Nowa Wieś

Patrz hasło: Krasnobród

Nowa Wieś do końca lat 60. XIX w. było przedmieściem Krasnobrodu. Po odebraniu temu ostatniemu statusu miasta w 1870 r. rozpoczął się proces wyodrębniania się Nowej Wsi w samodzielną miejscowość.

Nowa Wieś weszła w skład nowo utworzonej Gminy Podklasztor powstałej w miejsce Gminy Krasnobród. Taki stan rzeczy przetrwał do końca 1883 r. Następnie znalazła się w granicach Gminy Krasnobród. Taka przynależność terytorialna przetrwała do 14 września 1913 r. Wtedy Nowa Wieś, bez zmiany administracyjnej, znalazła się w granicach guberni chełmskiej. Po zajęciu południowych obszarów Królestwa Polskiego przez wojska austro-węgierskie i ukonstytuowaniu się w jesienią 1915 r. zarządu okupacyjnego (władze przywróciły granice podziału administracyjnego gmin i powiatów sprzed wydzielenia guberni chełmskiej w dniu 14 września 1913 r.) Nowa Wieś weszła w skład generał-gubernatorstwa lubelskiego [APL, RGL, Wydział Administracyjny, sygn. 5987, k. 102; ZTL, sygn. 3422, s. 2; Pamyatnaya 1871, 96; Pamyatnaya 1879, 123; Pamyatnaya 1883, 174; Pamyatnaya 1885, 167; Kholmskaya, 232; „Dziennik rozporządzeń c. i k. Jeneralnego Gubernatorstwa wojskowego” 1915, nr 1, poz. 1; SGKP, VII, 201; Ćwik, Reder, 107]. Ten stan rzeczy przetrwał do uzyskania przez Polskę niepodległości. W pierwszych dniach wolności wieś weszła w skład gminy Krasnobród powiatu zamojskiego województwa lubelskiego (od 1919 r.). 23 marca 1933 r. została ogłoszona ustawa o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego. Na jej podstawie Nowa Wieś stworzyła wraz z Kolonią Grabnik samodzielną Gromadę Nowa Wieś będącą elementem składowym Gminy Krasnobród [„LDW” 1933, nr 22, s. 444; 1935, nr 30, s. 606]. W czasie okupacji niemieckiej (od 26 października 1939 r. do końca lipca 1944 r.) znajdowała się na terytorium powiatu zamojskiego dystryktu lubelskiego. Po wyzwoleniu spod okupacji niemieckiej przywrócono podział administracyjny sprzed 26 października 1939 r. Taka organizacja przynależności terytorialnej przetrwała aż do chwili likwidacji Gminy Krasnobród. W dniu 5 października 1954 r. Nowa Wieś znalazła się w granicach Gromady Krasnobród [„DUWRN w Lublinie” 1954, nr 15, s. 84]. W grudniu 1972 r. nastąpiło przywrócenie funkcjonowania Gminy Krasnobród na terenie powiatu zamojskiego, w której znalazła się Nowa Wieś [„DUWRN w Lublinie” 1972, nr 12, s. 181]. Z dniem 1 czerwca 1975 r., po likwidacji powiatu zamojskiego, znalazła się w granicach województwa zamojskiego od 1 stycznia 1999 r., z chwilą wprowadzenia reformy podziału administracyjno-terytorialnego Rzeczypospolitej Polskiej, znalazła się na terytorium Gminy Krasnobród powiatu zamojskiego województwa lubelskiego [Dz.U., 1975, nr 16, poz. 91, s. 160; 1998, nr 96, poz. 603, s. 3432].

Na mocy ukazu uwłaszczeniowego gospodarstwa w Nowej Wsi uzyskały osoby o następujących nazwiskach: Cios, Czyż, Kołtun (2 rodziny), Muzacz, Nawuj (2), Pręcikowski (Prencikowski), Pszczuła, Szpyra, Tabała i Wiatr.

W trakcie prowadzonych w roku 1984 systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP odkryto 3 śladowe stanowiska z bliżej nieokreślonej fazy pradziejów [NID, AZP obszar 92-88].

Nowa Wieś do końca lat 60. XIX w. było przedmieściem Krasnobrodu. Po odebraniu statusu miasta Krasnobrodowi w 1870 r. rozpoczął się proces wyodrębniania się Nowej Wsi w samodzielną miejscowość.

Po upadku Rzeczypospolitej Obojga Narodów grunty leżące w Nowej Wsi były własnością rodzin posiadających dobra Suchowola. Często były one oddawane w dzierżawę. Użytkowane przez włościan, którzy w zamian za korzystanie z areału należącego do Tarnowskich byli zobligowani do odrabiania pańszczyzny i płacenia czynszu. W 1864 r. została ogłoszona reforma uwłaszczeniowa. Rząd carski realizując ją 27 sierpnia 1868 r. uwłaszczył 12 włościan obecnych do tej pory w Nowej Wsi. Tym sposobem właścicielami gospodarstw, o powierzchni od 4,5 do 5,5 morgi, stali się chłopi – ich dotychczasowi dzierżawcy. Łącznie na rzecz uwłaszczenia właściciele dóbr Suchowola przekazali 76 mórg i 298 prętów ziemi, za co otrzymali wynagrodzenie w wysokości 658 rubli. Włościanie z Nowej Wsi posiadali prawo korzystania z serwitutów w postaci prawa pozyskiwania drewna, jak i wypasu zwierząt na łąkach. Właściciel dóbr Suchowola Niewiarowski 28 czerwca 1883 r. zdecydował się na przekazanie włościanom z Nowej Wsi areału 58 mórg i 271 prętów (m.in. 31 mórg i 249 prętów lasu, 24 mórg i 51 prętów łąk) za wieczystą rezygnację z serwitutów [APL, ZTL, sygn. 3422].

Wyznanie rzymskokatolickie

Po powstaniu styczniowym, po wyodrębnieniu się samodzielnej miejscowości Nowa Wieś, jej rzymskokatoliccy mieszkańcy weszli w skład parafii Krasnobród leżącej w dekanacie zamojskim diecezji lubelskiej. Opiekę duszpasterską nad katolikami z Nowej Wsi sprawowali księża proboszczowie i administratorzy parafii Krasnobród: Leon Popławski (1866–1867), Ignacy Mech (1867), Tomasz Garlicki (1867–1878), Feliks Leszczyński (1878–1879), Adolf Majewski (1879–1881), Roman Pankowski (1881–1887), Ignacy Kwiatkowski (1887–1888), Adam Decjusz (1888–1891), Karol Wojtasiewicz (1891–1893), Stanisław Abramowicz (1893–1895), Antoni Gryczyński (1895–1907), Józef Boguszewski (1907–1916), Władysław Goliński (1916), Antoni Wójcikowski (1916–1940), Franciszek Gduliński (1945) i Ludwik Liwerski (1945–1969). Na początku XX stulecia w Nowej Wsi odnotowano 121 osób wyznania rzymskokatolickiego. W 1921 r. społeczność rzymskokatolicka liczyła 186 osób [APL, ASCPRK w Krasnobrodzie, sygn. 1/1–1/25; sygn. 2.4/131–2.4/141; RGL, Wydział Administracyjny, sygn. 12441; sygn. 14163; sygn. 14989; APZ, ASCPRK w Krasnobrodzie, sygn. 1–43; AAL, KGL, sygn. Rep. 60 IVb 91; Catalogus 1870, 52; Catalogus 1871, 55; Catalogus 1873, 59; Spravochnaya, 135; Skorowidz, IV, 123; Spis kościołów 1939, 209–210; Walewander 2018, 29–67].

Wyznanie prawosławne

W maju 1875 r. nastąpiła likwidacja Kościoła unickiego poprzez włączenie jego wiernych do struktur rosyjskiej Cerkwi prawosławnej. Wyznawcy Kościoła greckokatolickiego z Nowej Wsi zostali włączeni do grona wyznawców rosyjskiej Cerkwi prawosławnej. Zostali otoczeni opieką duszpasterską proboszcza parafii prawosławnej w Suchowoli, zaś od połowy sierpnia 1886 r. parafii prawosławnej w Krasnobrodzie. Ostatni proboszcz parafii unickiej w Suchowoli (cerkiew pw. Jerzego Zwycięzcy) Gabriel Koźmiński stał się pierwszym proboszczem parafii prawosławnej (1875–1876). W latach 1876–1886 proboszczami parafii prawosławnej w Suchowoli byli następujący księża: Grzegorz Koziej (1876–1882) i Antoni Draczyński (1882–1890). Funkcję psalmisty piastowali m.in. Mikołaj Sowiński, Symeon Gruszka i Stefan Dziumow. Od 1886 r. opiekę duszpasterską sprawowali księża prawosławni z Krasnobrodu w osobach: Emiliana Lewickiego (1886–1897), Anatoniego Korolczuka (1897–1907) i Maksyma Żadobiuka (Żdanowa) (1907–1915). Posada psalmisty znajdowała się m.in. w rękach: Jana Lisa i Macieja Czernika. Funkcję starosty cerkiewnego pełniły m.in. następujące osoby: Łukasz Afanasjew, Jan Kwik i Michał Kwik. W 1877 r. nie odnotowano w Nowej Wsi wyznawców prawosławia. Cztery lata później w Nowej Wsi było 6 osób prawosławnych. Po dwóch dekadach (1904 r.) odnotowano 12 osób tego wyznania. Po ogłoszeniu ukazu tolerancyjnego 30 kwietnia 1905 r., umożliwiającego dokonanie konwersji z prawosławia na inne wyznanie, doszło do całkowitego zaniku społeczności prawosławnej w Nowej Wsi. W latach 1905–1914 grupa 11 osób przeszła na łono Kościoła rzymskokatolickiego [TDIAUL, fond 693, opys 1, sprava 454, k. 62v–63; APL, APRK w Krasnobrodzie, sygn. 24; ChZD, sygn. 1925; sygn. 2585; KPCh, KV, sygn. 1004, s. 151; sygn. 1005, s. 145–151; sygn. 1012, s. 123–133; sygn. 1016, s. 141–146; sygn. 1018, s. 120–126; sygn. 1022, s. 86–89; sygn. 1026, s. 96–104; sygn. 1030, s. 87–95; sygn. 1034, s. 94–105; sygn. 1038, s. 82–93; sygn. 1042, s. 78–89; sygn. 1045, s. 79–90; sygn. 1049, s. 75–86; sygn. 1050, s. 77–89; sygn. 1057, s. 80–89; APZ, AHOZ, sygn. 246; ASCPP w Suchowoli, sygn. 1–11; ASCPP w Krasnobrodzie, sygn. 1–28; Polnoye Sobraniye Zakonov Rossiyskoy Imperii, sobraniye tretiye, VI, 1886, Sankt Peterburg 1888, 469–470; Latawiec 2007, 200].

W 1862 r., podczas wyodrębniania gminy Suchowola, odnotowano w Nowej Wsi będącej jeszcze przedmieściem Krasnobrodu obecność 2 domów, w których mieszkało 10 osób. Liczba ta dwa lata później nie uległa zmianie. Na początku XX w. w Nowej Wsi istniało 9 domostw. Społeczność tej wsi liczyła wtedy 130 osób. Według pierwszego spisu powszechnego z 1921 r. przeprowadzonego w niepodległej Polsce w tej wsi funkcjonowały już 34 domostwa, w których mieszkało 186 osób. W końcu lutego 1943 r. władze niemieckie odnotowały w Nowej Wsi 306 mieszkańców [APL, RGL, Wydział Administracyjny, sygn. 5987, k. 30; Spravochnaya, 135; Skorowidz, IV, 123; Amtliches, 49; Osiński 2006, 80].

Głównym źródłem utrzymania ludności w XIX w. i w XX w. było rolnictwo. Uprawa gruntów i hodowla zwierząt była czynnikiem dominującym, który zaważył na powstaniu tej miejscowości. Ze względu na jakość gleb koncentrowano się głównie na uprawie zbóż nie wymagających dobrych gleb takich jak np. żyto i owies. W mniejszym stopniu uprawiano pszenicę i jęczmień. Hodowano również trzodę chlewną i bydło rogate. Z tym ostatnim był związany proces produkcji mleka i przetworów mlecznych.