Ewunin

Patrz hasło: Wilkołaz.

Początkowo nowopowstały majątek nosił nazwę ‘Ewin Majdan’ lub‘ Majdan Ostrowski’, rzadziej ‘Ewonin’ lub ‘Ewusin’, najczęściej w formie ‘Ewunin’ [Kosyl 1974, 102]. Nazwa została utworzona od imienia Ewa, a następnie przekształcona od jego deminutywnej formy ‘Ewunia’ [Kosyl 1974, 102]. Według autorów Słownika geograficznego Królestwa Polskiego, nazwa upamiętnia dziedziczkę dóbr Ewę Smoczyńską [SGKP V, 910], co jest poglądem błędnym (zob. niżej). Nazwa Majdan łączy się z kolei z leśnymi osadami, zakładanymi przez przybywających w Lubelskie z ziem położonych na lewym brzegu Wisły ubogich chłopów. Majdany były osadami leśnymi, a otrzymujący tutaj ziemię chłopi mieli obowiązek jej wykarczowania.

Wieś powstała na gruntach starszej wsi Ostrów i została wydzielona z tych dóbr. Pod względem administracyjnym dzieliła więc historię wsi Ostrów. W okresie pouwłaszczeniowym leżała na terenie gminy wiejskiej Urzędów, w powiecie janowskim w ramach guberni lubelskiej, a po odzyskaniu niepodległości, województwa lubelskiego [SGKP V, 910; Skorowidz miejscowości , 39; Ćwik, Reder 1977, 134]. Od 1945 r. znajdowała się w powiecie kraśnickim woj. lubelskiego. W skład gminy Wilkołaz weszła dopiero od 1973 r.

Położony w bezpośrednim sąsiedztwie wsi niewielki las nosi nazwę Las Ewuniński. Wcześniej (od końca XVIII w.) las ten, znacznie większy niż obecnie, nosił nazwę Zamajdanie urobioną od pierwotnej wersji nazwy E. (Majdan Ewin).

Na jedynym stanowisku odkrytym w roku 1985 w trakcie systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP znaleziono kilka wytworów krzemiennych pochodzących ze schyłkowego paleolitu (kultura nieokreślona) [NID, AZP obszar 82-78].

Ewunin po raz pierwszy pojawił się w źródłach w 1801 jako ‘Ewin Maydan’ na austriackiej mapie Hendelsfelda. W 1806 r. nazwano go nową kolonią [OZ, 51], więc powstał zapewne nie wcześniej niż pod koniec XVIII w. Z tymi danymi współgra informacja dotycząca ruchu naturalnego ludności tej osady. Najstarsza o nim wzmianka pochodzi z 1804 r. i dotyczy małżeństwa mieszkańców Ewunina: Józefa Dziurdy z Agnieszką Tomaszczyk [https://regestry.lubgens.eu/viewpage.php?page_id=1052&par=117]. Powszechnie uważa się [np. SGKP V, 910], że początki osady wiążą się z osobą Ewy Smoczyńskiej (zm. 1869). To jednak niemożliwe ze względów chronologicznych. Rozwiązanie zagadki przynosi bliższe rozeznanie w genealogii właścicieli dóbr ostrowskich pod koniec XVIII w. W roku 1790 nowym właścicielem dóbr został Onufry Dzierzbicki, którego żoną była Ewa z Zymanów [APL, KGL sygn. 433, k. 112]. To jej imię upamiętnia nazwa Ewin Maydan z 1801 r. Ewa Smoczyńska, urodzona w 1796 r., była jej wnuczką i przejęła majątek dopiero w roku 1820, po śmierci swojej babki [Boniecki t. 3, 11; Wnuk-Bednarczyk 2018, 31; Wnuk 2004, 49].

Powyższa mapa przedstawia klasyczną osadę śródleśną (Majdan). Nieregularne granice lasu na południe od Ewunina wskazują na kierunek, w jakim szedł wyrąb i przekształcanie uzyskanego terenu na ziemię uprawną. W takich wsiach zwłaszcza w ich początkowej fazie rozwoju mieszkańcy łączyli zajęcia rolnicze ze związanymi z eksploatacją lasu (t.zw. przemysł leśny).

Porównanie obu powyższych map ukazuje jak bardzo w ciągu około 40 lat posunął się proces wyrębu. W jego wyniku faktycznie przestał istnieć kompleks leśny między Ewuninem a Ostrowem. Drzewa ocalały tylko na silnie uwąwozowionym obszarze na północ od Zalesia.

W 1864 r. naliczono tu 144 osoby i 20 dymów [Osiński 2006, 72]. Na początku XX w. Ewunin miał 167 dziesięcin ziemi z czego, zgodnie z ukazem z 1864 r. i 1866 r., uwłaszczeniu podlegał obszar 138 dziesięcin ziemi, 27 lasu i 2 nieużytków. Zabudowań było 29, mieszkańców – katolików 230 [SKLG 1905, 713]. Według danych z 1921 r. we wsi istniało nadal 29 domów i 201 mieszkańców – katolików [Skorowidz miejscowości, 39]. W latach 20. XX w. w Ewuninie działała jednoklasowa szkoła powszechna [SM 1933, 157].

Od początku swego istnienia należy do parafii p.w. Trójcy Przenajświętszej w Popkowicach (gm. Urzędów) [https://archidiecezjalubelska.pl/parafia/?id=101857].

Brak obiektów innych niż prehistoryczne ślady osadnicze.

W lipcu 1915 r. na polach Ostrowa, Zalesia i Ewunina oraz Popkowic (gm. Urzędów) toczyły się ciężkie walki austro-węgiersko-rosyjskie. Zabudowania w wymienionych wsiach zostały w większości spalone. Wiadomo, że w walkach na tym odcinku brali udział legioniści z I Brygady, m.in. ułani dowodzeni przez ówczesnego rtm. Władysława Belinę-Prażmowskiego [Wnuk 2004, s. 20-22].