Huta Józefów

Patrz hasło: Szastarka.

W 1877 r. już istniała huta szkła, która dała nazwę miejscowości.

Od 1818 r. tereny przyszłej wsi należały do gminy Potok Wielki w okręgu kraśnickim, powiecie zamojskim, województwie (guberni lubelskiej). Od 1867 r. wieś Józefów Stany leżała w tejże gminie, w powiecie janowskim, guberni lubelskiej. Prawdopodobnie występowała też pod nazwą Potok Huta, gdzie 20 III 1864 r. sołtysem wybrano Mikołaja Maciejewskiego. W 1866 r. już jednak występuje jako „Huta Józefów w majątku Potok Stany”. [SKLG, PKLG; APL, ZTLLiSG, 1090; APL, KdsWPJ, 379, SGKP, t. III, 612, t. VIII, 867-868; Osiński, 2021, 343]

W okresie międzywojennym Huta Józefów (kolonia i wieś) należały do gminy Potok powiatu janowskiego województwa lubelskiego [Skorowidz miejscowości, 1924, t. 4, 35]. W okresie II wojny światowej wieś znajdowała się w dystrykcie lubelskim Generalnego Gubernatorstwa, powiecie (niem. Kriese) janowskim, którego siedziba została przeniesiona w 1942 r. do Kraśnika. Po wojnie władze komunistyczne utrzymały zmianę w odniesieniu do siedziby powiatu a nawet w 1945 r. zmieniły formalnie nazwę powiatu z janowskiego na kraśnicki. [Ćwik, Reder, 1977, 163].

W 1952 r. Huta Józefów nadal znajdowała się w gminie Potok, ale jednocześnie była siedzibą gromady Huta Józefów obejmującej wieś i kolonię Huta Józefów, Potok Wielki cz. I kol. i Radwanówkę, Dąbrowę kol. [DUWRN, 1953, nr 3, poz. 7]. W 1954 r. powołano gromadę Polichna Dolna w skład której weszły : Polichna Dolna wieś, Polichna Dolna kol., Polichna Górna wieś, Polichna Górna kol., Wojciechów wieś i Wojciechów kol. z gminy Brzozówka oraz gromady Zarajec, Michałówka, Stojszyn kol z gminy Modliborzyce, gromada Huta Józefów i część obszaru dotychczasowej gromady Dąbrowica obejmująca miejscowość Potok – Wołowa Głowa kol. z gminy Potok oraz część obszaru dotychczasowej gromady Rzeczyca Księża obejmująca miejscowość Rzeczyca Księża kol. z gminy Trzydnik. [DUWRN, 1954, nr 15, poz. 64]. W 1973 r. została utworzona gmina Szastarka, w skład której weszła Huta Józefów. W latach 1975-1998 wchodziła w skład województwa tarnobrzeskiego. Od 1999 r. ponownie w województwie lubelskim, powiecie kraśnickim. [Ćwik, Reder 1977, 166]

W XIX wieku pojawiają się nazwy miejscowe: Stoki, Dziewięć Włók, Dąbrowa, Huta, Józefów, Kamieniakówka, Pod Granicą, Kościelna Droga. Nomenklatury topograficzne, odnotowane na historycznych i współczesnych mapach na obszarze wsi: Dąbrowa (cz. wsi), Huta (cz. wsi), Stoki (cz. wsi), Droga Kościelna [https://szastarka.e-mapa.net].

W latach 60. XIX wieku w Hucie Józefowskiej właścicielami gospodarstw I działu były następujące osoby: Józef Pachowski, Tomasz Kawka, Antoni Brauer, Mikołaj Maciejewski, Stanislaw Drzewoski, Jan Wróblewski. [APL, ZTLLiSG, 1090; APL, KdsWPJ, 379]

W trakcie systematycznych badań powierzchniowych prowadzonych w roku 1987 i 1989 w ramach ogólnopolskiej akcji AZP zlokalizowano 7 stanowisk, które dostarczyły niemal wyłącznie źródeł krzemiennych o charakterze odpadkowym pozbawionych charakterystycznych cech morfologiczno-technologicznych – ich chronologia nie jest znana (dotyczy zarówno śladów osadniczych, jak i obozowisk). W jednym przypadku kilka fragmentów ceramiki datowano na bliżej niesprecyzowaną fazę wczesnego średniowiecza [NID, AZP obszar 86-79 i 87-79].

W XIX wieku na tym terenie istniał folwark należący do właścicieli Potoka a konkretnie Potoku Stany. Z niego rozwinęła się wieś Józefów także poprzez kolonizację terenów wydzielonych z folwarku w l. 60. XIX wieku, w końcu wieku zwanych Kolonia. Inna nazwa Huta Józefowska, Huta Potocka; Józefów Stany.

Teren należał do dóbr Potok Wielki. W wyniku podziałów znalazł się w części zwanej Potok Sołtyk albo Potok Stany (Stańki), które należały do Sołtyków, a ostatecznie do Prószyńskich. Potok Stany w 1868 r. sprzedany został na licytacji a następnie rozparcelowany a Stańki parcelowany i rozprzedawany stopniowo do końca wieku był własnością Prószyńskich. Najpierw założono folwark Józefów a wieś rozwinęła się po sprzedaży działek kolonistom z Galicji.

Przy uwłaszczeniu nadano ziemię jedynie siedmiu włościanom. Najwięcej otrzymal Pachowski 14 mórg 133 pręty, Kawka (10 mrg. 236 pr. i 153 pr. nieużytków), Maciejewski (12 mrg. 24 pr. i 189 pr. nieużytków) a najmniej Brauer, Przewoski i Wróblewski (6 mrg. 252 pr., 6 mrg. 174 pr. i 21 pr. nieużytków oraz 5 mrg. 277 pr.). Pod ulicami we wsi (272 pr.)

Gospodarstwa nie korzystały z żadnych serwitutów. W 19 X 1865 r. włościanie wsi Huta Potocka wnieśli suplikę do Komisarza w sprawie serwitutów, których nie dostali (Józef Pachowski i Mikołaj Maciejewski – sołtys).

11 (13) VIII 1866 r. Centralna Komisja Włościańska przy Komitecie Urządzającym zatwierdziła przyznanie na własność chłopom ziemi użytkowej 60 mrg. 167 pr. i nieużytków 1 mrg. 63 pr. czyli razem 61 mrg. 230 pr. Właścicielowi przyznano odszkodowanie w wysokości 1009, 28 rub. Następnie w dniu 30 XII 1870 r. zatwierdzono rewizję z 1870 r., która wykazała dokładniejszy nadział ziemi w rozmiarze 62 mrg. 202 pr. a w tym użytkowej 60 mrg. 167 pr. i nieużytków 2 mrg. 35 pr.

Franciszek Kawka w 1869 r. wniósł skargę: „13 lat temu wziąłem u ziemianina Prószyńskiego 14 morgów ziemi w arendę i do 1867 r. używałem ją bezspornie i swobodnie, nawet ukaz najwyższy z 19 II 1864 r. zastał mnie na używaniu jej, w 1867 r. dowiedziałem się że ziemia ta nie jest wniesiona do tabel likwidacyjnych a ja musiałem zapłacić Prószyńskiemu 154 rub. Teraz nowy ziemianin Rudnicki odbiera mi tą ziemię z zasiewem”. Nie została uznana.

W tym samym roku wpłynęła inna skarga: „Zarządzający majątkiem Potok Stany pan Głębocki półtora tygodnia temu przysłał austriackich poddanych i zaczął rozdawać im działki ziemi przyznane nam przez komisarza rewiru kraśnickiego Michajłowym, które my teraz wykorzystujemy pasąc swoje bydło. Działki te zostały oddane przez byłego ziemianina Prószyńskiego, pomierzone przez geodetę i stoją tam nasze słupy graniczne”. Wójt gminy wyjaśnił sprawę pisząc, że włościanie tych wsi nie dostali żadnych serwitutów, nie mają więc prawa na ten las i „nie mogą przeszkadzać właścicielowi”. [APL, ZTLLiSG, 1090; APL, KdsWPJ, 379; SGKP, t. VIII, 867-868; SKLG]

Wieś należała do parafii w Potoku Wielkim. Wraz z początkiem lat 80. XX w. jej proboszcz ks. Bolesław Mazurek rozpoczął starania o wybudowanie w Hucie Józefów kaplicy. Parafia Huta Józefów erygowana została 8 czerwca 1990 r. Kościół parafialny pw. św. Maksymiliana Marii Kolbe zbudowany został na początku lat osiemdziesiątych wg projektu inż. Edwarda Paszkiewicza. Teren pod budowę świątyni ofiarował Piotr Zięba. 4 sierpnia 1983 r. bp B. Pylak nadał kościołowi tytuł św. Maksymiliana Marii Kolbego. Uroczystego poświęcenia świątyni dokonał bp W. Świerzawski w 1994 r. Zbudowana jest ona w stylu nowoczesnym, lecz o wyglądzie nawiązującym do tradycyjnego. Do parafii należą: Felinów (część), Huta Józefów, Kolonia Stojeszyn (część), Radwanówka (część), Stany Nowe (część), Zarajec Modliborski (część), Zarajec Potocki (część). [https://diecezjasandomierska.pl/huta-jozefow-sw-maksymiliana-marii-kolbe].

W Hucie Józefów od 1916 r. funkcjonowała szkoła. Przed 1939 r. była to placówka czteroklasowa. Stało się tak z powodu społecznego zapotrzebowania: do szkoły uczęszczały nie tylko dzieci z Huty Józefów, ale również Kolonii Stany i części Kolonii Radwanówka.

Duże zmiany miały miejsce w latach 60. XX w. W latach 1962-1963 w ramach programu budowy ,,Tysiąclatek” nowa szkoła powstała także w Hucie Józefów. Placówka, której nadano imię XX-lecia PRL, była kierowana przez Kazimierza Sosnówkę. Warto dodać, że wybudowano ją w dość nowoczesny sposób: budynek miał trzy kondygnacje, centralne ogrzewanie, został podłączony do wodociągu i kanalizacji. Dzieci z innych szkół mogły pozazdrościć tutejszym uczniom także niedużej sali gimnastycznej, która posiadała zaplecze w postaci łaźni z prysznicem. W cieplejszych miesiącach dzieci mogły także korzystać z innych obiektów i urządzeń sportowych m.in. kompleksu boisk do siatkówki, piłki nożnej i piłki ręcznej, bieżni (60 m), skoczni w dal czy równoważni.

Oczywiście postawiono tu nie tylko na sport, ale również wyposażenie biblioteki czy świetlicy. W ostatniej pojawiły się telewizor, radioodbiornik i gramofon. Dodatkowo placówka posiadała możliwość kontaktu telefonicznego ze światem – wszystko dzięki temu, że podłączono ją do urzędu pocztowego w Polichnie (https://pl.wikipedia.org/wiki/Huta_Józefów_(województwo_lubelskie) dostęp 16.09.2023].

W 1905 roku opisano dwie części tej wsi:

– Huta Józefów, wieś, gm. Potok, ziemi 36 dziesięcin, w tym włościańskiej podlegającej pod ukazy z 1864 i 1866 r.: ornej 35 dz. i nieużytków 1 dz.. Gospodarstw 21, mieszkańców 240 katolików i 5 Żydów, razem 245, gleba gliniasta.

– Huta-Józefów, kolonia, gm. Potok, ziemi 233 dz., w tym ziemiańskiej wykupionej przez włościan bez pomocy banku: ornej 230 dz., nieużytków 3 dz., gospodarstw 49, mieszkańców: katolików 193 i 5 Żydów, razem 198, gleba gliniasta. [APL, ZTLLiSG, 1090; APL, KdsWPJ, 379; SGKP, t. VIII, 867-868; SKLG]

Przed powstaniem wsi na tym terenie istniała smolarnia i karczma przy drodze z Potoka do Polichny. Chłopi żyli z uprawy roli. Właściciele Potoka założyli tu folwark i hutę szkła. [SKLG; SGKP, t. III, 612]

W 1921 r. Huta Józefów liczyła 9 zabudowań mieszkalnych a w kolonii było ich 49. Wieś zamieszkiwało 66 osób (31 mężczyzn i 35 kobiet) a kolonię 286 (132 mężczyzn i 154 kobiety). Mieszkali w nich wyłącznie katolicy i osoby narodowości polskiej [Skorowidz miejscowości, 1924, t,.4, s. 38].

We wsi na początku lat dwudziestych XX w. działał sklep z towarami różnymi prowadzony przez J. Wang oraz notowany był szewc (J. Maciejewski) oraz wiatrak (K. Maciejewski) [KAP, 1926/27, 1162]. W latach 30. we wsi działały sklepy towarów różnych (L. Rokosz i J. Wang) i wiatrak (K. Maciejewski) [KAP 1930, 508]

31 grudnia 1965 roku wieś liczyła 530 osób (w tym 265 kobiet i 265 mężczyzn). Było to najludniejsze sołectwo w ówczesnej gromadzie Polichna.

W 1957 roku we wsi powstało Kółko Rolnicze i było to pierwsze kółko w ówczesnym powiecie kraśnickim. Założycielem i pierwszym prezesem Kółka był wielki społecznik Wojciech Kapuściński. Pod koniec lat 50. we wsi założono elektryczność. Do Huty prąd elektryczny dotarł przy okazji budowy szkoły. [https://pl.wikipedia.org/wiki/Huta_Józefów_(województwo_lubelskie)]

Przy tzw. kościelnej drodze biegnącej od Polichny, dalej obok Józefowa, szkoły w Hucie i dalej w stronę Radwanówki i Potoka, zlokalizowane są dwie kapliczki murowane, przedtem – drewniane krzyże. Przy tej samej drodze znajdują się jeszcze dwa krzyże: jeden w pobliżu remizy OSP, drugi przy granicy z Kolonią Potok Stany. Jeszcze w latach 30. przy trakcie znajdowała się mogiła powstańców poległych w powstaniu styczniowym, których prochy przeniesiono na potocki cmentarz. Kolejny krzyż znajduje się przy wyjeździe z Huty w kierunku Zarajca Modliborskiego. [Machulak 2006; Kuśmierczyk 2000; Lawera, Bata 1999].

W końcu XVIII w. na terenach dzisiejszej Huty istniała karczma, zlokalizowana przy gościńcu z Polichny do Potoka. Jeszcze w latach 50. XX wieku budynek karczmy wykorzystywany był na pomieszczenia szkolne. [https://pl.wikipedia.org/wiki/Huta_Józefów_(województwo_lubelskie) dostęp 16.09.2023].

W okresie powstania styczniowego doszło do potyczki pomiędzy partią T. Wierzbickiego a Rosjanami (piechota i Kozacy). Polegli powstańcy zostali pochowani w mogile obsadzonej dębami.

Część mieszkańców Huty Józefów w ramach osadnictwa wojskowego udało się w latach 20. na Wołyń.

Czasy okupacji mieszkańcy wsi przeżyli stosunkowo spokojnie. Ofiarą zbrodni niemieckich padła żydowska rodzina Jankielów. Kilku mieszkańców wsi zostało wywiezionych na roboty przymusowe.

 [https://pl.wikipedia.org/wiki/Huta_Józefów_(województwo_lubelskie)]

Według naocznych świadków przez wieś wielokrotnie przemaszerowywały liczne grupy partyzanckie różnych ugrupowań. Niemcy w obliczu nacierającej armii bolszewickiej wycofali się, pozostawiając we wsi sporo sprzętu i amunicji. Po wejściu Sowietów wielu mieszkańców było zmuszanych do pracy przy okopach bądź porządkowania terenu pod lotnisko polowe w Osinkach. Sowieci przy pomocy funkcjonariuszy Polski Lubelskiej wyłapywali też młodzież w wieku poborowym, by po kilkudniowym pobycie w areszcie w Polichnie wcielić do LWP. Część mieszkańców wsi wybrało też służbę w organach milicji, dotyczyło to tych którzy mieli za sobą służbę wojskową przed 1939 rokiem. [https://pl.wikipedia.org/wiki/Huta_Józefów_(województwo_lubelskie) dostęp 16.09.2023].