem notowano ją w 1676 i jeszcze w 1780 r. w katastrze austriackim właścicieli dóbr w Galicji [CPAHUL KGB 267, s. 1940; LNB Zb. Czoł. 2429/III, s. 1437]. W inwentarzach i lustracjach starostwa tarnawackiego z 1762, 1764 i 1766 r. nazwy Majdan Zielone i Zielone stosowano zamiennie, nawet na tej samej karcie [AGAD ASK, dz. XLVI, sygn. 126, s. 48, sygn. 128, k. 15v-16v, dz. LVI, sygn. T7, k. 5-6v, 15v, 40-42]. Na austriackiej dokładnej mapie F. von Miega z 1779-1783 r. ukazana jest jako Sielone [zob. mapka]. Nazwa wsi najprawdopodobniej wywodzi się od urokliwego położenia wśród wiecznie zielonych lasów roztoczańskich. Słownik geograficzny Król. Polskiego opisuje to położenie następująco: „Mimo piaszczystej gleby, malowniczy przedstawia widok na wzgórzu, u stóp którego wstęga łąk i lasów, nazwę wsi nadają” [SGKP XIV, 600].

Wieś Zielone w czasach staropolskich administracyjnie przynależała do powiatu bełskiego w województwie bełskim. Była położona na jego zachodnim skraju, przy granicy z powiatem krasnostawskim ziemi chełmskiej [NBU fond 1, sygn. 135, k. 8v; Bondyra 2015, 22]. Na podstawie traktatu rozbiorowego z 1772 r. Zielone znalazło się pod panowaniem austriackim. Funkcjonowało w latach 1773–1782 w ramach okręgu zamojskiego cyrkułu bełskiego (z siedzibą w Zamościu). Reorganizacja nastąpiła w 1782 r. Tym razem wchodząc w skład okręgu zamojskiego znalazło się na terytorium cyrkułu zamojskiego.

Taki stan rzeczy przetrwał do 1810 r. Wtedy na mocy traktatu w Schönbrunn z 14 października 1809 r. kończącego wojnę francusko-austriacką cyrkuł zamojski został włączony w skład Księstwa Warszawskiego. W nowej rzeczywistości polityczno-administracyjnej Zielone znalazło się od 1810 r. na terenie gminy dominialnej Tarnawatka powiatu tomaszowskiego departamentu lubelskiego. Po utworzeniu Królestwa Polskiego w 1815 r. zostało objęte władzą komisarza obwodu hrubieszowskiego (od 1842 r. naczelnika powiatu hrubieszowskiego) województwa lubelskiego (od 1837 r. guberni lubelskiej). W 1864 r. po ogłoszeniu ukazów uwłaszczeniowych przez rząd carski dokonano reorganizacji gmin. Zielone weszło w skład Gminy Tarnawatka [APL, MSGL, sygn. 167, k. 574]. Taka przynależność terytorialna przetrwała do 14 września 1913 r. Wtedy Zielone, bez zmiany przynależności gminnej i powiatowej, znalazło się w granicach guberni chełmskiej. Po zajęciu południowych obszarów Królestwa Polskiego przez wojska austro-węgierskie i ukonstytuowaniu się w jesienią 1915 r. zarządu okupacyjnego osada (władze przywróciły granice podziału administracyjnego gmin i powiatów sprzed wydzielenia guberni chełmskiej w dniu 14 września 1913 r.) weszła w skład generał-gubernatorstwa lubelskiego [Kholmskaya, 271; „Dziennik rozporządzeń c. i k. Jeneralnego Gubernatorstwa wojskowego” 1915, nr 1, poz. 1; Ćwik, Reder, 107]. Ten stan rzeczy przetrwał do uzyskania przez Polskę niepodległości. W pierwszych dniach wolności Zielone weszło w skład Gminy Tarnawatka powiatu tomaszowskiego województwa lubelskiego (od 1919 r.). 23 marca 1933 r. została ogłoszona ustawa o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego. Na jej podstawie wieś wraz z folwarkiem Zielone oraz gajówkami Wapielnia i Przejma stworzyła samodzielną Gromadę Zielone będącą elementem składowym Gminy Tarnawatka [„LDW” 1933, nr 22, s. 434; 1935, nr 30, s. 591]. W czasie okupacji niemieckiej (od 26 października 1939 r. do końca lipca 1944 r.) znajdowało się na terytorium powiatu zamojskiego dystryktu lubelskiego. Po wyzwoleniu spod okupacji niemieckiej przywrócono podział administracyjny sprzed 26 października 1939 r. Taka organizacja przynależności terytorialnej przetrwała aż do chwili likwidacji Gminy Tarnawatka. 5 października 1954 r. Zielone znalazło się w granicach Gromady Szarowola [„DUWRN w Lublinie” 1954, nr 15, s. 82]. W grudniu 1972 r. nastąpiło przywrócenie funkcjonowania Gminy Tarnawatka na terenie powiatu tomaszowskiego, w której znalazła się omawiana miejscowość [„DUWRN w Lublinie” 1972, nr 12, s. 180]. Z dniem 1 czerwca 1975 r. Zielone, po likwidacji powiatu zamojskiego, znalazło się w granicach województwa zamojskiego, zaś od 1 stycznia 1999 r. z chwilą wprowadzenia reformy podziału administracyjno-terytorialnego Rzeczypospolitej Polskiej, znalazło się na terytorium Gminy Krasnobród powiatu zamojskiego województwa lubelskiego [Dz.U., 1975, nr 16, poz. 91, s. 160; 1998, nr 96, poz. 603, s. 3432].

Inwentarz starostwa tarnawackiego z 1762 r. wymienia we wsi Zielone poddanych chłopskich o nazwiskach: Bilik (Bil), Brejt, Brzuska (Brzóska), Czerwonka, Dziura, Karp, Kierepka, Kleban, Kłysz (Kłys), Kobel, Kostrubiec, Kucz, Kurzępa, Mazurek, Moczak, Muza, Ożóg, Piskorowski, Pitak, Pitura, Przysucha (Prysucha), Rawiak (Rowiak), Rusin, Skwarek, Suchacz, Szabłowski. Wójtem wsi wówczas był Wojciech Brzóska [AGAD ASK, dz. LVI, sygn. T7, k. 5-6v, 15v]. 

Właścicielami gospodarstw na mocy ukazu z 1864 r. stali się włościanie noszący następujące nazwiska: Baraniuk, Bartosz (3 rodziny), Biela, Borek (4), Buczak, Budzyński (2), Dudek, Dziura (8), Górnik (2), Gucyk, Jarczak (2), Kiełysz, Kłos, Koperwas, Kuśmierz (3), Lis (2), Mazur, Ogrysko, Soszyński (2), Styrka (3), Umiński (2), Wichlaj (2) i Wychowaniec.

W drugiej połowie lat 40. XX w. właścicielami 116 gospodarstw rolnych w Zielonym o łącznej powierzchni 616,84 ha były osoby noszące następujące nazwiska: Baraniak (2 rodziny), Bartosz (3), Biela (3), Borek (10), Budzyński (3), Buczak (2), Burak, Dąbrowski (2), Dubas, Dudek, Dziura (17), Gałan, Gardias (2), Górnik (6), Hołojuch, Jarczak (7), Jasiński, Kłyź (2), Koperwas (3), Korytko, Kostrubiec (3), Koza (2), Krzaczek, Kusiak, Kuśmierz, Lis (4), Margol, Mazurek, Najda (2), Nizio, Ożga, Pakuła (2), Pawłowski, Piwko (2), Polak, Portka, Scirka (2), Skóra (3), Suszyński (2), Tyrka, Umiński (7), Witkowski, Wlaź (5), [APZ, AGT, sygn. 99].

Brak informacji o stanowiskach zarówno z kwerendy, jak i z systematycznych badań powierzchniowych prowadzonych w roku 2016 w ramach AZP [NID, AZP obszar 93-88].

Pierwsza wzmianka o wsi pod pierwotną nazwą Majdan Zielony pochodzi z 1676 r. [CPAHUL KGB 267, s. 1940].

Informacja Józefa Niedźwiedzia o istnieniu wsi pod nazwą Huta Zielona już w 1578 r. [Niedźwiedź 2003, 631], faktycznie dotyczy innej miejscowości znanej też jako Huta Potylicka, położonej w okolicy Rawy Ruskiej, dziś na Ukrainie. Wymieniana była jeszcze w 1787 r. jako Hutka Zielona alias Potylicka [ŹD XVIII, 211; Bondyra 2015, 167].

Wieś Zielone w czasach staropolskich stanowiła własność królewską, wchodząc w skład starostwa (tenuty) tarnawackiego. Tarnawatka z okolicą początkowo należała do starostwa bełskiego, które w 1568 r. uzyskał Jan Zamoyski z cesji swego ojca Stanisława (zm. 1572). W roku 1603 za zgodą królewską kanclerz wydzielił z niego tenutę (dzierżawę) tarnawacką, będącą odtąd samodzielną królewszczyzną, określaną jako starostwo. Po śmierci kanclerza Jana Zamoyskiego, starostwo tarnawackie przejął jego jedyny syn Tomasz, a po nim w 1638 r. wnuk Jan „Sobiepan” Zamoyski. Ten ostatni w 1656 r. ustąpił królewszczyznę swemu zaufanemu słudze i protegowanemu, staroście radomskiemu Mikołajowi Podlodowskiemu, jednak już po trzech latach przez cesję wróciła ona do Zamoyskiego. Po śmierci Jana „Sobiepana” w 1665 r. nadanie otrzymał podkomorzy chełmiński Krzysztof Korycki, po którego śmierci w 1677 r. królewszczyzna znów powróciła do Zamoyskich z bocznej ukraińskiej linii, w osobie podstolego lwowskiego Marcina (zm. 1689), późniejszego podskarbiego koronnego i IV ordynata.

Wdowa Anna Franciszka z Gnińskich Zamoyska w 1701 r. scedowała starostwo swemu najstarszemu synowi, ordynatowi Tomaszowi Józefowi, co wkrótce wywołało spór z jego młodszym bratem Marcinem Leopoldem. Ten ostatni objął Tarnawatkę przed 1713 rokiem, a gdy w 1718 r. bezpotomnie zmarł, wdowa Konstancja z Druckich – Podbereskich w dwa lata później wniosła starostwo swemu drugiemu mężowi, staroście tłumackiemu Jerzemu Potockiemu. Potocki formalnie tytułował się posesorem starostwa dopiero od 1725 r. i w siedem lat potem dokonał jego przekazania pisarzowi ziemskiemu bracławskiemu Marcinowi Radzimińskiemu. Obaj w tym czasie byli nękani licznymi procesami przez Zamoyskich, roszczących sobie prawa do spadku po Marcinie Leopoldzie. Ostatecznie w 1739 r. udręczony sporami Radzimiński ustąpił królewszczyznę Tomaszowi Antoniemu Zamoyskiemu (zm. 1751), późniejszemu wojewodzie lubelskiemu. Wdowa Aniela (Angela) Teresa z Michowskich Zamoyska, po przedwczesnej śmierci swego jedynaka Klemensa Józefa w 1767 r., uwikłana w procesy ze szwagrem Janem Jakubem Zamoyskim, wystarała się w roku następnym o sejmową „asekurację”, dzierżąc dochodowe starostwo tarnawackie do śmierci w 1771 r. [Bondyra 2015, 40]. W rok później królewszczyznę przejęła w dożywocie jej była synowa, wdowa po Klemensie, Konstancja z Czartoryskich oraz jej drugi mąż Andrzej Zamoyski, stryj Klemensa a szwagier Anieli. Według błędnej informacji Ryszarda Orłowskiego, w 1775 r. eks-kanclerz Zamoyski miał rzekomo przyłączyć dobra Tarnawatka do klucza tomaszowskiego Ordynacji Zamojskiej, zarządzanej przez niego w imieniu starszego brata, ordynata Jana Jakuba [Kuropatnicki 1858, 46; Orłowski 1965, 195]. Faktu tego nie notuje żaden z ówczesnych spisów kluczy ordynackich.

Po śmierci Konstancji Zamoyskiej w 1797 r., zaborcze władze austriackie odebrały Zamoyskim byłe starostwo tarnawackie i włączyły do dóbr kameralnych czyli do skarbu państwowego. W odebranej królewszczyźnie znajdowały się wsie: Tarnawatka, Huta Tarnawacka, Łuszczacz, Majdan Mały i Wielki, Pańków, Szur Nowy, Werechanie, Wieprzów i Majdan Zielone. Układem z 27 grudnia 1806 r. oddano je w dziedziczne posiadanie spadkobiercom zmarłego w 1777 r. Tadeusza Antoniego hr. Dzieduszyckiego w zamian za odebrane jeszcze w 1786 r. bogate saliny w Kossowie na Pokuciu. Zostało to zatwierdzone przez komisję ministerialną w październiku 1808 r. [Czemeryński 1870, 30-31]. W rodzinnym podziale majątku, przeprowadzonym w 1812 r. pomiędzy dziećmi Tadeusza, dobra tarnawackie przypadły jego najmłodszemu synowi, Józefowi Kalasantemu Dzieduszyckiemu, zmarłemu w 1847 r. [PSB VI, 111].

Zielone leżało do terenie dóbr Tarnawatka A. Majątek ten przez pierwszą połowę XIX w. należał do hr. Józefa Kalasantego Dzieduszyckiego. Po jego śmierci w 1847 r. dobra przeszły na jego syna hrabiego Włodzimierza Tadeusza Ksawerego Dzieduszyckiego. 15 września 1897 r. ten ostatni sprzedał majątek hr. Tadeuszowi Miączyńskiemu. Już trzy dni później T. Miączyński (18 września 1897 r.) dobra te o powierzchni 6459 dziesięcin sprzedał urzędnikowi rosyjskiemu, rzeczywistemu radcy stanu Teodorowi von Gyllenschmidtowi za sumę 665000 rubli. Już 14 stycznia 1898 r. nowy właściciel odstąpił swojej córce Julii Cwiet (żona generała-majora Włodzimierza Cwieta) prawie cały majątek (bez folwarków Falków i Werechanie o powierzchni 1087 dziesięcin 532 sążni) za sumę 553000 rubli. Majątek Tarnawatka A 20 lipca 1899 r. od T. Gyllenschmidta i J. Cwieta nabył za 665000 rubli Rudolf Kryński. Ten ostatni już 21 lutego 1900 r. sprzedał całe dobra w ręce Elżbiety Marii Katarzyny Róży Tyszkiewicz de domo hrabina Krasińska (1872–1906) za sumę 715000 rubli. Po przedwczesnej śmierci właścicielki majątku, w 1906 r. zostało wszczęte postępowanie spadkowe, w wyniku którego dobra trafiły w ręce jej dzieci: Jana Michała Tyszkiewicza (1896–1939), Władysława Antoniego Wincentego Adama Tyszkiewicza (1898–1940), Michała Zygmunta Marii Tyszkiewicza (1903–1974) i Zofii Marii Joanny Katarzyny Tyszkiewicz (1795–1973). 8 maja 1923 r. dokonano działu majątku Tarnawatka A. Jego właścicielami zostali W. A. W. A. Tyszkiewicz (10574 morgi) i Z. M. J. K. Czartoryska de domo Tyszkiewicz (944 morgi). Obie części dóbr zostały przejęte przez skarb państwa na cele realizacji reformy rolnej z 6 września 1944 r. [APZ, HMTL, sygn. 9/194; sygn. 9/195; sygn. 9/196].

Po upadku Rzeczypospolitej Obojga Narodów grunty leżące w Zielone nadal należały do właścicieli dysponujących dobrami Tarnawatka. Były one zazwyczaj oddawane w dzierżawę włościanom, którzy w zamian za korzystanie z areału należącego do tego majątku odrabiali pańszczyznę lub płacili czynsz. W marcu 1864 r. została ogłoszona przez rząd carski reforma uwłaszczeniowa. Na jej podstawie 10 września 1868 r. doszło do powstania w Zielonem 44 gospodarstw o powierzchni od 2,5 do 34,5 morgi, których pełnoprawnymi właścicielami stali się miejscowi włościanie. Łączna powierzchnia gruntów 124 morgi i 71 prętów wykorzystana na przeprowadzenie uwłaszczenia pochodziła z areału głównych dóbr Tarnawatka. Ówczesny właściciel za utraconą nieruchomość otrzymał odszkodowanie w wysokości prawie 1005,67 rubla. Uzyskali możliwość wykorzystywania serwitutów (leśnego i pastwiskowego) z obszaru należącego do dóbr Tarnawatka. 10 sierpnia 1928 r. włościanie z Zielonego za rezygnację z serwitutów leśnych i pastwiskowych otrzymali prawie 71,62 ha gruntów (w tym 68,86 ha lasu). To spowodowało, że każde z gospodarstw powiększyło swoją powierzchnię o około 1,7 ha [APL, ZTL, sygn. 3005; APZ, HMTL, sygn. 9/195; sygn. 9/196; sygn. 3/1382–3/1386].

W pierwszych dekadach XX w. zauważalny był proces stopniowego rozdrobnienia powierzchni gospodarstw, co było spowodowane działami majątkowymi dokonywanymi w rodzinach chłopskich.

Wyznanie rzymskokatolickie

W czasach staropolskich (w 1676 i 1713 r.) miejscowa ludność obrządku rzymskokatolickiego należała do parafii krasnobrodzkiej [NBU fond 1, sygn. 135, nr 170]. W Taryfie dymowej z 1764 r. chyba omyłkowo wymieniono wieś w parafii tomaszowskiej [CPAHUL KGB 594, s. 907-908]. Spis ludności z 1785 r. odnotowywał we wsi 162 katolików, w tym 39 dzieci [Kramarz, Ladenberger 1931, 477]. Po przyłączeniu okolicznych terenów do Księstwa Warszawskiego w 1810 r. parafia Krasnobród wraz z miejscowością Zielone znalazły się w dekanacie zamojskim diecezji lubelskiej. Opiekę duszpasterską nad katolikami z Zielonego sprawowali następujący księża dominikanie: Aleksander Zagórski (1810–1817), Dominik Siemiatycki (1817–1822), Augustyn Danielkiewicz (1822–1840), Kandyd Kopnicki (1841–1842), Klemens Nowacki (1843–1849), Gwalbert Ćwik (1849–1856), B. Pajorek (1856), Alojzy Niezabitowski (1856–1857) i Ludwik Turzyniecki (1857–1864). Na podstawie ukazu carskiego z 26 grudnia 1865 r. Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych i Duchownych 21 kwietnia 1866 r. nadała parafii rzymskokatolickiej w Krasnobrodzie klasę II. Od 1866 r. przez kolejne 100 lat opiekę duszpasterską nad mieszkańcami Zielonego przynależącymi do Kościoła rzymskokatolickiego sprawowali następujący księża proboszczowie i administratorzy: Leon Poławski (1866–1867), Ignacy Mech (1867), Tomasz Garlicki (1867–1878), Feliks Leszczyński (1878–1879), Adolf Majewski (1879–1881), Roman Pankowski (1881–1887), Ignacy Kwiatkowski (1887–1888), Adam Decjusz (1888–1891), Karol Wojtasiewicz (1891–1893), Stanisław Abramowicz (1893–1895), Antoni Gryczyński (1895–1907), Józef Boguszewski (1907–1916), Władysław Goliński (1916), Antoni Wójcikowski (1916–1940), Franciszek Gduliński (1945) i Ludwik Liwerski (1945–1969). W 1819 r. odnotowano 166 wiernych Kościoła rzymskokatolickiego zamieszkujących w Zielonym. Na początku XX stulecia odnotowano 497 osób wyznania rzymskokatolickiego. W 1921 r. społeczność rzymskokatolicka liczyła analogiczną liczbę jak prawie dwie dekady wcześniej [APL, APRK w Krasnobrodzie, sygn. 9, s. 6; ASCPRK w Krasnobrodzie, sygn. 1/1–1/25; sygn. 2.4/92–2.4/141; KWLiRGL, sygn. 1.2/224; sygn. 2.3/349, s. 2–3, 7; sygn. 2.3/626, k. 6–8; RGL, Wydział Administracyjny, sygn. 12441; sygn. 14163; sygn. 14989; APZ, ASCPRK w Krasnobrodzie, sygn. 1–43; AAL, KGL, sygn. Rep. 60 IVb 91; Catalogus 1870, 52; Catalogus 1871, 55; Catalogus 1873, 59; Spravochnaya, 527; Skorowidz, IV, 109; Spis kościołów 1939, 209–210; Walewander 2018, 29–67].

Wyznanie greckokatolickie

Akta wizytacji unickiej eparchii chełmskiej z 1759 r. odnotowują tutejszych grekokatolików do parochii (parafii) w Pańkowie [APL ChKGK 110, s. 326-327]. Uniccy mieszkańcy Zielonego w 1810 r. znaleźli się w jurysdykcji proboszcza parafii greckokatolickiej Tarnawatka przynależącej do diecezji chełmskiej. Drewniana cerkiew w Tarnawatce posiadała wezwanie Św. Trójcy. W latach 1836–1837 została wyremontowana. Jej kolatorami byli właściciele majątku Tarnawatka. Do 1875 r. grekokatolicy z Zielonego znajdowali się pod opieką duszpasterską proboszczów i administratorów parafii Tarnawatka w osobach następujących parochów: Jakuba Koźmińskiego (1810–1818), Stefana Lebedyńskiego (1820–1852), Mikołaja Nazarewicza (1852–1853), Jakuba Lewickiego (1853–1854), Jana Koźmińskiego (1854–1873) i Grzegorza Czernysza (1873–1875). Parafia tarnawacka była uposażona przeszło 128 morgami gruntu [RGIA, fond 821, opis 4, dieło 349; dieło 350; APL, ChKG, sygn. 866; sygn. 867; sygn. 1129; KPCh, KV, sygn. 1005, s. 151; KWLiRGL, sygn. 2.3/1455; sygn. 2.3/1456; sygn. 2.8/188; ASCPG w Tarnawatce, sygn. 1–50; Sęczyk 2022, 332, 447, 448, 470, 524].

Wyznanie prawosławne

W maju 1875 r. nastąpiła likwidacja Kościoła unickiego poprzez włączenie jego wiernych do struktur rosyjskiej Cerkwi prawosławnej. Wyznawcy Kościoła greckokatolickiego z Zielonego zostali otoczeni opieką duszpasterską proboszcza parafii prawosławnej w Tarnawatce. Ostatni z tych duchownych (cerkiew pw. Św. Trójcy), Grzegorz Czernysz, stał się pierwszym proboszczem parafii prawosławnej (1875–1890). W latach 1890–1913 jej proboszczami byli następujący księża: Aleksander Bobikiewicz (1890–1892), Symeon Skrocki (1892–1907) i Leoncjusz Urban (1907–1914). Funkcję psalmisty piastowali m.in.: Mikołaj Łukasiuk, Kornel Czajkowski, Symeon Fiodorowicz, Antoni Piskorek i Józef Rawlik. Od połowy 1914 r. zaczęła funkcjonować samodzielna parafia prawosławna w Pańkowie, która powstała poprzez przekształcenie cerkwi filialnej parafii Tarnawatka w samodzielną jednostkę administracyjną prawosławnej diecezji chełmskiej. Opiekę duszpasterską sprawował od stycznia 1914 r. proboszcz tej parafii w osobie ks. Stefana Szyszkowskiego. W 1879 r. odnotowano w Zielonym 63 wyznawców prawosławia. Ćwierć wieku później w Zielonym było 57 osób prawosławnych. Po ogłoszeniu ukazu tolerancyjnego 30 kwietnia 1905 r., umożliwiającego dokonanie konwersji z prawosławia na inne wyznanie, doszło do prawie całkowitego zaniku społeczności prawosławnej w Zielonym. W latach 1905–1914 grupa 56 osób z Zielonego przeszła na łono Kościoła rzymskokatolickiego. Na początku lat 20. XX w. w Zielonym odnotowano jedynie 3 osoby wyznania prawosławnego, które przynależały do parafii prawosławnej w Tomaszowie Lubelskim [TDIAUL, fond 693, opys 1, sprava 445, k. 62v–63; APL, KPCh, KV, sygn. 799, s. 183–189; sygn. 805, s. 62–69; sygn. 815, s. 69–77; sygn. 824, s. 104–111; sygn. 826, s. 98–107; sygn. 838, s. 108–115; sygn. 843, s. 157–167; APRK w Krasnobrodzie, sygn. 24; APZ, ASCPP w Pańkowie, sygn. 1; ASCPP w Tarnawatce, sygn. 1–40; ASCPP w Grabowcu, sygn. 1, s. 43; Skorowidz, IV, 109; Latawiec 2015, 42].

Wyznanie mojżeszowe

Na początku XX w. odnotowano w folwarku Zielone przynależącym do Tyszkiewiczów obecność 5 osób wyznania mojżeszowego. Przynależały one do okręgu bożniczego z siedzibą w Krasnobrodzie. W latach 30. XX w. mieszkała w Zielonym rodzina Chaima Apfela [APZ, ASCOB w Krasnobrodzie, sygn. 206, s. 24; Spravochnaya, 527].

Pierwsza placówka oświatowa powstała w Zielonym jesienią 1913 r. Władze carskie doprowadziły do utworzenia w tej miejscowości 1-klasowej koedukacyjnej szkoły elementarnej. Wcześniej dzieci z Zielonego były pozbawione bezpośredniego dostępu do instytucji oświatowych. [TDIAUL, fond 693, opys 1, sprava 445, k. 62v]. Na podstawie orzeczenia austro-węgierskich władz okupacyjnych z 1916 r. została zorganizowana w Zielonym 1-klasowa koedukacyjna szkoła publiczna z językiem polskim jako wykładowym. Po ukonstytuowaniu się polskich władz oświatowych przy Tymczasowej Radzie Stanu z dniem 1 listopada 1917 r. została przejęta przez polskie struktury administracji oświatowej. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę przekształcono ją w 1-klasową koedukacyjną szkołę powszechną (1 września 1919 r.). Z dniem 15 listopada 1937 r. uzyskała status szkoły I stopnia. Po II wojnie światowej zorganizowano w Zielonym 4-klasową szkołę powszechną z dwoma etatami nauczycielskimi [APZ, ISTL, sygn. 58, s. 155, 193].

Według lustracji starostwa tarnawackiego z 1766 r. w Zielonem były 23 gospodarstwa chłopskie [AGAD ASK, dz. XLVI, sygn. 128, k. 16v]. Austriacki spis ludności z 1786 r. odnotowywał we wsi 49 domów z 311 mieszkańcami. Natomiast Ewidencja cyrkułu zamojskiego z 1800 r. wykazuje Zielone łącznie z Szurem Nowym. W obu osadach razem było 65 domów z 382 mieszkańcami [AN Kr., Teki Schneidera 1875, s. 44-45, 219].

W 1827 r. w Zielonem odnotowano istnienie 46 domostw, w których mieszkało 308 osób. Na początku XX w. znajdowało sie tutaj 70 domostw. Społeczność wsi liczyła 560 osób. Ponadto na terenie folwarku Zielone obecnych było 35 osób. Według pierwszego spisu powszechnego z 1921 r. przeprowadzonego w Polsce w tej wsi funkcjonowały 83 domostwa, w których mieszkało 485 osób. W końcu lutego 1943 r. władze niemieckie odnotowały w Zielonem 622 mieszkańców [Tabella, II, 330; Spravochnaya, 527; Skorowidz, IV, 109; Amtliches, 50].

Inwentarze i lustracje z lat 1762-1766 wymieniają powinności tutejszych chłopów wobec dworu. Byli oni zobowiązani do pańszczyzny w wymiarze 2 dni w tygodniu, „czym kto ma, bydłem [wołami] lub pieszo”, odrabianej w pobliskiej Hucie Tarnawackiej alias Nowej, znajdującej się w arendzie (dzierżawie) Żyda Szymona Lejzorowicza. Po jednym dniu pańszczyzny w tejże Hucie odrabiali także budziarze (Karp, Kłysz, Prysucha i Rusin), osiadli w lasach pomiędzy Zielonem a Łuszczaczem. Z robocizny „orać, gdy każą, na niwach dworskich […] pod jesień po lasek dziesięć, a na wiosnę po lasek osiem wyorać powinni. W lasce być powinno po łokci siedem. Na tłoki [pilne prace podczas żniw], jeżeli tego trzeba, wyciągać w lecie […]. Kapustę sadzić i podlewać”. Mieszkańców przymuszano też do oddawania daniny, bowiem chłopi „w Majdanach zaś trzech, Zielonym, Wielkim i Małym, dają z ćwierci roli […] kapłona jednego, kur dwie, jaj dziesięć”. Ponadto do rozlicznych obowiązków poddańczych należały jeszcze dwa przewozy rocznie, czyli bezpłatny transport na znaczne odległości do dziesięciu 10 mil staropolskich (po 7 kilometrów każda) do portu nad Sanem w Krzeszowie, dalej po 12 dni szarwarku, czyli robót naprawczych, jedną stróżę nocną „koleją”, a także tkanie przez kobiety płótna lnianego i konopnego. Z okolicznych lasów sosnowych i bukowych oddawano dań miodową oraz po wieńcu grzybów [AGAD ASK, dz. XLVI, sygn. 128, k. 7v, 15v-16v, dz. LVI, sygn. T7, k. 5v-6, 21v].

Głównym źródłem utrzymania ludności w XIX w. i w XX w. było rolnictwo. Uprawa gruntów i hodowla zwierząt była czynnikiem dominującym, który zaważył na powstaniu tej miejscowości. Ze względu na jakość gleb koncentrowano się głównie na uprawie zbóż nie wymagających dobrych gleb, takich jak np. żyto i owies. W mniejszym stopniu uprawiano pszenicę i jęczmień. Hodowano również trzodę chlewną i bydło rogate. Z tym ostatnim był związany proces produkcji mleka i przetworów mlecznych.

Usługi transportowe w Zielonym na początku lat 30. XX w. świadczył Dominik Szopa [APZ, AGT, sygn. 206, s. 160].

We wsi odnotowano kamienną figurę zwieńczoną krzyżem. Prawdopodobnie pochodzi ona z końca pierwszej dekady XX w. [Kościński 2001, 99].