Polichna

Patrz hasło: Szastarka.

Prawdopodobnie nazwa toponomastyczna lub kulturowa, wywodząca się od słowa „licha” oznaczającego zagon, szczególnie szeroki kawałek roli, większy obszar gruntu czy też polanę [Kosyl 1974, s. 312].

Polichna (od 1.01.2023 r. nazwy tej używają cztery odrębne sołectwa):

– Polichna Pierwsza (wcześniej cz. Polichny Dolnej),

Nomenklatury topograficzne, odnotowane w historycznych i współczesnych mapach na obszarze wsi: Głowa Wołowa (przysiółek) – zlokalizowany na obszarze Polichny Pierwszej, od północnego-zachodu sąsiadujący bezpośrednio z Rzeczycą Kolonią [https://szastarka.e-mapa.net].

– Polichna Druga (wcześniej cz. Polichny Dolnej),

Nomenklatury topograficzne, odnotowane w historycznych i współczesnych mapach na obszarze wsi: Ukazowe Grunta (pola) [https://szastarka.e-mapa.net].

– Polichna Trzecia (wcześniej cz. Polichny Dolnej),

Nomenklatury topograficzne, odnotowane w historycznych i współczesnych mapach na obszarze wsi: zarośla i łąki zwane Pustki [https://szastarka.e-mapa.net].

– Polichna Czwarta (wcześniej Polichna Górna, a pierwotnie być może Wola Polichnińska [OZ, s. 110])

Nomenklatury topograficzne, odnotowane w historycznych i współczesnych mapach na obszarze wsi: Legowiska (zarośla na granicy trzech wsi: Polichny Czwartej, Wojciechowa Kolonii i Majdanu Obleszcze), Lisiaki (las), Olszynki (zarośla), Pastwiska, Podlesie (przysiółek inny niż sołectwo o tej samej nazwie. Położony na południowym krańcu wsi, w sąsiedztwie Zarajca – pow. janowski), Wypychów (przysiółek zlokalizowany przy wschodnim krańcu wsi, w kierunku Majdanu Obleszcze) [https://szastarka.e-mapa.net].

W trakcie systematycznych badań powierzchniowych prowadzonych w roku 1987 w ramach ogólnopolskiej akcji AZP zlokalizowano 7 stanowisk, które dostarczyły źródeł krzemiennych (narzędzia, odpadki powstałe z ich formowania lub napraw, także półsurowiec) oraz ceramicznych (ułamki naczyń). Większość materiałów (ślady osadnicze) pozbawionych charakterystycznych cech morfologiczno-technologicznych zaklasyfikowano ogólnikowo do neolitu lub epoki kamienia [NID, AZP obszar 86-79 – tam: Polichna Druga].

Wieś powstała na prawie niemieckim w latach sześćdziesiątych XVI w., prawdopodobnie za sprawą właściciela dóbr kraśnickich, starosty lubelskiego oraz wojewody bełskiego Jana Baptysty Tęczyńskiego (pierwsza wzmianka w 1563 r.) [Kosyl 1974, s. 312].

Już w 1579 r. wieś przeszła w ręce starosty bobrujskiego, księcia słuckiego Jerzego Juriewicza Olelkowicza, któremu wniosła ją w posagu córka Tęczyńskiego, Katarzyna [Kempa 2003, s. 70]. Następnie od Zofii Olelkowiczówny (córka Katarzyny Tęczyńskiej i Jerzego Olelkowicza) wieś nabyli Rzeczyccy. W 1626 r. właścicielem Polichny był Mikołaj Rzeczycki [Rejestr 1626, 82]. Jednocześnie położona obok Wola Polichnińska znajdowała się wówczas w rękach braci Olbrychta, Gabriela oraz Mikołaja Chobrzyńskich.

W 1648 r. właścicielem wsi był stolnik bełski Stanisław Wieteski z Modliborzyc. Jednocześnie wszedł on w posiadanie Woli Polichnińskiej [APŁ, Arch. Bart., 48, s. 194].

W kolejnych latach Polichna wraz z Wolą Polichnińską przeszły w ręce Aleksandra Brzezickiego, który pozostawał ich właścicielem w 1663 r. [BJ, sygn. 7209, k. 42v]. Za jego czasów Wola Polichnińska przestała funkcjonować jako osobna wieś. W 1673 r. pozostawała pusta [AGAD, ASK I, sygn. 159, k. 9].

W latach dwudziestych XVIII w. właścicielem Polichny był starosta kolechicki Samuel Nahorecki. Po jego śmierci wieś przeszła w spadku na córki z małżeństwa z Anną Nahorecką: Teresę i Teofilię. Zasadniczo w związku z tym Polichna do końca XVIII w. była podzielona między obie potomkinie starosty. Za sprawą małżeństwa Teofilii z wicestarostą grodzkim lubelskim Kacprem Borawskim (do 1779 r.), a później wicestarostą i wojskim większym drohickim Wojciechem Wiercińskim, dzieje Polichny w ostatnich latach istnienia Rzeczypospolitej przedrozbiorowej związane były także z tymi rodami [Regestr 1783, 369; SGKP, t. 8, s. 589].

Wieś od powstania w latach sześćdziesiątych XVI w. znajdowała się w granicach parafii Słupia i sytuacja ta nie uległa zmianie do końca istnienia Rzeczypospolitej przedrozbiorowej. Pierwszymi osadnikami na terenie wsi byli prawdopodobnie mieszkańcy innych jednostek osadniczych wchodzących w skład dóbr kraśnickich należących do Tęczyńskich.

Liczba mieszkańców wsi w drugiej połowie XVII w. można szacować na 264 osoby [BJ, sygn. 7209, k. 42v; AGAD, ASK I, sygn. 159, k. 9]. Okres zawirowań związanych z III wojną północną przyczynił się do kryzysu demograficznego, chociaż sama Polichna prawdopodobnie nie ucierpiała szczególnie mocno, gdyż w 1727 r. zamieszkiwało ją 288 osób. W tym czasie wieś zamieszkiwali przede wszystkim katolicy. Dopiero w 1787 r. odnotowano tutaj 6 Żydów, stanowiących niewielki odsetek w liczącej 376 mieszkańców wsi [Kumor B. (wyd.), 1979, 358].

W 1626 r. w Polichnie osiadłych było 15 łanów. Dominowały przy tym gospodarstwa półłanowe [Rejestr 1626, 82]. Zasiedlony obszar wsi nie uległ zmianom do drugiej połowy XVII w., kiedy to w Polichnie nadal było 15 łanów osiadłych. Wskazuje to, że zniszczenia z okresu II wojny północnej, która mocno dotknęła Lubelszczyznę, nie były bardziej odczuwalne w Polichnie, chociaż malutka, bo licząca zaledwie 1 łan Wola Polichnińska została w tym czasie całkowicie wyludniona [APL, KML RMO, sygn. 304, s. 67]. W samej Polichnie istniało wówczas siedem gospodarstw z zagrodnikami. W rejestrze poborowym z 1648 r. odnotowano także sześć komornic, z których dwie nie dysponowały bydłem [APŁ, Arch. Bart., 48, s. 194]. Co więcej, do 1650 r. nastąpił nawet rozwój wsi, której obszar wzrósł do 17 łanów [APL, KML RMO, sygn. 304, s. 67]. Podobny stan rzeczy utrzymywał się w latach sześćdziesiątych XVII stulecia [BJ, sygn. 7209, k. 42v]. Jednocześnie na trwałe zanikło osadnictwo we wsi Wola Polichnińska [AGAD, ASK I, sygn. 159, k. 9]. Z kolei w samej Polichnie w drugiej połowie XVII w. odnotować można spadek liczby domów mieszkalnych [BO, sygn. 86, k. 191-191v].

W Polichnie od połowy XVII w. istniał drewniany dwór, którego stan systematycznie pogarszał się. W inwentarzach z lat dwudziestych XVIII stulecia, czyli już po zakończeniu III wojny północnej określany jest jako zniszczony.

Kościół parafialny pw. św. Jana Vianney’a w Polichnie (na obszarze sołectwa Polichna Trzecia) został wzniesiony w latach 1929-1931, według projektu wziętego przed wojną lubelskiego architekta Aleksandra Gruchalskiego [KZSP VIII/9, s. 27; Żywicki 2015, s. 58]. Budową kierowali kolejno majstrzy z Zaklikowa: Ludwik Słapczyński i Julian Stryjecki [Żywicki 2015, s. 58]. Powstała bryła jednonawowa z pojedynczą wieżą frontową i dwiema zakrystiami. Charakterystyczna smukła wieża kościoła jest poprzedzona w przyziemiu arkadowym podcieniem. Wieńczy ją latarnia z prostymi prześwitami i oczywiście krzyż zainstalowany na kuli. Wizja architekta nie została zrealizowana do końca, bowiem zrezygnowano z bocznych wejść i smukłej sygnaturki na dachu, a także zmniejszono boczne skarpy [Żywicki 2015, s. 59]. Ciekawostką i jednocześnie perełką wśród ruchomości składających się na wyposażenie świątyni jest niewątpliwie XVII-wieczny obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, opatrzony srebrną sukienką i licznymi wotami. Pochodzi on z Lubomli na Wołyniu i został przewieziony do Polichny pod koniec 1944 r., w związku z trudną sytuacją katolików na tamtym terenie [KZSP VIII/9, s. 27-28].

Na cmentarzu polichneńskim znajduje zbiorowa mogiła wojenna, w której spoczywa jedenastu żołnierzy poległych w okolicy w walkach z końca września 1939 r., a także oficerowie: kpt. Mieczysław Mrówczyński i ppor. Lucjan Klimontowicz. W innym zbiorowym grobie pochowana jest grupa cywilów pomordowanych w tym samym czasie przez Niemców w Słodkowie [https://zabytek.pl/pl/obiekty/cmentarz-rzymskokatolick-675331]. W 70. rocznicę napaści ZSRR na Polskę – 17.09.2009 r. – tutejsza społeczność uczestniczyła w uroczystości odsłonięcia nowego pomnika upamiętniającego w/w żołnierzy i ogół mieszkańców okolicy, którzy stracili życie w czasie wojny. Nowy pomnik zastąpił starszy, murowany obelisk, zwieńczony godłem państwa (orzeł bez korony). Obecnie pomnik składa się z kamiennego obelisku i stojącego obok kamiennego krzyża, jest otoczony płotem łańcuchowym. Całość założenia pomieszczona jest na podeście z kostki brukowej. Obelisk jest zwieńczony rzeźbą orła zrywającego się do lotu. Inskrypcja brzmi następująco: „W HOŁDZIE BOHATERSKIM ŻOŁNIERZOM WOJSKA POLSKIEGO I ODDZIAŁÓW PARTYZANCKICH ORAZ MIESZKAŃCÓW POLICHNY, SZASTARKI, BLINOWA, MAJDANU OBLESZCZE I OKOLIC GMINY SZASTARKA, KTÓRZY PRZELALI KREW I ODDALI ŻYCIE W OBRONIE OJCZYZNY W WALCE Z NIEMCAMI W LATACH 1939-1945 R. / TU SPOCZYWAJĄ Kpt. MRÓWCZYŃSKI MIECZYSŁAW Ppor. KLIMONTOWICZ LUCJAN ORAZ 11-TU BEZIMIENNYCH ŻOŁNIERZY POLEGŁYCH ZA OJCZYZNĘ / CZEŚĆ ICH PAMIĘCI / POLICHNA 17 WRZEŚNIA 2009 R. W 70. ROCZNICĘ WYDARZEŃ SPOŁECZEŃSTWO GMINY SZASTARKA”.

Obelisk z piaskowca, zwieńczony metalowym krzyżem, ufundowany przez Wojciecha Rutynę w 1914 r. Inskrypcja jest następująca: „Przechodzących i Mijających Proszę o Zdrowaś Marya 1914 r. Fundator Wojciech Rutyna”