Hutki

Patrz hasło: Krasnobród

W XVI i XVII stuleciu wieś była zamiennie nazywana Hutki lub Hutka. Po raz pierwszy zapisano ją w 1575 r. jako Huthki [ASZCh 37-38], ale w 1577 i 1620 r. już jako Hutki [APL KZKrasn.-zap. 20, k. 231]. Jako Hutka została odnotowana w rejestrze pogłównego z 1673 i rejestrze podymnego z 1684-1685 r. [AGAD ASK 71, k. 175v, 253v; APL KGKrasn. 12, k. 787] oraz ukazana na austriackiej dokładnej mapie F. von Miega z 1779-1783 r. [zob. mapka]. W 1774 r. znów pod nazwą Hutki z Mielnikiem [APL KGKrasn. 172, k. 332-332v]. W XVIII w. miejscowość ta występowała także pod nazwą Udki [RGIA, fond 821, opis 4, dieło 349, k. 37v]. Nazwa wsi pozwala domyślać się, że pierwotnie istniała tu huta, zapewne szklana, jakkolwiek nie odnajdujemy o niej żadnej informacji źródłowej.

Wieś Hutki w czasach staropolskich administracyjnie przynależała do powiatu krasnostawskiego ziemi chełmskiej. Na podstawie traktatu rozbiorowego z 1772 r. Hutki znalazły się pod panowaniem austriackim. Funkcjonowały w latach 1773–1782 w ramach okręgu zamojskiego cyrkułu bełskiego (z siedzibą w Zamościu). Reorganizacja nastąpiła w 1782 r. Tym razem Hutki wchodząc w skład okręgu zamojskiego znalazły się na terytorium cyrkułu zamojskiego.

Taki stan rzeczy przetrwał do 1810 r. Wtedy na mocy traktatu w Schönbrunn z 14 października 1809 r., kończącego wojnę francusko-austriacką, cyrkuł zamojski został włączony w skład Księstwa Warszawskiego. W nowej rzeczywistości polityczno-administracyjnej wieś znalazła się od 1810 r. na terenie gminy dominialnej Krasnobród powiatu zamojskiego departamentu lubelskiego. Po utworzeniu Królestwa Polskiego w 1815 r. Hutki zostały objęte władzą komisarza obwodu zamojskiego (od 1842 r. naczelnika powiatu zamojskiego) województwa lubelskiego (od 1837 r. guberni lubelskiej). W 1864 r. po ogłoszeniu ukazów uwłaszczeniowych przez rząd carski dokonano reorganizacji gmin. Osada weszła w skład Gminy Krasnobród [APL, KWLiRGL, sygn. 1.3/508, k. 27v; MSGL, sygn. 167, s. 26; RGL, Wydział Administracyjny, sygn. 5987, k. 18, 30–31v; sygn. 10094, k. 7; Pamyatnaya 1870, 27; Osiński 2006, 69; idem 2020, 330, 338]. Pod koniec 1870 r. Hutki znalazły się w nowo utworzonej Gminie Podklasztor powstałej w miejsce Gminy Krasnobród. Taki stan rzeczy przetrwał do końca 1883 r. Następnie znowu znalazły się w granicach Gminy Krasnobród. Taka przynależność terytorialna przetrwała do 14 września 1913 r. Wtedy Hutki, bez zmiany przynależności gminnej i powiatowej, znalazły się w granicach guberni chełmskiej. Po zajęciu południowych obszarów Królestwa Polskiego przez wojska austro-węgierskie i ukonstytuowaniu się w jesienią 1915 r. zarządu okupacyjnego (władze przywróciły granice podziału administracyjnego gmin i powiatów sprzed wydzielenia guberni chełmskiej w dniu 14 września 1913 r.) Hutki weszły w skład generał-gubernatorstwa lubelskiego [Pamyatnaya 1871, 96; Pamyatnaya 1879, 123; Pamyatnaya 1883, 174; Pamyatnaya 1885, 167; „Dziennik rozporządzeń c. i k. Jeneralnego Gubernatorstwa wojskowego” 1915, nr 1, poz. 1; Ćwik, Reder, 107]. Ten stan rzeczy przetrwał do uzyskania przez Polskę niepodległości. W pierwszych dniach wolności wieś weszła w skład gminy Krasnobród powiatu zamojskiego województwa lubelskiego (od 1919 r.). 23 marca 1933 r. została ogłoszona ustawa o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego. Na jej podstawie Hutki stworzyły wraz wsią Namule i gajówką Szloska samodzielną Gromadę Hutki będącą elementem składowym Gminy Krasnobród [„LDW” 1933, nr 22, s. 443; 1935, nr 30, s. 606]. W czasie okupacji niemieckiej (od 26 października 1939 r. do końca lipca 1944 r.) osada znajdowała się na terytorium powiatu zamojskiego dystryktu lubelskiego. Po wyzwoleniu spod okupacji niemieckiej przywrócono podział administracyjny sprzed 26 października 1939 r. Taka organizacja przynależności terytorialnej przetrwała aż do chwili likwidacji Gminy Krasnobród. 5 października 1954 r. Hutki znalazły się w granicach Gromady Kaczorki [„DUWRN w Lublinie” 1954, nr 15, s. 84]. W grudniu 1972 r. nastąpiło przywrócenie funkcjonowania Gminy Krasnobród na terenie powiatu zamojskiego, w której znalazły się Hutki [„DUWRN w Lublinie” 1972, nr 12, s. 181]. Z dniem 1 czerwca 1975 r. po likwidacji powiatu zamojskiego, znalazły się w granicach województwa zamojskiego. 1 stycznia 1999 r. z chwilą wprowadzenia reformy podziału administracyjno-terytorialnego Rzeczypospolitej Polskiej lokowały się na terytorium Gminy Krasnobród powiatu zamojskiego województwa lubelskiego [Dz.U., 1975, nr 16, poz. 91, s. 160; 1998, nr 96, poz. 603, s. 3432].

W inwentarzu wsi z 1729 r. wymieniono tutejszych poddanych chłopów o nazwiskach: Birunt (Birunczak, Birunciuk), Dunaj, Kniaź, Prus, Powała (Pawała), Przytuła, Sidyrz, Wawrzynko (Wawrynko), Zub. Nader często występujące imiona Dymitr, Iwan, Micko wskazują, iż znaczna część mieszkańców była pochodzenia ruskiego i wyznawała obrządek grekokatolicki [APL KGKrasn. 50, k. 11v-12].

Na mocy ukazu z 1864 r. właścicielami gospodarstw stali się włościanie noszący następujące nazwiska: Cieplicki, Galant, Głuch, Hawrylak, Jarszak, Jaszak, Kawalec, Kowalczuk, Kusiak (2 rodziny), Kwika, Lalik, Mazur (2), Mielnicki, Nogas, Ogon, Ożga (3), Sawulski, Służewski, Szumiło, Tarajko, Zawiślak, Zub.

Pierwsze informacje o 2 stanowiskach odkrytych w wyniku badań powierzchniowych prowadzonych w roku 1959 przez Jana Machnika. W obu przypadkach dotyczy to śladowego osadnictwa środkowoneolitycznego (kultura pucharów lejkowatych), w jednym także siedliska z wczesnego średniowiecza [Machnik 1959, 70; także Libera 1980, 86].

W trakcie prowadzonych w roku 1983 systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP odkryto 7 stanowisk, w tym 3 w części wsi Namule, które dostarczyły źródeł krzemiennych (narzędzia, odpadki powstałe z ich formowania lub napraw, także półsurowiec) oraz ceramicznych (ułamki naczyń) będących pozostałościami po różnych formach osadnictwa pradziejowego i wczesnohistorycznego. Na podstawie ilości i rozrzutu zebranych artefaktów wyróżniono ślady osadnicze (1-3 zabytki z bardzo małej powierzchni) bądź bardziej trwałe struktury osadnicze – siedliska (powyżej 3 znalezisk z większego areału). Prawdopodobnie ślady osadnicze występujące w kontekście trwalszych struktur można utożsamiać z różnoraką aktywnością gospodarczą – związaną z myślistwem, zbieractwem, uprawą pól, hodowlą, pasterstwem, gospodarką leśną czy wędrówkami w poszukiwaniu surowców.

Zebrane źródła ruchome pochodzą z kilku faz osadniczych. Najstarsze materiały są datowane na środkowy neolit (kultura pucharów lejkowatych), kolejne epokę brązu – wczesną (kultura trzciniecka) i późną (kultura łużycka). Natomiast zidentyfikowana na kilku stanowiskach ceramika wczesnośredniowieczna prawdopodobnie stanowi pozostałość po siedliskach osady zamieszkiwanej od VI do X w. [NID, AZP obszar 92-87 – kilka stanowisk opisano: Hutki Namule; Taras 1995, 223].

W ramach akcji weryfikującej znaleziska z wieloletniej kolekcji Jana Sitka (obecnie zbiory Muzeum Historyczne Inspektoratu Zamojskiego AK im. Stanisława Prusa „Adama” w Bondyrzu), na jednym ze stanowisk (Hutki Namule) Jacek Buszewicz w wyniku prowadzonych badań sondażowych w roku 1987 stwierdził istnienie niedużej osady (1 ha?) ze środkowego neolitu (kultura pucharów lejkowatych). I jakkolwiek nie zaobserwowano obiektów osadowych, to z warstwy kulturowej uzyskano ceramikę naczyniową, przęślik, także wytwory krzemienne (siekierę, narzędzia wiórowe, grocik do strzały), również płytę szlifierską. Poza tym stwierdzono materiały ceramiczne dokumentujące osadnictwo młodsze – z wczesnej epoki brązu (kultura trzciniecka), wczesnego średniowiecza (VIII-X w.) i okresu nowożytnego (XIX-XX w.) [Buszewicz 1987; Balcer i in. 2002, 35-38; także Koman 2002, 171-178]. Oprócz tego odkryto dwa śladowe stanowiska. Na jednym znaleziono kamień żarnowy (chronologia nieznana), na kolejnym niewielką siekierę krzemienną (kultura amfor kulistych) [Balcer i in. 2002, 38].

Ponadto na postawie analizy NMT zlokalizowano dwa kopce średniej wielkości (domniemane cmentarzysko) w części wsi Namule – nieokreślone chronologicznie [Koman i in. 2021, 34 – tam: Hutki Namule].

Wieś Hutki była po raz pierwszy wymieniona w źródłach w 1547 r. w dobrach lipskich Krzysztofa i Stanisława Lipskich [APL KZKrasn. 5, k. 261], choć prawdopodobnie powstała już około 1533 r. i była rówieśniczką Hruskiego, czyli dzisiejszej Dominikanówki. Wraz z tą wsią odnotowywano ją w 1575 i 1577 r. [ASZCH 37-38]. 

Wieś została założona w dobrach lipskich (od niedalekiej wsi Lipsko), należących od 1405 r. do bratanków Dymitra z Goraja herbu Korczak, marszałka Królestwa Polskiego. Jeden z nich, Mikołaj, w dziale sprzed 1435 r. otrzymał Lipsko i rozległe zalesione obszary do rzeki Wieprz na południu. Jego potomkowie z czasem przybrali nazwisko Lipskich. W 1547 r. dobra te były w posiadaniu Krzysztofa Lipskiego, starszego przyrodniego brata późniejszego kanclerza Jana Zamoyskiego, przez wspólną matkę Annę z Herburtów. Po bezpotomnej śmierci Krzysztofa w 1553 r. majętności w całości odziedziczył jego brat Stanisław z żoną Barbarą z Udryckich. W 1572 r. Była ona już wdową, a po jej śmierci synowie Jan i Mikołaj w 1577 r. dopełnili podziału ojcowskich dóbr lipskich (Lipsko z Wolą, Hruskie, Hutki, Krasnobród, Suchowola i połowa Wieprzca) w powiecie krasnostawskim oraz innych położonych w powiecie bełskim. Zdaje się, że Mikołaj zmarł wkrótce po 1596 r., najpewniej bezpotomnie, więc całość sukcesji przejął Jan Tomasz Lipski, pełniący wówczas urząd podkomorzego bełskiego. Zmarł w 1614 lub 1615 r., pozostawiając czterech synów: Jana, Zbigniewa, Adama i Feliksa [Boniecki XIV, 336-337]. Po przedwczesnym zgonie najstarszego Jana w 1619 r., pozostali bracia w następnym roku dokonali podziału pozostałych po nim dóbr lipskich, przekazując dożywotnio Krasnobród i Hruskie wdowie po zmarłym bracie, Annie z Drohiczańskich Lipskiej [APL KZKrasn.-zap. 20, k. 231-236v]. Po śmierci Feliksa i Anny (w 1627 lub 1628 r.), panem włości został Adam Lipski, któremu jeszcze w 1620 r. swą część zastawił Zbigniew.

Północną część włości lipskiej (Lipsko z Wolą, Białowola i połowa Wieprzca) pozostali przy życiu Adam i Zbigniew Lipscy w 1631 r. częściowo sprzedali, a częściowo darowali (pod warunkiem spłaty ciążących długów) ordynatowi Tomaszowi Zamoyskiemu. Okrojone o Lipsko z okolicą dobra, zwane teraz krasnobrodzkimi, zapewne bezpotomny Adam z Goraja Lipski około 1644 r. scedował bratu Zbigniewowi. Ten ostatni, już jako jedyny właściciel dóbr, w dniu 25 października 1646 r. sprzedał swą mocno zadłużoną i kłopotliwą sukcesję kasztelanowi bełskiemu Andrzejowi z Dąbrowicy Firlejowi, za niewymienioną w kontrakcie sumę. W skład „donowanych” dóbr wchodziły: miasteczko Krasnobród oraz wsie Adamów, Bondyrz, Chmieliszcze, Hruskie, Husiny, Huta, Hutki, Jacnia, Potoczek, Radoszcze (Rachodoszcze), Sucha Wola, Szewnia i Wola Stawki. Najwyraźniej z powodu problemów z zebraniem stosownej sumy zapłaty, intromisja czyli wprowadzenie do dóbr Firleja miała miejsce dopiero w trzy lata później [APL KGKrasn. 1, k. 164-165v].

Po śmierci Andrzeja Firleja w 1649 r., następnym właścicielem dóbr krasnobrodzkich został jego bratanek, także Andrzej, starosta śmidyński. Jako nominalny dziedzic był notowany w 1651 r. oraz w rejestrach poborowych z 1654, 1659  i 1663 r. [APL KGKrasn. 2, k. 572-572v; AGAD ASK 71, k. 120-121]. Zmarł w 1664 lub 1665 r., a z małżeństwa z Katarzyną z Gnoińskich vel Gnojeńskich, sędzianką sandomierską, miał młodo zmarłych synów Jana i Andrzeja (ten miał podobno zginąć w pojedynku), dlatego majątek po nim odziedziczyła córka Zofia Barbara [Boniecki V, 293]. Zofia, pierwsza katoliczka w tej linii rodu (od stu lat Firlejowie byli wyznawcami kalwinizmu), została w 1663 r. żoną kasztelanica wojnickiego Jana Stanisława Tarnowskiego, wnosząc mu dobra krasnobrodzkie [APL KGKrasn. 5, k. 161]. Jan Stanisław zmarł przedwcześnie już w 1677 r. i trzy lata później stosunkowo młoda jeszcze Zofia wyszła za Stefana Konstantego Piaseczyńskiego (zm. 1691), kasztelana brzesko-litewskiego, a późniejszego wojewodę smoleńskiego. Kiedy Zofia Barbara Piaseczyńska umarła w 1695 r., w półtora roku później jej trzej synowie z pierwszego małżeństwa (drugie było bezpotomne) dokonali podziału dóbr po rodzicach. W dziale przeprowadzonym 29 stycznia 1697 r. w Dzikowie, szacowane wówczas na „pięciokroć sto tysięcy” złotych dobra Krasnobród uzyskał  średni syn Aleksander Dominik [APL KGKrasn. 20, k. 1018-1026; CPAHUK, fond 251, op. 1, sygn. 1]. Aleksander Dominik Amor Tarnowski (zm. 1707) został przez matkę przeznaczony do stanu duchownego i od 1691 r. był proboszczem lewartowskim (lubartowskim) a następnie  kanonikiem gnieźnieńskim, jednak już w 1693 r. porzucił stan duchowny. W 1697 r. ożenił się z wojewodzianką podolską Marianną z Dzieduszyckich (zm. 1711) i z tego związku miał synów Franciszka i Kajetana. Po bezpotomnym zgonie starszego brata Franciszka Amora w 1738 r., całość dóbr posiadał Kajetan Amor Tarnowski, zmarły w dziesięć lat potem. Wdowa Anastazja z Boguszów (zm. 1796), starościanka mogilnicka, miała prawnie zagwarantowaną dożywotnią posesję dóbr. Zrzekła się jednak Krasnobrodu z okolicą na rzecz młodszego syna Antoniego Fortunata (zm. 1819), gdy ten w 1774 r. ożenił się z Zuzanną Kunegundą z Jełowickich, zmarłą w 1831 r. [Bondyra 2015, 78-79]

Po upadku Rzeczypospolitej Obojga Narodów grunty leżące w Hutkach nadal należały do rodziny Tarnowskich. Były one zazwyczaj oddawane w dzierżawę włościan, którzy w zamian za korzystanie z areału należącego do Tarnowskich odrabiali pańszczyznę lub płacili czynsz.

W marcu 1864 r. została ogłoszona przez rząd carski reforma uwłaszczeniowa. Na jej podstawie w 1866 r. doszło do powstania w Hutkach 26 gospodarstw o powierzchni od 10,5 do 22,5 morgi, których pełnoprawnymi właścicielami stali się miejscowi włościanie. Łączna powierzchnia gruntów 481 mórg i 288 pręty (w tym 398 mórg i 179 prętów stanowiły użytki rolne) wykorzystana na przeprowadzenie uwłaszczenia pochodziła z areału głównych dóbr Krasnobród. Ówczesny właściciel za utraconą nieruchomość otrzymał odszkodowanie w wysokości prawie 6450 rubli. Włościanie z Hutek uzyskali możliwość wykorzystywania serwitutów (leśnego i pastwiskowego) z obszaru należącego do dóbr Krasnobród. 27 grudnia 1930 r. włościanie z Hutek za rezygnację z serwitutów leśnych i pastwiskowych otrzymali przeszło 146,61 hektara gruntów [APL, ZTL, sygn. 3373; OUZ, sygn. 6137; sygn. 6138; sygn. 6139; APZ, AHOZ, sygn. 247].

4 marca 1898 r. od właściciela dóbr Krasnobród Kazimierza Fudakowskiego areał ziemi o powierzchni 26 mórg i 221 prętów zakupił Michał Teterycz za 750 rubli. Niecały rok później M. Teterycz odsprzedał te grunty Józefowi Bodysowi za 1200 rubli [APZ, AHOZ, sygn. 254].

Wyznanie rzymskokatolickie

Miejscowa ludność obrządku rzymskokatolickiego początkowo przynależała do łacińskiej parafii żdanowskiej, jednak w 1560 r. dziedzic Żdanowa, późniejszy kasztelan chełmski Stanisław Zamoyski (ojciec kanclerza Jana) zamienił tamtejszy kościół w zbór kalwiński [ASR III, 7, 13, 223, 327]. Z tego samego względu nie istniała także parafia w Krasnobrodzie, którego właściciele Lipscy i Firlejowie także byli wyznawcami kalwinizmu [ASR III, 89, 173, 250, 255, 662; Łukaszewicz 1853, 350; Tworek 1970, 134-137, 288]. Wobec tego katoliccy mieszkańcy Hutek zmuszeni byli udawać się na nabożeństwa do innych, najbliższych terytorialnie kościołów katolickich, najprawdopodobniej do Łabuń.

Po upadku kalwińskiego zboru w Krasnobrodzie w końcu lat sześćdziesiątych XVII w., pod opieką nowych katolickich właścicieli Tarnowskich została tam w 1673 r. reaktywowana parafia rzymskokatolicka, formalnie zatwierdzona w 1679 r. przez biskupa chełmskiego Stanisława Jacka Święcickiego. Odtąd Hutki przynależały do parafii krasnobrodzkiej, zarządzanej przez tamtejszych dominikanów [APL APRK Krasnobród 2, s. 15-17]. W jej składzie wieś była wymieniana przez całe następne stulecie. W 1785 r. w Hutkach i Kaczórkach wymieniano łącznie 59 katolików [Kramarz, Ladenberger 1931, 477].

Po przyłączeniu okolicznych terenów do Księstwa Warszawskiego w 1810 r. parafia Krasnobród wraz z miejscowością Hutki znalazły się w dekanacie zamojskim diecezji lubelskiej. Opiekę duszpasterską nad katolikami z Hutek sprawowali następujący księża dominikanie: Aleksander Zagórski (1810–1817), Dominik Siemiatycki (1817–1822), Augustyn Danielkiewicz (1822–1840), Kandyd Kopnicki (1841–1842), Klemens Nowacki (1843–1849), Gwalbert Ćwik (1849–1856), B. Pajorek (1856), Alojzy Niezabitowski (1856–1857) i Ludwik Turzyniecki (1857–1864). Na podstawie ukazu carskiego z 26 grudnia 1865 r. Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych i Duchownych 21 kwietnia 1866 r. nadała parafii rzymskokatolickiej w Krasnobrodzie klasę II. Od 1866 r. przez kolejne 100 lat opiekę duszpasterską nad mieszkańcami Hutki przynależącymi do Kościoła rzymskokatolickiego sprawowali następujący księża proboszczowie i administratorzy: Leon Popławski (1866–1867), Ignacy Mech (1867), Tomasz Garlicki (1867–1878), Feliks Leszczyński (1878–1879), Adolf Majewski (1879–1881), Roman Pankowski (1881–1887), Ignacy Kwiatkowski (1887–1888), Adam Decjusz (1888–1891), Karol Wojtasiewicz (1891–1893), Stanisław Abramowicz (1893–1895), Antoni Gryczyński (1895–1907), Józef Boguszewski (1907–1916), Władysław Goliński (1916), Antoni Wójcikowski (1916–1940), Franciszek Gduliński (1945) i Ludwik Liwerski (1945–1969). W 1819 r. odnotowano 106 wiernych Kościoła rzymskokatolickiego zamieszkujących w Hutkach. Na początku XX stulecia w Hutkach odnotowano 299 osób wyznania rzymskokatolickiego. W 1921 r. społeczność rzymskokatolicka liczyła 351 osób [APL, APRK w Krasnobrodzie, sygn. 9, s. 6; ASCPRK w Krasnobrodzie, sygn. 1/1–1/25; sygn. 2.4/92–2.4/141; KWLiRGL, sygn. 1.2/224; sygn. 2.3/349, s. 2–3, 7; sygn. 2.3/626, k. 6–8; RGL, Wydział Administracyjny, sygn. 12441; sygn. 14163; sygn. 14989; APZ, ASCPRK w Krasnobrodzie, sygn. 1–43; AAL, KGL, sygn. Rep. 60 IVb 91; Catalogus 1870, 52; Catalogus 1871, 55; Catalogus 1873, 59; Spravochnaya, 133–134; Skorowidz, IV, 123; Spis kościołów 1939, 209–210; Walewander 2018, 29–67].

Wyznanie unickie

We wsi nie istniała cerkiew unicka, a miejscowi stosunkowo liczni grekokatolicy przynależeli do parochii (parafii) w Suchowoli, zaś począwszy od 1620 r. do parochii krasnobrodzkiej. Potwierdzają to wizytacje z 1721 i 1759 r. [APL ChKGK sygn. 101, k. 1v-2, sygn. 110, s. 172-173].

Na terenie Hutek w XIX stuleciu nadal funkcjonowała już niewielka społeczność wyznania unickiego. Na zachowanej liście parafian z 1848 r. zarejestrowano kilkudziesięciu unitów, którzy nosili następujące nazwiska: Biront, Cieśluk, Galant, Kwika, Monasterski, Ożga, Zdun i Zub. W 1860 r. odnotowano 21 wyznawców unii w Hutkach. Przynależeli oni do parafii Suchowola, zaś realizowali swoje potrzeby religijne w cerkwi w Krasnobrodzie (świątynia filialna parafii Suchowola). Funkcję proboszczów i administratorów parafii Suchowola w tym w cerkwi filialnej w Krasnobrodzie sprawowali: Demetriusz Tyski (1810–1826), Symeon Tyski (1826–1859), Paweł Pietrusiewicz (1859–1871), Jan Koźmiński (1871–1872), Aleksander Łysiak (1872–1873), Gabriel Koźmiński (1873–1875) [RGIA, fond 821, opis 4, dieło 349, k. 2; dieło 350; APL, ChKG, sygn. 494, k. 1v; KWLiRGL, sygn. 1.2/225; sygn. 2.3/628; sygn. 2.3/629; sygn. 2.3/630; sygn. 2.8/260; RGL, Wydział Administracyjny, sygn. 12389; Sęczyk 2022, 391, 446, 447, 493, 545, 639–640, 751–752].

Wyznanie prawosławne

W maju 1875 r. nastąpiła likwidacja Kościoła unickiego poprzez włączenie jego wiernych do struktur rosyjskiej Cerkwi prawosławnej. Wyznawcy Kościoła greckokatolickiego w Hutkach zostali włączeni do grona wiernych rosyjskiej Cerkwi prawosławnej. Zostali otoczeni opieką duszpasterską proboszcza parafii prawosławnej w Suchowoli, zaś od połowy sierpnia 1886 r. proboszcza parafii prawosławnej w Krasnobrodzie. Ostatni proboszcz parafii unickiej w Suchowoli (cerkiew pw. Jerzego Zwycięzcy) Gabriel Koźmiński stał się pierwszym proboszczem parafii prawosławnej (1875–1876). W latach 1876–1886 proboszczami parafii prawosławnej w Suchowoli byli następujący księża: Grzegorz Koziej (1876–1882) i Antoni Draczyński (1882–1890). Funkcję psalmisty piastowali m.in. Mikołaj Sowiński, Symeon Gruszka i Stefan Dziumow. Od 1886 r. opiekę duszpasterską sprawowali księża prawosławni z Krasnobrodu w osobach: Emiliana Lewickiego (1886–1897), Antoniego Korolczuka (1897–1907) i Maksyma Żadobiuka (Żdanowa) (1907–1915). Posada psalmisty znajdowała się m.in. w rękach: Jana Lisa i Macieja Czernika. Funkcję starosty cerkiewnego pełniły m.in. następujące osoby: Łukasz Afanasjew, Jan Kwik i Michał Kwik. W 1877 r. odnotowano w Hutkach obecność 30 osób wyznania prawosławnego. Cztery lata później w Hutkach było 28 prawosławnych. Po dwóch dekadach (1904 r.) odnotowano 62 osoby tego wyznania. Po ogłoszeniu ukazu tolerancyjnego 30 kwietnia 1905 r., umożliwiającego dokonanie konwersji z prawosławia na inne wyznanie, doszło do znaczącego zmniejszenia się społeczności prawosławnej (konwersji na łono Kościoła rzymskokatolickiego dokonały 34 osoby). W 1913 r. odnotowano jedynie 20 osób tego wyznania. Po I wojnie światowej pierwszy spis powszechny z 1921 r. odnotował 12 osób wyznania prawosławnego w Hutkach. Zostały one objęte opieką duszpasterską proboszcza parafii prawosławnej w Siedliskach [TDIAUL, fond 693, opys 1, sprava 454, k. 62v–63; APL, APRK w Krasnobrodzie, sygn. 24; ChZD, sygn. 1925; sygn. 2585; KPCh, KV, sygn. 1004, s. 151; sygn. 1005, s. 145–151; sygn. 1012, s. 123–133; sygn. 1016, s. 141–146; sygn. 1018, s. 120–126; sygn. 1022, s. 86–89; sygn. 1026, s. 96–104; sygn. 1030, s. 87–95; sygn. 1034, s. 94–105; sygn. 1038, s. 82–93; sygn. 1042, s. 78–89; sygn. 1045, s. 79–90; sygn. 1049, s. 75–86; sygn. 1050, s. 77–89; sygn. 1057, s. 80–89; UWL, WSP, sygn. 641, s. 278; APZ, AHOZ, sygn. 246; ASCPP w Suchowoli, sygn. 1–11; ASCPP w Krasnobrodzie, sygn. 1–28; Polnoye Sobraniye Zakonov Rossiyskoy Imperii, sobraniye tretiye, VI, 1886, Sankt Peterburg 1888, 469–470; Latawiec 2007, 200].

Wyznanie mojżeszowe

Pierwszy spis powszechny w Polsce przeprowadzony w 1921 r. wykazał obecność w Hutkach 11 osób wyznania mojżeszowego. Osoby te przynależały do okręgu bożniczego z siedzibą w Krasnobrodzie [Skorowidz, IV, 123].

Pierwsza placówka oświatowa powstała w Hutkach w końcu lat 90. XIX w. Była to tzw. szkoła gramoty stworzona z inicjatywy Chełmsko-Warszawskiej Diecezjalnej Rady Szkolnej. Nauczano w niej podstaw czytania i pisania w języku rosyjskim [APL, KPCh, KV, sygn. 1049, s. 77; Spravochnaya, 133–134]. Na podstawie orzeczenia austro-węgierskich władz okupacyjnych z 17 maja 1916 r. została zorganizowana w Hutkach 1-klasowa koedukacyjna szkoła publiczna z językiem polskim jako wykładowym. Po ukonstytuowaniu się polskich władz oświatowych przy Tymczasowej Radzie Stanu z dniem 1 listopada 1917 r. została przejęta przez polskie struktury administracji oświatowej. 28 września 1918 r. zostało wydane orzeczenie zmieniające ją na szkołę koedukacyjną. Jej nauczycielami byli m.in.: Maria Lachendrówna (po mężu Rosodzińska), Maria Ćwikowska, Stanisław Hejnar, Maria Kosecka, Helena Neyssowa i Mieczysława Ptońkówna. Jeszcze w latach 20. XX w. przywrócona została nazwa 1-klasowej koedukacyjnej szkoły powszechnej w Hutkach. Od roku szkolnego 1929/1930 została przekształcona w 2-klasową koedukacyjną szkołę powszechną. W latach 30. XX w. jej kadrę pedagogiczną stanowiły m.in. Julia Paczosówna i Jan Paul. W 1937 r. uzyskała status publicznej szkoły powszechnej I stopnia. W okresie okupacji niemieckiej również w Hutkach działała polska szkoła ludowa. W 1942 r. jej nauczycielką była Matylda Fijałek. Po zakończeniu okupacji niemieckiej we wrześniu 1944 r. wznowiła działalność koedukacyjna Publiczna Szkoła Powszechna w Hutkach II stopnia 3-klasowa z trzema nauczycielami etatowymi. Z braku lokalu zajęcia odbywały się w Kaczórkach. Kierowniczką szkoły została Aniela Pirsianka. Od 1946 r. w szkole pojawiła się pełna obsada pedagogiczna w osobach: Anieli Piróg, Janiny Zejtek i Janiny Stefanek. Zofii Freindorf [APZ, ISZ, sygn. 66, s. 29–31, 78–81, 126–128; sygn. 364; sygn. 365].

Rejestr pogłównego z 1662 r. wymieniał w Hutkach 104 mieszkańców. Najprawdopodobniej wieś poniosła znaczne straty podczas najazdu tatarskiego w 1672 r., bowiem rejestr z następnego roku wykazywał już tylko 69 osób [AGAD ASK 71, k. 175v, 253v]. Wedle austriackiego spisu podatkowego z 1786 r. były tu 22 domy z 135 mieszkańcami. Ewidencja cyrkułu zamojskiego z 1800 r. ujmuje Hutki łącznie z Huciskiem i Małoszczyzną (Malewszczyzną), wykazując łącznie 62 domy z 347 mieszkańcami, w tym 8 Żydów [AN Kr., Teki Schneidera 1875, k. 213].

W 1819 r. w Hutkach odnotowano istnienie 25 domostw, w których mieszkało 157 osób. Osiem lat później funkcjonowała analogiczna liczba domostw i mieszkańców. W chwili realizowania reformy gminnej w 1864 r. odnotowano 24 domy i 210 mieszkańców. Na początku XX w. w Hutkach istniało 36 domostw. Społeczność tej wsi liczyła wtedy 368 osób. Według pierwszego spisu powszechnego z 1921 r. przeprowadzonego w Polsce w tej wsi funkcjonowało już 67 domostw, w których mieszkało 374 osób. W końcu lutego 1943 r. władze niemieckie odnotowały w Hutkach 454 mieszkańców [APL, KWLiRGL, sygn. 1.3/508, k. 27v; RGL, Wydział Administracyjny, sygn. 5987, k. 44–44v; Tabella, I, 164; Spravochnaya, 133; Skorowidz, IV, 123; Amtliches, 49; Osiński 2006, 80].

Tutejszy młyn korzecznik o jednym kole istniał co najmniej od 1577 r. Wraz z przyległym łanem roli oraz stawem rybnym wymieniany był w 1620 i 1654 r. [APL KZKrasn.-zap. 20, k. 235; APL KGKrasn. 2, k. 572v]. W tym samym czasie funkcjonowała tu także karczma („szynk”). Głównym źródłem utrzymania ludności było jednak zawsze rolnictwo. Uprawa rodzaju zbóż była uzależniona od możliwości glebowych lokalnych ziem. Przeważała uprawa zbóż niezbyt wymagających gleb. Ponadto zajmowano się hodowlą zwierząt (bydło rogate i związane z nim mleczarstwo). Uprawa roli musiała przynosić dość spore zyski albowiem właściciele dóbr Krasnobród decydowali się na ich dzierżawę. W drugiej połowie lat 40. XIX w. dzierżawcą wsi Hutki był Ludwik Dionizy Garlicki [APL, ASCPRK w Tomaszowie, sygn. 2.2/8, s. 382].

W połowie lipca 1912 r. społeczność Hutki reprezentowana przez: Adama Bodysa, Antoniego Bodysa, Jana Bodysa, Marcina Buciora, Franciszka Gromackiego, Jana Lalika, Franciszka Mielniczka, Macieja Mielniczka, Antoniego Nogasa, Macieja Nogasa, Antoniego Nowosada, Andrzeja Szpyrę i Józefa Zawiślaka wystąpiła z prośbą o wyrażenie zgody na utworzenie lokalnego stowarzyszenia spożywców działającego na podstawie wzorcowego statutu zaakceptowanego dla tego typu towarzystw 25 maja 1897 r. Gubernator lubelski 22 lipca 1912 r. wyraził zgodę na otwarcie działalności przez to stowarzyszenie. Do jego głównych zadań należało wspieranie handlu oraz producentów żywności na terenie Hutek i w jej okolicach [APL, RGL (1867-1918), Wydział Administracyjny, sygn. 5439, passim]. Na początku XX w. w Hutkach działał młyn wodny, fabryka papieru pakunkowego oraz fabryka terpentyny [Spravochnaya, 133–134].

Wzmiankowana jest kamienna figura pochodząca z 1906 r. z napisem „Pod Twoją obronę uciekamy się” [Kościński 2001, 71].