Chrzanów

Gmina Chrzanów, powiat janowski

Informacje ogólne:

Mapy gminy Chrzanów: Mapa Janowskie Mapa Chrzanów

Gmina Chrzanów Gmina Chrzanów

Chrzanów (gmina w województwie lubelskim) Chrzanów (gmina w województwie lubelskim)

Chrzanów (gmina w województwie lubelskim) Chrzanów (gmina w województwie lubelskim)

Chrzanów (gmina, Lublin) Chrzanów (gmina, Lublin)

Chrzanów Chrzanów, powiat janowski

Gmina Chrzanów (dane kontaktowe urzędów i instytucji) Dane kontaktowe gminnych urzędów i instytucji

Gmina Chrzanów w liczbach Gmina w liczbach

Urząd Gminy Chrzanów – Biuletyn Informacji Publicznej Biuletyn Informacji Publicznej

Urząd Gminy Chrzanów Urząd Gminy Chrzanów

Chrzanów e-Urząd Chrzanów e-Urząd

O gminie O gminie

Gmina wiejska Chrzanów, powiat janowski (dane statystyczne) Chrzanów, powiat janowski (dane statystyczne)

Gmina wiejska Chrzanów Gmina wiejska Chrzanów

Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego – gmina Chrzanów, lubelskie Plany zagospodarowania przestrzennego, gmina Chrzanów

Plan Rozwoju Ekonomii Społecznej Powiatu Janowskiego na lata 2017-2022 Plan Rozwoju Ekonomii Społecznej Powiatu Janowskiego na lata 2017-2022

Samorząd:

Wójt, radni gminni – Wójt, radni gminni

Sesje rady gminnej Sesje rady gminnej

Organ i członkowie organów jednostek samorządu terytorialnego:

Organ i członkowie organów jednostek samorządu terytorialnego

Pracownicy Urzędu Gminy – Pracownicy Urzędu Gminy

Wiadmomości lokalne, aktualności, wydarzenia:

Aktualia dotyczące gminy – Aktualia dotyczące gminy – Dziennik Wschodni

Aktualności powiatowe Aktualności powiatowe

Gmina Chrzanów na Fb, aktualia Gmina Chrzanów na Fb, aktualia

Aktualności Urzędu – Urząd Gminy – aktualności

Urząd Gminy – galeria – wydarzenia – Urząd Gminy – galeria, wydarzenia

Miejski portal informacyjny (m.in. Chrzanów, firmy, spółdzielnie, stowarzyszenia) Portal informacyjny (m.in. Chrzanów)

Panorama Powiatu Janowskiego (2019-2023) Batorz – Chrzanów – Dzwola – Godziszów – Janów Lubelski – Modliborzyce – Potok Wielki Panorama Powiatu Janowskiego – prasa lokalna Panorama Powiatu Janowskiego – PLIKI DO POBRANIA (na łamach pojawiają się artykuły o charakterze historycznym).

Oświata, parafie, stowarzyszenia:

Lista szkół – Gmina Chrzanów Lista szkół – Gmina Chrzanów

Szkoły – Gmina Chrzanów SZKOŁY – GMINA CHRZANÓW

Publiczna SP w Chrzanowie im. Marszałka Jóżefa Piłsudskiego SP Chrzanów Fragment oryginalnej kroniki Szkoły Podstawowej w Chrzanowie dotyczący powstaniq szkoły w Chrzanowie (zakładka: Dzieje Szkoły) zakładka Dzieje Szkoły

Publiczne Gimnazjum z Chrzanowie Publiczne Gimnazjum z Chrzanowie

Publiczna Szkoła Podstawowa w Otroczu SP w Otroczu

Publiczna Szkoła Podstawowa w Ładzie SP w Ładzie

Ochotnicza Straż Pożarna w Chrzanowie – OSP Chrzanów

Ochotnicza Straż Pożarna w Maliniu OSP w Maliniu

Parafia Rzymsko-Katolicka w Chrzanowie Parafia Chrzanów

Parafia Rzymsko-Katolicka pw. Św. Jacka w Chrzanowie Parafia pw. św. Jacka w Chrzanowie CHRZANÓW

Parafia pod wezwaniem św. Jacka Parafia pod wezwaniem św. Jacka

Parafia św. Jacka w Chrzanowie Parafia św. Jacka w Chrzanowie

Parafia pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Maryi Panny i św. Izydora Otrocz – Narodzenia NMP Parafia Otrocz

Parafia Otrocz Parafia Otrocz

Parafia Narodzenia Najświętszej Maryi Panny i św. Izydora Otrocz Parafia Narodzenia Najświętszej Maryi Panny i św. Izydora

Lokalna Grupa Działania „Leśny Krąg” „Leśny Krąg”

Koło Gospodyń Wiejskich Wsi Chrzanów Czwarty „Chrzanowianki” Koło Godpodyń Wiejskich

Koło Gospodyń Wiejskich wsi Chrzanów Czwarty „Chrzanowianki” „Chrzanowianki” Koło Gospodyń Wiejskich wsi Chrzanów

Atrakcje turytyczne, zabytki:

Kościół św. Jacka w Chrzanowie Kościół św. Jacka w Chrzanowie

Kościół Narodzenia NMP Otrocz, Kościół Narodzenia NMP Otrocz

Kościół pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny Kościół pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny

Otrocz, historia kościoła (d. cerkiew) Otrocz, historia kościoła (d. cerkiew)

Otrocz (gm. Chrzanów), cmentarz parafialny Otrocz (gm. Chrzanów), cmentarz parafialny

Ośrodek Narciarski Chrzanów – Narciarski Raj u Rzetelskiego Narciarski Raj u Rzetelskiego Ośrodek Narciarski Chrzanów Chrzanów – Narciarski Raj

Stok narciarski w Chrzanowie koło Janowa Lubelskiego (dojazd, ceny, godziny otwarcia)

Stok narciarski w Chrzanowie

Narciarski Raj u Rzetelskiego NARTRAJ Stok w Chrzanowie I U Rzetelskego Narciarski Raj Raj u Rzetelskiego

Atrakcje przyrodnicze Atrakcje przyrodnicze – lasy janowskie

Wirtualny spacer po Ziemi Janowskiej Spacer po Ziemi Janowskiej

Ciekawe miejsca we wsi Malinie i okolicy Atrakcje wsi Malinie

Kulinarne Skarby Ziemi Janowskiej.pdf Powiat, smaki regionu

Smaki Ziemi Janowskiej.pdf Kuchnia regionalna

Mapa atrakcji turystycznych Ziemi Janowskiej.pdf Atrakcje turystyczne Ziemi Janowskiej

Informator Turystyczny.pdf Powiat, informator turystyczny

Mapa atrakcji turystycznych.pdf Powiat, trasy rowerowe

Odkryj Janowskie Atrakcje powiat janowski

Chrzanów (pow. janowski) pow. janowski (woj. lubelskie) – Atrakcje

Atrakcje Chrzanów

Noclegi Chrzanów (woj. lubelskie, pow. janowski) Noclegi Chrzanów

Wsie i sołectwa, informacje ogólne:

Wieś Otrocz w liczbach Otrocz w liczbach

Wieś Otrocz Wieś Otrocz

Mapa miejscowości Otrocz Mapa Otrocz

Malinie (województwo lubelskie) Wieś Malinie

Wieś Malinie w liczbach Malinie w liczbach

Mapa Malinie, Mapa Malinie

Wieś Malinie Wieś Malinie

Plan Odnowy Miejscowości Malinie 2012-2020 Odbudowa wsi Malinie

Historia:

Gmina – historia – Gmina – Historia

Otrocz – historia Otrocz historia

Historia miejscowości Chrzanów – dzieje, Żydzi

Historia jednej wsi HISTORIA JEDNEJ WSI

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom 1, Chrzanów, s. 650 , Słownik geograficzny Królestwa Polskiego

WAŻNE – sporo regionalistycznych tekstów publikowanych jest na łamach „Janowskich Korzeni: pisma regionalnego ziemi janowskiej” Janowskie Korzenie – pismo regionlaistyczne (na wskazanej stronie dostępne są spisy treści z lat 2003-2013, natomiast online nieliczne zeszyty czytać można na docplayer.pl)

Wśród publikacji dostępnych online nie ma monografii gminy lub jej miejscowości. Są natomiast te, które dotyczą różnych aspektów dziejów regionu, najczęściej problemów religijnych pogranicza, np.:

T. Osiński, „Propaganda luchowska”. Kulisy konwersji na prawosławie unitów wsi Luchów, Babice, Potok Górny w latach czterdziestych XIX wieku, „Res Historica” 2008, 26, s. 63-89 Osiński, „Propaganda luchowska”.

Dawne dzieje Otrocza w książce: Rosyjskie zabytki i pamiątki prawosławnej Chełmsko-Podlaskiej Rusi Lubelskiej i Siedleckiej Guberni

Dawne dzieje Roztocza

Jako przykład prac regionalistycznych ze wspomnianego wyżej periodyku „Janowskie Korzenie”:

Z. Baranowski, Zarys dziejów parafii w Otroczu, Jnowskie Korzenie 3, Baranowski, Zarys dziejów parafii w Otroczu

P. Tylec, Budownictwo sakralne i kościelne oraz tworzenie nowych miejsc kultu religijnego na terenie dekanatu Janów Lubelski w latach 1944-1981, Studia Sandomierskie. Teologia-Filozofia-Historia 22/2015, 1, s. 151-192 Tylec, Budownictwo sakralne i kościelne

W. Kołbuk, Z dziejów patronatu w cerkwi unickiej, Roczniki Humanistyczne

Tom XLVII, z. 7, 1999. Kołbuk, Z dziejów patronatu w cerkwi

K. Grzesiak, Akcja rozbiórek cerkwi na Lubelszczynie w roku 1938. Problem odpowiedzialnoci Kocioa katolickiego, Studia Oecumenica 11, 2011. Grzesiak, Akcja rozbiórek cerkwi na Lubelszczynie

G. Jawor, Oblicze etniczne i rozwój osadnictwa okolic Goraja w późnym średniowieczu, „Region Lubelski” 1994/1996, Jawor, Oblicze etniczne i rozwój osadnictwa okolic Goraja

Ludzie kultury:

Stanisław Fijałkowski (1928-2012), muzyk, śpiewak ludowy Stanisław Fijałkowski (1928-2012) Stanisław Fijałkowski (1928-2012), muzyk, śpiewak ludowy

„Stanisław Fijałkowski. Portret śpiewaka”, In Crudo „Stanisław Fijałkowski. Portret śpiewaka”

Sport:

Kultura i sport – poziom powiatu Sport, powiat janowski

Ludowo Uczniowski Klub Sportowy „Roztoczanie” Chrzanów Ludowo Uczniowski Klub Sportowy „Roztoczanie” Chrzanów

LUKS „Roztoczanie”

„Roztoczanie” „Roztoczanie” Chrzanow LUKS Chrzanów

Zawody narciarskie w Chrzanowie o Puchar Marszałka Województwa Lubelskiego.

Zawody narciarskie w Chrzanowie

Narciarskie emocje w Chrzanowie Zawody narciarskie w Chrzanowie

Wydarzenia:

Prezydent RP Andrzej Duda w Chrzanowie. W miejsce pikniku, spotkanie z mieszkańcami gminy i powiatu janowskiego. Prezydent RP Andrzej Duda w Chrzanowie

Chrzanów. Spotkanie Prezydenta z mieszkańcami Prezydent RP Andrzej Duda w Chrzanowie

Spotkanie Prezydenta z mieszkańcami Chrzanowa Spotkanie Prezydenta z mieszkańcami Chrzanowa

Uroczyste Te Deum odśpiewano w kościele pw. Narodzenia NMP w Otroczu za 100-lecie istnienia miejscowej parafii. Te Deum odśpiewano w kościele pw. Narodzenia NMP w Otroczu

Dożynki Powiatowe w Chrzanowie 2018 Dożynki Powiatowe w Chrzanowie 2018

Dożynki Powiatowe w Chrzanowie 2020 Dożynki Powiatowe w Chrzanowie

I Regionalny Przegląd Pieśni Śpiewaka Ludowego Stanisława Fijałkowskiego – Chrzanów – 29 czerwca 2023r. Przegląd Pieśni Śpiewaka Ludowego Stanisława Fijałkowskiego

Nowe możliwości dla uczestników Środowiskowego Domu Samopomocy i seniorów z gminy Chrzanów Środowiskowy Dom Samopomocy i Seniorów z gminy Chrzanów

Filmoteka:

Droga Chrzanów – Otrocz robi wrażenie. Nowa droga

Stok Chrzanów Narciarski Raj u Rzetelskiego – najlepszy ośrodek narciarski Lubelszczyzny! Stok Chrzanów Narciarski Raj u Rzetelskiego

Stanisław Fijałkowski, śpiewak z Chrzanowa Fijałkowski, śpiewak z Chrzanowa

Szansa na Oskara 2016 Stanisław Fijałkowski – Jestem kawaler młody

Stanisław Fijałkowski – Jestem kawaler młody

Szansa na Oskara 2016 Stanisław Fijałkowski – Na suchej tempoli

Stanisław Fijałkowski – Na suchej tempoli Kościół w Chrzanowie

Kościół w Chrzanowie Kościół w Chrzanowie

Roztocze z lotu ptaka – wrzesień 2020 – zwiedzanie/atrakcje turystyczne Roztocza

Roztocze z lotu ptaka – wrzesień 2020

Rekonstrukcja bitwy pod Sowią Górą koło Batorza – Otrocz – 29 stycznia 2023 r.

Rekonstrukcja bitwy pod Sowią Górą

Zjazd Rowerem. Chrzanów – powiat Janów Lubelski Zjazd Rowerem. Chrzanów

Prezydent RP w Chrzanowie (woj. lubelskie) – 28 czerwca 2021 r.

Prezydent RP w Chrzanowie

Narty Chrzanów koło Janowa Lubelskiego Narty Chrzanów koło Janowa Lubelskiego

Chrzanów koło Janowa Lubelskiego (wyciąg) Chrzanów koło Janowa Lubelskiego (wyciąg)

Ośrodek narciarski Chrzanów, lubelskie Ośrodek narciarski Chrzanów

Filmiki z wielu meczów „Roztoczańca „ Chrzanów Futbol, „Roztoczaniec”, relacje z meczów

Nazwa Chrzanów jest klasyfikowana jako dzierżawcza lub topograficzna [Kosyl 1974, 64-65]. W pierwszym przypadku pochodziłaby od imienia Chrzan, w drugim od nazwy rozpowszechnionej byliny – chrzanu pospolitego (Armoracia rusticana). Jednoznacznie dzierżawczy charakter miały występujące okresowo nazwy: Chrzanów Ordynacki, Chrzanów Szlachecki. Ich pojawienie się w XIX w. było spowodowane przez podziały własnościowe z końca XVI w.

Pierwotną przynależność administracyjną okolic Chrzanowa można jedynie hipotetycznie odnieść do okręgu grodowego, a następnie kasztelanii z ośrodkiem w Zawichoście. Okręg ten funkcjonował w obrębie prowincji/dzielnicy sandomierskiej [Lalik 1992, 138-139; Sochacka 2014, 33]. Jeszcze w dokumencie donacyjnym króla Ludwika Andegaweńskiego dla rodziny Korczaków, a także w aktach dotyczących sporów spadkowych po śmierci Dymitra z Goraja okolice Chrzanowa są dość konsekwentnie sytuowane w ziemi sandomierskiej [KDM III, 893; SPPP II, 1093; ZDM VI, 1678]. Warto też zwrócić uwagę, że rozgraniczenie między ziemią lubelską i chełmską z 1359 r. nie objęło odcinka położonego na południe od rzeki Por [ZDM III, 961], co pośrednio wskazuje na inną niż lubelska podległość administracyjną tego terenu.

Istnieje uzasadnione mniemanie, że zasięg prawobrzeżnej części zawichojskiego okręgu kasztelańskiego pokrywał się z kształtem terytorialnym archidiakonatu zawichojskiego [Grocholski 1965, 155-156; Ćwik, Reder 1977, 18; Wyczółkowski 2000, 572-573; Sochacka 2014, 33-34]. Całkowity zanik terytorialnej jurysdykcji kasztelańskiej w monarchii ostatnich Piastów z jednej strony oraz rosnące od końca XIV w. znaczenie Lublina z drugiej, uruchomiły proces ściślejszego zespalania okolic Chrzanowa z centrum zlokalizowanym nad Bystrzycą. Po wykształceniu się powiatu urzędowskiego w ramach ziemi lubelskiej, zapewne u schyłku XIV lub na początku XV w. [Stankowa 1964, 54; ZDM VI, 1671], włości Dymitra i Iwana nie weszły w jego skład, lecz stanowiły wówczas i później najbardziej wysuniętą na południe eksklawę powiatu lubelskiego [AHPL, 25-26; Stankowa 1964, 51-52]. Wraz z wyodrębnieniem się województwa lubelskiego (1474) zasadniczo ustabilizowała się południowa i południowo-zachodnia granica ziemi lubelskiej na styku z ziemią i województwem sandomierskim, choć położone na obrzeżach obu jednostek miejscowości nadal różnie sytuowano pod względem przynależności administracyjnej. Wieś Chrzanów umieszczano na ogół w województwie i powiecie lubelskim [DLB II, 576; SHGL, 51], ewentualnie – zwłaszcza w XVIII w. – sytuowano ją w ramach powiatu urzędowskiego [Stankowa 1964, 51, 52].

Chrzanów zmienił przynależność państwową w wyniku pierwszego rozbioru (1772), znajdując się w obrębie ziem zagarniętych przez Austrię. W nowych realiach wszedł w skład utworzonego przez zaborcę cyrkułu bełskiego, a w jego ramach w obręb okręgu gorajskiego [Ćwik, Reder 1977, 57; Baranowski 2001, 102]. Kilka lat później (1776) okolice Chrzanowa wróciły jednak do Rzeczpospolitej na prawie 20 lat w wyniku umowy między państwami [Ćwik, Reder 1977, mapa na s. 58]. W 1794 r. wojska austriackie zajęły południową Lubelszczyznę i w ten sposób okolice Chrzanowa ponownie znalazły się w granicach Austrii, co usankcjonowano rok później w III rozbiorze. Tereny zajęte wówczas przez Austrię otrzymały miano Galicji Zachodniej. W latach 1796-1803 Chrzanów wchodził w skład powołanego w jej ramach cyrkułu józefowskiego, by w 1803 przejść z kolei pod jurysdykcję cyrkułu lubelskiego [Ćwik, Reder 1977, 65-66].

W 1809 r. Księstwo Warszawskie wygrało wojnę z Austrią i przyłączyło te tereny. Chrzanów znalazł się w departamencie lubelskim i powiecie kraśnickim. W utworzonym w 1815 r. Królestwie Polskim wieś należała do województwa lubelskiego, w 1837 r. przemianowanego na gubernię. Początkowo wieś znalazła się w granicach powiatu kraśnickiego w obwodzie zamojskim, ale ze stolicą w Janowie. W 1842 r. uproszczono podział administracyjny Królestwa Polskiego – obwody przemianowano na powiaty. Odtąd Chrzanów należał do powiatu zamojskiego.

Zamoyscy jako właściciele Chrzanowa Ordynackiego oraz kolejni właściciele Chrzanowa Szlacheckiego początkowo posiadali także pełne prawa sądowe i administracyjne. Na początku XIX w. Chrzanów Ordynacki w dalszym ciągu był własnością Zamoyskich i należał do Ordynacji, podzielonej na klucze. W związku z planowaną reformą czynszową w 1833 r. zwiększono liczbę kluczy – zamiast dotychczasowych trzech, powstało pięć: 1/ krzeszowsko-tarnogrodzki, 2/ szczebrzeski, 3/ janowski, 4/ tomaszowski i 5/ turobiński. Następnie, w latach 1844-45, utworzono 13 kluczy. Były to: aleksandrowski, biski, krzemieński, księżpolski, lipiński, lipski, łukowski, rogóźniański, starozamojski (szczebrzeski), stróski, turobiński, tworyczowski, zwierzyniecki. W 1861 r. zlikwidowano jeden klucz. Chrzanów Ordynacki podlegał rządcy klucza krzemieńskiego. [Bender, 1969, 44].

Począwszy od czasów Księstwa Warszawskiego zaczęto rozbudowywać i reformować organy administracji wiejskiej. Początkowo wójtami nadal byli właściciele, ale w odrębnych miejscowościach (wieś, folwark), powołano też instytucje gromadzkie: sołtysów i zgromadzenie wiejskie. Chrzanów dzielił się administracyjnie na dwie wsie ze względu na różnych właścicieli: Chrzanów Ordynacki i Chrzanów Szlachecki z folwarkami: Jabłonowiec, Branew, Dalowice (Dalekowice). Każda wieś stanowiła odrębną gromadę z sołtysem. Wójtami Chrzanowa Szlacheckiego byli kolejni właściciele a dla Chrzanowa Ordynackiego wójtem był ordynat, który wyznaczał do tych spraw zastępcę. Gdy w 1845 r. liczba kluczy pokryła się z liczbą gmin, to rządca klucza był jednocześnie zastępcą wójta. W związku z uwłaszczeniem w 1864 r. utworzono nowe gminy wiejskie (zbiorcze) i powołano samorząd. Utworzono gminę Chrzanów z północnych terenów klucza krzemieńskiego z siedzibą w Chrzanowie Szlacheckim i dopiero w 1874 r. przyłączono do niej gminę Zdziłowice m.in. ze wsią Otrocz (z siedzibą w Chrzanowie Szlacheckim). Zgromadzenie gminne wybierało dwóch kandydatów na wójta a naczelnik powiatu wskazywał jednego z nich, drugi był zastępcą. Samorząd gminny był ściśle podporządkowany władzom rosyjskim, które poza kontrolą i zatwierdzaniem wszelkich decyzji narzucały swoich pisarzy gminnych. Ci mieli duży wpływ na działania gminy jako znający język rosyjski, piśmienni i lepiej zorientowani w prawie rosyjskim. Z dniem 1 I 1867 r. wprowadzono administrację rosyjską i dokonano kolejnych zmian podziału administracyjnego. Gubernia lubelska została podzielona na większą ilość powiatów. Chrzanów znalazł się w powiecie janowskim. Od tego czasu gmina stała się organem administracji rosyjskiej i stale rosło obciążenie różnymi zadaniami biurokratycznymi. Na co dzień gminą zarządzał wójt z pisarzem powoływani na trzy lata. Wójtem mógł być gospodarz posiadający nie mniej niż 6 morgów ziemi. Ważniejsze decyzje jednak podejmowało zgromadzenie gminne zwoływane cztery razy w roku spośród gospodarzy posiadających nie mniej niż 3 morgi ziemi. Przy urzędzie działał sąd gminny, areszt i kasa oszczędnościowo-pożyczkowa, do prowadzenia której najmowano kancelistę [KdsWPJ 352; 351; 411; LGUdsW, 3287; 3583; Ćwik, Reder 1977, 105; Baranowski 2001, 104].

Po włączeniu gminy Zdziłowice w 1874 r., terytorium gminy Chrzanów było rozciągniętym południkowo pasem ziemi od wschodu graniczącym z powiatem krasnostawskim a od zachodu z gminami Kawęczyn i Brzozówka powiatu janowskiego. Od południowego zachodu gmina graniczyła z powiatem zamojskim a od zachodu z biłgorajskim. Na północy, za wsią Aleksandrówka, gmina ta graniczyła z gminą Zakrzówek. [Zb. Pl. 670]

Zaraz po wprowadzeniu administracji rosyjskiej doszło do konfliktu między ordynacją a zarządem gminnym ze względu na nieprawidłowo nałożone składki. Rządca klucza godziszowskiego, pełnomocnik hr. Tomasza Zamoyskiego, 30 IX/2 X 1867 r. pisał, że Ordynacja miała zapłacić składkę na rzecz gminy Chrzanów 254,12 rub.: pokryć połowę kosztów na przeniesienie domu ze wsi Łada do Chrzanowa i wystawienie Kancelarii Gminnej (208,51 rub.); zapłacić składkę na potrzeby zarządu gminnego za 1867 r. 45,61 rub. W związku z tym plenipotent pisał: „Wójt gminy Chrzanów samowolnie rozebrawszy w 1865 r., bez zezwolenia ordynacji, dom we wsi Ładzie własnością jej będący, przeniósł do Chrzanowa na pobudowanie kancelarii Gminnej. Wójt robiąc rozkład takowy pomiędzy włościan i właścicieli dóbr nie zastosował się do postanowienia Komitetu Urządzającego (poz. 309 na posiedzeniu w dniu 13/25 IV 1865 r. wydanego), obowiązującego już w czasie narady na zebraniu gminnem w dniu 14/26 V 1866 r. w tym celu odbytej, przy której wszakże nikt ze strony Ordynacji Zamojskiej, największy udział w opłacie składki biorącej, obecnym nie był, gdyż o zebraniu przez wójta gminy zawiadomiony nie został – rozkład bowiem ogólnej summy kosztów 540,26 rub. zrobił po połowie na włościan i na dwory: Ordynacki i Szlachecki wsi Chrzanowa, zamiast, że wg powołanego wyżej postanowienia Komitetu Urządzającego, rozkład powinien być zrobiony pomiędzy osoby posiadające w obrębie gminy własności ziemskie, w stosunku przestrzeni gruntów użytkowych, rachując 4 morgi lub więcej lasu za 1 mórg gruntu użytkowego. A ponieważ, według Tabeli Likwidacyjnych i deklaracji, włościanie Gminy Chrzanów posiadają ogółem gruntu użytkowego morgów 6521,175, Ordynacja zaś razem z właścicielem Chrzanowa Szlacheckiego Skibińskim tylko ogółem 2471,227 przeto w tym stosunku składka na postawienie kancelarii gminnej i wszelkie inne wydatki na potrzeby zarządu gminnego obliczoną być winna, z czego się pokaże, że Ordynacja daleko mniejszą składkę jak wymagana od niej i bezwzględnie exekwowaną kwotę płacić jest zobowiązaną. Wójt gminy układając etat wydatków na utrzymanie gminy na rok 1867 dopuścił się zboczenia od przepisów obowiązujących mianowicie: 1) W protokole narady na zebraniu gminnem włożył na ordynację część wydatków na wynagrodzenie dla sołtysów wsi: Branew Ordynacka 3,60; Branew Szlachecka 3,60; Łada 5,40, Malinie 5,40 – razem 18 rub. Wg postanowienia Komitetu Urządzającego z dnia 7/19 IV 1864 r. we wsiach należących dotychczas do właścicieli prywatnych płaca sołtysa ponoszoną będzie przez mieszkańców właściwej wsi. Ordynacja Zamojska nie posiada ani kawałka z żadnej z wsi pomienionych, tem samem za mieszkańca wsi nie może być uważaną, w myśl przeto powyższego przepisu wolną jest od przykładania się do składki na wynagrodzenie dla sołtysów. Nadto wkłada wójt gminy na ordynację opłatę składki na sołtysa wsi Branwi Szlacheckiej, której właścicielem jest Skbiński do niego więc a nie do Ordynacji ta opłata regulować się powinna. 2) W rozkładzie przyjął wójt gminy przestrzeń gruntów w posiadaniu włościan będących mniejszą o morgów 381,13 jak wg tabeli likwidacyjnych być powinna przez co wypadła na dwory, mianowicie na ordynację, składka większa jak w stosunku przestrzeni dworskich gruntów do włościańskich należeć się mogą. 3) W etacie zamieścił wójt gminy niewłaściwie kwotę 98,90 rub. na materiały piśmienne kiedy postanowienie Komitetu Urządzającego wyżej powołane w art. 3 oznacza na wydatki kancelaryjne maximum 45 rub. jako stałą sumę, która nie może być przekroczoną.” Jednak naczelnik powiatu zignorował skargę i zatwierdził zarządzenie wójta i składki kazał wyexekwować.

W 1870 zarząd mieścił się w prywatnym budynku we wsi Chrzanów Szlachecki składającym się z 4 pomieszczeń, w jednym mieściła się kancelaria, w drugimj sąd gminny, a ostatnie dwa pokoje z sienią i kuchnią zajmował pisarz, za najem ziemi pod kancelaryjne budynki płacił właścicielce majątku Chrzanów Szlachecki rocznie 1,50 rub., do tego domu dobudowany był areszt z dwoma pomieszczeniami ogrzewanych przez jeden piec, poza tym była szopa bydlęca na dwie sztuki bydła. Wójt i pisarz otrzymywali wynagrodzenie rocznie po 180 rub. wydatki zaś na potrzeby kancelaryjne stanowiły rocznie 45 rub. Gminna składka wyznaczona na ostatnim zgromadzeniu wynosiła z jednego morga po 6 kopiejek rocznie. Wójt i pisarz nie korzystali z żadnej ziemi, która by wydzielona była dla zarządu, ponieważ wcale takiej nie ma. [AOZ, 352]

Urzędnicy gminni

„Etat na 1879 r., Wójt 200, Pisarz 200, sołtysom Branewki 9, Aleksandrówka 6,40, Batorz 7,20, Branew Ordynacka 5,40, Branew Szlachecka 5,40; Wólka Batorska 6,40; Zdziłowice 14,40; Łada 6,40; Malinie 6,40; Otrocz 7,20; Piłatka 6,40; Chrzanów Ordynacki 7,20; Chrzanów Szlachecki 10,80, Na materiały piśmienne 56; na druk cyrkularzy powiatowych 14,67; na ubezpieczenie budynków gminnych 12,60; na prenumeratę Wiadomości Gubernialnych 3,04; na zakup n=blankietów na księgi i kontrole i ich oprawę 16; na zakup drewna i zwiezienie jego 54; na nieprzewidziane wydatki 40; pisarzowi na wynajęcie pomocnika 75 rub. Pisarzowi za utrzymywanie konnej i pieszej stójki 450; wójtowi zwrotu za remont w 1878 r. domu zarządu gminnego 28,60; na utrzymanie sądu gminnego IV okręgu tego powiatu 657,72. Razem 1908,23. Sumę tą rozłożyć z morga dobrej ziemi na 10,5 kop. licząc lasu 4 morgi za 1 morg ziemi„. [AOZ, 352]

W 1882 roku włościanie na zgromadzeniu gminnym postanowili: 1) odmówić udziału w budowie pomnika Murawiewa w Błagowieszceńsku; 2) zabronić dzieciom do 15 roku życia palić papierosy i fajki oraz sołtysom ich pomocnikom i stróżom nocnym śledzić za zgromadzeniami młodzieży w celu różnych szaleństw po nocach, 3) budynek zarządu wymaga natychmiastowego remontu, zgromadzeni obejrzeli budynek i postanowili otynkować i pobielić ściany wewnątrz i pobielić z zewnątrz, poprzekładać podłogi i zgniłe deski zamienić nowymi a także dwie szafy służące dla archiwum zrobić, wszystko na koszt kar trzymanych w kasie oszcz.-pożyczk. – 30 rub. i procent od nich oraz pozostałości z 1881 r. na utrzymanie zarządu 6 ,75 rub. i za 1882 r. – 65,70 a jeśli zabraknie wziąć z sum gminnych, które pokryjemy decyzją o składkach na zgromadzeniu wrześniowym a na dachy każdy da po snopku słomy. [AOZ, 352]

W areszcie karmiono tylko biednych. W 1903 r. postanowiono stary areszt rozebrać jako całkiem podupadły [AOZ, 352].

Urzędnicy gminni. Władze sugerowały prawosławnych kandydatów na wójtów i z wybranych kandydatów takich zatwierdzały. Pisarzy gminnych narzucały władze rosyjskie (naczelnik powiatu). Zgromadzenie gminne jedynie ich zatwierdzało.

Wójtowie: Antoni Krzos 1864-1867; p.o. Wojciech Góra (1867); Andrzej Ligaj 1867-1870; p.o. Bartłomiej Krassa 1870; Jan Sirko 1870-1879; z-ca Paweł Jaworski -1874-; Bazyli Lewczyk 1879-1882; Stanisław Mazur 1882-1885; Andrzej Pąk 1885-1888; Andrzej Pizoń (katolik) -1888-1890; Jan Sirko (prawosławny) 1890-1899; Andrzej Fedorek (prawosławny) 1900-1903; Jan Wrona (prawosławny) 1903-1906; Andrzej Pąk syn Antoniego 1906-1912; Bartłomiej Góra, 1912-1915; Jan Kowalik 1915-1918.

Pisarze gminni: Domański -1870; Paweł Jaworski 1870-1873; Szeczykowski -1874-; Melechowicz -1879-; Antoni Krzesiński syn Alberta -1880-; Stefan Sebowicz -1882-; Piotr Demiańczuk (prawosławny) 1890-1899; Włodzimierz Wołoszyn (prawosławny) 1900-1901; Rodion Cypko (prawosławny) 1902; Jerzy Wasyljew (prawosławny) 1903; Mikołaj Gwoździk (prawosławny) 1904; Antoni Zalewski syn Grzegorza (prawosławny) 1906 – 1914 [PKLG; APL, KdsWPJ, 351; Baranowski, 2001]

W okresie okupacji austriackiej w latach 1915-1917 władze okupacyjne zmieniły jedynie nazewnictwo – powiaty stały się obwodami [Ćwik, Reder 1977, 116]. Po odzyskaniu niepodległości powrócono do ustroju opartego o województwa i powiaty – Chrzanów znajdował się w powiecie janowskim województwa lubelskiego [Ćwik, Reder 1977, 134]. Gmina Chrzanów w 1921 r. obejmowała następujące miejscowości: Aleksandrówka, Batorz (folwark), Batorz Ordynacki, Branew Ordynacka, Branew Szlachecka, Branewka, Chrzanów, Dalekowice, Łada, Malinie, Otrocz, Piłatka, Sapy (kolonia), Wólka Batorska i Zdziłowice [Skorowidz miejscowości, 1924, t. 4, s. 36]. W okresie II wojny światowej zostało utworzone Generalne Gubernatorstwo, w którego skład wszedł m.in. dystrykt lubelski. W jego ramach funkcjonowały powiaty (niem. Kreise), przy czym Chrzanów leżał w powiecie janowskim (od 1942 r. w powiecie kraśnickim). Władze komunistyczne podtrzymały status quo w odniesieniu do siedziby powiatu w Kraśniku, a w 1954 r. gmina Chrzanów została przekształcona w gromadę, co wiązało się z pomniejszeniem obszaru nowej jednostki.

Powiat janowski został reaktywowany z początkiem 1956 r., a w jego składzie znalazł się Chrzanów jako siedziba gromady [Ćwik, Reder 1977, 170]. W 1973 r. Chrzanów na powrót stał się siedzibą gminy, a w roku 1975, w związku z reformą administracyjną (likwidacja powiatów i powiększenie liczby województw) wraz gminą, której był siedzibą został włączony w obręb województwa tarnobrzeskiego [Ćwik, Reder 1977, 175]. W 1977 zlikwidowano gminę Chrzanów, a jej obszar włączono do gminy Dzwola. Jej reaktywacja, po usilnych staraniach, nastąpiła w 1982 r. [Baranowski 2001, 27]. Ponowna reaktywacja powiatu janowskiego miała miejsce w 1999 r., wtedy też został on włączony do województwa lubelskiego. Od tego momentu należy do niego gmina, której siedzibą jest Chrzanów, składająca się z sołectw: Chrzanów I, II, III i IV, Chrzanów-Kolonia, Łada, Malinie i Otrocz [https://chrzanow.eurzad.eu/index.php/urzad-gminy/ – dostęp: 10.07.2023 r.]

W XIX wieku notowane są: Dalekowice (Dalowiece), Jabłonowiec, Wierzbowie (osada, karczma, las), Dudzicowe (Dudzicowizna), Trześlowa Góra, Ćwiartki, Kamienna Góra, Niwa Judki, Niwa Grabowa, Niwa Stykowska, Niwa Okrągła, Niwa Batorska, Poarendarski Grunt, Pastwisko „Nawsie” , Pastwisko „Wygon”, Karczma przy folwarku, Karczma na Wsim Wygonie, Karczma na Wygonie [AOZ 3021]. Obecnie Chrzanów administracyjnie dzieli się na cztery części (I i II to dawny Chrzanów Szlachecki, zaś II i IV to dawny Chrzanów Ordynacki).

W trakcie prowadzonych w roku 2003 systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP odkryto 40 stanowisk, które dostarczyły źródeł krzemiennych (narzędzia, odpadki powstałe z ich formowania lub napraw, także półsurowiec) oraz ceramicznych (ułamki naczyń) będących pozostałościami po różnych formach osadnictwa pradziejowego i wczesnohistorycznego. Na podstawie ilości i rozrzutu zebranych artefaktów wyróżniono ślady osadnicze (1-3 zabytki z bardzo małej powierzchni) bądź bardziej trwałe struktury osadnicze – siedliska (powyżej 3 znalezisk z większego areału). Prawdopodobnie ślady osadnicze występujące w kontekście trwalszych struktur można utożsamiać z różnoraką aktywnością gospodarczą – związaną z myślistwem, zbieractwem, uprawą pól, hodowlą, pasterstwem, gospodarką leśną czy wędrówkami w poszukiwaniu surowców.

Zebrane źródła ruchome pochodzą z kilku faz osadniczych. Najstarsze nieliczne znaleziska przypisano ludności z różnych faz neolitu (kultura: ceramiki wstęgowej rytej, lubelsko-wołyńska, pucharów lejkowatych i ceramiki sznurowej), kolejne społeczności epoki brązu (kultura: mierzanowicka, trzciniecka i łużycka). Wśród kilkunastu zarejestrowanych stanowisk z czasów historycznych znajdują się zarówno pojedyncze, jak i niewielkie ilości znalezisk, które wydają się korespondować z siedliskami (pojedynczymi zagrodami) dwóch faz osadnictwa: średniowiecznego (w zakresie od VIII do XV w.) i okresu nowożytnego (XVI-XVIII w.) – w tym zlokalizowanego folwarku z XVI stulecia. Ponadto nie określono chronologii zabytków pozbawionych charakterystycznych cech morfologiczno-technologicznych [NID, AZP obszary 87-81, 87-82, 88-82 – tam zlokalizowane w obrębie różnych części Chrzanowa Pierwszego, – Drugiego, – Trzeciego, – Czwartego].

Wśród mieszkańców wsi w XVIII stuleciu najczęściej występują nazwiska takie jak: Sułowski, Albiniak, Baran, Bernacik, Bochniak, Byczon, Chudziak, Chwałek, Cygan, Depczak, Dubiel, Dudek, Dzwolak, Figiel, Gajur, Gargul, Gąbka, Giera, Golec, Jargieło, Jarosz, Kapron, Kotuła, Korszak, Kozina, Krawczyk, Krzos, Kupiec, Lewczyk, Ligaj, Łagod, Łukasik, Maksim, Mazur, Moskal, Oleszko, Omiatek, Pachuta, Piczajka, Pierzniak, Piszczek, Rogala, Rożek, Rzepka, Siemionek, Sobek, Sowa, Sulowski, Styk, Tkacz, Turek, Zdybel [APL, AOZ, sygn. 242, k. 23-27; AOZ, sygn. 243, k. 24-27; AOZ, sygn. 244, k. 25-27; AOZ, sygn. 245, k. 24-27; AOZ, sygn. 246, k. 10-13; AOZ, sygn. 247, s. 23-26, 45-52; AOZ, sygn. 248, k. 17-20v; AOZ, sygn. 249, k. 14-17v; AOZ, sygn. 250, k. 11-14].

Uposażenie włościan w ziemię jako wyniku uwłaszczenia z 1864 r. wzięto z Tabel Prestacyjnych z 1846 r., które spłonęły w czasie pożaru archiwum w Zwierzyńcu[AOZ, 3021].

W Chrzanowie Ordynackim: Łukasik Mateusz, Flis Stanisław syn Wojciecha, Gąbka Andrzej syn Pawła, Fiedorek Walenty zięć Antoniego Sulowskiego, Gąbka Paweł, jego dzieci pod opieką Zdybla, Gąbka Andrzej, jego dzieci pod opieką Jacka Gąbki, Jarosz Wawrzyniec, Sulowski Wojciech syn Bartłomieja, Sulowski Andrzej syn Tomasza, Zdybel Bartłomiej, Jarosz Wojciech syn Mateusza, Styk Łukasz zięć Stanisława Chudziaka, Kowalik Walenty i Kowalik Andrzej, Kańkowski Wojciech syn Stanisława, Dziuba Wojciech krewny Szymona Pichajki, Sulowski Józef syn Pawła, Styk Paweł syn Bartłomieja, Zaremba Andrzej pasierb Wawrzyńca Stanieckiego, Jaworski Paweł syn Mateusza, Sokół Walenty, Tyra Jakub zięć Walentego Piszcza, Łukasik Mateusz po Janie Łukasiku, Stanicki Michał, Łazor Jan zięć Walentego Zdybla, Zdybel Sebastian, Kowalik Jan syn Andrzeja, Sulowski Tomasz syn Jacentego, Sowa Jan syn Andrzeja, Sulowski Paweł szwagier Antoniego Maksyma, Baran Stanisław pustka po Wojciechu Chwałku, Baran Paweł, Góra Paweł syn Wojciecha, Jaworski Marcin syn Jacentego, Baran Wawrzyniec pustka po Antonim Dyndor, Zdybel Jan syn Antoniego, Maksym Szczepan pasierb Michała Piszcza, Sulowski Jan, Lewczyk Jacenty po matce Katarzynie, Stanicki Stanisław, Biernat Walenty, Stanicki Marcin zięć Pawła Omiotka, Ligaj Wawrzyniec zięć Tomasza Lewczyka, Krzos Antoni (wójt gminy!), Krzos Jacenty syn Pawła, Gąbka Stanisław po Andrzeju Krzos przez ożenienie się, Sulowski Stanisław, Gąbka Paweł syn Szymona, Lewczyk Michał syn Walentego, Czajka Tomasz, Łukasik Józef syn Marcina, Łupina Wojciech, Krzos Wojciech syn Adama, Buczyński Andrzej syn Jakuba, Skrzypek Andrzej , dzieci Skrzypek Wawrzyniec, Łupina Józef, Szwałek Antoni brat Józefa, Łupina Wojciech, Maksym Wojciech syn Stanisława, Stanicki Wojciech syn Jana, Łukasik Andrzej, Biernat Antoni, Pizoń Andrzej pasierb Stanisława Ligaj, Łupina Stanisław syn Wojciecha, Zdybel Szczepan dzieci, Zdybel Walenty syn, Styk Wojciech szwagier Michała Kowalika, Buczyński Tomasz syn Józefa, Góra Piotr syn Jana, Augustynek Łukasz objął pustkę po Wojciechu Styku, Pruchno Bartłomiej syn Wojciecha, Omiotek Walenty syn Franciszka, Baran Andrzej, Styk Kazimierz, Gąbka Paweł syn Antoniego, Mękas Walenty syn Stanisława, Zdybel Franciszek żonaty z wdową po Tomaszu Baranie, Gałus Tomasz pustka po Józefie Gąbce, Gajor Wojciech z układu ze Stanisławem Krawczykiem, Baran Mateusz syn Jana, Maksym Bartłomiej syn Walentego, Bżot Kazimierz dzieci, Bżot Andrzej syn, Gąbka Franciszek syn Stanisława, Łupina Stanisław syn Walentego, Zdybel Jan syn Antoniego, Łagód Mateusz szwagier Jakuba Skrzypka, Styk Adam, Zdybel Mateusz, Kaproń Maciej żonaty z wdową po Janie Gąbce, Jarosz Antoni zięć Jakuba Gąbki, Madejski Wojciech zięć Antoniego Stanickiego, Zdybel Wojciech, Szwałek Wojciech żonaty z wdową po Pawle Baranie, Stanicki Mateusz, Biernat Bartłomiej, Gąbka Wojciech, Zdybel Andrzej syn Antoniego, Styk Józef po ojcu który objął pustkę po Marcinie Kozina, Gąbka Wojciech syn Tomasza, Chmieliński Tomasz z nabycia od Walentego Pastucha, Stanicki Andrzej, Górowa wdowa po Wawrzyńcu obecnie małżonka Flisa Pawła 2 mąż Chudziak Łukasz syn Mateusza, Zalewski Stanisław, Zalewski Stanisław objął pustkę po Szymonie Konradzie, Zdybel Paweł pustka po Wawrzyńcu Chudziaku, Stanicki Andrzej objął pustkę po Stanisławie Mękasie, Gąbka Wojciech dzieci i Piszcz Jan zięć, Maksym Wojciech syn Wawrzyńca, Rożek Wojciech syn Jana, Gąbka Jacenty po opuszczeniu przez Kańkowskiego Wawrzyńca oraz objął pustkę przez Wojciecha Kotułę opuszczoną.

W Tabeli prestacyjnej z 1846 r. oraz o urządzeniu wsi na skutek uwłaszczenia z 1864 r. [KdsWPJ, 351] Chrzanów Szlachecki z dobrami do dóbr głównych Chrzanów Szlachecki należącymi: Branew Szlachecką, osadę Wierzbowie i Dalowice, zamieszkiwali: Franciszek Augustynek siedlisko z ogrodem warzywnym, Ignacy Augustynek, Maciej Taradys, Paweł Śmiszek, Stanisław Kołodziej (1864 pustka), Wawrzyniec Sykuła (1864 pustka), Szymon Sta(d)nicki (w 1864 r. Jan Duda) (1864 pustka), Walenty Michałek 1864 Stanisław Michałek i Marcin Maksim), Jan Wieczorek, Andrzej Pąk, Maciej Rycerz, Stanisław Rycerz, Antoni Pąk, Jakub Dubiel (1864 Wojciech Marczak i Wojciech Łupina), Piotr Skrzypek, Łukasz Augustynek, Wawrzyniec Rycerz, Józef Dubiel, Sebastian Skrzypek, Walenty Skrzypek starszy (1864 Wojciech Łupina i Wojciech Pąk), Mateuszowa Fiałkowska, Bartłomiej Michałek  (Agnieszki a nie Andrzeja Golec), Jan Stanicki, Paweł Dubiel, Wojciech Cieśla, Stanisław Michałek, Bartłomiej Kozina, Wojciech Lewczyk starszy, Wojciech Kołodziej, Jan Golec, Wojciech Szwałek, Paweł Smiszek młodszy, Stanisław Pąk, Wojciech Lewczyk młodszy, Szczepan Kołodziej, Walenty Rycerz, Marcin Blacha, Szymon Kowalik, Szczepan Dziadosz (1864 Wawrzyniec Sulewski i Walenty Pąk), Wawrzyniec Mazurek, Sebastian Dycha, Jakub Legaj, Franciszek Pąk, Wawrzyniec Janus, Szczepan Rycerz, Wojciechowa Dziokowa, Wawrzyńcowa Maksymka (1864 Jan Gawda i Andrzej Sowa), Jakub Dziok, Marcin Kowalik, Jakub Gronciak, Stanisław Skrzypek, Walenty Skrzypek młodszy, Bartłomiej Gąbka, Stanisław Taradys, Marcin Gąbka, Andrzej Chwałek, Łukasz Legaj, Mikołaj Kłuza Branew, Maksym Liwak Hryców Branew, Paweł Liwak Dmitrów, Paweł Liwak Andrzejów, Andrzej Białek, Piotr Liwak Dymitrów, Maxim Liwak Mikołajów, Oleszko Liwak Dymitrów, Józef Łukasik, Jan Gwizdal, Andrzej Liwak Iwanów, Jan Liwak Wasilów, Kazimierz Chwałek, Walenty Bachorek, Oleszko Liwak czynszownik z mocy umowy 5 VIII 1844, Jan Liwak Mikołajów jw. 18 IV 1844, Hawryło Liwak jw. 26 VII 1846, Józef Liwak jw. 27 IV 1844, Hajm Einhenblat Chrzanów Żyd gospodarz i tkacz, z mocy umowy zawartej, Hajm Feder jw., Kawka Baumcwejk jw., Lejba Heimit jw. (Chamita), Lejba Berger jw., Moszek Presser jw., Habuś Akierman jw., Josew Weber jw., Szmul Regen jw., Szloma Berger jw., Izrael Rosenfeld jw., Dawid Regen jw., Izrael Aff jw., Zalik Aff jw. (Dalekowice), Berak Regen jw., Pinkwas Cytrynbaum jw., Moszek Regen jw., Jankiel Hochman jw., Wojciech Gera gospodarz.

Po pomiarach sporządzono „protokół korekty ilości ziemi w tabeli likwidacyjnej majątku Moniki Łukoskiej, dnia 30 XII 1874 r.”: Augustynek Franciszek, Kowalik Jan, Bober Jan, Taradys Maciej, Taradys Wojciech, Śmieszek Bartłomiej, Kowalik Jacenty, Szwałek Stanisław, Grącak Paweł, Miksza Jacenty, Skrzypek Szymon, Ożóg Marcin, Dziadosz Jan, Maksym Tomasz, Stadnicki Szymon, Łupina Mateusz, Maksym Jan, Gzik Wojciech, Szewc Jan, Kołodziejowa Marianna, Duda Jan, Michałek Stanisław, Maksym Marcin, Pąkowa Andrzejowa, Gejszmit Abraam, Rycerz Stanisław, Blaszyna Marianna, Pąk Antoni, Sykuła Walenty, Marczak Wojciech, Łupina Wojciech, Pąk Wojciech, Myszak Jacenty, Janus Wojciech, Kondrat Wojciech, Kańkowska Katarzyna, Rycerz Paweł, Jarosz Walenty, Ligaj Stanisław, Skrzypek Tomasz, Janus Wawrzyniec, Pąk Wojciech, Pąk Stanisław, Skrzypek Wojciech, Golec Tomasz, Skrzypek Józef, działka szkoły wiejskiej, Łupina Wojciech, Pąk Wojciech, Michałek Bartłomiej, Golec Agnieszka, Michałek Józef, Wrona Józef, Sulewski Walenty, Ligaj Andrzej, Szwałek Jakub, Wojman Jan, Augustynek Wawrzyniec, Lewczyk Wojciech, Chwałek Wojciech, Koczwara Jan, Rycerz Wawrzyniec, Dziadosz Tomasz, Sulewski Wawrzyniec, Pąk Walenty, Dyka Walenty, Ligaj Michał, Baran Józef, Sulewski Antoni, Pąk Szymon, Biernat Michał, Rycerz Tomasz, Szwałek Wojciech, Dziok Wojciech, Gaj Kazimierz, Kondrat Jacenty, Gawda Jan, Sowa Andrzej, Kowalik Marcin, Baumcwejg Kawka, Skrzypek Jan, Gąbka Marcin, Następcy Gąbki Błażeja, Taradys Andrzej, Gąbka Wawrzyniec, Chwałek Andrzej, Krawiec Herszek, Kotula Tomasz, Tomczuk Franciszek, Dziok Stanislaw, Kańkowski Stanislaw, Rycerka Katarzyna, Fedor Marcin, Białek Jan, Sotowski Piotr

Pierwsza wzmianka w źródłach o istniejącej już wsi Chrzanów pochodzi z dokumentu króla Ludwika Andegaweńskiego z 26 lipca 1377 r. [KDM III, 893, s. 310; Baranowski 2001, 143]. Miejscowość została wymieniona w szeregu innych okolicznych wsi, nadanych braciom Dymitrowi i Iwanowi herbu Korczak, wraz leżącym nieopodal zamkiem Goraj (Łada), który był ośrodkiem nadanej włości [SHGL, 78-79]. Wieś istniała więc już wcześniej, choć trudno wypowiadać się jednoznacznie o ciągłości osadnictwa na jej terenie od wczesnego średniowiecza [Baranowski 2009, 14]. Przesłanką na rzecz dawnej metryki osady jest wiadomość o lesie zwanym Stróża, położonym w jej bezpośrednim sąsiedztwie, który był przedmiotem podziału między Janem i Mikołajem Gorajskimi w 1482 r. [KZL 9, k. 358; Jawor 1994/1996, 57; Baranowski 2010, 22]. Nazwa ta jest związana z organizacją obrony terytorialnej w okresie wczesnopiastowskim [Wójcik 2021, 148-149].

W świetle dokumentu królewskiego z 1377 r. wypada przyjąć, że pierwotnie Chrzanów, podobnie jak cały klucz gorajski, stanowił własność monarszą [Luciński 1967, 122; Sochacka 1987, 15]. Mimo stylistyki aktu sugerującej że nadanie ze strony Ludwika nastąpiło dopiero w obozie pod Bełzem, w lecie 1377 r., można sądzić, że wówczas król zatwierdził wcześniejszą donację. Miała ona miejsce jeszcze przed końcem 1373 r., gdy Dymitr po raz pierwszy określił się jako dziedzic Łady [KDKK II, 287; zob. też: AGZ V, 11; tamże VII, 12; tamże VIII, 11]. Nadania mógł dokonać Kazimierz Wielki, ewentualnie mogła to uczynić jego siostra Elżbieta Łokietkówna po 1370 r., gdy sprawowała w Polsce rządy regencyjne w imieniu swego syna Ludwika, względnie zrobił to on sam [Arnold 1921, 15; Myśliński 1981, 126-129; Sikora 2017, 220]. Należy też liczyć się z możliwością początkowego dzierżenia zamku i przynależnych doń wsi przez Korczaków w charakterze zarządców lub zastawników z ramienia króla [Myśliński 1981, 72; Sochacka 1987, 27; Sperka 2006, 221].

Stan współwłasności (niedziału) braci Dymitra i Iwana trwał do 1386 r., kiedy to dokonali oni podziału majątku, co następnie zatwierdził monarcha [ZDM VI, 1523 – dokument z błędną datą roczną: 1387]. W ten sposób jedynym właścicielem Chrzanowa oraz całej włości gorajskiej stał się podskarbi i marszałek Królestwa Dymitr z Goraja. Z małżeństwa z Beatą z Bożydaru pozostawił on jedynie potomstwo żeńskie. W tej sytuacji, pragnąc uniknąć przejścia latyfundium w ręce innych rodów wraz z posagami córek, marszałek postanowił część dóbr oddać w ręce bratanków – synów Iwana z Klecia, czyli: Prokopa (Procza), Aleksandra, Andrzeja Czuryły i Mikołaja [ZDM VI, 1624; Boniecki VI, 233; Sikora 2017, 222].

Po śmierci Dymitra okazało się, że bratankowie nie zadowolą się ofiarowaną przez stryja częścią spadku. Rozpoczął się spór o pozostały majątek między nimi i wdową Beatą z Bożydaru, występującą w imieniu nieletnich córek [SPPP VIII/2, 10344, 10345, 10412; SPPP II, 657, 733, 1093; ZDM VI, 1678; Sperka 2006, 223]. Dopiero w 1405 r., po dojściu Dymitrówien do lat sprawnych, latyfundium ich ojca zostało ostatecznie podzielone. W wyniku ugody pomiędzy bratankami Dymitra a jego córkami, ci pierwsi zostali właścicielami m.in. klucza gorajskiego, a w jego ramach także Chrzanowa [SPPP II, 1093]. Przed rokiem 1409 wspomniani bratankowie podzielili stryjowski majątek między siebie i w konsekwencji klucz gorajski z Chrzanowem dostał się łowczemu lubelskiemu (od 1410 r.) Aleksandrowi [TA VII, 177]. Dobra, w których składzie znajdowała się wieś Chrzanów, pozostawały w rękach potomków Aleksandra do końca epoki średniowiecza [Kupisz 2001, 21-22].

Małgorzata, wdowa po łowczym Aleksandrze, rezydująca we włości gorajskiej także po jego śmierci, wyszła ponownie za mąż za niejakiego Szczepana, który także zaczął pisać się z Goraja [SHGK I, 291]. W latach 1434-1436 Małgorzata samodzielnie dysponowała Chrzanowem, zabezpieczając na wsi pożyczkę [NABM, Księga 1, k. 162, 172v]. Jeszcze wiosną 1437 r. reprezentowała swych synów w sporze granicznym z sąsiadami z Latyczyna [NABM, Księga 1, k. 193]. Jednocześnie, w latach 1434-1437, wdowa występowała wspólnie z synami Janem i Aleksandrem [SHGK I, 291; NABM, Księga 1, k. 245]. Niewykluczone, że wdowa przez pewien czas utrzymywała niedział z synami.

Z czasem spadek po łowczym Aleksandrze przejęli samodzielnie jego synowie: Jan, Mikołaj, Henryk, Aleksander i Andrzej zwany Czuryło [Kupisz 2001, 22]. Spośród nich najwcześniej zmarł bezpotomnie Henryk, którego poza jednym przypadkiem [1428 r.: KZL 5, k. 166] nie odnotowano w źródłach lubelskich. Być może stracił on życie w wojnie trzynastoletniej (1454-1466), bo skądinąd wiadomo, że przypisywano Gorajskim udział w niej [Niesiecki 4, 189].

Sposób podzielenia się spadkiem po ojcu przez pozostałych Łowczyców jest trudny do uchwycenia. Istnieją przesłanki wskazujące, że pozostawali oni w formalnym niedziale [KZL 8, k. 31; KZL 9, k. 335; DLB II, 576], co oczywiście nie wyklucza faktycznego posiadania działów w obrębie klucza gorajskiego. Zdaje się, że na tle owych faktycznych podziałów dochodziło do sporów pomiędzy braćmi, czego ślady pochodzą z lat 1466-1474 [KZL 8, k. 29v; KZL 7, k. 49v, 143v; KZL 9, k. 9].

Działy w Chrzanowie posiadał m.in. Aleksander (zm. 1480), gdyż zapisywano go stąd w miejscowych źródłach w latach 1452-1466 [KZL 6, k. 88, 124, 222; KZL 7, k. 13; por. SHGL, 52 – tu błędna identyfikacja z Chrzanowem w parafii Kłodnica]. W 1477 r. tenże Aleksander zawarł z bratem Andrzejem zw. Czuryło umowę, w której zapisali sobie posiadane działy – w tym m.in. w Chrzanowie – po śmierci, zabezpieczając umowę wzajemnymi zapisami na owych dobrach w wysokości 80 grzywien [KZL 9, k. 188v]. Była to tzw. umowa o przeżycie i wynika z niej, że obaj pozostawali wówczas bezpotomni. Wiadomo też, że nie byli jedynymi posesjonatami w Chrzanowie, bowiem w 1478 r. pisał się stąd także Jan [KZL 9, k. 241], co oznacza, że również miał tam własny dział. Brakuje natomiast analogicznego potwierdzenia dla ewentualnego działu czwartego z braci – Mikołaja Aleksandrowica w Chrzanowie przed 1480 r. [KZL 6, k. 45-45v – tu wymienione posiadłości Mikołaja i brak wzmianki o Chrzanowie].

Niebawem Aleksander zmarł – nastąpiło to przed 20 marca 1480 r. [KZL 9, k. 301] – lecz najprawdopodobniej wspomniana umowa nie weszła w życie, gdyż jako dysponent majątku po zmarłym wystąpił właśnie jego brat Mikołaj Aleksandrowic. Przeniósł on wówczas zapis sumy dłużnej na rzecz sąsiada Jana Starszego Zaporskiego ze swej wsi Łady na część w Chrzanowie, którą miał po śp. Aleksandrze [KZL 9, k. 301]. Co więcej, w kolejnym roku pozostający przy życiu bracia – Jan, Mikołaj i Andrzej zw. Czuryło, wszyscy pisani z Chrzanowa, zostali określeni jako niedzielni [KZL 9, k. 335], co może oznaczać, że odnowili wspólnotę majątkową, ewentualnie byli faktycznie podzieleni między sobą, lecz w sporach z sąsiadami występowali jako niedzielni (zapiska dotyczy sporu z dziedzicami sąsiednich Zdziłowic). Niedługo później zmarł także Andrzej zw. Czuryło, toteż ostatecznie 15 kwietnia 1482 r. miało miejsce rozgraniczenie całej włości gorajskiej, w tym i Chrzanowa, pomiędzy pozostałych przy życiu braci Jana i Mikołaja [KZL 9, k. 357v-358v; Jawor 2015, 239-240].

Przedmiotem podziału na terenie Chrzanowa były poszczególne gospodarstwa kmiece z określeniem czerpanych z nich dochodów (z czynszu?), karczmy nowa i stara, następnie wyszczególnione łany i półłanki opuszczone, a także dwie dąbrowy – jedna zwana Stróża, położona z drugiej strony bezimiennego stawu (?), druga zaś ciągnąca się od Zdziłowic aż do Branwi z jednej strony i aż do […kowye] z drugiej, wreszcie poszczególne pola oraz łąki [KZL 9, k. 358]. Zapiska dotycząca podziału przynosi też informację o bytności we wsi Wołochów – ich gospodarstwo/-a nie było/-ły podzielone.

Mikołaj (Aleksandrowic) występował w kolejnych latach w charakterze dysponenta swojej części we wsi Chrzanów, m.in. w 1484 r. za 40 grzywien zastawił swemu sąsiadowi, wspomnianemu już Zaporskiemu, 4 osiadłych w niej kmieci i karczmarza, a dwa lata później na połowie posiadanej przez siebie części Chrzanowa i zarazem na połowie dworu też – jak można sądzić – tam zlokalizowanego oprawił posag i wiano swej żonie Annie [KZL 9, k. 422v, 439v]. Długi wobec Zaporskiego, zapisane na Chrzanowie, spłacał już syn Mikołaja – Jan [KZL 1, s. 372].

Na początku 1492 r. przedstawiciel kolejnego pokolenia rodziny – zapewne Jan Gorajski, syn Mikołaja [zob. Kupisz 2001, 20], zapisał swej żonie Małgorzacie, córce podsędka chełmskiego Jana Sienickiego herbu Bończa [UBC, 1290, 1353] 200 grzywien posagu i tyle samo wiana na swych dobrach, na które składała się m.in. część Chrzanowa [KZL 1, s. 374; por. Kupisz 2001, 20; Jusiak 2012, 194 – datują to małżeństwo na ok. 1499 r.]. Warto dodać, że wbrew informacji podanej przez Stanisława Kurasia [SHGL, 78; por. SHGK II, 172] ów Jan Gorajski nigdy nie był sędzią żydowskim w Krakowie. Współcześnie z nim w charakterze dziedzica w Chrzanowie odnotowany został jego brat stryjeczny Aleksander Janowic (zm. przed 1504 r.) [KZL 8, k. 196; Kupisz 2001, 20]. Najpewniej syn tego ostatniego, noszący to samo imię, jest tożsamy z Aleksym wymienionym z kolei jako posesjonat części Chrzanowa w rejestrze poborowym z 1531 r., zeznającym z niej 4 łany [ŹD 14, 355; por. Kupisz 2001, 20 – nie odnotowuje Aleksego].

Nieznane bliżej kłopoty finansowe zmusiły Jana Mikołajowica najpierw do pożyczenia ogromnej sumy 800 florenów węgierskich od chorążego chełmskiego Mikołaja Żółkiewskiego [MK 23, s. 243-244], a następnie do dokonania zamiany zadłużonej majętności z ówczesnym wojewodą lubelskim Mikołajem Firlejem [Jusiak 2011, 84-85]. W efekcie Jan został posesjonatem w Płouszowicach i we wsi królewskiej Dębica, gdzie zostały też przeniesione zapisy posagu i wiana na rzecz jego żony Małgorzaty [MK 23, s. 218]. Właścicielem należącej doń części klucza gorajskiego wraz z przynależną mu częścią Chrzanowa został na kilka lat Mikołaj Firlej. Jan Mikołajowic Gorajski zmarł bezpotomnie [Kupisz 2001, 20].

W 1517 r. Firlej, potrzebujący środków na kolejne inwestycje, sprzedał posiadaną przez siebie część dóbr gorajskich, w tym i część wsi Chrzanów, kasztelanowi małogoskiemu Wiktorynowi Sienieńskiemu z Gołogór herbu Dębno (zm. 1530) [Stworzyński 1834, 17; Jusiak 2011, 87]. Był on prawnukiem po kądzieli marszałka Dymitra z Goraja [PSB 37, 192 (z błędami); por. SHGL, 27, 189, 232, 253; Sochacka 1987, 203; Anusik 2021, 99-101]. Jako właściciel Chrzanowa jest poświadczony w 1519 r. [KGL 1, k. 78, 125]. Jego syn i imiennik kryje się w rejestrze poborowym z 1531 r. pod nazwiskiem Syemeński, zeznając posiadanie w swej części Chrzanowa 3 łanów i 1 ćwierci [ŹD 14, 355; Anusik 2021, 100, 102].

Następnie w posiadanie rozległych włości gorajskich, wraz z częścią Chrzanowa wszedł wojewoda poznański Stanisław Górka [PSB, t. 8, s. 420]. Po jego śmierci w 1592 r. własność możnowładcy wielkopolskiego w Chrzanowie została przejęta przez braci Piotra i Andrzeja Czarnkowskich oraz Pawła Trojanowskiego. Oni też dzierżoną część wsi sprzedali kanclerzowi i hetmanowi wielkiemu koronnemu Janowi Zamoyskiemu. Kontrakt zawarty został w 1595 r., natomiast ostatecznie dobra trafiły w ręce kanclerza rok później, kiedy to ustalono szczegóły warunków przeprowadzenia transakcji a Czarnkowscy z Trojanowskim złożyli w grodzie poznańskim rezygnację z dóbr [Tarnawski 1935, s. 22]. Jeszcze w tym samym roku Jan Zamoyski włączył posiadaną część Chrzanowa do klucza gorajskiego utworzonej w 1589 r. ordynacji.

Z kolei część Chrzanowa dzierżona przez Aleksandra Gorajskiego, w 1523 r. w ramach działów majątkowych przeprowadzanych między jego synami została podzielona między Stanisława, Mikołaja oraz Jana [Kupisz 2001, 22]. Następnie ta część wsi trafiła w ręce Jerzego, który występuje jako jej właściciel w rejestrze poborowym z 1563 r. [AGAD, ASK I, sygn. 33, k. 451v-452].

Po śmierci Jerzego Gorajskiego w 1592 r. część Chrzanowa odziedziczył Stanisław, najstarszy syn z jego małżeństwa z Zofią z Uhrowieckich. Ten z kolei w 1596 r. za sumę 11 tys. złp sprzedał posiadane grunty w Chrzanowie (kontrakt tyczył się także wsi Klecie) swojemu krewnemu, Adamowi Gorajskiemu „młodszemu”, synowi Jana Gorajskiego i Katarzyny ze Słupeckich [Kupisz 2001, 24]. Równolegle drugą część Chrzanowa nabył Jan Zamoyski. Spory graniczne między Adamem Gorajskim a kanclerzem wielkim koronnym doprowadziły do wieloletniego burzliwego konfliktu między oboma właścicielami Chrzanowa [Tarnawski 1935, s. 60].

Ordynacka część wsi

Do końca istnienia przedrozbiorowej Rzeczypospolitej kolejnymi właścicielami tej części Chrzanowa byli następujący po sobie ordynaci zamojscy. Po śmierci Jana Zamoyskiego w 1605 r. został nim jego syn Tomasz Zamoyski, wojewoda kijowski, kanclerz wielki koronny (1605-1638), Jan „Sobiepan” Zamoyski, wojewoda sandomierski (1638-1665). Następnie po okresie konfliktów, do jakich doszło między przedstawicielami Zamoyskich po śmierci wnuka założyciela ordynacji byli nimi: Marcin Zamoyski, wojewoda lubelski, podskarbi wielki koronny (1676-1689), pułkownik Tomasz Józef Zamoyski (1704-1725), Michał Zdzisław Zamoyski, wojewoda smoleński (1725-1735), Tomasz Antoni Zamoyski, wojewoda lubelski (1735-1751), pułkownik Klemens Jerzy Zamoyski (1760-1767), Jan Jakub Zamoyski, wojewoda podolski (1767-1777) oraz Andrzej Zamoyski, kanclerz wielki koronny (1777-1792).

Zasadniczo Zamojscy znaczną część posiadanych dóbr regularnie oddawali w dzierżawę. Nie inaczej było w przypadku Chrzanowa. Zazwyczaj znajdował się on w rękach przedstawicieli szlachty średnio zamożnej. Np. w końcu lat trzydziestych XVIII w. dzierżawcą całego klucza gorajskiego, włącznie z Chrzanowem, był wojski sieradzki Stefan Białogłowski [APL, AOZ, sygn. 244, k. 6].

Szlachecka część wsi

Po śmierci Adama Gorajskiego, która nastąpiła w 1602 r. wieś przeszła w posiadanie jego braci Piotra oraz Jana. Ten pierwszy, jeden z czołowych polityków przełomu XVI i XVII w., aktywny obrońca praw protestantów, absolwent Uniwersytetu w Bazylei, przywódca szlachty podczas rokoszu Zebrzydowskiego, zarządzał częścią Chrzanowa jako opiekun niepełnoletniego wówczas jeszcze syna Adama Gorajskiego, Zbigniewa [PSB, t. 8, 283-284]. Prawdopodobnie około 1618 r. wieś przeszła już w bezpośrednie władanie jedynego męskiego potomka Adama oraz Anny Osmólskiej. Zbigniew Gorajski, kalwinista, późniejszy kasztelan chełmski i kijowski, aktywista polityczny, dyplomata, wielokrotny poseł na sejmy Rzeczypospolitej, jako posiadacz części Chrzanowa wymieniony jest w rejestrze poborowym z 1626 r. [Rejestr poborowy 1626, s. 79]. Po jego śmierci w kwietniu 1655 r. wieś na krótko przeszła we władanie najstarszego syna kasztelana, Rafała Gorajskiego i pozostała w jego rękach do 1660 r. [Boniecki 1903, 234]. Ostatnim przedstawicielem tego rodu posiadających część Chrzanowa był brat Rafała, Teodor Gorajski. Otrzymał on wieś w trudnym okresie, tuż po zakończeniu II wojny północnej i nie zdążył w wyraźny sposób wpłynąć na sytuację Chrzanowa, gdyż zmarł już w 1664 r.

Nie do końca jasne są okoliczności, w których w posiadanie części Chrzanowa, jeszcze w ostatnich latach życia Teodora Gorajskiego, wszedł pełniący od 1654 r. urząd kasztelana lwowskiego Andrzej Maksymilian Fredro. Przyszły wojewoda podolski wymieniany jest jako właściciel Chrzanowa w rejestrach poborowych z lat sześćdziesiątych XVII stulecia oraz z 1674 r. [BJ, sygn. 7209 III, k. 76; AGAD, ASK I, sygn. 162]. Wiele wskazuje, że przez kilkadziesiąt lat szlachecka część wsi była podzielona między dwóch właścicieli, gdyż pewien jej obszar po śmierci ostatniego przedstawiciela kalwińskiej linii Gorajskich przeszedł w posiadanie jego siostry Teofilii Rey, żony stolnika krakowskiego Władysława Reya. W początku lat dziewięćdziesiątych sprzedała ona jednak większość majątku referendarzowi koronnemu Stanisławowi Antoniemu Szczuce. W kolejnych dekadach część Chrzanowa pozostająca poza granicami Ordynacji Zamojskiej wielokrotnie zmieniała swoich właścicieli. Jednym z ostatnich w okresie przedrozbiorowym był kasztelan wieluński Ludwik Karśnicki, wymieniany jako dziedzic Chrzanowa w 1783 r. [Rejestr 1784, 367].

W XIX wieku Chrzanów Ordynacki wraz z folwarkami należał do Zamoyskich a Chrzanów Szlachecki do kolejnych właścicieli. Od pocz. l. 30. tego stulecia przeprowadzono oczynszowanie, ostatecznie zamieniające zobowiązania w naturze i robociźnie na czynsz (do 1846 r.) Jednocześnie zabroniono usuwania włościan (rugowania) jeśli wypełniali zobowiązania wobec właściciela a tzw. pustki należało zapełniać w ciągu dwóch lat i nie można było ich włączać do folwarków. Przyspieszyło to proces zamiany tych zobowiązań na czynsz. Wszystkie ziemie należące do Ordynacji zostały oczynszowane. Pustki były przekazywane w użytkowanie w drodze konkursu. Użytkowanie działek było dziedziczone lub przekazywane poprzez przeniesienie z rekomendacji dotychczasowego użytkownika na krewnego lub powinowatego np. zięcia lub innego włościanina. Pod naciskiem władz powstania styczniowego car wprowadził w 1864 r. uwłaszczenie w Królestwie Polskim na dużo korzystniejszych warunkach, niż w Rosji. Oznaczało ono przymusowe odebranie ziemi dotychczasowym właścicielom i nadanie jej uprawiającym ją włościanom za odszkodowaniem państwa. Włościanie otrzymali indywidualne gospodarstwa na własność i tylko nieliczne działki były wspólne (pastwiska) a poza tym zachowali prawo do korzystania z łąk, pastwisk oraz lasów byłych właścicieli wsi w postaci pozyskiwania drewna na budowy i remonty oraz na opał a także ściółki leśnej do obór w postaci tzw. serwitutów lub służebności. Prawa te były likwidowane w drodze umów dwustronnych a generalnie sprawa serwitutów została uregulowana ustawą z dnia 7 V 1920 r. o likwidacji serwitutów na terenie b. Królestwa Kongresowego i rozporządzeniem Prezydenta z dnia 1 II 1927 r. Przez cały okres włościanie byli zobowiązani do pewnych świadczeń np. szarwarków czy stójki. W 1898 r. władze rosyjskie przywłaszczyły sobie całkowite prawo propinacji zarówno w miastach jak na wsi i tym samym zniosły prawo byłych właścicieli majątków ziemskich do produkcji i sprzedaży napojów alkoholowych w obrębie jego dóbr.

Właściciele dóbr ziemskich Chrzanów Szlachecki w XIX wieku

Na przełomie wieków właścicielem był Andrzej Grzębski z Kotlewa. 27 VI 1805 r. Antoni Kuczkowski kupił udział w tych dobrach za 431,600 zlotych polskich. 25 IV 1825 r. Narcyz Kuczkowski nabył Branew, Chrzanów Szlachecki, Jabłonowice i Dalekowice aktem darowizny od swojego ojca. Gdy zmarł bezpotomnie, w wyniku postępowania spadkowego 14 VII 1829 r. Józefa Stoińska z Kuczkowskich odziedziczyła dobra po swym bracie Narcyzie. 22 VII 1837 r. majątek przejął Franciszek Xawery Stoiński, Antonina i Aleksandra Stoińska przez darowiznę w równych częściach od Józefy z Kuczkowskich Stoińskiej, ich matki, z zastrzeżeniem praw Józefy z Krauzów Dąbrowskiej w dziale III 10/22 VI 1838 r. Kajetan Morozewicz wytoczył proces o unieważnienie aktu darowizny z 22 VII 1837 r. Józefy i z Kuczkowskich i Józefa Stoińskich. Ostatecznie Aleksandra Stoińska otrzymała 1/3 dobr aktem darowizny 22 VII 1837 r. a w reszcie od brata Franciszka Ksawerego i siostry Antoniny z mocy aktów działowych z 1 IV 1842 r. i 20 VII 1842 r. a wniesionych do księgi hipotecznej 28 VI/10 VII 1849 r. Michał Skibiński nabył od Aleksandry Stoińskiej całkowite dobra Chrzanów Szlachecki z wsiami i folwarkami: Jabłonowice, Branew i Dalekowice z przyległościami i przynależnościami – 15/27 V 1862 r. za 560 tys.zł. czyli 84 tys. rubli srebrem. W myśl intercyzy przedślubnej Franciszce z Łukoskich Skibińskiej żonie Michała Skibińskiego z dnia 20 I/1 II 1830 r. służo prawo do współwłasności tych dóbr – wpisano do hipoteki 20 IX/2 X 1867 r. Monika z Pląskowskich Łukoska Żona Stanisława Łukoskiego nabyła dobra Chrzanów Szlachecki 29 V/ 10 VI 1868 r. za 226 tys.66 zł 20 gr albo 34 tys. rubli srebrem.

Dobra ziemskie Chrzanów Szlachecki z folwarkami Jabłonowice, Branew i Dalowice z przyległościami począwszy od l. 60 XIX wieku ulegały dezintegracji. Na podstawie ukazu uwlaszczeniowego z 19 II (2 III) 1864 r. rozpoczął się wieloletni proces uwłaszczenia. Działki do tej pory jedynie użytkowane przechodziły na własność włościan. Należało ustalić kto i ile ziemi posiadał w momencie wejścia w życie prawa. Kolejne przydziały wywoływały wiele skarg. Podstawą były tzw. tabele likwidacyjne i tak na podstawie tabeli likwidacyjnej z dnia 11 (23) I 1868 r. zatwierdzonej przez Komisję Centralną ds. Włościańskich przy Komitecie Urządzającym przekazano na własność włościan wsi Chrzanów Szlachecki gruntów 1415 morgów 186 prętów i nieużytków 37,192 morgi; w Branwi Szlacheckiej gruntów używalnych 536,190 mórg nieużytków zaś 122,122 morgi. W wyniku uwłaszczenia, 2/14 XI 1867 r. na własność włościan przeszło w Chrzanowie Szlacheckim 112 mórg 67 prętow pastwiska (119 m. 76 pr. i 2 m. 193 pr. nieużytków) a 12 I 1873 r. 94 m. 150 pr. lasu. 12 I 1873 roku włościanie zawarli porozumienie z właścicielem o zamianie serwitutu na las. Chłopi dostali 1453 m. 78 pr. w tym nieużytków 37 m. 192 pr. Ziemie wspólne stanowiły pastwiska: Błonie 33,010 m., jedno po środku wsi 10,185 m., jedno z byłej łąki 2,2 m.; łąka po środku pastwiska 0,14 m. i jezioro 9,032 m. Ostatecznie po pomiarach komisarz Aksel Furuhelm postanowił uznać obszar ziemi włościańskiej wsi Chrzanów Szlachecki w rozmiarze 1505 m. 283 pr. a w tym nieużytków 154 m. 223 pr. co ogłoszono 13 I 1875 r. Jednak spory i korekty trwały jeszcze na początku lat 80. XIX wieku.

Dobra ziemskie były zadłużane. 1 VII 1802 r. (oblatowano) 1000 zł w złocie oprocentowane na 5 od 100 dla Klasztoru księży Dominikanów w Janowie z mocy skryptu z dnia 8 VII 1784 r. wystawionego przez Ludwika Kawnickiego. 23 VIII 1800 r. 2 tys. złp z procentem po 5 od stu dla kościoła parafialnego w Biskupicach; 1970 złp i 4 gr kaucji na rzecz skarbu publicznego, którą Jacek Kawnicki pro non devolando functo za sobą samym jako dożywotnim posiadaczem dóbr rządowych Pląskowni i Turowic, na mocy aktu zeznanego w dniu 1 VI 1798 r. W dniu 9 III 1820 r. 135 tys. pożyczył właściciel od Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego [APKoS, Hipoteka 48, 49, 54]. 1/13 VIII 1878 roku Jan Grodzicki syn Klemensa kupił majątek na przetargu publicznym od Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego za 45 tys. rub, by po niespełna dwóch latach sprzedać go Żydom. Nabywcami byli: Alter Wallesztejn syn Awrama w 3/5 części, Eliasz Erlichter syn Natana 2/5 części. Transakcja miala miejsce 5/17 VI 1880 r. a opiewala na sumę 36,822 rub. Oni kupili też trzy folwarki: Branew Szlachecką, Dalekowice i Jabłonowiec z Niwą Jabłonowską i Dudzicowem, a także dwie pustki nr 37 i 55, razem 2071 m. 5 pr. nowopolskiej miary w dniu 16/28 IV 1879 r. za 36324 rub. Wtedy też dla wymienionych folwarków 2043 m. 53 pr. z czterema pustkami 78 m. 90 pr. założono odrębne księgi hipoteczne. Alter Wallersztejn 22 III/3 IV 1884 r. wykupił udział Erlichtera za 18400 rub.

W 1881 r. w zamian za rezygnację z serwitutów leśnych chłopi z Branewa dostali 37,150 m. lasu i 1,5 m. nieużytków. W tym czasie funkcjonowały jeszcze dwa folwarki: Jabłonowiec z Niwą Jabłonowską, Dudzicowe i Dalekowice oraz Branew. Bez nich majątek Chrzanów Szlachecki wynosił 711,37 m. W 1884 r. wydzielono Chrzanów Szlachecki Kolonię nr 1 (300,113 m. ziemi), i potem w 1886 r. drugą – 43,20 m. Podobnie postępowano w kolejnych latach. Każde takie wydzielenie otrzymywało nazwę kolonii, ponieważ sprzedawano ziemię i parcelowano na działki, na których osadzali się „koloniści”. Stopniowo majątek parcelowano i rozprzedawano, np. 20 VI/2 VII 1884 r. kupili po morgu (koloniści): Andrzej Gajor, Józef Gajor, Piotr Kozyra, Wojciech Mróż, Wojciech Ligaj, Jan Pachuta, i 220 pr. Mateusz Ligaj, (razem 6 m. 220 pr. za 684,34 rub.) Ziemie te przeniesiono do innej księgi pod nazwą Kolonia Chrzanów Szlachecki 27 V 1887 r. Kolejne sprzedaże części folwarkow nastąpiły 31 I 1889 r. w Chrzanowie Szlacheckim. Nabywcami byli w części I: Walenty Hamerla syn Wojciecha kupił 2 m. 150 pr za 200 rub. (Kamienna Łąka). Z ziem Kamiennej Góry lub Niwy Judki 4 VII 1889 r. kupili po 2 -3 morgi: Jan Miszczur syn. Pawła, Kazimierz Woźnica syn Michała, Tomasz Kula syn Sebastiana, Stanisław Gąbka syn Tomasza, Maciej Mazurek syn Wojciecha, Tomasz Skica syn Andrzeja, Tomasz Koszłaka syn Antoniego, Grzegorz Styk syn Jacentego, Józef Kufel syn Mateusza, Wojciech Chudziak syn Jana, Walenty Białek syn Jana.

Ponadto Żydzi Ksyl Magier syn Mendla i Moszek Wulfer Kuligowski syn Jankiela kupili browar murowany z aparaturą i placami obok w dniu 3 III 1888 r. oraz ziemi ornej 21 m. w Trzeslowej Górze między ziemią Szymona Liwaka a Maliniem, Rowem i Wielkim Dołem zwanym Knieja przy lesie Judki. Józef Gladman syn Szyi kupił całość majątku od Wallersztejna (za wyjątkiem już sprzedanych działek kolonistów, browaru i karczmy z ogrodem) za 7500 rub. w dniu 5 VII 1888 r. (w sumie 151 m. 104 pr.)

4 XI 1892 r. Gladman sprzedał działki 36 gospodarzom ( w sumie 102 m. 280 pr.) Pozostałe 48 m. 124 pr. przeniesiono do księgi Chrzanów Szlachecki II [APKoS, Hipoteka Chrzanów Szlachecki. Dobra Ziemskie sygn. 48, 49, 54]. W 1911 r. nastąpił podział własności wspólnej lasów i pastwisk otrzymanych w zamian za serwituty w Chrzanowie Szlacheckim na działy gospodarskie. Na zgromadzenie wiejskie 16 III 1911 r., z 138 gospodarzy mających prawo głosu przybyło 112, którzy pod przewodnictwem miejscowego sołtysa Pawła Pąka jednogłośnie postanowili podzielić: 1) pastwisko wspólne otrzymane z ziem dworskich od właściciela majątku Michała Skibińskiego 31 I 1871 r. za serwituty (umowa zawarta  2 XI 1867 r. a zatwierdzona 31 I 1871 r.); 2) Niwę Bisówki 62 m. 240 pr., ziemię szynkarską 16 m. 144 pr., ziemię kowalską 16 m. 283 pr., z resztek przy Deszkowskiej granicy 16 m. Razem 112 m. 67 pr.; 3) Wg umowy pełnomocnika właściciela majątku Michała Łukoskiego z włościanami 31 I 1874 r. w zamian za zrzeczenie się praw na leśne serwituty otrzymali we wspólne posiadanie z ziem dworskich 94 m. 150 pr. lasu w dwóch częściach nazywanych „Wierzbowe” i „Bukowy Las” i zadeklarowali chęć podzialu tego obszaru na działki gospodarskie. Stwierdzono przy tym, że: 1) wspomniana niwa ma w dwóch miejscach nieużyteczne ziemie nazywane Kamienny Dół ok. 200 pr. i Środkowy Dół ok. 100 pr,, które powinny dalej być wspólne; 2) wspólne pastwisko leżące przy granicy Chrzanowa Szlacheckiego i Ordynackiego nazywanego Błonie podzielić po równo między 64 gospodarzy wg projektu tabeli likwidacyjnej; 3) las serwitutowy podzielić na dwie części: Bukowy Las od granicy kolonistów Kolonii Chrzanów Szlachecki do granicy wsi Huta gm. Turobin. Wierzbowe od pola Antoniego Buczyńskiego do granicy ziem włościan Otrocza. Do nadzoru nad podziałem wybrano Wojciecha Gawdę, Jana Gąbkę, Andrzeja Styka, Macieja Kańkowskiego, Pawła Sulewskiego i Stanisława Dudę. Zgromadzenie zakazało użytkowania młodnika zwanego Bukowy las i Wierzbowie (w sumie 94 m. 150 pr.) na okres 10 lat tj. do 16 III 1921 r. Zabroniono rąbać świeże drzewa z tego młodnika i uchwalono kary. Zbiór chrustu i powałów miał sie odbywać raz w roku (2 X) a jeśli wtedy wypadnie święto to pełnomocnicy wyznaczą inny dzień. naruszenie tego terminu było karane. Zbieranie ściółki wyznaczono każdego roku w pierwszy czwartek, piątek i sobotę października, ale nie więcej niż 10 podwód na poszczególne gospodarstwo. Zabroniono też kosić i zrzynać trawę w zamkniętym lesie a także wypasać bydło, konie i owce. Kary ściągane na rzecz społeczności wpłacać mieli pełnomocnicy do Chrzanowskiej Kasy Oszcz.-Poż. Wypas (konie, bydło, owce, świnie i gęsi) na Błoniu wspólnym we wsi został zabroniony postronnym (poza włościanami Chrzanowa Szlacheckiego i Ordynackiego) oprócz pisarza gminnego Antoniego Zalewskiego. Wybrano pełnomocników do reprezentowania wsi w instytucjach sądowych i cywilnych w tej kwestii: Macieja Śmieszka, Andrzeja Pąka, Wojciecha Maksima i Marcina Sowę. Mieli oni corocznie przedstawiać sprawozdanie o prowadzeniu tej sprawy. Zgromadzenie gminne udzieliło bezpłatnego prawa polowania na 10 lat pisarzowi gminnemu w zamkniętym młodniku i na polach należących do społeczności Chrzanowa Szlacheckiego (1547 m.) Zgromadzenie wiejskie wybrało dwóch leśników dla zamkniętego lasu na młodnik na rok od 1 I 1911 r. do 1 I 1912 r. z wynagrodzeniem każdemu po 40 rubli na rok: Łukasza Gałusa do Wierzbowego Lasu a Mateusza Kowalika do Bukowego Lasu. Komisarz włościański zatwierdził uchwałę w obecności włościan, sołtysa i wójta oraz świadków – sołtysów wsi Łada – Jana Jargieło i Malinie – Tomasza Stanickiego ale Lubelski Urząd Specjalny ds. Włościańskich nie zatwierdził kar za wyręb i wypas  w zamkniętym lesie jako że nakładanie ich mogło być realizowane tylko w drodze sądowej [LGUdsW, 3583]

Niemożliwe jest nawet przybliżone oszacowanie potencjału demograficznego wsi Chrzanów w momencie, gdy pojawiła się w źródłach historycznych (1377). Rozpowszechniony jest pogląd, formułowany w odniesieniu do okresu do końca XIV w. albo wręcz do końca epoki średniowiecza, o stosunkowo słabym potencjale ludnościowym w rejonie pogranicza polsko-ruskiego. Dotyczy to zwłaszcza jego odcinka zlokalizowanego w dorzeczu Białej Łady, gdzie kończyła się strefa rolnicza, ustępując rozległym, niemal bezludnym kompleksom leśnym, wchodzącym w skład Puszczy Sandomierskiej [Ładogórski 1958, 211; Markiewicz, Szczygieł, Śladkowski 1985, 11; Jawor 1994/1996, 55-56; Jawor 2002, 56-59; Jawor 2004, 151-152].

Zasługi w podniesieniu miejscowego potencjału ludnościowego przypisywane są Korczakom, szczególnie wpływowemu i ustosunkowanemu podskarbiemu Dymitrowi z Goraja [Jawor 1994/1996, 58]. Z argumentów pośrednich na rzecz tej hipotezy można wskazać fakt podejmowania analogicznych działań na terenie sąsiednich włości podskarbiego – tj. w kluczu turobińskim [ZDM IV, 1118, 1140] i w okręgu szczebrzeskim [Jawor 2004, 153 nn.].

W Chrzanowie oraz w dwóch innych pobliskich wsiach leżących w obrębie włości gorajskiej – Branwi i Radzięcinie – od drugiej połowy XV w. notowani są Wołosi [Jawor 2000, 100-101; Baranowski 2001, 94]. Ich obecność na tym terenie wyznacza zarazem granicę zasięgu ich występowania na obszarze zachodniego Roztocza [Jawor 1988/1989, 17; Jawor 2000, 100; Jawor 2016, 41-42]. Istnieją przesłanki pozwalające cofać moment ich osadzenia na tym terenie nawet na koniec XIV w. [Myśliński 1981, 250-252; Jawor 1988/1989, 18; Jawor 1994/1996, 60; Jawor 2000, 100], co pozwala wiązać ten fakt z inicjatywą marszałka Dymitra z Goraja. Jedną z tych przesłanek są imiona Wołochów wskazujące na znaczący stopień asymilacji z dominującym na tym terenie żywiołem polskim i katolickim. Integracja przybyszów z miejscowymi była ułatwiona dzięki wykonywaniu przez tych pierwszych zajęć rolniczych.

Chrzanów należał w średniowieczu do parafii katolickiej, ufundowanej przez podskarbiego Dymitra w Goraju, najpewniej przy okazji lokacji miasta [por. Tryka 2010, 34-35]. Powstanie parafii miało miejsce przed rokiem 1395, kiedy to poświadczony został jej proboszcz Stanisław [ZDM IV, 1118]. Przynależność Chrzanowa do parafii gorajskiej poświadczył Jan Długosz [DLB II, 576] i późniejsze źródła [1519 r.: KGL 1, k. 78; 1529 r.: LR, 464]. Chrzanów w granicach parafii gorajskiej pozostał do końca XVIII w. Brak natomiast informacji o wyznaniu Wołochów osadzonych w Chrzanowie. Jeśli byli katolikami, należeli do tej samej parafii, co ich polscy sąsiedzi, jeśli zaś prawosławnymi, mogli być związani z pobliską cerkwią branewską.

W XIX wieku Chrzanów i folwarki oraz osady do niego należące znajdowały się w parafii Goraj. Przeważała ludność katolicka. W Chrzanowie Szlacheckim właściciele osadzili kilkunastu Żydów, którzy mieli się zajmować tkactwem ale dostali też niewielkie działki rolne. W 1905 r. na 8654 mieszkańców gminy było: 6621 katolików, 1939 prawosławnych i 94 Żydów [ PKLG; SKLG; Baranowski, 2001, 28-29].

W 1827 r. w Chrzanowie było jedynie 899 mieszkańców, w 1877 – 723. Dane te są jednak nieporównywalne, gdyż ludność liczono raz w całych dobrach (z Branwią i folwarkami) lub osobno.

Ludność gminy Chrzanów w drugiej połowie XIX wieku:

	ludność
1865	2102
1870	2624
1877	6723 (z gm. Zdziłowice)
1890	7508
1891	7219
1892	7739
1893	7888
1894	8203
1895	8097 epidemia cholery
1896	8214
1897	8362
1905	8654
1906	9571
1907	9571
1908	9606
1909	9606
1910	9606
1911	9606
1912	11001
1914	10314

Te dane można uzupełnić kilkoma uwagami. W 1870 r. w gminie było 345 gospodarzy posiadających 3 morgi i więcej ziemi. W 1905 r. 8654 osoby mieszkało w 1030 zagrodach. W 1908 r. na terenie gminy mieszkało 885 gospodarzy uprawnionych do głosu na zgromadzeniach gminnych czyli posiadających ponad 3 morgi ziemi. [LGUdsW, 3338]. W 1905 r. w Dalekowicach zamieszkiwało: prawosławnych 23, katolików 20, Żydów 18; w Chrzanowie Ordynackim: prawosławnych 42, katolików 1027, Żydow 9; w Chrzanowie Szlacheckim: prawoslawnych 78, katolików 809, żydów 6; w Chrzanowie Szlacheckim w folwarku Żyda M. Kuligowskiego): katolików 12, Żydow 14 [SKLG].

Największa wieś gminy w 1921 r. liczyła 384 budynki i 2371 mieszkańców (1158 mężczyzn i 1213 kobiet) 2249 osób zadeklarowało wyznanie rzymsko-katolickie, 2 prawosławne a 120  mojżeszowe. 2362 zadeklarowało narodowość polską, 1 rusińską a 6 żydowską i 2 inną. [Skorowidz miejscowości, 1924, t. 4, s. 36]. W 1931 r. gminę Chrzanów zamieszkiwało 6 498 osób  (w tym 23 Żydów i 1020 Ukraińców) a w 1933 6 500 osób. Gmina zajmowała obszar 88,6 km² i zaliczała się do najmniejszych w powiecie janowskim. [Szymanek, 2003, 66]. Ludność gminy na 1 marca 1943 r. wynosiła 6902 osoby [Szymanek, 2003, 111] a w 1948 r. 5.934 osoby w tym 29 Ukraińców [Szymanek, 2003, 164-165].

Parafię rzymsko-katolicką w Chrzanowie pod wezwaniem św. Jacka erygowano w dniu 10 lipca 1932 r. Początkowo byl to kościół drewniany. Nowy kościół murowany poświęcono w dniu 22 grudnia 2011 r.

W akcie nadania z 1377 znajduje się fragment mówiący o immunitecie sądowym, przyznanym Korczakom w ich dobrach. Mieszkańcy osiedli mieli podlegać sądownictwu wójtów i sołtysów zgodnie z przepisami prawa niemieckiego w odmianie średzkiej [KDW III, 893, s. 310-311]. W połączeniu ze znanymi z tego samego dyplomu wzmiankami o granicach, łanach i czynszach może to oznaczać, że owe osady już w praktyce funkcjonowały według coraz bardziej wówczas powszechnego modelu gospodarczego, opartego na tzw. prawie niemieckim, aczkolwiek aż do 1377 r. nie było to usankcjonowane formalnym aktem prawnym [por. Grocholski 1964, 30]. Treść przywileju można jednak interpretować w inny sposób, a mianowicie, że Korczakowie równocześnie z nadaniem otrzymali od króla zgodę na powołanie w nowo nabytych dobrach autonomicznego okręgu sądowego. Innymi słowy Dymitr i Iwan Gorajscy mogli odtąd samodzielnie inicjować procesy lokacyjne w osiedlach już istniejących, ewentualnie lokować nowe, do czego wspomniany immunitet sądowy był niewątpliwie konieczną predyspozycją. Wskazówką na rzecz ostatniej interpretacji jest późniejsza informacja (z 1508 r.) o odnowieniu przez króla Zygmunta Starego przywilejów lokacyjnych Goraja oraz przynależnych doń wsi, w tym Chrzanowa, ponieważ pierwotne dokumenty miały ulec zniszczeniu podczas najazdu Tatarów [MK 23, s. 436-437]. Istniały więc dokumenty lokacyjne dla poszczególnych osad, których nie można utożsamiać z aktem z 1377 r., zachowanym w oryginale [ZDM III, s. 311]. Warto jednak zaznaczyć, że owo odnowienie dokonane na prośbę ówczesnego dysponenta dóbr gorajskich, wojewody lubelskiego Mikołaja Firleja, dotyczyło prawa niemieckiego w odmianie magdeburskiej, a nie – jak pierwotnie – średzkiej [por. SHGL, 78]. Niewykluczone więc, że na początku XVI w. chodziło nie tylko o odnowienie utraconych dokumentów, lecz przede wszystkim o faktyczne ponowienie lokacji miejscowości zniszczonych przez Tatarów Krymskich [Jusiak 2008/2010, 60-66].

Nie są znane skądinąd żadne działania Dymitra ani jego brata Iwana, związane konkretnie z Chrzanowem czy też ogólnie z gorajsko-kraśnickim kompleksem dóbr, wiadomo jednak, że marszałek dbał o podniesienie gospodarcze swych dóbr w sąsiednim kluczu turobińskim [ZDM IV, 1118, 1140; Stankowa 1975, 21-24; Jawor 2004, 155-156], a późniejsza tradycja przypisuje mu lokację miasta Goraja [Tryka 2010, 34 nn.; por. Kiryk 1972, 131]. Czyni to prawdopodobnym domysł o analogicznych działaniach także w kluczu gorajskim. Stosunkowo niewielkie zaludnienie okolicy Chrzanowa, aczkolwiek tylko szacowane, umożliwiało nie tylko przekształcanie istniejących osiedli, ale też ich powiększanie poprzez dosadzanie kolejnych osadników, ewentualnie eliminowanie tą drogą tzw. pustych łanów. W przypadku Chrzanowa wystąpienie tego mechanizmu jest bardzo prawdopodobne w związku z faktem występowania w nim w drugiej połowie XV w. mieszanej populacji polskiej i wołoskiej. Może to też świadczyć o mieszanym, rolniczo-pasterskim charakterze gospodarczym wsi. Polacy zajmowali się rolnictwem, Wołosi specjalizowali się natomiast w hodowli zwierząt, zwłaszcza owiec i świń. Naturalnymi terenami wypasowymi dla posiadanych przez nich stad były okoliczne lasy i podmokłe doliny rzeczne.

W bliskim sąsiedztwie Chrzanowa przebiegał jeden z wariantów ponadregionalnej drogi handlowej z wschodu na zachód [Wąsowiczówna 1957, 444; Wąsowicz 1961, 238-241; Myśliński 1964, 14-15; Myśliński 1974, 165]. Brak jednak jakichkolwiek informacji, które świadczyłyby o wykorzystaniu tej okoliczności przez mieszkańców średniowiecznego Chrzanowa, natomiast można mniemać, że odegrała pewną rolę w kalkulacjach właścicieli klucza gorajskiego w odniesieniu do lokalizacji w nim ośrodka miejskiego. W XV wieku ten wariant szlaku stracił na znaczeniu na rzecz innych. Sąsiedztwo ważnej drogi to jednak nie tylko potencjalne i wcale nieoczywiste korzyści, ale też zagrożenia. Te same drogi służyły kupcom i zbrojnym najeźdźcom, a o tych ostatnich nietrudno było na niespokojnym polsko-ruskim pograniczu, przynajmniej do ostatniej ćwierci XIV w. Informacja o wkroczeniu Rusinów na ziemie polskie czterema drogami w 1243 r. i spustoszeniu terenów m.in. w dorzeczach Izwoli (Zwoli) i Łady oraz w okolicy Białej [KHW, 169-170; w kwestii datacji: Dąbrowski 2012, 242 n.] – najprawdopodobniej ucierpiał wówczas także Chrzanów – jest dobrą egzemplifikacją tej sytuacji.

Wśród potencjalnych uwarunkowań, mogących wpływać na wdrażany w Chrzanowie i w jego okolicy model gospodarczy, wymienia się urodzajność miejscowych gleb (lessy, mady rzeczne i gleby brunatne), a także lokalizację na styku strefy rolniczej i leśnej [Jawor 1994/1996, 55].

W drugiej połowie XV w. w Chrzanowie funkcjonowały dwie karczmy, w tym jedna o nazwie Strzeszowska vel Strzelczowska [KZL 9, k. 358, 422v], zapewne dzierżawiona przez osobę o takim przydomku. W bezpośrednim sąsiedztwie wsi funkcjonował też staw, choć mógł leżeć na gruntach sąsiedniej miejscowości Łady. Można też sądzić, że w tym samym okresie na obszarze wsi znajdował się folwark [KZL 9, k. 439v].

W świetle informacji zawartych w rejestrze poborowym z 1531 r. obszar wsi obejmował 7 i ¾ łana kmiecego [ŹD, t. 14, 355]. Nadal funkcjonowały tutaj dwie karczmy. W chwili objęcia części Chrzanowa w posiadanie przez Jana Zamoyskiego na jej obszarze znajdował się folwark – jeden z sześciu istniejących w łącznie 17 wsiach klucza gorajskiego [Tarnawski 1935, s. 131].

W 1626 r. część należąca wówczas do Tomasza Zamoyskiego liczyła 17 łanów, z których jeden pozostawał niezagospodarowany. Na tym obszarze znajdowały się cztery zagrody bez gruntów rolnych oraz mieszkały cztery ubogie komornice [Rejestr poborowy 1626, s. 79]. Sytuacja tej części wsi nie uległa zmianie do 1650 r. [APŁ, Arch. Bart., 48, s. 187; APL, KGL RMO sygn. 304, k. 39]. W ordynackiej części wsi do końca XVIII w. znajdował się most na Białej Ładzie, przez który przebiegał trakt przemyski [Taryfa 1767, s. 564].

W 1626 r. część należąca do Zbigniewa Gorajskiego liczyła 21,5 łanów osiadłych. Na tym obszarze funkcjonowało pięć komornic dysponujących bydłem oraz siedem komornic, które bydła nie posiadały. Znajdowało się tutaj także sześć zagród, z czego trzy nie miały gruntów rolnych [Rejestr poborowy 1626, s. 79]. Obszar tej części wsi nie uległ zmianie do 1674 r., o czym świadczą rejestry poborowe z drugiej połowy XVII w. [APŁ, Arch. Bart., 48, s. 187; APL, KGL RMO sygn. 304, k. 39; AGAD, ASK I, sygn. 162, s. 40].

W „szlacheckiej” części Chrzanowa duże straty przyniósł okres II wojny północnej (1655-1660). Według informacji z inwentarza sporządzonego w 1661 r. nastąpił całkowity zanik gospodarstw łanowych, których jeszcze w 1626 r. było 21. W ich miejsce powstało jedno gospodarstwo półłanowe oraz dziewięć gospodarstw ćwierćłanowych. O rozdrobnieniu areałów uprawnych świadczy wzrost liczby zagrodników z rolą, których  jeszcze  w 1650 r. odnotowano trzech, natomiast w 1661 r. było ich już ośmiu. Prawdopodobnie wzrost ten nastąpił kosztem chłopów łanowych, którzy całkiem zniknęli. W pewnym stopniu mogło się to odbyć również kosztem komorników, gdyż ich obecności w 1661 r. także nie odnotowano [APL, KGL RMO, sygn. 89, k. 900-902].

W początku XVIII stulecia w Chrzanowie, w części należącej do Zamoyskich, uprawiano zboża takie jak żyto, jęczmień, owies, a takze groch i siemię konopne [APL, AOZ, sygn. 242, k. 4v]. Z ogrodów chrzanowskich na rzecz dworu dostarczano także marchew, buraki, pietruszkę, mak oraz kapustę [APL, AOZ, sygn. 244, k. 7, 8v]. W połowie XVIII w. w Chrzanowie wydzielono dwa nowe ogrody. Jeden z przeznaczeniem na uprawę jęczmienia oraz konopi, drugi natomiast na nasiona [APL, AOZ, sygn. 248, k. 5v].

W latach dwudziestych XVIII w. chłopi z Chrzanowa dysponowali 80 wołami oraz 36 końmi. Zasadniczo odrabiali pańszczyznę w polu, chociaż część z nich była już oczynszowana. Z tego tytułu z Chrzanowa wpływało do skarbu Ordynacji 945 złp i 29 gr [APL, AOZ sygn. 242, k. 43v]. Sytuacja nie uległa większym zmianom do połowy XVIII w., chociaż w ramach klucza gorajskiego obserwowalna w tym czasie jest tendencja do przenoszenia chłopów na czynsz. Tymczasem w Chrzanowie w 1741 r. nadal odrabiali oni głównie pańszczyznę a czynszu wybrano jedynie 705 złp i 10 gr [APL, AOZ, sygn. 245, k. 28]. W świetle inwentarza z 1752 r. można stwierdzić, że nastąpił niewielki wzrost ilości inwentarza żywego w Chrzanowie, gdyż odnotowano wówczas 90 wołów oraz 38 koni. Czynsz natomiast pozostawał na stabilnym poziomie i wynosił równe 739 złp [APL, AOZ, sygn. 246, k. 13]. W 1760 r. było to już 953 złp i 18 gr, przy utrzymaniu dotychczasowej liczby chłopów odrabiających pańszczyznę [APL, AOZ, sygn. 248, k. 20v]. Pod koniec lat sześćdziesiątych XVIII w. w Chrzanowie występuje kilkunastu nowych osadników, którzy byli oczynszowani. Potwierdza to inwentarz z 1773 r., który informuje o pobraniu czynszu w łącznej wysokości 1167 złp 11 gr [APL, AOZ, sygn. 250, k. 14].

W ordynackiej części Chrzanowa znajdował się drewniany dwór z budynkami gospodarczymi (obora, stodoła, dwie szopy, stajnia). W obiekcie tym była sień, alkierz, kuchnia oraz izba z piecem do wypiekania chleba. Informacje źródłowe wskazują na pewne zaniedbanie dworu, gdyż w 1726 r. ponad trzydzieści szyb w oknach było wybitych [APL, AOZ, sygn. 242, k. 27-28]. W kolejnych latach dwór chrzanowski stale podupadał a dzierżawcy długo nie podejmowali starań o przeprowadzenie remontu. W 1738 r. stan dachu wyłożonego słomą był coraz gorszy, na skutek czego obiekt regularnie zalewany był wodą podczas intensywnych opadów deszczu. Prawdopodobnie stało się to przyczyną zawalenia kuchni oraz pieca piekarnianego [APL, AOZ, sygn. 244, k. 24; AOZ, sygn. 245, k. 23]. Remont zabudowań dworskich przeprowadzono dopiero w latach pięćdziesiątych i trudno przyjąć, aby miał on charakter kompleksowy. W świetle danych z inwentarza z 1760 r. można uznać, że wyremontowano dach oraz piece znajdujące się w budynku dworskim. Część szyb okiennych stale pozostawała jednak wybita, inwestycji wymagały także podłogi, które w większości pomieszczeń zgniły lub też po prostu nie było ich w ogóle. W tym czasie uporządkowano także zabudowania dworskie. Przebudowano trzy chlewy, powstał też żłób dla cieląt. Naprawiono dach nad oborą, W dobrym stanie była stodoła z czterema wrotami. Remont musiał objąć także spichlerz oraz oborę, które nie wymagały kolejnych nakładów finansowych [APL, AOZ, sygn. 248, k. 3v-4].

Obok samego dworu stale funkcjonowała karczma. Był to obiekt drewniany, kryty słomą. Wewnątrz znajdowała się sień oraz jedna izba. W niej ustawiono stół oraz dwie ławki do siedzenia. Odnotowano także piec kaflowy w złym stanie, gliniany piec piekarski oraz kominek [APL, AOZ, sygn. 242, k. 27-28; AOZ, sygn. 244, k. 25]. Remont karczmy przeprowadzono w 1741 r. [APL, AOZ, sygn. 244, k. 8; AOZ, sygn. 245, k. 23v]. W latach pięćdziesiątych XVIII w. poczyniono kolejne inwestycje w budynek karczmy. Naprawiono wówczas kuchnię oraz piece. Do głównej izby dostawiono kilka ławek. Dobudowano izbę dla gości, w której umieszczono murowany piec, stół oraz dwie ławki. Obok wystawiono stajnię. Przeprowadzone zmiany wskazują, że karczma miała wówczas charakter zajezdny i pełniła funkcje noclegowo-gastronomiczne [APL, AOZ, sygn.. 248, k. 4v]. Inwentarze z początku XVIII w. wskazują na istnienie tylko jednego budynku tego typu na obszarze wsi należącym do Zamoyskich [APL, AOZ, sygn. 243, k. 28v-29], co oznacza, że odnotowana w XVI w. druga karczma przestała istnieć, albo znajdowała się w szlacheckiej części Chrzanowa.

Prawdopodobnie w połowie XVIII w. w Chrzanowie (część Zamoyskich) powstał browar. Znajdowała się w nim specjalna izba do suszenia słodów. W skład wyposażenia browaru wchodziły także dwa piece, garnce gorzałczane, rynna na wodę z rurnicami, stół sosnowy oraz dwie ławy. Obiekt wystawiono z drewna, dach natomiast pokryty był dranicami [APL, AOZ, sygn. 248, k. 4].

Do końca XVIII w. Chrzanów pozostawał największą wsią w kluczu gorajskim Ordynacji Zamojskiej. Istniejące tutaj zabudowania folwarczne ustępowały jedynie tym z samego Goraja. Mieszkańcy Chrzanowa zajmowali się przede wszystkim uprawianiem roli oraz hodowlą bydła. Właściciele Ordynacji Zamojskiej stale dążyli do podniesienia dochodów płynących ze wsi znajdujących się na tym obszarze. Podwpływem teorii fizjokratycznych pozostawał kanclerz wielki koronny Andrzej Zamoyski, zwolennik poprawy losu chłopów. Nie wydaje się jednak, aby podejmowane przez niego działania miały większy wpływ na charakter zajęć miejscowej ludności w ostatnich latach XVIII wieku.

Sytuacja ta nie uległa zasadniczej zmianie w XIX wieku. Mieszkańcy Chrzanowa nadal utrzymywali się z uprawy roli a ogrody i hodowla służyły potrzebom własnym. Znaczna część zajmowała się pracą w folwarkach, w lasach lub u innych gospodarzy. 1807 r w części ordynackiej znajdowały się: 2 karczmy i folwark, chłopi zaś posiadali: 40 wołów, 56 koni, 223 krów, 66 świń, 98 owiec, 68 pni pszczół i 45 sadów z drzewami owocowymi włościanie odrabiali części pola pańszczyznę, a z części płacili czynsz. [Baranowski, 2001, 28]. Ogólnie mieszkańcy gminy nie byli zamożni. Folwarki były często dzierżawione np. w 1874 r. arendatorem Chrzanowa Ordynackiego był Wojciech Chrapczyński a Jabłonowca od 23 X 1873 r. na lat 11 – Bronisław Salkowski (już w 1875 – Adela Salkowska) a poprzednim był Karol Bayer. Tenże Salkowski sądził się z Filipowiczem, pisarzem z Tarnogrodu, o zwrot zapłaty za koniczynę w wysokości 87,60 rub. Filipowicz kupił stóg koniczyny, wziął dwie fury a resztę zostawił rozrzuconą, która po deszczach zgniła. Tejże Filipowicz nie chciał wziąć gdyż konie nie chciały jej jeść. W 1891 r. majątek ziemski Chrzanów Ordynacki dzierżawił Franciszek Bednarczyk syn Franciszka a współwłaścicielem Chrzanowa Szlacheckiego był Chil Milsztajn syn Majera [PKLG]

W 1905 r. na terenie gminy był: browar murowany i stanowił część folwarku Chrzanów Szlachecki, 12 młynów wiatrowych i 3 wodne [SKLG].

Pierwsze informacje o działaniu w Chrzanowie gminnej kasy pożyczkowo-oszczędnościowej pochodzą z początku lat 80-ch XIX wieku. Poza działaniami bankowymi kasa odgrywała też znaczenie społeczne. Część zysku zgromadzenie gminne mogło przeznaczać na wybrane cele. Dochody kasy stale rosły np. w 1908 r. kapitał podstawowy wynosił 11477,55 a przychód 993,91 rub., z tego na kancelarię wydano 90,15 rub., czystego dochodu na 1909 r. zostało 2259,87 rub. Zgromadzenie gminne na początku XX wieku stale asygnowało fundusze na pokrycie składki leczniczej i kosztów leczenia ubogich mieszkańców gminy w szpitalach Janowa, Szczebrzeszyna ale też np. Chersonia, oraz na dobroczynność (w 1906 r. chciano przekazać na Instytucje dobroczynne warszawskiej rady opieki społecznej 190,92 rub., ale komisarz ds. włościańskich nie zatwierdził tej decyzji) [LUGds.W, 3335, 3338]. Na zgromadzeniu gminnym 30 XII 1908 r. podjęto uchwałę o wydaniu: 200 rub. na remont zarządu gminnego a 353 rub. na budowę daszku i stajni przy zarządzie gminnym (LGUdsW, 3338]. 31 XII 1910 r. zdecydowano o wydatkowaniu 120 rub. na meble dla urzędu gminnego: szafy, 6 krzeseł, sukna i ceraty na stół dla gminnej kancelarii. Jednak komisarz powiatowy ds. włościańskich rekomendował nie zatwierdzać tego wydatku jako niezgodnego z prawem[LGUdsWł 3343]. 3 III 1910 r. Dymitr Sokołow, który od 1 I 1909 r. pomagał w prowadzeniu kancelarii kasy oszcz.-pożyczk, złożył podanie o wynagrodzenie. Przewodniczącym kasy był wtedy Andrzej Maksym, kasjerem – Wawrzyniec Wiechnik a członkiem kasy – Stefan Kułak. Zdecydowano wypłacić mu należne pieniądze a drugą połowę z 1/3 zysku – zarządzającemu kancelarią Antoniemu Zalewskiemu. Jednak komisarz nie zatwierdził tej decyzji, ponieważ o takiej możliwości „nie wspominają przepisy”. [LGUdsWł 3340]

Uchwałą zgromadzenia gminnego z 9 X 1910 r. zdecydowano wypłacić z chrzanowskiej kasy oszcz.-pożycz. 127,75 rub. zarządzającemu kancelarią tej kasy Antoniemu Zalewskiemu, z 1/3 części czystego zysku za 1909 r. [LGUdsWł. 3345]. 7 I 1912 r. zdecydowało o wydatkowaniu 415,55 ze składek włościan, wg ilości ziemi (18476 mórg), na budowę wychodków przy zarządzie gminnym, remont budynku urzędu i aresztu przy urzędzie [LGUdsW 3350].

Mimo uwłaszczenia i parcelacji majątków ziemiańskich na terenie gminy jeszcze w 1910 r. znaczna część ziemi była obszarem folwarków. Przede wszystkim chodzi o znaczny folwark Chrzanów Ordynacki – 657 morg 162 pręty (ok. 368 ha). Położony na północny wschód od wsi. Na północ od Otrocza rozciągały się lasy Ordynacji Zamojskiej należące do leśnictwa Kraśnik. Natomiast folwark Chrzanów Szlachecki, coraz bardziej zadłużony, ostatecznie wykupili Żydzi i rozparcelowali z zyskiem. W ich rękach do I Wojny Światowej pozostał jedynie browar. [AOZ 584].

Na terenie Chrzanowa w latach dwudziestych działalność gospodarczą prowadzili: cieśle (Biernat J., Zdybel M.), kołodziej (Sułowski S.), kowale (Jabłoński J i Jabłoński P., Kaproń W.), olejarnia (Smyl P. A.), towary różne (Dziadosz P., Milsztajn M.), artykuły spożywcze (Pecko W.), szewcy ( Hamer H., Treiger J., Zdybel F.), istnialy także dość liczne wiatraki (Kosel A, Łaszek J., Stanicki D., Stanicki J., Sułowska M., Sułowski W i Zdybel P). [KAP 1926, 1098]

Ogólnie dobra ziemskie miały coraz większy problem z najmowaniem pracowników. Czasem dochodziło do konfliktów na tym tle. W 1874 r. arendator folwarku Batorz Teofil Ekkalt i służba folwarczna podała do sądu niejakiego Michelisa, który podkupywał służbę folwarczną sam oraz dwa ruble dał niejakiemu Boczkowi za poszukiwanie służby dla niego. „Niewykształcony karczmarz Jan Michelis, zebrawszy pieniądze z przemysłu handlu alkoholem we wsiach, kupił sobie majątek Wierzchowiska, jeździł po wsiach i namawiał służbę dworską do nieposłuszeństwa i ucieczki od swoich ziemian, pił z nimi w szynku a w czasie hulanek dawał służbie zadatki na służbę, chociaż oni od swoich panów nie zwalniali się. Za tego typu dziwne postępki w powiecie krasnostawskim Michelis został ośmieszony tak, że nie może się tam pokazywać, ale w gminie chrzanowskiej postępki Michelisa zasługują na uwagę„, co tak Ekkald wyjaśniał: „W grudniu miesiącu 1874 r. Michelis przybył do karczmy wsi Batorz, zaprosił do siebie sześciu moich pracowników, którzy zgodnie z umową zobowiązani byli służyć u mnie w 1875 r., hulał z nimi w karczmie całą dobę, przedstawiając jak u niego dobrze się służy, ponieważ on razem ze służbą jada i pijanym ludziom dał 7 rub. w charakterze zadatku na służbę, gdy się o tym dowiedziałem natychmiast dałem do Zarządu Gminnego dla oddania Michelisowi 5,50 rub. Zapowiadając, że ci służący pozostali przy mnie na cały 1875 r., wg umowy zawartej jeszcze w październiku, pozostałe zaś pieniądze 1,50 rub. nie zwróciłem z tego powodu, że wg wyjaśnień służby, Michelis te z nimi przepił. Michelis chociaż dobrze wiedział, że nieprawidłowo postąpił, złożył skargę, żądając ode mnie i mojej służby wynagrodzenia straty do 20 rub. Chrzanowski sąd gminny wezwał mnie na rozprawę, gdzie przybyłem, ale Michelisa nie było, a następnym razem stawiłem się o trzeciej po południu, ale sąd gminny rozstrzygnął sprawę zaocznie o godzinie drugiej po południu przyznając Michelisowi z mojej służby 9 rub. a ode mnie 5 rub.

Sąd gminny w Chrzanowie w l. 70. XIX w. rozpatrywał rocznie ok. 46 spraw (sądowo-policyjnych 28, cywilnych 14, spadkowych i podziału gospodarstw 4) do początków XX wieku liczba spraw wzrosła do ok. 60 rocznie. Najczęstszym powodem do sporów kończących się rozprawami sądu gminnego były kwestie majątkowe: ustalenie prawa i działów spadku, pooranie miedzy, długi, szkody w uprawach, kradzież drzewa, „zmarnowanie jałówki” przez parobka, pacht udoju. Stale występowały też sprawy o charakterze obyczajowym np. „W 1873 r. w czerwcu włościanka mojej wsi Anna Kuryło, mając do mnie jakąś złość, napadła na mnie w domu włościanina Jana Kołodzieja, gdzie ja byłam w tym czasie i zaczęła kłócić się ze mną a następnie złapała mnie za włosy i zaczęła bić. Biliśmy się i wtedy korale na szyi Kuryłowej rozsypały się, po czym ona padała na mnie do chrzanowskiego sądu skargę jakobym ja ją pobiła i schowała rozsypane korale. Sąd za bójkę nałożył na nas obie po 50 kop. kary na rzecz kasy gminnej i 4 ruble za korale”. [LUGs.W, 3287; Kds.WPJ, 41]

Po uwłaszczeniu planowano zorganizować szkołę w Chrzanowie Ordynackim. We wrześniu 1865 r. komisarz ds. włościańskich powiatu kraśnickiego wyznaczył odpowiadającą mieszkańcom działkę pod szkołę w Chrzanowie Ordynackim, ale komisarz Zauszkiewicz oddał ją ziemianinowi Skibińskiemu a na szkołę wydzielił działkę z innego gospodarstwa, na której nie tylko nie było żadnej możliwości zbudowania domu szkolnego, ale nawet przejścia do niej. Włościanie zaskarżyli tę decyzję, ale urząd lubelski jej nie rozpatrzył. W 1867 r. naczelnik chełmskiej dyrekcji szkolnej zainteresowany w tworzeniu szkół rosyjskich na terenach wiejskich interweniował bezskutecznie w tej sprawie. Stwierdzono wtedy: „Na terenie gminy chrzanowskiej szkół wiejskich wcale nie ma a znajduje się tylko w Chrzanowie Szlacheckim przeznaczona na szkołę działka ziemi, 3 morgi.” 22 III 1879 r. Zaproponowano utworzenie podstawowej szkoły jednoklasowej, z wyjaśnieniem że rząd przez pierwsze 10 lat będzie dawał wsparcie. Gromady Chrzanów Szlachecki i Ordynacki razem odmówiły finansowania „ruskiej” szkoły. Władze rosyjskie ponownie zaproponowały zgromadzeniu gminnemu utworzenie szkół w 1914 r. Włościanie odmówili utworzenia nowych szkół. Przyjęto, że „jeśli rząd utworzy na swój koszt szkołę ministerialną w Chrzanowie z pełnym wynagrodzeniem nauczycieli to oni dadzą plac pod budynek i ogród dla nauczycieli”. Status szkoły gminnej miała szkoła w nieodległej Branwi Szlacheckiej. W wyniku uwłaszczenia wydzielono na jej potrzeby działkę 2,60 morgi [AOZ, 352, SKLG].

Krzyże i kapliczka przydrożna w Chrzanowie (fot. Wioleta Król)

W czasie wojny w gminie Chrzanów w konspirację zaangażowali się nauczyciel z Chrzanowa Jan Romaniuk dowódca placówki ZWZ oraz organista Maksim i W. Kowalczyk. J. Romaniuk został zamordowany w jednej z egzekucji na Rurach Jezuickich w Lublinie 3 lipca 1944 r. [Szymanek, 2003, 122, 138-139]. W latach 1940-1944 w składzie delegatur gminnych Rady Głównej Opiekuńczej dziali Antoni Skrzat i Józef Spalony [Szymanek, 2003, 134, 214]. A. Skrzat udzielał się w tajnym nauczaniu wraz z H. Błaszczyk i nieznaną z imienia Kaczyńską [Szymanek, 2003, 130].

Chrzanów był też silnym ośrodkiem partyzantki (Bataliony Chłopskie). Dnia 5 września 1943 r. spalono wraz ze wszystkimi dokumentami urząd gminy w Chrzanowie oraz zabito nauczyciela za wierność dla okupanta [BC, s. 80]. Niedaleko wsi Chrzanów w wąwozach pod ziemią działał szpital polowy zorganizowany przez lekarza Jana Dudę ps. Sokół [BC, s. 286]. Niemcy w masowych egzekucjach rozstrzelali w okolicach Chrzanowa ok. 200 Żydów. M.in. we wrześniu 1942 r. w Chrzanowie SS miało zamordować 6 rodzin żydowskich [Chodakiewicz 2011, 528].

Na terenie gminy dzialała tez partyzantka komunistyczna. Na podstawie podziału powiatu kraśnickiego na rejony z czerwca 1943 r. Gmina Chrzanów została przypisana do rejonu 4 a tow. Murzyn, czyli Jan Wziętek został wyznaczony jako odpowiedzialny na jej terenie do założenia komitetu i partii oraz zorganizowanie łączności z Partyzancką Grupą Operacyjną Gwardii Ludowej [GL, s. 70]. W raporcie dowódcy powiatu Kraśnik z lutego 1944 r. podano, że na terenie gminy Chrzanów działa komitet, ale nie podano liczby członków. [GL, s. 139]. Gmina Chrzanów była przypisana do terenu operacyjnego 3 plutonu oddziału szturmowego [GL, s. 202]. Z protokołu nr 194 z 18 czerwca 1944 r. wspólnego zebrania Komitetu PPR i Dowództwa AL wynika, że na terenie rejonu 12 [Chrzanów] zorganizowano 4 placówki i zaprzysiężono 61 członków a w rejonie 13 [okolice Chrzanowa] zorganizowano 5 placówek i zaprzysiężono 100 członków [GK, s. 279]  

2-/21 stycznia 1945 r. oddział NZW pod dowództwem Pawłaszka zabrał z kasy spółdzielni w Chrzanowie 100 tys. zł [Wnuk 2000, 278]

27 marca 1945 r. nieznani sprawcy starali się opanować posterunek MO. Atak został odparty [Wnuk 2000, 291]. W innym opracowaniu akcja ta przypisana została oddziałowi WiN ze zgrupowania Zapory. [Baranowski 2001, 29].

18 kwietnia 1945 r. Oddział (prawdopodobnie „Zapory”) zlikwidował w Chrzanowie komendanta tamtejszego posterunku MO i funkcjonariusza UB. Dwaj inni milicjanci odnieśli rany [Wnuk 2000, 299]

17 maja 1946 r. w Chrzanowie miało miejsce starcie nieznanych osób z żołnierzami Armii Czerwonej. W jego wyniku zginęło 4 czerwonoarmistów [Wnuk 2000, 382]

24 września 1946 r. Oddział „Jadzinka” ze zgrupowania „Zapory” po udanej akcji w Bełżycach i starciu  z GO KBW-UB na szosie Chodel-Bełżyce udał się do Chrzanowa, gdzie natknął się na GO KBW i UB. Wobec braków w amunicji, ostrzeliwując się oderwali się od nieprzyjaciela i wycofali ze wsi. Podczas ucieczki jeden z partyzantów „Wilczek” (Rybarczyk, lub Mieczysław Raczkowski) został ranny i członkowie GO dobili go na miejscu. [Wnuk 2000, 415]

26 grudnia 1946 r. kilometr od Chrzanowa licząca ok. 30 ludzi grupa WP i UB starła się z oddziałem „Zapory” . Podczas trzygodzinnej wymiany ognia poległ żołnierz WP, Władysław Czerwiński a szeregowy Edward Kłosek został ranny. Reszta wycofała się, porzucając samochód. [Wnuk 2000, 432] 

24 stycznia 1947 r. nieznany oddział (ok. 20 Ludzi) zabrał pieniądze i towar z miejscowej spółdzielni, po czym odjechał w kierunku Tokar [Wnuk 2000, 445]

Dla rozwoju cywilizacyjnego gminy istotne znaczenie miało powstanie w okresie miedzywojennym szkoły w Chrzanowie, straży pożarnej (1927 r.),  działał Związek Strzelecki i Koło Młodzieży Wiejskiej Siew. [Baranowski 2001, 29] W 1932 r. w Chrzanowie znajdował się posterunek policji [Szymanek, 2003, 62]. Po wojnie nastąpiła elektryfikacja, wybudowano bitą drogę do Janowa i Goraja ( w latach 60-tych), powstał ośrodek zdrowia i wodociąg. [Baranowski 2001, 29].