Przejdź do treści

Stare Moczydła

    Herb gminy Szastarka.

    Stare Moczydła

    Powiat: kraśnicki

    Gmina: Szastarka

    Mapa miejscowości

    Miejscowości – część ekspercka

    W świecie cyfrowym

    Patrz hasło: Szastarka.

    Nazwa, przynależność administracyjna

    Prawdopodobnie współczesna nazwa wsi pochodzi od słowa „moczydło” oznaczającego „stawek”, „kałużę” lub „dół z wodą do moczenia lnu i konopii” [C. Kosyl 1974, 257]. Nazwa Majdan łączy się z kolei z leśnymi osadami, zakładanymi przez przybywających w Lubelskie z ziem położonych na lewym brzegu Wisły ubogich chłopów. Majdany były osadami leśnymi, a otrzymujący tutaj ziemię chłopi mieli obowiązek jej wykarczowania. Również do terenu podmokłego odnosi sie pierwotna nazwa wsi: Majdan Jamny Grod.

    Wieś należała do Ordynacji Zamojskiej. Mikołaj Stworzyński w 1834 roku odnotowuje, że „Moczydła pod Brzozówką w włości kraśnickiej leżąca też ma dowody własności, które i włość rzeczona. Moczydła Maydan dawniej należał do Stróży później do Brzozówki, z czynszów, danin i propinacji intratę czyni” [Stworzyński, 1834, 42]. W 1819 r. wieś ta należała do gminy Brzozówka i parafii Potok Wielki (Blinów). Potem, od 1850 r., wieś należała do gminy i klucza Stróża. W 1864 r. powołano samorząd gminny i przy nowym podziale na gminy Moczydła znalazły się w gminie Brzozówka. Pierwszym sołtysem 1 IX 1864 r. został Szymon Krawczyk z uposażeniem rocznym 5,30 rubla. Od 1867 r. w powiecie janowskim guberni lubelskiej [Osiński, 2021, 32, 42, 65, 322, 336; PKLG].

    W okresie międzywojennym Moczydła Stare należały do gminy Brzozówka powiatu janowskiego województwa lubelskiego [Skorowidz miejscowości, 1924, t. 4, 35]. W okresie II wojny światowej wieś znajdowała się w dystrykcie lubelskim Generalnego Gubernatorstwa, powiecie (niem. Kriese) janowskim, którego siedziba została przeniesiona w 1942 r. do Kraśnika. Po wojnie władze komunistyczne utrzymały zmianę w odniesieniu do siedziby powiatu a nawet w 1945 r. zmieniły formalnie nazwę powiatu z janowskiego na kraśnicki. [Ćwik, Reder, 1977, 163].

    W 1952 r. gromada Moczydła Stare obejmujące Moczydła Stare wieś i Pasiekę Moczydła kolonia wchodziła w skład gminy Brzozówka. [DUWRN, 1953, nr 3, poz. 7]. W 1954 r. Moczydła Stare włączono do nowo powołanej gromady Blinów, obejmującej dotychczasowe gromady Blinów I, Blinów II i Moczydła Stare z gminy Brzozówka. [DUWRN, 1954, nr 15, poz. 64]. W 1973 r. została utworzona gmina Szastarka, która w latach 1975-1998 wchodziła w skład województwa tarnobrzeskiego. Od 1999 r. ponownie w województwie lubelskim powiecie kraśnickim. [Ćwik, Reder 1977, 166]

    Mikrotoponimia

    W 1835 r.: Kobyli Dół, Oborzyska, Poręby [AOZ, Plany, 122]

    Antroponimia

    W 1799 r. we wsi miеszkało 20 gospodarzy: Jan Wojciechowski, Wojtek Bzdyrak, Jakub Chmiel, Kazimierz Król, Marcin Wieleba, Wojtek Kęndziera, Marcin Pcionek, Franek Kania (wójt), Kaźmierz Kasperek, Wojtek Sikora, Sobek Sagan, Antek Krupa, Grzegorz Haber, Tomek Pcion, Marcin Boczek, Matus Bogun, Jędrzej Lach, Matus Siemian, Michał Stefański, Wawrzek Nieścior, Wojtek Sikora. Dwóch innych mieszkało tam wcześniej: Bartek Zdybel, Bartek Siembida.

    W latach 60. XIX wieku w Moczydłach właścicielami gospodarstw I działu były następujące osoby: Józef Nieścior, Kacper Zuń, Walenty Sokół, Antoni Krawczyk, Jan Pawłosek, Jachurowa wdowa, Franciszek Jagiełło, Antoni Wójcik, Wojciech Kosidło, Tomasz panek, Stanisław Kogudź, Wojciech Lenard, Wawrzyniec Ładziak, Stanisław Zuń, Wawrzyniec Paszkowski, Józef Sokół, Paweł Wcisło, Franciszek Wieleba, Jan Jachura, Józef paciorek spadkobiercy, Grzegorz Chudy, Szymon Krawczyk, Jan Janik spadkobiercy, Andrzej Dobrzański, Walenty Sokół, Adam Mróz, Walenty Chmiel, Wojciech Litka, Feliks Wieleba, Franciszek Mikolas, Franciszek Pcionek, Józef Szabat, Andrzej Janik, Józef Sikora, Jan Nieścior, Walenty Kisiel, Szymon Krawczyk, Stanisław Janik, Antoni Pcionek, Józef Wieleba następcy, Maciej Dąbrowski, wdowa po Kani, Tomasz Nieścior, Antoni Nieścior. [APL, AOZ, 335; APL, AOZ, 3290]

    Archeologia o najdawniejszym osadnictwie

    W trakcie systematycznych badań powierzchniowych prowadzonych w roku 1991 w ramach ogólnopolskiej akcji AZP zlokalizowano 15 stanowisk, które dostarczyły wyłącznie źródeł krzemiennych o charakterze odpadkowym pozbawionych charakterystycznych cech morfologiczno-technologicznych, które ogólnikowo datowano na epokę kamienia – wczesny okres epoki brązu [NID, AZP obszar 86-80 – tam: Moczydła Stare].

    Pierwsza wzmianka o osadzie

    Wieś powstała w drugiej połowie XVIII w., prawdopodobnie na skutek prowadzonej przez Andrzeja Zamoyskiego akcji osadniczej w tej części Ordynacji Zamojskiej. Początkowo jako Majdan Jamny Grunt. Wymieniana jest w wizytacji parafii Blinów z lat 1781-1782. Odnotowano tam, że „w roku teraźniejszym […] zaczęli kopać lassy”, co wskazuje dopiero na przystępowanie do organizacji wsi [OZ 1986, s. 61]. Pod taką samą nazwą występuje także na mapie Karola Pertheesa z 1786 r. Na mapie Heldensfelda z lat 1801-1804 już jako Moczydło, jednak usytuowanie względem pozostałych osad wskazuje na kontynuację osadnictwa Jamnego Gruntu pod nową nazwą. W związku z tym nie do utrzymania jest informacja u C. Kosyla, który pierwszą wzmiankę określa na 1806 r. [C. Kosyl 1974, 257].

    Moczydła Stare (Majdan Jamny Grod) na mapie województwa lubelskiego Karola Pertheesa z 1786 r.
    Moczydła Stare (Moczydło) na austriackiej mapie Heldensfelda z 1801-1804 r. https://maps.arcanum.com/en/

    Właściciele i zarządcy

    Wieś należała do rodziny Zamoyskich i była włączona do Ordynacji. W 1827 r. było tam 18 dymów, 120 mieszkańców. Początkowo była rozdzielona na Moczydła Górne i Dolne. W wyniku uwłaszczenia ziemie nadano włościanom a ordynat dostał symboliczne odszkodowanie.

    Moczydła AOZ na planie z 1835 roku [APL AOZ, Plany, 122].

    16 (28) II 1867 r. Centralna Komisja ds. Włościańskich przy Komitecie Urządzającym ostatecznie zatwierdziła oddanie na właśność chłopom wsi Moczydła ziemi ornej 994 mórg i 105 prętów i nieużytków 14 mórg 27 prętów, razem 1008 mórg i 132 pręty. Chłopi nie posiadali lasów natomiast władze carskie przyznały im tzw. serwitut leśny, czyli prawo użytkowania lasów Ordynacji, hipotetycznie jedynie w wymiarze dotychczasowym, czyli otrzymywania z lasów Ordynacji: 1) drewna na naprawy starych i remonty istniejących, wymienionych w tabeli prestacyjnej 1846 r., budynków i zagród w miarę potrzeb a dokładnie 45 chałup, 44 stodół, 29 chlewów, 2) materiału na ogrodzenia w zależności od zwyczaju: pni, żerdzi i kijów lub żerdzi i kołków lub kołków i gałęzi, 3) materiału na opał: latem (od 1 IV do 1 X) po jednej a zimą (od 1 X do 1 IV) po dwie fury tygodniowo, razem 78 fur rocznie na gospodarstwo: wierzchołków, gałęzi, chrustu i wywrotów, „w przypadku zaś braku takowych pozwala się rąbać z pnia uschnięte drzewa wjeżdżając do lasu z toporem, ale pod warunkiem nierąbania drzew żywych z pnia”, 4) podściółki dla bydła (mech, liście, choinę) w miarę potrzeb, 5) pozyskiwania dwóch fur pniaków (w ramach wspomnianych 78 fur opału) na szczapy, 6) wypasania bydła w lasach właściciela. 23 XI 1881 r. zatwierdzono ugodę z 10 VI 1877 r. przedstawiciela ordynacji Grudzińskiego z gromadą wsi Moczydła, na mocy której w zamian za prawa na serwituty leśne i pastwiskowe włościanie otrzymali na własność z dworskich ziem: gospodarstwa od nr 1 do 27 – 135 mrg. lasu, gospodarstwa o nrach 28-46 – 76 mrg. lasu i w nim nieużytków 135 pr., razem 211 mrg. 135 pr. w granicach opisanych w umowie. [SGKP, t. VI, s. 563; APL, AOZ, 3290; SKLG]

    Demografia, stosunki etniczne i wyznaniowe

    W 1799 r. prawie wszystkie gospodarstwa obrabiały po ok. 11 mrg. ziemi. W 1864 r. we wsi było 240 dusz i 35 dymów. [AOZ, 335]

    W końcu XIX wieku było tam 38 dymów, 297 mieszkańow. i 475 mrg. ziemi. W 1905 r. Moczydła, wieś w gminie Brzozówka: ziemi 470,5 dziesięcin, w tym ziemi włościańskiej podlegającej pod ukazy 1864 i 1866 r.: ornej 314,5 dz., łąk 3,5 dz., lasów 105,5 dz. i nieużytków 7 dz. i ziemiańskiej wykupionej przez włościan bez pomocy banku – ornej 40 dz., gospodarstw 60, mieszkańców: prawosławnych 4, katolików 538 i Żydów 5, razem 547, gleba czarnoziem. Innym razem gleby tej wsi określono jako nieurodzajne, gliniasto-sapowate. [SGKP, t. VI, s. 563; APL, AOZ, 3290; SKLG]. W 1921 r. wieś zamieszkiwało 115 mieszkańców (102 mężczyzn i 113 kobiet) w 38 budynkach mieszkalnych. Wszyscy deklarowali katolicyzm i narodowość polską. [Skorowidz miejscowości, 1924, t. 4, s. 35]. Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) wieś liczyła 219 mieszkańców. [http://pl.wikipedia.org/wiki/Stare_Moczydła].

    Gospodarka w dziejach

    Chłopi żyli z uprawy roli. Każdy posiadał jedną lub dwie krowy. Jeszcze na początku XX wieku podstawowym zwierzęciem pociągowym był wół a konie były rzadkością. W Moczydłach były tylko dwa u Jakuba Chmiela i Matusa Boguna. [AOZ, 335; Osiński, 2021, 42, 322]

    Zabytki i obiekty przyrodnicze

    Ważne wydarzenia

    W 1809 r. Wojciech Nieściór, kowal z Moczydeł został oskarżony o podpalenie folwarku w Brzozówce. Spłonęły stodoły, spichlerz, obory, chlewy, szopy i lamus. Od rogu stodoły, gdzie pożar się zaczął znaleziono ślady bosych nóg przez pole prowadzących, które pasowały do stóp Nieścióra. „Z zbiegu wszelkich okoliczności sprawcą tej zbrodni Wojciech Nieściór kowal z Moczydeł winnym być zdaje się. Ponieważ ten z tych zawsze obyczajów i pijak nałogowy na kanton przeznaczony, po trzy czy cztery razy chwytany, różne za to na wielmożnego posessora czynił pogróżki chociaż według przyznania świadków tak on, jako i wszyscy inni włościanie, żadnej od wielmożnego posessora do zemsty wiodącej, niemieli krzywdy. Nadto: ślad bosej nogi na roli zostawiony do jego nogi przydaje się w, w czasie też wybuchnionego pożaru rzeczony Nieściór w domu nie znajdował się.” APL, AOZ, 3672, k. 7.

    Małe ojczyzny – strefa regionalistów

    Współczesność, strategie rozwoju

    Samorząd, organizacje​

    Kościoły i związki religijne​

    Życie kulturalne

    Oświata i szkolnictwo

    Wybitne postacie​

    Rodziny – pamiątki

    Wspomnienia, albumy rodzinne​

    Gospodarka – firmy i przedsiębiorstwa

    Walory turystyczne

    Folklor​

    Miejsca pamięci