Polichna

Patrz hasło: Szastarka.

Prawdopodobnie nazwa toponomastyczna lub kulturowa, wywodząca się od słowa „licha” oznaczającego zagon, szczególnie szeroki kawałek roli, większy obszar gruntu czy też polanę [Kosyl 1974, s. 312].

Wieś od powstania do czasu rozbiorów znajdowała się w powiecie urzędowskim województwa lubelskiego. Od 1772 do 1776 r. Polichna stanowiła część zaboru austriackiego wchodząc w skład Królestwa Galicji i Lodomerii. W latach 1776-1793 ponownie w powiecie urzędowskim województwa lubelskiego, natomiast od 1793 do 1795 r. znajdowała się w ziemi lubelskiej.

Polichna w XIX w. (od ok. 1808 r.) dzieliła się na Górną i Dolną a ze względu na inną klasyfikację miejscowości w XIX wieku odrębnie wykazywano też kolonie tych wsi i dwór w Polichnie Górnej. W 1846 r. wykazywano też Polichnę Zawady, zapewne poprzez wydzielenie majątku Kandyda Dolińskiego.

Wieś należała do rodziny Dolinskich i w 1819 r. na jej terenie wykazano dwie odrębne gminy, w których wójtami byli właściciele: Wojciech i Józef Dolińscy. Podobnie w 1850 r. (wójtowie-właściciele: Górna Józef Doliński, Dolna Kandyd Doliński), ale już w 1859 r. wykazano jedną gminę Polichna.

Ukaz carski z 1864 r. wprowadził na terenie Królestwa Polskiego gminy samorządu chłopskiego obliczone na oddzielenie chłopów od kultury polskiej i zrusyfikowanie. Powołano m.in. gminę Brzozówka, ale z siedzibą władz w Polichnie Górnej, obejmującej 16 wsi i 7 folwarków. Doświadczenie samorządowe jednak przyniosło efekt odwrotny i chłopi nie tylko się nie zrusyfikowali, ale uświadomili sobie przynależność do narodowości polskiej. Przy powołaniu gminnego samorządu włościańskiego w 1864 r. obie Polichny włączono do gminy Brzozówka. Pierwszymi sołtysami wybranymi w ramach nowego ustroju byli: w Polichnie Górnej – Tomasz Igras, z uposażeniem rocznym 5,40 rub., wybrany 7 IV 1864 r.; w Polichnie Dolnej – Józef Kozyra, z uposażeniem rocznym 5,40 rub., wybrany 7 IV 1864 r. Do 1867 r. wsie leżały w okręgu kraśnickim, powiecie zamojskim, guberni lubelskiej, a od 1 I 1867 r. w powiecie janowskim guberni lubelskiej. [Osiński, 2021, 32, 37, 40, 42, 94, 108, 229, 232, 322, 336]

W okresie międzywojennym Polichna nadal dzieliła się na Polichnę Dolną (wieś i kolonia),  Polichnę Górną (wieś i kolonia) oraz osadę leśną Polichna -Mosty. Należały one wszystkie do  gminy Brzozówka powiatu janowskiego województwa lubelskiego [Skorowidz miejscowości, 1924, t. 4, 35]. W okresie II wojny światowej wieś znajdowała się w dystrykcie lubelskim Generalnego Gubernatorstwa, powiecie (niem. Kriese) janowskim, którego siedziba została przeniesiona w 1942 r. do Kraśnika. Po wojnie władze komunistyczne utrzymały zmianę w odniesieniu do siedziby powiatu a nawet w 1945 r. zmieniły formalnie nazwę powiatu z janowskiego na kraśnicki. [Ćwik, Reder, 1977, 163].

W 1952 r. Polichna  dzieliła się na gromady: Polichnę Dolną kol., Polichnę Dolną wieś i Polichnę Górną kol. (Mosty leśniczówka, Polichnę Górną kol. i Polichnę Bankową kol.) oraz Polichnę Górną wieś. Wszystkie wchodziły w skład gminy Brzozówka. [DUWRN, 1953, nr 3, poz. 7]. W 1954 r. powołano gromadę Polichna Dolna w skład której weszły gromady: Polichna Dolna wieś, Polichna Dolna kol., Polichna Górna wieś, Polichna Górna kol., Wojciechów wieś i Wojciechów kol. z gminy Brzozówka oraz gromady Zarajec, Michałówka, Stojszyn kol. z gminy Modliborzyce, gromada Huta Józefów i część obszaru dotychczasowej gromady Dąbrowica obejmująca miejscowość Potok – Wołowa Głowa kol. z gminy Potok oraz część obszaru dotychczasowej gromady Rzeczyca Księża obejmująca miejscowość Rzeczyca Księża kol. z gminy Trzydnik. [DUWRN, 1954, nr 15, poz. 64]. W 1973 r. została utworzona gmina Szastarka, która w latach 1975-1998 wchodziła w skład województwa tarnobrzeskiego. Od 1999 r. ponownie w województwie lubelskim powiecie kraśnickim [Ćwik, Reder 1977, 166].

Nazwę zniesiono z 2023 r. zmieniając jednocześnie status dotychczasowych części wsi na wsie:

Integralne części wsi Polichna
SIMC	Nazwa	Rodzaj	Od 2023
0807850	Podlesie	część wsi	wieś
0807866	Polichna Czwarta	część wsi	wieś
0807872	Polichna Druga	część wsi	wieś
0807889	Polichna Pierwsza	część wsi	wieś
0807895	Polichna Trzecia	część wsi	wieś
0807903	Wypychów	część wsi	zniesiona

Polichna (od 1.01.2023 r. nazwy tej używają cztery odrębne sołectwa):

– Polichna Pierwsza (wcześniej cz. Polichny Dolnej),

Nomenklatury topograficzne, odnotowane w historycznych i współczesnych mapach na obszarze wsi: Głowa Wołowa (przysiółek) – zlokalizowany na obszarze Polichny Pierwszej, od północnego-zachodu sąsiadujący bezpośrednio z Rzeczycą Kolonią [https://szastarka.e-mapa.net].

– Polichna Druga (wcześniej cz. Polichny Dolnej),

Nomenklatury topograficzne, odnotowane w historycznych i współczesnych mapach na obszarze wsi: Ukazowe Grunta (pola) [https://szastarka.e-mapa.net].

– Polichna Trzecia (wcześniej cz. Polichny Dolnej),

Nomenklatury topograficzne, odnotowane w historycznych i współczesnych mapach na obszarze wsi: Zarośla i łąki zwane Pustki [https://szastarka.e-mapa.net].

– Polichna Czwarta (wcześniej Polichna Górna, a pierwotnie być może Wola Polichnińska [OZ, s. 110])

Nomenklatury topograficzne, odnotowane w historycznych i współczesnych mapach na obszarze wsi: Legowiska (zarośla na granicy trzech wsi: Polichny Czwartej, Wojciechowa Kolonii i Majdanu Obleszcze), Lisiaki (las), Olszynki (zarośla), Pastwiska, Podlesie (przysiółek inny niż sołectwo o tej samej nazwie. Położony na południowym krańcu wsi, w sąsiedztwie Zarajca – pow. janowski), Wypychów (przysiółek zlokalizowany przy wschodnim krańcu wsi, w kierunku Majdanu Obleszcze) [https://szastarka.e-mapa.net].

Opis drogi z Kraśnika przez Modliborzyce, Janów, Frampol do Zwierzyńca z końca XIX wieku: od wsi Słodków do wsi Polichna okolica pofałdowana, poprzecinana głębokimi wąwozami, droga, pięć wiorst obsadzona drzewami, idzie otwartą okolicą, na szóstej zaś wiorście wchodzi w las mieszany, towarzyszący jej od wsi Słodków z prawej strony i ciągnie się przez niego 2,5 wiorsty, po nim, wychodzi na otwartą przestrzeń, podchodzi do wsi Polichna. Za wsią Polichna, droga podnosi się na górę, na drugiej wiorście, schodzi z góry, a na trzeciej, wchodzi do głębokiego jaru, zarosłego lasem mieszanym, w którym leży wioseczka sadu Lute Doły. [Военно статистическое обозрение РИ, т. 15, ч. 4 люблинская губерния. СПб 1851, 152-153]

Właściciele wsi w XIX wieku z wierzycielami zapisanymi w hipotece: Józef Doliński, Franciszek Doliński, Kandyd Doliński, Helena z Dolińskich Bogucka, Aleksandra Dolińska, Konstanty Doliński, ks. Franciszek a Paulo Doliński, Agata z Dziechowskich Dolińska, Jakub Tekla ze Zglinickich Wasiutyńska, Wiktoria z Dolińskich Zglinicka, Agnieszka Kuklińska, Stanisław Zamoyski, Jan Zamoyski, Widowski (karczmarz), Łucja z Dolińskich Krzemińska, Feliks Doliński, Brygida z Dolińskich Pawłowska, Salomea z Dolińskich Kamińska, Antoni Doliński, Ferdynand Doliński, Mikołaj Kamiński, Michał Regulski, Stanisław Doliński, Herakliusz Bogucki, Jan Wasiutyński.

W latach 60. XIX wieku w Polichnie Dolnej właścicielami gospodarstw I działu były następujące osoby: Maciej Latus, Paweł Mazur, Szymon Kowal syn Marcina, Józef Kozyra, Marcin Igras, Marcin Igras, Maciej Mazur, Szymon Wójtowicz, Jan Pietura, Wojciech babicz, Szymon Kowal, Józef Żaba, Mateusz Wojtalas, Wojciech Kowal, Franciszek Mazur, Jan Nóżka (Nuszka), Wojciech Kozyra, Marcin Pazdra, Wojciech Piech, Marcin Gąska, Mateusz Kowal, Jan Lewandowski, Franciszek Kowal, Szymon Serwatka, Stanisław Czuba, Walenty Żaba, Mateusz Kowal syn Kazimierza, Franciszkowa Gąszczykowa.

Grunty w tej wsi posiadali też inni włościanie, zaliczeni do II działu (bez pańszczyzny i okupu) zgodnie z ukazami uwłaszczeniowymi: Jan Mazur, Franciszek Pietura, Czworak.

Rolnicy w Polichnie Górnej w l. 50. XIX wieku: Żabina wdowa, Dziuba, Babicz, Gąska, Antoni Jarzynka, Szymon Babicz, Stanisław Kowalczyk, Marcin Bednarczyk, Wojciech Igras, Nateusz Bartus, Marcin Gąska, marcin Ciecka, Szymon Kret, Stanisław Kret, Maciej Kowal, Adam Piech, marcin Ciołek, Tomasz Pietura, Mateusz Dziuba, Jan Kret, Szymon Bednarczyk, Walenty Piech, Franciszek Dziuba, Maciej Żaba.

W Polichnie Górnej w końcu l. 60. XIX wieku gospodarstwa posiadali: Adam Paprocki, Józef Kowal, Szymon Cieczko, Mateusz Gąska, Wojciech Pietura, Jan Żaba, Franciszek Piech, Walenty Surowski, Herszek Sztejnbok, Jan Igras, Sebastian Anton, Jan Gąska, Michał Lewandowski, Marcin babicz, Marcin Kowalczyk, Marcin Bednarczyk, Wojciech Igras, Wojciech Żaba, Tomasz Gąska, Jan Gąszczyk, Franciszek Dziuba, Adam Piech, Franciszek Lutek, Józef Pietura, Antoni Jarzynko, Jan Kowalczyk, Szymon Bednarczyk, Wojciech Gąska, Mateusz Żaba, Pliwiński, Wojciech Janik, Franciszek Gąska, Franciszek Zgurka, Andrzej Sójka, Tomasz Jarzynka, Jan Pazdrak, Antoni Sabat, Wojciech kowal, Henryk Sztabe.

W 1872 r.: Marcin Cieczka, Andrzej Szyszka, Franciszek Cieczka, Wawrzyniec Szyszka, Maciej Kowal, Józef Kowal, Szymon Cieczka, Mateusz Gąska, Wojciech Pietura, Jan Żaba, Franciszek Piech, Jan Igras, Antoni Sobieszczański, Jan Gąska, Michał Lewandowski, Marcin Babicz, marcin Kowalczyk, Marcin Kowalczyk (2), Tomasz Igras, Wojciech Żaba, Tomasz Gąska, Tomasz Gąszczyk, Józef Szabat, Adam Piech, Franciszek Ciólek, Józef Pietura, Antoni Jarzynka, Jan Dzióba, Jan Kowalczyk, Szymon Bednarczyk, Maciej Żaba, Walenty Surowski.

W tym czasie we wsi mieszkało tez kilka osób spoza stanu włościańskiego: Michał Krawczykiewicz, Franciszek Słabczyński, Herszek Sztajnbok, Walenty Surowski. [APL, TKZiemskie, 198; APL, ZTLGLiS, 1141; APL, AOZ, 3304; APL, KdsWPJ, 445; APL, KdsWPJ, 444]

Polichna

W trakcie systematycznych badań powierzchniowych prowadzonych w roku 1987 w ramach ogólnopolskiej akcji AZP zlokalizowano 7 stanowisk, które dostarczyły źródeł krzemiennych (narzędzia, odpadki powstałe z ich formowania lub napraw, także półsurowiec) oraz ceramicznych (ułamki naczyń). Większość materiałów (ślady osadnicze) pozbawionych charakterystycznych cech morfologiczno-technologicznych zaklasyfikowano ogólnikowo do neolitu lub epoki kamienia [NID, AZP obszar 86-79 – tam: Polichna Druga].

Wieś powstała na prawie niemieckim w latach sześćdziesiątych XVI w., prawdopodobnie za sprawą właściciela dóbr kraśnickich, starosty lubelskiego oraz wojewody bełskiego Jana Baptysty Tęczyńskiego (pierwsza wzmianka w 1563 r.) [Kosyl 1974, s. 312].

Już w 1579 r. wieś przeszła w ręce starosty bobrujskiego, księcia słuckiego Jerzego Juriewicza Olelkowicza, któremu wniosła ją w posagu córka Tęczyńskiego, Katarzyna [Kempa 2003, s. 70]. Następnie od Zofii Olelkowiczówny (córka Katarzyny Tęczyńskiej i Jerzego Olelkowicza) wieś nabyli Rzeczyccy. W 1626 r. właścicielem Polichny był Mikołaj Rzeczycki [Rejestr 1626, 82]. Jednocześnie położona obok Wola Polichnińska znajdowała się wówczas w rękach braci Olbrychta, Gabriela oraz Mikołaja Chobrzyńskich.

W 1648 r. właścicielem wsi był stolnik bełski Stanisław Wieteski z Modliborzyc. Jednocześnie wszedł on w posiadanie Woli Polichnińskiej [APŁ, Arch. Bart., 48, s. 194].

W kolejnych latach Polichna wraz z Wolą Polichnińską przeszły w ręce Aleksandra Brzezickiego, który pozostawał ich właścicielem w 1663 r. [BJ, sygn. 7209, k. 42v]. Za jego czasów Wola Polichnińska przestała funkcjonować jako osobna wieś. W 1673 r. pozostawała pusta [AGAD, ASK I, sygn. 159, k. 9].

W latach dwudziestych XVIII w. właścicielem Polichny był starosta kolechicki Samuel Nahorecki. Po jego śmierci wieś przeszła w spadku na córki z małżeństwa z Anną Nahorecką: Teresę i Teofilię. Zasadniczo w związku z tym Polichna do końca XVIII w. była podzielona między obie potomkinie starosty. Za sprawą małżeństwa Teofilii z wicestarostą grodzkim lubelskim Kacprem Borawskim (do 1779 r.), a później wicestarostą i wojskim większym drohickim Wojciechem Wiercińskim, dzieje Polichny w ostatnich latach istnienia Rzeczypospolitej przedrozbiorowej związane były także z tymi rodami [Regestr 1783, 369; SGKP, t. 8, s. 589].

W końcu XVIII wieku przeszła na własność Dolińskich herbu Sas. Antoni Doliński, żonaty z Nahorecką, nie miał potomka i dobra modliborskie wraz z Polichną przekazał bratankowi Feliksowi Dolińskiemu w 1804 r. (sędziemu Trybunału Lubelskiego, posłowi na Sejm Królestwa Polskiego). Dobra Polichna podzielono następnie między braci Feliksa i Józefa oraz Wojciecha- potem jego syna Kandyda. Józef (syn Franciszka i Sawickiej) był radcą województwa lubelskiego w 1825 r. i sędzią pokoju powiatu krasnostawskiego a wylegitymował się w 1838 r. W 1861 r. Polichna Dolna stała się własnością Augusta Gruszeckiego a w 1864 r. Polichna Górna przeszła na własność Michała Krawczykiewicza (krewnego żony Kandyda Dolińskiego).

W dobrach działały też folwarki. Folwark Polichna Górna miał powierzchnię 819 mrg. Folwark Polichna Dolna – 932 mrg. (od Niwy Zawady w księgach hipotecznych występował pod nazwą Polichna Zawady).

W wyniku uwłaszczenia z 1864 r. działki uprawiane przez włościan stały się ich własnością. W Polichnie Dolnej łącznie nadano im 424 mrg. (po 12 mrg. każdy). Jednocześnie stwierdzono, że „rolnicy pastwiska oddzielnego ani wspólnego nie mają”. Jednak wkrótce zweryfikowano tę informację i wsi przyznano w niedziale pastwisko 2 mrg. 31 pr., drogi (wygon 10 mrg. 110 pr,, nieużytki 4 mrg. 212 pr.). Ogólnie 1 VI 1867 r. Centralna Komisja ds. Włościańskich przy Komitecie Urządzającym nadała: ziemi użytkowej 509 mrg. 94 pr., nieużytków 20 mrg. 203 pr., razem 529 mrg. 297 pr.

Właścicielowi przyznano za odebraną ziemię odszkodowanie w wysokości 7659, 39 rub. Następnie 21 II 1871 r. zatwierdzono przyznanie włościanom, po dokładniejszym pomiarze przeprowadzonym w 1870 r., 542 mrg. 40 pr. ziemi (użytkowej 521 mrg. 137 pr.; nieużytków 20 mrg. 203 pr.) Zaś 18 II 1871 r. czterem włościanom (W. Kowal, Franciszek Mazur i Jan Nóżka, Wojciech Kozyra) przyznano jeszcze 16 mrg. 30 pr., już bez zadośćuczynienia właścicielowi.

Gospodarze od nr 1 do 28 otrzymali prawo 1) wypasu swojego bydła rogatego na pastwisku w choinkach zwanego Mały Las, w Dąbrowie, w Lutym Dole i na dworskich wąwozowych polach, 2) otrzymywania z lasu przylegającego do granicy ordynacji uschniętych drzew po jednej furze na tydzień przez cały rok, bez topora.

Poza działkami pod zagrodami gospodarze dostali zazwyczaj ok. 15 mrg. ziemi ornej i do 2 mrg. nieużytków.

Doszło do dobrowolnej ugody między właścicielem Przegalińskim a włościanami zatwierdzonej 9 X 1875 r., na mocy której włościanie w zamian za zrzeczenie się serwitutów otrzymali z dworskiego pastwiska i pola 90 mrg. Gdy jednak w 6 I 1906 r. zgromadzenie gromady postanowiło podzielić te pastwisko na działki indywidualne. Zlecono dokładny pomiar i w 1913 r. zatwierdzono podział 46 dziesięcin 294 sążni. Urząd gubernialny dopiero 28 V 1915 r. zatwierdził podział gromadzkiego pastwiska na działki indywidualne włościan. Gospodarze nr 1-22 otrzymali 1 dz. 1224 s. a nr 23-30 po 1 dz. 1223 s.. Rozdzielono więc 45 dz. 712 s. a własności wspólnej pod drogami zostało 1982 sążni.

W Polichnie Górnej 39 chłopom nadano 522 mrg. ziemi użytkowej (po 18 mrg.) i po 2 mrg. pod zagrody. W 1908 r. gromada zamieniła serwituty na ziemię a w 1914 r. podzieliła ją na indywidualne działki.

We wsi była karczma „zajezdna przy gościńcu z naprzeciwległą piwnicą, ogrodem warzywnym, z łąką naprzeciw karczmy i 6 mrg. gruntu na kartofle”. Karczmę dzierżawiono wraz z prawem na „20 kup słomy prostej na sieczkę i targanej wiele potrzeba będzie na podściółkę oraz 10 fur drzewa na opał i składu na okowitę” W 1853 r. wydzierżawiono karczmę Jakubowi Widowskiemu na lat 3, za czynsz roczny po 21 rubli srebrem czyli 1400 złp.

Folwark Polichna Górna został wystawiony w 1874 r. na licytację, gdzie za 17 tys. rs kupił go Robert Przegaliński a następnie zlikwidował serwituty, rozparcelował i rozprzedał w 1878 r. osadnikom z Galicji i miejscowym włościanom.

W 1846 r., dobra oszacowano: Polichna Zawady, Kandyd Doliński, wartość majątku 13500 rub., oszacowane na podstawie – pierwiastkowa regulacja; Polichna Górna, Józef Doliński i Mikołaj Wybranowski, 1350 rub., pierwiastkowa regulacja.

W 1905 r. w Polichnie wykazano 5 odrębnych rodzajów własności:

– Polichna Górna, wieś, ziemi 465 dziesięcin, ziemi włościańskiej podlegającej pod ukazy 1864 i 1866 r.: ornej 330 dz., łąk 1, nieużytków 10 dz. i ziemiańskiej wykupionej przez włościan bez pomocy banku – ornej 124 dz., gospodarstw 48, mieszkańców 381 katolików, 16 Żydów, razem 297, gleba gliniasta, zarząd gminny, młyn wiatrowy.

– Polichna Górna, kolonia ziemi ziemiańskiej wykupionej przez włościan bez pomocy banku: ornej 175 dz., gospodarstw 32, mieszkańców 190 katolików i 10 Żydów, razem 200 oób., gleba gliniasta.

– Polichna Górna, dwór, należący do hr. M. Zamoyskiego, ziemi ornej 19,5 dz. gospodarstw 2, mieszkańców 23 katolików, gleba gliniasta.

– Polichna Dolna wieś, ziemi 399,5 dz., ziemi włościańskiej podlegającej pod ukazy 1864 i 1866 r.: ornej 238 dz., łąk 0,5 dz. i nieużytków 8 dz., ziemiańskiej wykupionej przez włościan przy pomocy banku włościańskiego – ornej 141,5 dz., gospodarstw 53, mieszkańców 356 katolików, gleba gliniasta.

– Polichna Dolna, kolonia, ziemi 297,5 dz., w tym wykupionej przez włościan bez pomocy banku – ornej 296,5 dz., gospodarstw 50, mieszkańców: katolików 108, Żydów 11, razem 119. Gleba gliniasta, młyn wiatrowy.

W 1911 r. w Polichnie Górnej włościanie podzielili dotąd wspólne wygony (82 dz. 1530 s.) w Małym Lesie na Stojeszyńskiej Niwie i wygony zwane Przy Szosie i Stary Przegon między 30 gospodarzy. Zostało wspólne: droga do Zakrzówka, sześć polnych dróg, droga do Polichny, połowa drogi granicznej, przejazd do gospodarstwa nr 2, wodopój (1 dz. 1439 s.) [Herbarz rodzin szlacheckich KP, cz. I, 1853; Uruski, 2007, t. III, 208; Osiński, 2021, 32, 37, 40, 42, 229, 232, 322, 336; SKLG; SGKP; APL, ZTLLiSG, 1142; APL, ZTLLiSG, 1143; APL, Kds.WPJ 3843; APL, KdsWPJ, 3842; APL, KdsWPJ, 3841]

Wieś od powstania w latach sześćdziesiątych XVI w. znajdowała się w granicach parafii Słupia i sytuacja ta nie uległa zmianie do końca istnienia Rzeczypospolitej przedrozbiorowej. Pierwszymi osadnikami na terenie wsi byli prawdopodobnie mieszkańcy innych jednostek osadniczych wchodzących w skład dóbr kraśnickich należących do Tęczyńskich.

Liczba mieszkańców wsi w drugiej połowie XVII w. można szacować na 264 osoby [BJ, sygn. 7209, k. 42v; AGAD, ASK I, sygn. 159, k. 9]. Okres zawirowań związanych z III wojną północną przyczynił się do kryzysu demograficznego, chociaż sama Polichna prawdopodobnie nie ucierpiała szczególnie mocno, gdyż w 1727 r. zamieszkiwało ją 288 osób. W tym czasie wieś zamieszkiwali przede wszystkim katolicy. Dopiero w 1787 r. odnotowano tutaj 6 Żydów, stanowiących niewielki odsetek w liczącej 376 mieszkańców wsi [Kumor B. (wyd.), 1979, 358].

W XIX wieku aż do 1929 roku Polichna należała do parafii Modliborzyce odległej o 10 km. Tak duża odległość od kościoła sprawiała trudności mieszkańcom wsi, a zwłaszcza ludziom starszym i dzieciom w uczęszczaniu na niedzielną Mszę Świętą. Z tego też powodu mieszkańcy wsi rozpoczęli starania u biskupa lubelskiego, aby wyraził zgodę na odprawianie Mszy Świętej w ich kaplicy cztery razy w roku. Biskup lubelski w lutym 1927 roku przychylił się do prośby mieszkańców Polichny i zezwolił na odprawianie Mszy Świętej w kaplicy w Polichnie nie cztery razy do roku, ale w każdą niedzielę i święta, a także w dni powszednie. Mieszkańcy Polichny byli bardzo zadowoleni z decyzji biskupa, jednakże nie poprzestali na tym co już osiągnęli i w niedługim czasie wysłali do Kurii biskupiej pismo z prośbą o utworzenie parafii w Polichnie. Biskup lubelski Marian Fulman po zapoznaniu się z opinią dziekanów i proboszczów oraz uwzględniając wolę mieszkańców Polichny, utworzył dekretem z dnia 14 lutego 1928 roku parafię w Polichnie, a po wyrażeniu na to zgody przez Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego dokonał jej erekcji w dniu 1 listopada 1929 roku. Pierwszym proboszczem parafii p.w. św. Jana Marii Vianney’a został ksiądz Jan Łazicki, dotychczasowy wikariusz w parafii Modliborzyce .

W 1626 r. w Polichnie osiadłych było 15 łanów. Dominowały przy tym gospodarstwa półłanowe [Rejestr 1626, 82]. Zasiedlony obszar wsi nie uległ zmianom do drugiej połowy XVII w., kiedy to w Polichnie nadal było 15 łanów osiadłych. Wskazuje to, że zniszczenia z okresu II wojny północnej, która mocno dotknęła Lubelszczyznę, nie były bardziej odczuwalne w Polichnie, chociaż malutka, bo licząca zaledwie 1 łan Wola Polichnińska została w tym czasie całkowicie wyludniona [APL, KML RMO, sygn. 304, s. 67]. W samej Polichnie istniało wówczas siedem gospodarstw z zagrodnikami. W rejestrze poborowym z 1648 r. odnotowano także sześć komornic, z których dwie nie dysponowały bydłem [APŁ, Arch. Bart., 48, s. 194]. Co więcej, do 1650 r. nastąpił nawet rozwój wsi, której obszar wzrósł do 17 łanów [APL, KML RMO, sygn. 304, s. 67]. Podobny stan rzeczy utrzymywał się w latach sześćdziesiątych XVII stulecia [BJ, sygn. 7209, k. 42v]. Jednocześnie na trwałe zanikło osadnictwo we wsi Wola Polichnińska [AGAD, ASK I, sygn. 159, k. 9]. Z kolei w samej Polichnie w drugiej połowie XVII w. odnotować można spadek liczby domów mieszkalnych [BO, sygn. 86, k. 191-191v].

W Polichnie od połowy XVII w. istniał drewniany dwór, którego stan systematycznie pogarszał się. W inwentarzach z lat dwudziestych XVIII stulecia, czyli już po zakończeniu III wojny północnej określany jest jako zniszczony.

W 1808 r. Polichnie mieszkało 472 chłopów, w 1819 r. wykazano: 47 dymów i 452 dusz, w 1827 r. – 68 dymów i 468 mieszkańców. w 1850 r. – 66 dymów, w 1859 r. – 81 dymów i 524 dusz, w 1864 r. – 335 dusz, 63 dymy i 3 folwarki (dwa w Górnej), w 1866 r. – 499 dusz. Do końca lat siedemdziesiątych liczba ludności wzrosła, obie części liczyły już wówczas 552 mieszkańców a w 1897 r. – 1153 osób.

Chłopi żyli z uprawy roli. Właściciele dóbr zorganizowali dwa a potem trzy folwarki (trzeci w Zawadach). Folwark w Polichnie był jednym z pierwszych w tej okolicy. Właściciele i dzierżawcy uprawiali na gruntach folwarcznych: żyto, orkisz, jęczmień, owies, pszenicę, tatarkę, proso, len i konopie. Prowadzono hodowlę krów, świń, drobiu (gęsi, kury, indyki), owiec – szczególnie w Polichnie (merynosy)

We wsi była karczma, browar oraz cegielnia korzystająca z podkładów lessu a także dwa młyny wiatrowe, wypalano też wapno.

W Polichnie Górnej i Dolnej nie było rzeczki ani nawet strumyka a studnie nie zapewniały wodę przez cały rok. Włościanie często musieli przywozić wodę z rzeki Sanny. Co ciekawe zachował się przekaz, że mieszkańcy przeważnie pili piwo a nie wódkę.

W 1846 r. sporządzono tzw. tabele prestacyjne wykazujące powinności chłopskie na rzecz dworu. W Polichnie było wówczas 57 gospodarzy gospodarujących na kilkunastu morgach każdy. Odrabiali oni 2 dni pańszczyzny sprzężajem lub 3 dni pieszo. W 1863 r. funkcjonowała agencja pocztowa, również kasa Stefczyka -powstała jeszcze w 1910 r., działał sklep spółdzielczy.

W 1863 r. włościanie posiadali do dwóch wołów i jedną lub dwie krowy (45 wołów, 71 krów, 12 jałowek), ale już Adam Paprocki, miał 6 wołów, 11 krów. W 1872 r. 32 włościan miało już tylko 12 wołów, ale 37 krów, 2 jałówki i trzy cielęta. W 1875 r. 31 włościan posiadało: 35 wołów, 48 krów, 15 jałowek, 32 cielęta

Polichna ma nadzwyczaj rozbudowany opis w Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego. Zapewne ze względu na dobrze zorientowanego autora (Przegalińskiego): „Polichna Dolna wies i folwark, przy szosie kraśnicko-janowskiej. Polichna Górna wieś i folwark, 35 osad, 328 mieszkańców, katolików, 492 mr.. W 1827 r. Polichna Górna i Dolna miały 68 dymów , 468 mk.. Folwark Polichna Górna posiadał powierzchni 789 mórg 196 prętów., w tym ogród owocowy 7 mrg. 296 pr., warzywny 1 mrg. 104 pr., gruntu ornego 561 mrg. 269 pr., łąk 21 mrg. 73 pr., lasów sosnowych 73 mrg. 54 pr., pastwisk 102 mrg. 197 pr., wód zarybionych 1 mrg. 106 pr., pod budowlami 4 mrg. 45 pr., granic, dróg i nieużytków 15 mrg. 252 pr. Gleba gliniasta, sapowata, położenie równe, lecz na znacznej wyniosłości, stąd trudności o wodę studzienną, jednakże pokład iłowaty nieprzepuszczalny, daje możność robienia sadzawek, utrzymujących wodę deszczową nawet w czasie najgorętszego lata. Dobra Polichna Górna, razem z Polichną Dolną, stanowiły w zeszłym wieku własność rodziny Wiercieńskich a do połowy bieżącego wieku Dolińskich. W 1879 r. sprzedano całe dobra kolonistom z Galicji przybyłym, a w części miejscowym włościanom, po 1200 rubli srebrem za włókę. Stąd powstało około 40 nowych kolonii. Wieś Polichna Dolna ma 34 osad, 256 mk. katolików, 517 mrg. Folwark Polichna Dolna z niwą zwaną Zawady, a stąd hipotecznie zwany Polichna Zawady posiadał ogólnej powierzchni 915 mrg. 3 pr., po odłączeniu dla włościan w 1875 r. w zamian za serwituty 90 mrg. pastwiska. Niwa przy szosie położona zawiera kamień wapienny muszlowy, z którego dawniej wypalano wapno. Również niwa pod wsiami Szastarką i Brzozówką posiada doskonałą glinę na cegłę i inne wyroby; jeszcze przed 10 laty cegielnia dostarczała wybornej cegły, używanej na najdelikatniejsze ornamentacje i gzymsy. Dziś istnieje, lecz produkcja małoznacząca. Dobra Polichna Dolna wraz z sąsiednią Polichna Górna stanowiły w zeszłym wieku i do połowy bieżącego jedną całość. Następnie Polichna Dolna należała do Gruszeckiego, potem Przegalińskiego, który nabył ja na licytacji w 1874 r. za 17000 rs., a w 1878 r. rozparcelował w całości między włościan miejscowych i przybyłych z Galicji, którzy utworzyli tu 38 osad.”

Polichna wyróżniała się aktywnością mieszkańców. Na początku XX wieku działało tam Towarzystwo Oszczędnościowo-Pożyczkowe z przewodniczącym Franciszkiem Mazurem na czele, kasjerem Tomaszem Babiczem oraz księgowym Ludwikiem Krassem. [SKLG; APL, KdsWPJ, 444; APL, ZTLLiSG, 1142; APL, ZTLLiSG, 1143; APL, Kds.WPJ 3843; APL, KdsWPJ, 3842; APL, KdsWPJ, 3841; PKLG; SGKP t. I, 243, 426; SGKP, t. VIII, 589]

W 1921 r. wykazano Polichnę Dolną wieś i kolonię oraz Polichnę Górną też wieś i kolonię oraz osadę leśną Polichnę-Mosty spisaną razem z kolonią Polichna Górna.  W kolonii Polichna Dolna wykazano 61 budynków mieszkalnych i jeden zapisany jako inny. Mieszkało w nich 338 osób (168 mężczyzn i 170 kobiet). 324 z nich to katolicy a 14 Żydzi. Wszyscy zapisani jako Polacy. We wsi Polichna Dolna  było 54 zamieszkałych domów i 323 mieszkańców (153 mężczyzn i 170 kobiet) Wszyscy katolicy i Polacy. W kolonii Polichna Górna wykazano 26 budynki mieszkalne i 19 określone jako inne też zamieszkałe. Wykazano 303 mieszkańców (149 mężczyzn i 154 kobiety). 298 było katolików a 5 wyznania mojżeszowego. Wszyscy deklarowali narodowość polską.  We wsi Polichna Górna było 49 budynków mieszkalnych i 10 innych zamieszkałych budynków. Ludność to 396 osób (187 mężczyzn i 209 kobiet. 390 z nich to Polacy – katolicy a 6 Żydzi.  [Skorowidz miejscowości, 1924, t. 4, s. 35]

W Polichnie na początku lat dwudziestych XX w. wzmiankowany był kamieniołom (J. Puzio). Działała kasa spółdzielcza. Notowani byli kowale (B. Podbilski. i J. Wojtan), stolarze (T. Byra. i W. Kata), szewcy (T. Janik, F. Lewandowski). Była piwiarnia (T. Wolak) oraz dwa wiatraki (W. Butryński. i J. Rybkiewicz). [KAP, 1926/27, 1091]. W 1930 r. w Polichnie był kamieniołom (J. Puzio), Kasa Spółdzielcza, piwiarnie (E. Ender i T. Wolak) i wiatraki (W. Butryński i J. Rybkiewicz). Notowany był kowal (B. Podbilski), stolarz (W. Kata), szewc (T. Janik). [KAP 1930, 508]

W 1943 r. działała w Polichnie spółdzielnia rolniczo-handlowa oraz spółdzielnia mleczarska [Szymanek, 2003, 127]

Młyn powstał w latach 1946-1947 wybudowany przez Natalię Babicz właścicielkę, uruchomiony dopiero w 1956 r. ponieważ nie było wcześniej zgody władz. Na owe czasy był on bardzo nowoczesny – został wybudowany na miejscu, gdzie wcześniej była karczma. [http://gminaszastarka.pl/zabytki-architektury/dostęp 16.09.2023]. Po II wojnie światowej nastąpił dalszy rozwój społeczny i gospodarczy Polichny. W 1948 r. otwarto gminną bibliotekę publiczną, w 1949 r. przystanek kolejowy, w 1955 r. lecznicę dla zwierząt, w następnym roku ośrodek zdrowia, w 1958 r. zbudowano szkołę. W 1965 r. powstał wiejski dom kultury (z remizą strażacką), rozbudowany w 1980 r.; w 1973 r. uruchomiono wodociąg, w międzyczasie zakładano telefony i budowano chodniki. Powstał kiosk ruchu, sklepy, w WDK funkcjonowało stałe kino. Powstało kilka cegielni, piekarnia, dwa młyny motorowe, SKR. [http://gminaszastarka.pl/historia /dostęp 16.09.2023]

Kościół parafialny pw. św. Jana Vianney’a w Polichnie (na obszarze sołectwa Polichna Trzecia) został wzniesiony w latach 1929-1931, według projektu wziętego przed wojną lubelskiego architekta Aleksandra Gruchalskiego [KZSP VIII/9, s. 27; Żywicki 2015, s. 58]. Budową kierowali kolejno majstrzy z Zaklikowa: Ludwik Słapczyński i Julian Stryjecki [Żywicki 2015, s. 58]. Powstała bryła jednonawowa z pojedynczą wieżą frontową i dwiema zakrystiami. Charakterystyczna smukła wieża kościoła jest poprzedzona w przyziemiu arkadowym podcieniem. Wieńczy ją latarnia z prostymi prześwitami i oczywiście krzyż zainstalowany na kuli. Wizja architekta nie została zrealizowana do końca, bowiem zrezygnowano z bocznych wejść i smukłej sygnaturki na dachu, a także zmniejszono boczne skarpy [Żywicki 2015, s. 59]. Ciekawostką i jednocześnie perełką wśród ruchomości składających się na wyposażenie świątyni jest niewątpliwie XVII-wieczny obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, opatrzony srebrną sukienką i licznymi wotami. Pochodzi on z Lubomli na Wołyniu i został przewieziony do Polichny pod koniec 1944 r., w związku z trudną sytuacją katolików na tamtym terenie [KZSP VIII/9, s. 27-28].

Na cmentarzu polichneńskim znajduje się zbiorowa mogiła wojenna, w której spoczywa jedenastu żołnierzy poległych w okolicy w walkach z końca września 1939 r., a także oficerowie: kpt. Mieczysław Mrówczyński i ppor. Lucjan Klimontowicz. W innym zbiorowym grobie pochowana jest grupa cywilów pomordowanych w tym samym czasie przez Niemców w Słodkowie [https://zabytek.pl/pl/obiekty/cmentarz-rzymskokatolick-675331]. W 70. rocznicę napaści ZSRR na Polskę – 17.09.2009 r. – tutejsza społeczność uczestniczyła w uroczystości odsłonięcia nowego pomnika upamiętniającego w/w żołnierzy i mieszkańców okolicy, którzy stracili życie w czasie wojny. Nowy pomnik zastąpił starszy, murowany obelisk, zwieńczony godłem państwa (orzeł bez korony). Obecnie pomnik składa się z kamiennego obelisku i stojącego obok kamiennego krzyża, jest otoczony płotem łańcuchowym. Całość założenia pomieszczona jest na podeście z kostki brukowej. Obelisk jest zwieńczony rzeźbą orła zrywającego się do lotu. Inskrypcja brzmi następująco: „W HOŁDZIE BOHATERSKIM ŻOŁNIERZOM WOJSKA POLSKIEGO I ODDZIAŁÓW PARTYZANCKICH ORAZ MIESZKAŃCÓW POLICHNY, SZASTARKI, BLINOWA, MAJDANU OBLESZCZE I OKOLIC GMINY SZASTARKA, KTÓRZY PRZELALI KREW I ODDALI ŻYCIE W OBRONIE OJCZYZNY W WALCE Z NIEMCAMI W LATACH 1939-1945 R. / TU SPOCZYWAJĄ Kpt. MRÓWCZYŃSKI MIECZYSŁAW Ppor. KLIMONTOWICZ LUCJAN ORAZ 11-TU BEZIMIENNYCH ŻOŁNIERZY POLEGŁYCH ZA OJCZYZNĘ / CZEŚĆ ICH PAMIĘCI / POLICHNA 17 WRZEŚNIA 2009 R. W 70. ROCZNICĘ WYDARZEŃ SPOŁECZEŃSTWO GMINY SZASTARKA”.

Obelisk z piaskowca, zwieńczony metalowym krzyżem, ufundowany przez Wojciecha Rutynę w 1914 r. Inskrypcja jest następująca: „Przechodzących i Mijających Proszę o Zdrowaś Marya 1914 r. Fundator Wojciech Rutyna”

W czasie powstania styczniowego, w lipcu 1863 r., w rejonie Polichny miała miejsce zwycięska potyczka partii T. Wierzbickiego z oddziałem piechoty rosyjskiej i kozakami.

W czasie rewolucji 1905 r. w Polichnie doszło do protestów mieszkańców wsi.

W czasie I wojny światowej (bitwa galicyjska 1914 r.) przez Polichnę 24 sierpnia przetoczył się front powodując zniszczenia w okolicy a szczególnie dotkliwie w Polichnie. Stał tam XIV korpus rosyjski, który początkowo zdobył Polichnę, ale zaatakowany przez armię austro-węgierską cofał się ponosząc duże straty.

W 1930 r. z inicjatywy władz gminnych kamiennym postumentem postawionym przy drodze Janów – Kraśnik uczczono J. Piłsudskiego i bohaterów wojny bolszewickiej z 1920 r. Wizerunek Piłsudskiego zdjęli Niemcy, zaś pomnik zburzyły po 1944 r. władze komunistyczne.

28 września 1939 r. zgrupowanie płk T. Zieleniewskiego, powstałe z rozbitych oddziałów po walkach w rejonie Zamościa i Tomaszowa w trzech kolumnach rozpoczęło marsz w kierunku południowo-zachodnim przez Janów do lasów janowskich. Kolumna zachodnia pod dowództwem płk L. Koca przebijała się doliną rzeki Sanny na Modliborzyce.  W dniu 29 września osłaniając siły pozostałych dwu kolumn walczących w Janowie i Dzwoli toczyła krwawe boje z siłami niemieckiej 27 DP na szerokim froncie od Polichny Górnej poprzez Wojciechów aż do Modliborzyc. Wobec dysproporcji sił musiał wycofać się. Bój pod Polichną ustał około godz. 19. [Zaręba 2010, s. 195]

29 września 1939 r. w czasie walk o Polichnę Niemcy uprowadzili 11 mieszkańców wsi i zamordowali ich w Słodkowie. Byli to: E. Babicz, J. Ciszewski, Wł. Czuba, Jan Dziuba, Wł Dziuba, Wojciech Dziuba, I. Igras, Fr. Kwadrys, K. Schönwald, W. Wasilewski i M. Wieleba. [Szymanek, 2003, 119] J. Zaręba podaje, że już w czasie walk o Polichnę Niemcy spalili kilka zabudowań gospodarskich i rozstrzelali na miejscu trzech miejscowych mężczyzn a następnie wrzucili ich ciała do ognia. Następnie schwytali kolejnych około 15 i 11 z nich rozstrzelali na skraju wsi Słodków (pozostali uciekli) [Zaręba 2010, 197, 234]

W 1940 r. rozlokowano we wsi kilkadziesiąt rodzin wysiedlonych z Poznańskiego. Okupanci zaostrzali terror – w listopadzie 1940 r. rozstrzelano przy torach kolejowych 7 osób za rzekome posiadanie broni, a jesienią 1942 r. 13 Żydów za niestawienie się do getta w Kraśniku – na który odpowiadano akcjami partyzanckimi: 25 maja 1943 r. w lesie przy drodze Janów – Kraśnik, oddział Władysława Skrzypka zorganizował zasadzkę na przejeżdżające samochody niemieckie, we wrześniu 1943 r. grupa F. Kozyry rozbroiła straż niemiecką; 15 maja 1944 r. oddział „Zbyszka” zajął urząd pocztowy wymuszając poddanie się oddziału policji granatowej, zdobyto broń a budynek policji zdemolowano. W czerwcu 1944 r. podobną akcję przeprowadził oddział NOW Józefa Zadzierskiego – „Wołyniaka”, rozbrojono policjantów i podpalono budynek gminy. Walki frontowe 1944 r. spowodowały spalenie się 11 zabudowań.

12 grudnia 1945 r. nieznany oddział na drodze z Polichny do Brzozowa starał się zlikwidować miejscowego sekretarza PPR. Sekretarz został ranny w głowę, ale przeżył [Wnuk 2000, 347]

27 kwietnia 1946 r. oddział NZW „Wołyniaka” zaatakował posterunek MO. Milicjanci bronili się na parterze, a gdy atakujący podłożyli minę pod drzwi wejściowe i je wysadzili, obrońcy przenieśli się na piętro. Po podpaleniu budynku przez partyzantów komendant posterunku uciekł przez okno, a pozostali dwaj milicjanci poddali się. Budynek spłonął, a w nim broń i przechowywane akta. [Wnuk 2000, 375]

5 października 1946 r. partyzanci ze zgrupowania „Zapory” zarekwirowali z kasy Spółdzielni Rolniczo-Handlowej 29 tys. zł, następnie zabrali z tejże spółdzielni pewną ilość towaru [Wnuk 2000, 419]

16 kwietnia 1947 r. 6 osobowy nieznany oddział napadł na spółdzielnię w Polichnie, skąd zabrał towar o wartości ok. 200 tys. zł. [Wnuk 2000, 452]   

Nazwy historyczne, geneza i znaczenie

Przed 1.01 2023 część wsi Polichna Pierwsza [Dz.U., zał. 2, s. 7], znana też jako Polichna Podleśna). SIP nie pokazuje granicy oddzielającej ją od Polichny Pierwszej [https://szastarka.e-mapa.net ]. Nazwa wsi ma charakter topograficzny, oznaczająca obszar położony pod lasem.

Mikrotoponimia

Nomenklatury topograficzne, odnotowane w historycznych i współczesnych mapach na obszarze wsi: Dworskie (pola), Las Moczydleński (sąsiadujący z wsią przez drogę), Stary Gościniec (DK 19). Specyficznym obiektem fizjograficznym na obszarze wsi jest węzeł drogowy Szastarka (na trasie S19/DK74) [https://szastarka.e-mapa.net].

Zabytki i upamiętnienia

Mogiła zbiorowa zlokalizowana w pobliżu węzła drogowego Szastarka, na skraju Lasu Brzozowskiego (według innych źródeł w Lesie Mosty). Miejsce pochówku zostało w 2020 r. upamiętnione za pomocą drewnianej macewy [https://zapomniane.org/miejce/polichna]. Według karty opracowanej w 1988 r. na podstawie relacji naocznego świadka – mieszkanki Polichny Podleśnej (ob. wieś Podlesie) w mogile spoczęło najprawdopodobniej ok. 10 Żydów pochodzących z Majdanu Obleszcze [https://zabytek.pl/pl/obiekty/mogila-zbiorowa-zydow-z–681028. Według nowszych ustaleń (2018 r.), także poczynionych na podstawie zeznań naocznego świadka, znającego personalia pomordowanych, w mogile spoczywa co najmniej 13 osób (mężczyzn, kobiet i dzieci) z trzech rodzin, zamieszkałych we wsi Polichna [https://zapomniane.org/miejsce/polichna].