Majdan Wielki

Patrz hasło: Krasnobród

W XVIII w. stosowano zamiennie nazwy Majdan Wielki, Majdan Duży lub Majdan [APL AOZ 1472, k. 6v-7; AGAD ASK, dz. XLVI, sygn. 128, k. 18v-20, dz. LVI, sygn. T7, k. 8-10, 21v; LNB, Zb. Czoł. 2429/III, s. 1437]. Na austriackiej mapie F. von Miega z 1779-1783 wieś została ukazana jako Majdan Tarnawacki (Ternowatzky Maidan) [zob. mapka]. Nazwa Majdan oznacza osadę, powstałą w wyniku wyrębu pewnej połaci lasu [Czopek 1988, 43], bądź „plac w lesie, gdzie smołę lub potaż wypalano” [Brückner 1939, I, 823].  W XIX w. wies określana tez jako Majdan Tarnawacki.

Wieś Majdan Mały w czasach staropolskich administracyjnie przynależała do powiatu bełskiego w województwie bełskim [Bondyra 2015, 22].  Na podstawie traktatu rozbiorowego z 1772 r. Majdan Wielki znalazł się pod panowaniem austriackim. Funkcjonował w latach 1773–1782 w ramach okręgu zamojskiego cyrkułu bełskiego (z siedzibą w Zamościu). Reorganizacja nastąpiła w 1782 r. Tym razem Majdan Wielki wchodząc w skład okręgu zamojskiego znalazł się na terytorium cyrkułu zamojskiego.

Taki stan rzeczy przetrwał do 1810 r. Wtedy na mocy traktatu w Schönbrunn z 14 października 1809 r. kończącego wojnę francusko-austriacką cyrkuł zamojski został włączony w skład Księstwa Warszawskiego. W nowej rzeczywistości polityczno-administracyjnej wieś znalazła się od 1810 r. na terenie gminy dominialnej Tarnawatka powiatu tomaszowskiego departamentu lubelskiego. Po utworzeniu Królestwa Polskiego w 1815 r. Majdan Wielki został objęty władzą komisarza obwodu hrubieszowskiego (od 1842 r. naczelnika powiatu hrubieszowskiego) województwa lubelskiego (od 1837 r. guberni lubelskiej). W 1864 r. po ogłoszeniu ukazów uwłaszczeniowych przez rząd carski dokonano reorganizacji gmin. Osada weszła w skład Gminy Tarnawatka [APL, MSGL, sygn. 167, k. 574]. Taka przynależność terytorialna przetrwała do 14 września 1913 r. Wtedy Majdan Wielki, bez zmiany administracyjnej, znalazł się w granicach guberni chełmskiej. Po zajęciu południowych obszarów Królestwa Polskiego przez wojska austro-węgierskie i ukonstytuowaniu się w jesienią 1915 r. zarządu okupacyjnego Majdan Wielki (władze przywróciły granice podziału administracyjnego gmin i powiatów sprzed wydzielenia guberni chełmskiej w dniu 14 września 1913 r.) wszedł w skład generał-gubernatorstwa lubelskiego [Kholmskaya, 271; „Dziennik rozporządzeń c. i k. Jeneralnego Gubernatorstwa wojskowego” 1915, nr 1, poz. 1; Ćwik, Reder, 107]. Ten stan rzeczy przetrwał do uzyskania przez Polskę niepodległości. W pierwszych dniach wolności osada znalazła się w składzie Gminy Tarnawatka powiatu zamojskiego województwa lubelskiego (od 1919 r.). 23 marca 1933 r. została ogłoszona ustawa o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego. Na jej podstawie wieś stworzyła samodzielną Gromadę Majdan Wielki będącą elementem składowym Gminy Tarnawatka [„LDW” 1933, nr 22, s. 433; 1935, nr 30, s. 590]. W czasie okupacji niemieckiej (od 26 października 1939 r. do końca lipca 1944 r.) znajdowała się na terytorium powiatu zamojskiego dystryktu lubelskiego. Po wyzwoleniu spod okupacji niemieckiej przywrócono podział administracyjny sprzed 26 października 1939 r. Taka organizacja przynależności terytorialnej przetrwała aż do chwili likwidacji Gminy Tarnawatka. 5 października 1954 r. Majdan Wielki znalazł się w granicach Gromady Majdan Wielki (powstałej w połączeniu z Gromadą Majdan Mały). Jednak z dniem 1 stycznia 1960 likwidacji ulegała Gromada Majdan Wielki, zaś wszystkie miejscowości do niej wchodzące zostały włączone do Gromady Krasnobród [„DUWRN w Lublinie” 1954, nr 15, s. 81; 1959, nr 9, s. 99]. W grudniu 1972 r. nastąpiło przywrócenie funkcjonowania Gminy Krasnobród na terenie powiatu zamojskiego, w której znalazł się Majdan Wielki [„DUWRN w Lublinie” 1972, nr 12, s. 181]. Z dniem 1 czerwca 1975 r. osada, po likwidacji powiatu zamojskiego, znalazła się w granicach województwa zamojskiego; 1 stycznia 1999 r. z chwilą wprowadzenia reformy podziału administracyjno-terytorialnego Rzeczypospolitej Polskiej na terytorium Gminy Krasnobród powiatu zamojskiego województwa lubelskiego [Dz.U., 1975, nr 16, poz. 91, s. 160; 1998, nr 96, poz. 603, s. 3432].

Inwentarz (rewizja) starostwa tarnawackiego z 1739 r. wymienia mieszkańców Majdanu Wielkiego o nazwiskach: Baran, Bednarz (Bednarczyk), Buchała (Bukała), Chmielowicz, Ciak, Czmiel (Trzmiel), Czuk (Czug), Dyl (Chyl), Dziadowicz, Gajur (Gajor), Gałon, Głaszka, Goździanin, Góra (Gura), Górnik, Jagieła, Kierepka, Kobieluch, Kołodziej, Kostrubiec, Kościszyn (Kość), Kowal, Kuklisz, Kusy, Kwiecień, Lis, Łopaciuk (Łopata), Machlarz, Małaszek, Małodobry, Małysz (Matysz), Mamyłka, Mil, Mnich, Mucha, Nieduży, Niedźwiedź, Niemiec, Ożóg (Ożug), Pałka, Pawluk, Piechowski, Pietrusiak, Pusło, Rembisz (Remisz), Romaniszyn, Rożek (Rożko), Sapilak, Rzeszotko, Sawa (Sowa), Siwiła (Siwiło), Skorupa, Skubisz, Słupecki, Sobieszkoda, Soja, Soszyński, Stelmach, Szatny, Szczerbaty, Szeremet, Szwiec, Ścirka, Tabała, Tyrka, Wnuk, Wołos, Zawada, Żurek. Wójtem wówczas był Wojciech Pałka [APL AOZ 1472, k. 6-7v]. Inwentarz z 1762 r. uzupełnia te nazwiska o następne: Belcer (Balcer), Bełz, Brzóska (Bruska), Buczak, Chołysz (Hołysz), Detko, Frysztak, Gargol, Gudz (kozak), Janus, Kustra, Nadłonko, Nieborak, Pawęzka, Piskorz (Piskor), Rawski, Siembida, Smoląg (Smolong), Smutek, Szewczyk (Szewc), Sznejder, Szurski, Turzyniecki, Węglarz, Wiatr, Wiecheć, Wiśniowski, Woźniak, Wszelaki. Przy wsi mieszkali też bartnicy: Bucior, Gardias, Hałasa, Kierepka (Kierepko), Kruk, Kunczak (Konczak) i Lewczuk [AGAD ASK, dz. LVI, sygn. T7, k. 8-10].

Właścicielami gospodarstw na mocy ukazu z 1864 r. stali się włościanie noszący następujące nazwiska: Bełz (2 rodziny), Borek (3), Buczak (3), Bukała, Bukało (2), Chmielowiec, Czerwonka, Deryło (3), Dworniczak, Gajewski (5), Gałan (4), Gładysz, Gontarz, Górniak, Grocki, Grodzki (2), Gromek (2), Kawka (2), Korkosz, Kostrubiec (12), Kowalec (4), Kramarz, Kurzemba, Mielnicki, Molenda, Nadłomek (2), Nieboraczek, Niedźwiedź, Pałka (3), Pałyga, Pawlik (2), Piskorz, Pitak, Piwko (4), Portka, Rembicz (3), Roczniak (2), Sak (2), Soszyński, Szaja, Szewczuk, Szpyra, Ścirka, Właś i Zawada (3).

W drugiej połowie lat 40. XX w. właścicielami 179 gospodarstw rolnych w Majdanie Wielkim, o łącznej powierzchni 1298,03 ha, były osoby noszące następujące nazwiska: Bełz (5 rodzin), Bondyra, Borek (8), Buczak (18), Bukała (4), Chmielowiec (5), Cisło, Czapla, Czerwonka (4), Deryło (8), Dulas, Dworniczak (3), Filotek, Gajewski (10), Gałan (11), Garbula, Gątarz, Gontarz (2), Górnik (6), Gramatyka, Greszta (4), Grodzki (3), Gromek (5), Hajduk, Herda, Hołys, Jasek, Jedliński, Kaszucki (2), Kawalec (10), Kawka (8), Kita (3), Kłyż (2), Konopka, Korga (2), Korkosz, Kostrubiec (11), Kowalski, Kozłowski (2), Kramarz (4), Kurzępa (2), Leśniak (2), Lis (3), Maciocha, Mielnicki, Misztal (2), Molenda (2), Nadłonek (6), Nawoj, Nieborak (4), Niedźwiedź (3), Pakuła, Pałka (5), Pierunek, Piskor (6), Pitak (4), Piwko (13), Portka, Prus, Pypa, Radliński, Rajtak (2), Rawiak (4), Rembisz (10), Roczniak (2), Sak (6), Scierka (3), Sendłak, Słota, Sowa, Stefańczuk (3), Suszyńska, Szewczuk (2), Szpyra (5), Tytuła (2), Wlaź (2), Wszoła, Zawada (7) i Zawiślak [APZ, AGT, sygn. 88].

W trakcie prowadzonych w roku 1984 i 2016 systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP odkryto 6 stanowisk, które dostarczyły źródeł krzemiennych (narzędzia, odpadki powstałe z ich formowania lub napraw, także półsurowiec) oraz ceramicznych (ułamki naczyń) będących pozostałościami po różnych formach osadnictwa pradziejowego i wczesnohistorycznego. Na podstawie ilości i rozrzutu zebranych artefaktów wyróżniono ślady osadnicze (1-3 zabytki z bardzo małej powierzchni) bądź bardziej trwałe struktury osadnicze – siedliska (powyżej 3 znalezisk z większego areału). Prawdopodobnie ślady osadnicze występujące w kontekście trwalszych struktur można utożsamiać z różnoraką aktywnością gospodarczą – związaną z myślistwem, zbieractwem, uprawą pól, hodowlą, pasterstwem, gospodarką leśną czy wędrówkami w poszukiwaniu surowców.

Zebrane źródła ruchome pochodzą z kilku faz osadniczych. Poza śladem osadniczym w postaci ułamka naczynia glinianego pochodzącego ze środkowej fazy neolitu (kultura pucharów lejkowatych) i bliżej niedatowanymi wytworami krzemiennymi, zlokalizowano dwie osady, z których zebrano znaczne ilości ceramiki z wczesnej epoki brązu (kultura trzciniecka) oraz wczesnego średniowiecza (VIII-X w.) [NID, AZP obszar 92-88 i 93-88].

Ponadto na podstawie analizy NMT zlokalizowano na terenie leśnym znacznych rozmiarów kopiec owalny (długości ok. 22 m) oraz kolejne dwa obiekty blisko płożone o średnicy 11 i 14 m – nieokreślone chronologicznie [Koman i in. 2021, 105].

Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1709 r., aczkolwiek obu Majdanów, Wielkiego i Małego, jeszcze nie wymienił dość dokładny rejestr podatku łanowego, późniejszy o cztery lata [CPAHUL fond 134, sygn. 1122, k. 53v; NBU fond 1, sygn. 135].  W inwentarzu starostwa tarnawackiego z 1739 r. zapisano, iż wioska była „dawniej ulokowana przy Szurze” [APL AOZ 1472, k. 6-6v].

Wieś Majdan Wielki w czasach staropolskich stanowiła własność królewską, wchodząc w skład starostwa tarnawackiego, wyodrębnionego jeszcze w 1603 r. ze starostwa bełskiego. Królewszczyznę tarnawacką w kilku pokoleniach dzierżyli przedstawiciele rodu Zamoyskich. Po śmierci Jana „Sobiepana” w 1665 r. nadanie otrzymał podkomorzy chełmiński Krzysztof Korycki, po którego śmierci w 1677 r. królewszczyzna znów powróciła do Zamoyskich z bocznej ukraińskiej linii, w osobie podstolego lwowskiego Marcina (zm. 1689), późniejszego podskarbiego koronnego i IV ordynata. Wdowa Anna Franciszka z Gnińskich Zamoyska w 1701 r. scedowała starostwo swemu najstarszemu synowi, ordynatowi Tomaszowi Józefowi, co wkrótce wywołało spór z jego młodszym bratem Marcinem Leopoldem. Ten ostatni objął Tarnawatkę przed 1713 rokiem, a gdy w 1718 r. bezpotomnie zmarł, wdowa Konstancja z Druckich – Podbereskich w dwa lata później wniosła starostwo swemu drugiemu mężowi, staroście tłumackiemu Jerzemu Potockiemu. Potocki formalnie tytułował się posesorem starostwa dopiero od 1725 r. i w siedem lat potem dokonał jego przekazania pisarzowi ziemskiemu bracławskiemu Marcinowi Radzimińskiemu. Obaj w tym czasie byli nękani licznymi procesami wytaczanymi przez Zamoyskich, roszczących sobie prawa do spadku po Marcinie Leopoldzie. Ostatecznie w 1739 r. udręczony sporami Radzimiński ustąpił królewszczyznę Tomaszowi Antoniemu Zamoyskiemu (zm. 1751), późniejszemu wojewodzie lubelskiemu. Wdowa Aniela (Angela) Teresa z Michowskich Zamoyska, po przedwczesnej śmierci swego jedynaka Klemensa Józefa w 1767 r., uwikłana w procesy ze szwagrem Janem Jakubem Zamoyskim, wystarała się w roku następnym o sejmową „asekurację”, dzierżąc dochodowe starostwo tarnawackie do śmierci w 1771 r. [Bondyra 2015, 40]. W rok później królewszczyznę przejęła w dożywocie jej była synowa, wdowa po Klemensie, Konstancja z Czartoryskich oraz jej drugi mąż Andrzej Zamoyski, stryj Klemensa a szwagier Anieli [Kuropatnicki 1858, 46].

Po śmierci Konstancji Zamoyskiej w 1797 r., zaborcze władze austriackie odebrały Zamoyskim byłe starostwo tarnawackie i włączyły je do dóbr kameralnych czyli do skarbu państwowego. W odebranej królewszczyźnie znajdowały się wsie: Tarnawatka, Huta Tarnawacka, Łuszczacz, Majdan Mały i Wielki, Pańków, Szur Nowy, Werechanie, Wieprzów i Majdan Zielone. Układem z 27 grudnia 1806 r. oddano je w dziedziczne posiadanie spadkobiercom zmarłego w 1777 r. Tadeusza Antoniego hr. Dzieduszyckiego w zamian za odebrane jeszcze w 1786 r. bogate saliny w Kossowie na Pokuciu. Zostało to zatwierdzone przez komisję ministerialną w październiku 1808 r. [Czemeryński 1870, 30-31]. W rodzinnym podziale majątku, przeprowadzonym w 1812 r. pomiędzy dziećmi Tadeusza, dobra tarnawackie przypadły jego najmłodszemu synowi, Józefowi Kalasantemu Dzieduszyckiemu, zmarłemu w 1847 r. [PSB VI, 111].

Majdan Wielki leżał do terenie dóbr Tarnawatka A. Majątek ten przez pierwszą połowę XIX w. należał do hr. Józefa Kalasantego Dzieduszyckiego. Po jego śmierci w 1847 r. dobra przeszły na jego syna hrabiego Włodzimierza Tadeusza Ksawerego Dzieduszyckiego. 15 września 1897 r. ten ostatni sprzedał majątek hr. Tadeuszowi Miączyńskiemu. Już trzy dni później T. Miączyński (18 września 1897 r.) dobra te o powierzchni 6459 dziesięcin sprzedał urzędnikowi rosyjskiemu, rzeczywistemu radcy stanu Teodorowi von Gyllenschmidtowi za sumę 665000 rubli. Już 14 stycznia 1898 r. nowy właściciel odstąpił swojej córce Julii Cwiet (żona generała-majora Włodzimierza Cwieta) prawie cały majątek (bez folwarków Falków i Werechanie o powierzchni 1087 dziesięcin 532 sążni) za sumę 553000 rubli. Majątek Tarnawatka A 20 lipca 1899 r. od T. Gyllenschmidta i J. Cwiet nabył za 665000 rubli Rudolf Kryński. Ten ostatni już 21 lutego 1900 r. sprzedał całość w ręce Elżbiety Marii Katarzyny Róży Tyszkiewicz de domo hrabina Krasińska (1872–1906) za sumę 715000 rubli. Po przedwczesnej śmierci właścicielki majątku w 1906 r. zostało wszczęte postępowanie spadkowe, w wyniku którego dobra trafiły w ręce jej dzieci: Jana Michała Tyszkiewicza (1896–1939), Władysława Antoniego Wincentego Adama Tyszkiewicza (1898–1940), Michała Zygmunta Marii Tyszkiewicza (1903–1974) i Zofii Marii Joanny Katarzyny Tyszkiewicz (1795–1973). 8 maja 1923 r. dokonano działu majątku Tarnawatka A. Jego właścicielami zostali W. A. W. A. Tyszkiewicz (10574 morgi) i Z. M. J. K. Czartoryska de domo Tyszkiewicz (944 morgi). Obie części dóbr zostały przejęte przez skarb państwa na cele realizacji reformy rolnej z 6 września 1944 r. [APZ, HMTL, sygn. 9/194; sygn. 9/195; sygn. 9/196].

Po upadku Rzeczypospolitej Obojga Narodów grunty leżące w Majdanie Wielkim nadal należały do właścicieli dysponujących dobrami Tarnawatka. Były one zazwyczaj oddawane w dzierżawę włościanom, którzy w zamian za korzystanie z tego areału odrabiali pańszczyznę lub płacili czynsz. W marcu 1864 r. została ogłoszona przez rząd carski reforma uwłaszczeniowa. Na jej podstawie 10 września 1868 r. doszło do powstania w osadzie 92 gospodarstw o powierzchni od 2,5 do 34 mórg, których pełnoprawnymi właścicielami stali się miejscowi włościanie. Łączna powierzchnia gruntów 1550 mórg i 70 prętów (w tym 1401 mórg i 18 prętów gruntów użytkowych) wykorzystana na przeprowadzenie uwłaszczenia pochodziła z areału głównych dóbr Tarnawatka. Ówczesny właściciel za utraconą nieruchomość otrzymał odszkodowanie w wysokości 12381,38 rubla. Włościanie z Majdanu Wielkiego uzyskali możliwość wykorzystywania serwitutów (leśnego i pastwiskowego) z obszaru należącego do dóbr Tarnawatka. 30 września 1930 r. za rezygnację z serwitutów leśnych i pastwiskowych otrzymali przeszło 554,56 ha gruntów (w tym m.in. 459,05 ha lasu, 30,43 gruntów ornych). To spowodowało, że każde z gospodarstw powiększyło swoją powierzchnię o około 5 ha [APL, ZTL, sygn. 2929; APZ, HMTL, sygn. 9/195; sygn. 9/196].

W pierwszych dekadach XX w. zauważalny był proces stopniowego rozdrobnienia powierzchni gospodarstw, co było spowodowane działami majątkowymi dokonywanymi w rodzinach chłopskich.

Wyznanie rzymskokatolickie

Według Taryfy podatku podymnego z 1764 r. Majdan Wielki był w łacińskiej parafii w Tomaszowie [CPAHUL KGB 594, s. 907-938], zaś spis ludności rzymskokatolickiej z 1785 r. uwzględniał wieś w parafii krasnobrodzkiej. W tym ostatnim roku we wsi było 455 katolików, w tym 145 dzieci [Kramarz, Ladenberger 1931, 477].

Po przyłączeniu okolicznych terenów do Księstwa Warszawskiego w 1810 r. parafia Krasnobród wraz z miejscowością Majdan Wielki znalazły się w dekanacie zamojskim diecezji lubelskiej. Opiekę duszpasterską nad katolikami z Majdanu Wielkiego sprawowali następujący księża dominikanie: Aleksander Zagórski (1810–1817), Dominik Siemiatycki (1817–1822), Augustyn Danielkiewicz (1822–1840), Kandyd Kopnicki (1841–1842), Klemens Nowacki (1843–1849), Gwalbert Ćwik (1849–1856), B. Pajorek (1856), Alojzy Niezabitowski (1856–1857) i Ludwik Turzyniecki (1857–1864). Na podstawie ukazu carskiego z 26 grudnia 1865 r. Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych i Duchownych 21 kwietnia 1866 r. nadała parafii rzymskokatolickiej w Krasnobrodzie klasę II. Od 1866 r. przez kolejne 100 lat opiekę duszpasterską nad mieszkańcami Majdanu Wielkiego przynależącymi do Kościoła rzymskokatolickiego sprawowali następujący księża proboszczowie i administratorzy: Leon Popławski (1866–1867), Ignacy Mech (1867), Tomasz Garlicki (1867–1878), Feliks Leszczyński (1878–1879), Adolf Majewski (1879–1881), Roman Pankowski (1881–1887), Ignacy Kwiatkowski (1887–1888), Adam Decjusz (1888–1891), Karol Wojtasiewicz (1891–1893), Stanisław Abramowicz (1893–1895), Antoni Gryczyński (1895–1907), Józef Boguszewski (1907–1916), Władysław Goliński (1916), Antoni Wójcikowski (1916–1940), Franciszek Gduliński (1945) i Ludwik Liwerski (1945–1969). W 1819 r. w Majdanie Wielkim odnotowano 375 wiernych Kościoła rzymskokatolickiego. Na początku XX stulecia w Majdanie Wielkim odnotowano 1057 osób wyznania rzymskokatolickiego. W 1921 r. społeczność rzymskokatolicka liczyła 1080 osób [APL, APRK w Krasnobrodzie, sygn. 9, s. 6; ASCPRK w Krasnobrodzie, sygn. 1/1–1/25; sygn. 2.4/92–2.4/141; KWLiRGL, sygn. 1.2/224; sygn. 2.3/349, s. 2–3, 7; sygn. 2.3/626, k. 6–8; RGL, Wydział Administracyjny, sygn. 12441; sygn. 14163; sygn. 14989; APZ, ASCPRK w Krasnobrodzie, sygn. 1–43; AAL, KGL, sygn. Rep. 60 IVb 91; Catalogus 1870, 52; Catalogus 1871, 55; Catalogus 1873, 59; Spravochnaya, 527; Skorowidz, IV, 109; Spis kościołów 1939, 209–210; Walewander 2018, 29–67].

Kościół filialny pw. św. Brata Alberta Chmielowskiego powstał w 1988 r.

Wyznanie greckokatolickie

Wizytacja z 1759 r. uwzględnia tutejszych grekokatolików w unickiej parochii (parafii) w Pańkowie [APL ChKGK 110, s. 326-327].

Uniccy mieszkańcy Majdanu Wielkiego w 1810 r. znaleźli się w jurysdykcji proboszcza parafii greckokatolickiej Tarnawatka przynależącej do diecezji chełmskiej. Drewniana cerkiew w Tarnawatce była pod wezwaniem Św. Trójcy. W latach 1836–1837 została wyremontowana. Jej kolatorami byli właściciele majątku Tarnawatka. Do 1875 r. grekokatolicy z Majdanu Wielkiego znajdowali się pod opieką duszpasterską proboszczów i administratorów parafii Tarnawatka w osobach następujących parochów: Jakuba Koźmińskiego (1810–1818), Stefana Lebedyńskiego (1820–1852), Mikołaja Nazarewicza (1852–1853), Jakuba Lewickiego (1853–1854), Jana Koźmińskiego (1854–1873) i Grzegorza Czernysza (1873–1875). Parafia tarnawacka była uposażona przeszło 128 morgami gruntu [RGIA, fond 821, opis 4, dieło 349; dieło 350; APL, ChKG, sygn. 866; sygn. 867; sygn. 1129; KPCh, KV, sygn. 1005, s. 151; KWLiRGL, sygn. 2.3/1455; sygn. 2.3/1456; sygn. 2.8/188; ASCPG w Tarnawatce, sygn. 1–50; Sęczyk 2022, 332, 447, 448, 470, 524].

Wyznanie prawosławne

W maju 1875 r. nastąpiła likwidacja Kościoła unickiego poprzez włączenie jego wiernych do struktur rosyjskiej Cerkwi prawosławnej. Wyznawcy Kościoła greckokatolickiego z Majdanu Wielkiego zostali włączeni do grona wyznawców rosyjskiej Cerkwi prawosławnej. Zostali otoczeni opieką duszpasterską proboszcza parafii prawosławnej w Tarnawatce. Ostatni proboszcz parafii unickiej w Tarnawatce (cerkiew pw. Św. Trójcy) Grzegorz Czernysz stał się pierwszym proboszczem parafii prawosławnej (1875–1890). W latach 1890–1913 proboszczami parafii prawosławnej w Tarnawatce byli następujący księża: Aleksander Bobikiewicz (1890–1892), Symeon Skrocki (1892–1907) i Leoncjusz Urban (1907–1914). Funkcję psalmisty piastowali m.in.: Mikołaj Łukasiuk, Kornel Czajkowski, Symeon Fiodorowicz, Antoni Piskorek i Józef Rawlik. Od połowy 1914 r. zaczęła funkcjonować samodzielna parafia prawosławna w Pańkowie, która powstała poprzez przekształcenie cerkwi filialnej parafii Tarnawatka w samodzielną jednostkę administracyjną prawosławnej diecezji chełmskiej. Opiekę duszpasterską sprawował od stycznia 1914 r. proboszcz tej parafii w osobie ks. Stefana Szyszkowskiego. W 1896 r. odnotowano w Majdanie Wielkim 34 wyznawców prawosławia. Osiem lat później było 38 osób prawosławnych. Po ogłoszeniu ukazu tolerancyjnego 30 kwietnia 1905 r., umożliwiającego dokonanie konwersji z prawosławia na inne wyznanie, doszło do prawie całkowitego zaniku społeczności prawosławnej w (konwersji do Kościoła rzymskokatolickiego dokonało 15 osób). W 1912 r. odnotowano 4 osoby wyznania prawosławnego. Na początku lat 20. XX w. w Majdanie Wielkim w czasie  pierwszego spisu powszechnego w Polsce nie odnotowano osób wyznania prawosławnego [TDIAUL, fond 693, opys 1, sprava 445, k. 62v–63; APL, KPCh, KV, sygn. 799, s. 183–189; sygn. 805, s. 62–69; sygn. 815, s. 69–77; sygn. 824, s. 104–111; sygn. 826, s. 98–107; sygn. 838, s. 108–115; sygn. 843, s. 157–167; APRK w Krasnobrodzie, sygn. 24; APZ, ASCPP w Pańkowie, sygn. 1; ASCPP w Tarnawatce, sygn. 1–40; ASCPP w Grabowcu, sygn. 1, s. 43; Latawiec 2015, 42; Skorowidz, IV, 109].

Wyznanie mojżeszowe

W drugiej połowie lat 90. XIX w. w Majdanie Wielkim mieszkał Lejzor Giter, który zajmował się handlem. Był związany z tą miejscowością do lat 30. XX w. Pierwszy spis powszechny w Polsce przeprowadzony w 1921 r. wykazał obecność w Majdanie Wielkim 18 osób wyznania mojżeszowego. Osoby te przynależały do okręgu bożniczego z siedzibą w Krasnobrodzie. W latach 30. XX w. obecna była rodzina Wolfa Diamenta zajmująca się rolnictwem, rodzina Lernerów i wspomniana rodzina Giterów [APZ, AGT, sygn. 201, s. 156, 264; ASCOB w Krasnobrodzie, sygn. 20, s. 19; APL, UWL, WSP, sygn. 839, s. 155; Skorowidz, IV, 109].

Pierwsza placówka oświatowa powstała w Majdanie Wielkim w 1903 r. Władze carskie doprowadziły do utworzenia w tej miejscowości 1-klasowej koedukacyjnej szkoły elementarnej. Wcześniej dzieci z Majdanu Wielkiego były pozbawione bezpośredniego dostępu do instytucji oświatowych. Nauczycielami tej rządowej szkoły elementarnej byli wyłącznie nauczyciele wyznania prawosławnego m.in. Mikołaj Pigułowicz, Paweł Fufajkin [TDIAUL, fond 693, opys 1, sprava 445, k. 62v; APZ, ASCPP w Tarnawatce, sygn. 30, s. 85; Pamyatnaya 1908, 222].

Na podstawie orzeczenia austro-węgierskich władz okupacyjnych z 1916 r. została zorganizowana w Majdanie Wielkim 1-klasowa koedukacyjna szkoła publiczna z językiem polskim jako wykładowym. Po ukonstytuowaniu się polskich władz oświatowych przy Tymczasowej Radzie Stanu z dniem 1 listopada 1917 r. została przejęta przez polskie struktury administracji oświatowej. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę przekształcono ją w 1-klasową koedukacyjną szkołę powszechną (1 września 1919 r.). Sześć lat później uzyskała status 2-klasowej koedukacyjnej szkoły powszechnej. Na początku lat 30. funkcjonowała jako koedukacyjna 4-klasowa szkoła powszechna. Jej nauczycielami byli: Marian Preyer, Helena Preyer i Czesława Szyszkowska. Z dniem 15 listopada 1937 r. uzyskała status szkoły II stopnia. W okresie okupacji niemieckiej działała w Majdanie Wielkim polska szkoła ludowa. Po II wojnie światowej zorganizowano w Majdanie Wielkim 4-klasową szkołę powszechną z 2 etatami nauczycielskimi [APZ, ISTL, sygn. 58, s. 154, 193–194; AGT, sygn. 201, s. 36, 378].

Według lustracji starostwa tarnawackiego z 1766 r. w Majdanie Wielkim było 97 gospodarstw chłopskich, w tym 40 na ćwierćłankach [AGAD ASK, dz. XLVI, sygn. 128, k. 18v-20]. Austriacki spis podatkowy ludności z 1786 r. wymienia we wsi 90 domów z 562 mieszkańcami, natomiast następny z 1800 r. notuje 101 domów z 445 mieszkańcami [AN Kr., Teki Schneidera 1875, s. 44-45, 219].

W 1827 r. w Majdanie Wielkim odnotowano istnienie 87 domostw, w których mieszkało 487 osób. Na początku XX w. w Majdanie Wielkim było 138 domostw. Społeczność wsi liczyła 1097 osób. Tak duży rozrost miejscowości był spowodowany wchłonięciem miejscowości Borki.

Według pierwszego spisu powszechnego z 1921 r. przeprowadzonego w Polsce w tej wsi funkcjonowały 182 domostwa, w których mieszkało 1098 osób. W końcu lutego 1943 r. władze niemieckie odnotowały w Majdanie Wielkim 1159 mieszkańców [Tabella, II, 12; Spravochnaya, 527; Skorowidz, IV, 109; Amtliches, 50].

Inwentarze i lustracje z lat 1762-1766 wymieniają powinności tutejszych chłopów wobec dworu. Byli oni zobowiązani do pańszczyzny w wymiarze 2 dni w tygodniu, „czym kto ma, bydłem [wołami] lub pieszo”, odrabianej w pobliskiej Hucie Tarnawackiej alias Nowej, znajdującej się w arendzie (dzierżawie) Żyda Szymona Lejzorowicza. Z robocizny „orać, gdy każą, na niwach dworskich […] pod jesień po lasek dziesięć, a na wiosnę po lasek osiem wyorać powinni. W lasce być powinno po łokci siedem. Na tłoki [pilne prace podczas żniw], jeżeli tego trzeba, wyciągać w lecie […]. Kapustę sadzić i podlewać”. Mieszkańców przymuszano też do oddawania daniny, bowiem chłopi „w Majdanach zaś trzech, Zielonym, Wielkim i Małym, dają z ćwierci roli […] kapłona jednego, kur dwie, jaj dziesięć”. Ponadto do rozlicznych obowiązków poddańczych należały jeszcze dwa przewozy rocznie, czyli bezpłatny transport na znaczne odległości na dziesięć 10 mil staropolskich (po 7 kilometrów) do portu nad Sanem w Krzeszowie, dalej po 12 dni szarwarku, czyli robót naprawczych, jedną stróżę nocną „koleją”, a także tkanie przez kobiety płótna lnianego i konopnego. Z okolicznych lasów sosnowych i bukowych oddawano dań miodową oraz po wieńcu grzybów [AGAD ASK, dz. XLVI, sygn. 126, s. 48-50, sygn. 128, k. 7v, 18v-20, dz. LVI, sygn. T7, k. 8-10, 21v].

Głównym źródłem utrzymania ludności w XIX i XX wieku było rolnictwo. Uprawa rodzaju zbóż była uzależniona od możliwości glebowych lokalnych ziem. Przeważała uprawa zbóż niezbyt wymagających. Ponadto zajmowano się hodowlą zwierząt (bydło rogate i związane z nim mleczarstwo) [APZ, AGT, sygn. 201]. W związku z koncentracją aktywności na działalności rolniczej istniało również zapotrzebowanie na różne usługi rzemieślnicze. Kowalstwem w Majdanie Wielkim zajmowali się w latach 30. XX w. Tadeusz Kaszucki i Jan Kostrubiec [APZ, AGT, sygn. 201, s. 14, 332].

Na terenie wsi notowane są białe kamienne figury powstałe po 1905 r. [Kościński 2001, 88–89].